Тәуекел. Тәуекел түрлері
Ең алғаш рет тәуекел туралы түсінік өткен ғасырдың 20 жылдары бизнестің негізгі элементі ретінде сөз қылған экономист Фрэнк Найт. Ол тәуекел туралы түсінікті өлшенетін белгісіздік деп, бизнес тек тәуекел болғандықтан бар деп жариялады. Келесі қадамды Гарри Морковец жасаған, ол тәуекел мен табыстылық түсініктерін байланыстырды. Табыстылық тек тәуекелмен ғана көтеріліеді деген. Бұл пастулат қазіргі кезде экономист студенттерге мәлім, бірақ 1953 жылы Марковицтің еңбегінің негізін қалаушы жұмысы шыққанда және 1970 жылдың басына дейін оның теориясы аса қызығушылықты тартпады.
Бірақ та 1970 жылдары қаржы әлемінде үлкен дағдарыс болды. Валюталық курстың ауытқуының әсерінен экспортталатын тауарлардың мұнайға деген бағасын 1 жылға алдын ала жоспарлау мүмкін болмады. Бағаның секіруі, пайыздық мөлшерлеменің кенеттен ауытқуы сенімсіздікті тудырды.
"Тәуекел" түсінігінің ұзақ мерзімді әлемдәк тарихы бар, бірақ оны белсенді түрде көбірек зерттеу XIX ғ. аяғы мен XX ғ. басында басталды. Отандық экономикаға тәуекел мәселесі мен оны бағалау жаңа емес: осы ғасырдың 20 жылдары шарушылық есеп тәуекелінің заңды шарты қалыптасты. Бірақ қалыптасумен қоймай нарықтық қатынастарға қатысты нақты іскерлікті жою жүрді және 30-шы жылдардың ортасына қарай тәуекел категориясына капиталистік, буржуазиялық деген жарлық асылып қойылды. Елдің шаруашылығын экстенсивті дамыту мақсатында ұзақ мерзім бойы бағдарлау, орталық басқарудың тым жоғарғы нәтижесі, басқарудың әкімшілік әдісінің өктемділігі жоспарлы экономика шарты бойынша шаруашылық қызметтің тиімді негіздеуі мен барлық экономика – техникалық негіздеу жобаларының тек тәуекелдік талдаумен ғана құтылмады.Осыдан шарушылық және әлеуметтік мәселелер тиянақты қызығушылықтың жоғынан себебін түсінуге болады.
Жоғарыда аталып өткен фактілерге байланысты отандық тәуекел туралы ілімді дамытуға біршама көзқарастар қалыптасты.
Бірінші көзқарастың жақтаушылары осы сала бойынша ғылыми жетілдірудің жоқтығын айтты: - "біздің экономикалық ілімде және шарушылық практикада жалпыға ортақ шаруашылық тәуекелдің теориялық дәрежесі жоқ" ал "іргелі зерттеу атымен жоқ" бұл ахуал былай түсіндіріледі: біріншіден, экономиканы әкімшілік әдіспен басқару, яғни тәуекелдің бағалауы мен талдауының шарты жойылған. Екіншіден, жоғарыда тәукел жөніндегі сұрақтарға байланысты айтылғандай "Батыспен идеологиялық күрес" негативті әсер етті.
Екінші көзқарас бойынша тәуекел мәселесіотандық ғалымдарға жаңалық емес. Осылай КСРО – да 20-шы жылдары бірқатар заң актілері қабылданды, олар шаруашылық өндірістік тәуекел түсінігін құрады. Бұл тәуекелдің ерекшелігі, тәуекелге байланысты жүргізілген зерттеулердің күшті деформацияланып, көптеген тәуекелдің есептелмеуі. Ол шаруашылық субъектілердің өз қызметтерінде кездесетін тәуекелмен байланысты.
