Азаматтық iс бойынша талап қою өндiрiсi
Кiрiспе
I. Азаматтық iс бойынша талап қою өндiрiсi.
1.1. Талап өндiрiсiнiң түсiнiгi және маңызы.
1.2. Талап түсiнiгi, элементтерi, түрлерi және талап қоюға құқық.
II. Талап арыз беру тәртiбi және оны сақтамаудың салдары.
2.1. Талап арыз және оның мазмұны.
2.2. Талап арызды қабылдау және одан бас тарту.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
I. Азаматтық iс бойынша талап қою өндiрiсi.
1.1. Талап өндiрiсiнiң түсiнiгi және маңызы.
1.2. Талап түсiнiгi, элементтерi, түрлерi және талап қоюға құқық.
II. Талап арыз беру тәртiбi және оны сақтамаудың салдары.
2.1. Талап арыз және оның мазмұны.
2.2. Талап арызды қабылдау және одан бас тарту.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қазақстан республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап, мемлекетімізде үлкен тарихи қалыптасу жүргізіліп жатыр. Қазақстанның тәуелсіз және егеменді мемлекет болуы, Республикамыздың дербес мемлекет ретінде құқықтық мәртебесін арттыру үшін, саяси және экономикалық жүйенің қалыптастыру мәселелерін нығайту жолында құқықтық жүйеде де реформалар жүргізу қажеттігі туындайды. Мемлекетіміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан халқына жолдауында былай деген: «Біз 70 жыл бойы өмір сүрген ескі саяси және экономикалық жүйеден шықтық. Бүгін жаңа мемлекет өмір сүруде және саяси және экономикалық жүйе жұмыс жасайды». Қоғамның саяси және экономикалық саласында іске асқан қалыптасулар құқықтық құрылыстың өздеріне сәйкес түрін құруды талап етті. Соның ішінде құқық қорғау органдарының жүйесін қайта ұйымдастырумен жаңа азаматтық іс-жүргізу заңының қабылдануына әкеліп соқты. Бұл өзгерістер соттар қызметіндегі көптеген жаңа қоғамдық және құқықтық қарым-қатынастарды туындатты. Оның құрылысына құқық қорғау органдарының жүйесінің кең түрдегі жобасын құру үшін бағытталған ұсыныстар енгізілді. Ол Қазақстан Республикасының Конституциясының талабына сай орындалу керек. Әсіресе, мемлекеттік органдардың, оның ішінде азаматтық іс-жүргізу қарым-қатынастарына түсетін азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін шектемейтін түрде басты мәселелерді шешуді қамтамасыз ету. Мемлекетіміздің алдында тұрған келелі мәселелерін шешу соттардың мамандандырылған және білімді қызметтерінсіз мүмкін емес.
Жалпы азаматтық iс жүргiзу бұл Қазақстан республикасының азаматтық iс жүргiзу заңдарымен өз құзыретiне жатқызылған талап қою және өзге iстердi қарау мен шешу барысында сот төрелiгiн атқару кезiнде туындайтын қоғамдық қатынастар.
Азаматтық iс жүргiзу мiндеттерi азаматтардың, мемлекеттiң және ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғау, заңдылық пен құқық тәртiбiн нығайту, құқық бұзушылықтың алдын алу болып табылады.
Сот iстердi азаматтың сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен шешу кезiнде Қазақстан республикасы Конституциясының, осы қоғамдық қатынастарды заңдарға талаптарын дәлме-дәл сақтауға мiндеттi.
Жалпы азаматтық iс жүргiзу бұл Қазақстан республикасының азаматтық iс жүргiзу заңдарымен өз құзыретiне жатқызылған талап қою және өзге iстердi қарау мен шешу барысында сот төрелiгiн атқару кезiнде туындайтын қоғамдық қатынастар.
Азаматтық iс жүргiзу мiндеттерi азаматтардың, мемлекеттiң және ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғау, заңдылық пен құқық тәртiбiн нығайту, құқық бұзушылықтың алдын алу болып табылады.
Сот iстердi азаматтың сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен шешу кезiнде Қазақстан республикасы Конституциясының, осы қоғамдық қатынастарды заңдарға талаптарын дәлме-дәл сақтауға мiндеттi.
1.Нормативтiк актiлер.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жылғы 30-тамызда респубикалық референдумда қабылданған (1998ж. 7-қазандағы №284-1 ҚР Заңымен енгiзiлген өзгерiстермен толықтырулар).
2. Қазақстан Республикасының 2000ж. 