Бірақ та 1970 жылдары қаржы әлемінде үлкен дағдарыс болды. Валюталық курстың ауытқуының әсерінен экспортталатын тауарлардың мұнайға деген бағасын 1 жылға алдын ала жоспарлау мүмкін болмады. Бағаның секіруі, пайыздық мөлшерлеменің кенеттен ауытқуы сенімсіздікті тудырды.
"Тәуекел" түсінігінің ұзақ мерзімді әлемдәк тарихы бар, бірақ оны белсенді түрде көбірек зерттеу XIX ғ. аяғы мен XX ғ. басында басталды. Отандық экономикаға тәуекел мәселесі мен оны бағалау жаңа емес: осы ғасырдың 20 жылдары шарушылық есеп тәуекелінің заңды шарты қалыптасты. Бірақ қалыптасумен қоймай нарықтық қатынастарға қатысты нақты іскерлікті жою жүрді және 30-шы жылдардың ортасына қарай тәуекел категориясына капиталистік, буржуазиялық деген жарлық асылып қойылды. Елдің шаруашылығын экстенсивті дамыту мақсатында ұзақ мерзім бойы бағдарлау, орталық басқарудың тым жоғарғы нәтижесі, басқарудың әкімшілік әдісінің өктемділігі жоспарлы экономика шарты бойынша шаруашылық қызметтің тиімді негіздеуі мен барлық экономика – техникалық негіздеу жобаларының тек тәуекелдік талдаумен ғана құтылмады.Осыдан шарушылық және әлеуметтік мәселелер тиянақты қызығушылықтың жоғынан себебін түсінуге болады.
Жоғарыда аталып өткен фактілерге байланысты отандық тәуекел туралы ілімді дамытуға біршама көзқарастар қалыптасты.
Бірінші көзқарастың жақтаушылары осы сала бойынша ғылыми жетілдірудің жоқтығын айтты: - "біздің экономикалық ілімде және шарушылық практикада жалпыға ортақ шаруашылық тәуекелдің теориялық дәрежесі жоқ" ал "іргелі зерттеу атымен жоқ" бұл ахуал былай түсіндіріледі: біріншіден, экономиканы әкімшілік әдіспен басқару, яғни тәуекелдің бағалауы мен талдауының шарты жойылған. Екіншіден, жоғарыда тәукел жөніндегі сұрақтарға байланысты айтылғандай "Батыспен идеологиялық күрес" негативті әсер етті.
Екінші көзқарас бойынша тәуекел мәселесіотандық ғалымдарға жаңалық емес. Осылай КСРО – да 20-шы жылдары бірқатар заң актілері қабылданды, олар шаруашылық өндірістік тәуекел түсінігін құрады. Бұл тәуекелдің ерекшелігі, тәуекелге байланысты жүргізілген зерттеулердің күшті деформацияланып, көптеген тәуекелдің есептелмеуі. Ол шаруашылық субъектілердің өз қызметтерінде кездесетін тәуекелмен байланысты.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т. РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Қаржы кафедрасы
Баяндама
Тақырыбы: Тәуекел. Тәуекел түрлері.
Қабылдаған: Нұрымбетова Қ.И.
Орындаған:
Бөлебай Мөлдір
310-топ
Алматы 2008 жыл
Тәуекелдердің мәні мен түсінігі
Ең алғаш рет тәуекел туралы түсінік өткен ғасырдың 20 жылдары
бизнестің негізгі элементі ретінде сөз қылған экономист Фрэнк Найт. Ол
тәуекел туралы түсінікті өлшенетін белгісіздік деп, бизнес тек тәуекел
болғандықтан бар деп жариялады. Келесі қадамды Гарри Морковец жасаған, ол
тәуекел мен табыстылық түсініктерін байланыстырды. Табыстылық тек
тәуекелмен ғана көтеріліеді деген. Бұл пастулат қазіргі кезде экономист
студенттерге мәлім, бірақ 1953 жылы Марковицтің еңбегінің негізін қалаушы
жұмысы шыққанда және 1970 жылдың басына дейін оның теориясы аса
қызығушылықты тартпады.
Бірақ та 1970 жылдары қаржы әлемінде үлкен дағдарыс болды. Валюталық
курстың ауытқуының әсерінен экспортталатын тауарлардың мұнайға деген
бағасын 1 жылға алдын ала жоспарлау мүмкін болмады. Бағаның секіруі,
пайыздық мөлшерлеменің кенеттен ауытқуы сенімсіздікті тудырды.
"Тәуекел" түсінігінің ұзақ мерзімді әлемдәк тарихы бар, бірақ оны
белсенді түрде көбірек зерттеу XIX ғ. аяғы мен XX ғ. басында басталды.
Отандық экономикаға тәуекел мәселесі мен оны бағалау жаңа емес: осы
ғасырдың 20 жылдары шарушылық есеп тәуекелінің заңды шарты қалыптасты.
Бірақ қалыптасумен қоймай нарықтық қатынастарға қатысты нақты іскерлікті
жою жүрді және 30-шы жылдардың ортасына қарай тәуекел категориясына
капиталистік, буржуазиялық деген жарлық асылып қойылды. Елдің шаруашылығын
экстенсивті дамыту мақсатында ұзақ мерзім бойы бағдарлау, орталық
басқарудың тым жоғарғы нәтижесі, басқарудың әкімшілік әдісінің өктемділігі
жоспарлы экономика шарты бойынша шаруашылық қызметтің тиімді негіздеуі мен
барлық экономика – техникалық негіздеу жобаларының тек тәуекелдік талдаумен
ғана құтылмады.Осыдан шарушылық және әлеуметтік мәселелер тиянақты
қызығушылықтың жоғынан себебін түсінуге болады.
Жоғарыда аталып өткен фактілерге байланысты отандық тәуекел туралы
ілімді дамытуға біршама көзқарастар қалыптасты.
Бірінші көзқарастың жақтаушылары осы сала бойынша ғылыми жетілдірудің
жоқтығын айтты: - "біздің экономикалық ілімде және шарушылық практикада
жалпыға ортақ шаруашылық тәуекелдің теориялық дәрежесі жоқ" ал "іргелі
зерттеу атымен жоқ" бұл ахуал былай түсіндіріледі: біріншіден, экономиканы
әкімшілік әдіспен басқару, яғни тәуекелдің бағалауы мен талдауының шарты
жойылған. Екіншіден, жоғарыда тәукел жөніндегі сұрақтарға байланысты
айтылғандай "Батыспен идеологиялық күрес" негативті әсер етті.
Екінші көзқарас бойынша тәуекел мәселесіотандық ғалымдарға жаңалық
емес. Осылай КСРО – да 20-шы жылдары бірқатар заң актілері қабылданды, олар
шаруашылық өндірістік тәуекел түсінігін құрады. Бұл тәуекелдің ерекшелігі,
тәуекелге байланысты жүргізілген зерттеулердің күшті деформацияланып,
көптеген тәуекелдің есептелмеуі. Ол шаруашылық субъектілердің өз
қызметтерінде кездесетін тәуекелмен байланысты.
Қазақстанда экономикалық реформаның жүргізілуі шаруашылық қызметтегі
тәуекелге байланысты сұрақтарға қызығушылық тудырды, ал тәуекел теориясының
өзі нарықтық экономиканың құрылу процесінде тек өзінің ары қарай дамуын
алып қана қоймай, сонымен қатар ізденіс үстінде болды.
Тәуекел түсінігі туралы көптеген анықтамалар мен әртүрлі ғалымдардың
айтқан сөздері көп. Кейбір зерттеушілердің ойынша ол термин араб сөзі.
Басқаларының ойынша ол гректің ridsikon, ridsa – жартас, қия сөзінен
шыққан. Батыс экономикалық әдебиеті бойынша тәуекелдің екі негізгі теориясы
бар – классикалық және неоклассикалық. Тәуекел бұл – қиын құбылыс. Ол
ықтималдылықпен және белгісіздікпен тығыз байланысты, сондықтан да осы екі
құбылыс тәуекелдің негізі болып саналады.
Осы екі түсінікті қарастырайық. Ықтималдылық – бұл іргелі термин. Оған
оқиғаны мүмкіншілігінің дәрежесіне байланысты сандық салыстыру жатады.
Ықтималдылық бұл белгілі бір нәтижені алу мүмкіндігі. Көптеген оқиғаларда
шешім қабылдау кезінде оқиғаның пайда болу жиілігі жөнінде статистикалық
мәліметтер аз немесе мүлдем қолданылмайды. Сондықтан да өлшеудің екі жолы
қолданылады. Ол шешім қабылдаушы тұлғаның субъективтілік өлшеуіштеріне
негізделген. Мәліметтердің көлеміне деген байланыстылық біріншіден -
субъектіге бағынышты, екіншіден - оқиғаның ықтималдылығы белгісіздікті
әкеледі.
Белгісіздік – мәліметтің толық еместілігі немесе анық еместілігі.
Белгісіздік табиғаты кең көлемде жіктелген. Төмендегілер белгісіздікті
ақпаратқа және оның формасына байланысты жіктейді:
– белгісіздік (білімсізділік);
– физикалық белгісіздік;
– жеткіліксіздік (толықсыздылық, тиянақсыздық,
көмескілік);
– мәнсіздік;
– лингвистикалық белгісіздік.
Жоғарыда айтылғандарға қарап былай қорытындылауға болады: тәуекелдің
негізінде нарықтық қызметтің ықтималдылық табиғаты мен оқиғаның
белгісіздігі жатыр.
Сонымен қатар тәуекел компанияның барлық процесінде активтік,
пассивтігіне қарамастан жүреді. Сондықтан да мұнда тәуекелдің үшінші жағы
оның қандай да бір қызметке қатыстылығында. Былайша айтқанда, егер
кәсіпорын қандай да бір проектіні іске асыратын болса, онда ол
инвестициялық және рыноктық тәуекелге шалдығады, егер компания ешқандай
қызмет жүргізбесе сонда да ол табыс алмау тәуекеліне тап болады.
Сәйкесінше кәсіпорын өз қызметтерін белгісіздік щартында жоспарлайды.
Даму стратегиясының қайсысын таңдамасын кәсіпорын өз қаражаттарын көбейту
немесе жоғалтуы мүмкін.
Кез келген кәсіпорынның қаржылық әрекеттерінің барлық түрлері
көптеген тәуекелмен тығыз байланысты болады. Оның ықпал ету дәрежесі
нарықтық экономикаға байланысты біршама артуда.
Тәуекел шаруашылық қызметті жүзеге асырумен байланысты
категориялардың ішінде ең күрделілерінің бірі болып табылады. Тәуекел - бұл
экономикалық категория. Экономикалық категория ретінде ол болуы да мүмкін,
болмауы да мүмкін оқиғаны білдіреді. Шынында да тәуекелдің салдарын біз
алдын-ала нақты айта алмаймыз. Тәуекелге бару арқылы кәсіпорын табыс табуы
да мүмкін, сонымен қатар оның шығынға ұшырамайтынына да ешкім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Т. РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Қаржы кафедрасы
Баяндама
Тақырыбы: Тәуекел. Тәуекел түрлері.
Қабылдаған: Нұрымбетова Қ.И.
Орындаған:
Бөлебай Мөлдір
310-топ
Алматы 2008 жыл
Тәуекелдердің мәні мен түсінігі
Ең алғаш рет тәуекел туралы түсінік өткен ғасырдың 20 жылдары
бизнестің негізгі элементі ретінде сөз қылған экономист Фрэнк Найт. Ол
тәуекел туралы түсінікті өлшенетін белгісіздік деп, бизнес тек тәуекел
болғандықтан бар деп жариялады. Келесі қадамды Гарри Морковец жасаған, ол
тәуекел мен табыстылық түсініктерін байланыстырды. Табыстылық тек
тәуекелмен ғана көтеріліеді деген. Бұл пастулат қазіргі кезде экономист
студенттерге мәлім, бірақ 1953 жылы Марковицтің еңбегінің негізін қалаушы
жұмысы шыққанда және 1970 жылдың басына дейін оның теориясы аса
қызығушылықты тартпады.
Бірақ та 1970 жылдары қаржы әлемінде үлкен дағдарыс болды. Валюталық
курстың ауытқуының әсерінен экспортталатын тауарлардың мұнайға деген
бағасын 1 жылға алдын ала жоспарлау мүмкін болмады. Бағаның секіруі,
пайыздық мөлшерлеменің кенеттен ауытқуы сенімсіздікті тудырды.
"Тәуекел" түсінігінің ұзақ мерзімді әлемдәк тарихы бар, бірақ оны
белсенді түрде көбірек зерттеу XIX ғ. аяғы мен XX ғ. басында басталды.
Отандық экономикаға тәуекел мәселесі мен оны бағалау жаңа емес: осы
ғасырдың 20 жылдары шарушылық есеп тәуекелінің заңды шарты қалыптасты.
Бірақ қалыптасумен қоймай нарықтық қатынастарға қатысты нақты іскерлікті
жою жүрді және 30-шы жылдардың ортасына қарай тәуекел категориясына
капиталистік, буржуазиялық деген жарлық асылып қойылды. Елдің шаруашылығын
экстенсивті дамыту мақсатында ұзақ мерзім бойы бағдарлау, орталық
басқарудың тым жоғарғы нәтижесі, басқарудың әкімшілік әдісінің өктемділігі
жоспарлы экономика шарты бойынша шаруашылық қызметтің тиімді негіздеуі мен
барлық экономика – техникалық негіздеу жобаларының тек тәуекелдік талдаумен
ғана құтылмады.Осыдан шарушылық және әлеуметтік мәселелер тиянақты
қызығушылықтың жоғынан себебін түсінуге болады.
Жоғарыда аталып өткен фактілерге байланысты отандық тәуекел туралы
ілімді дамытуға біршама көзқарастар қалыптасты.
Бірінші көзқарастың жақтаушылары осы сала бойынша ғылыми жетілдірудің
жоқтығын айтты: - "біздің экономикалық ілімде және шарушылық практикада
жалпыға ортақ шаруашылық тәуекелдің теориялық дәрежесі жоқ" ал "іргелі
зерттеу атымен жоқ" бұл ахуал былай түсіндіріледі: біріншіден, экономиканы
әкімшілік әдіспен басқару, яғни тәуекелдің бағалауы мен талдауының шарты
жойылған. Екіншіден, жоғарыда тәукел жөніндегі сұрақтарға байланысты
айтылғандай "Батыспен идеологиялық күрес" негативті әсер етті.
Екінші көзқарас бойынша тәуекел мәселесіотандық ғалымдарға жаңалық
емес. Осылай КСРО – да 20-шы жылдары бірқатар заң актілері қабылданды, олар
шаруашылық өндірістік тәуекел түсінігін құрады. Бұл тәуекелдің ерекшелігі,
тәуекелге байланысты жүргізілген зерттеулердің күшті деформацияланып,
көптеген тәуекелдің есептелмеуі. Ол шаруашылық субъектілердің өз
қызметтерінде кездесетін тәуекелмен байланысты.
Қазақстанда экономикалық реформаның жүргізілуі шаруашылық қызметтегі
тәуекелге байланысты сұрақтарға қызығушылық тудырды, ал тәуекел теориясының
өзі нарықтық экономиканың құрылу процесінде тек өзінің ары қарай дамуын
алып қана қоймай, сонымен қатар ізденіс үстінде болды.
Тәуекел түсінігі туралы көптеген анықтамалар мен әртүрлі ғалымдардың
айтқан сөздері көп. Кейбір зерттеушілердің ойынша ол термин араб сөзі.
Басқаларының ойынша ол гректің ridsikon, ridsa – жартас, қия сөзінен
шыққан. Батыс экономикалық әдебиеті бойынша тәуекелдің екі негізгі теориясы
бар – классикалық және неоклассикалық. Тәуекел бұл – қиын құбылыс. Ол
ықтималдылықпен және белгісіздікпен тығыз байланысты, сондықтан да осы екі
құбылыс тәуекелдің негізі болып саналады.
Осы екі түсінікті қарастырайық. Ықтималдылық – бұл іргелі термин. Оған
оқиғаны мүмкіншілігінің дәрежесіне байланысты сандық салыстыру жатады.
Ықтималдылық бұл белгілі бір нәтижені алу мүмкіндігі. Көптеген оқиғаларда
шешім қабылдау кезінде оқиғаның пайда болу жиілігі жөнінде статистикалық
мәліметтер аз немесе мүлдем қолданылмайды. Сондықтан да өлшеудің екі жолы
қолданылады. Ол шешім қабылдаушы тұлғаның субъективтілік өлшеуіштеріне
негізделген. Мәліметтердің көлеміне деген байланыстылық біріншіден -
субъектіге бағынышты, екіншіден - оқиғаның ықтималдылығы белгісіздікті
әкеледі.
Белгісіздік – мәліметтің толық еместілігі немесе анық еместілігі.
Белгісіздік табиғаты кең көлемде жіктелген. Төмендегілер белгісіздікті
ақпаратқа және оның формасына байланысты жіктейді:
– белгісіздік (білімсізділік);
– физикалық белгісіздік;
– жеткіліксіздік (толықсыздылық, тиянақсыздық,
көмескілік);
– мәнсіздік;
– лингвистикалық белгісіздік.
Жоғарыда айтылғандарға қарап былай қорытындылауға болады: тәуекелдің
негізінде нарықтық қызметтің ықтималдылық табиғаты мен оқиғаның
белгісіздігі жатыр.
Сонымен қатар тәуекел компанияның барлық процесінде активтік,
пассивтігіне қарамастан жүреді. Сондықтан да мұнда тәуекелдің үшінші жағы
оның қандай да бір қызметке қатыстылығында. Былайша айтқанда, егер
кәсіпорын қандай да бір проектіні іске асыратын болса, онда ол
инвестициялық және рыноктық тәуекелге шалдығады, егер компания ешқандай
қызмет жүргізбесе сонда да ол табыс алмау тәуекеліне тап болады.
Сәйкесінше кәсіпорын өз қызметтерін белгісіздік щартында жоспарлайды.
Даму стратегиясының қайсысын таңдамасын кәсіпорын өз қаражаттарын көбейту
немесе жоғалтуы мүмкін.
Кез келген кәсіпорынның қаржылық әрекеттерінің барлық түрлері
көптеген тәуекелмен тығыз байланысты болады. Оның ықпал ету дәрежесі
нарықтық экономикаға байланысты біршама артуда.
Тәуекел шаруашылық қызметті жүзеге асырумен байланысты
категориялардың ішінде ең күрделілерінің бірі болып табылады. Тәуекел - бұл
экономикалық категория. Экономикалық категория ретінде ол болуы да мүмкін,
болмауы да мүмкін оқиғаны білдіреді. Шынында да тәуекелдің салдарын біз
алдын-ала нақты айта алмаймыз. Тәуекелге бару арқылы кәсіпорын табыс табуы
да мүмкін, сонымен қатар оның шығынға ұшырамайтынына да ешкім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz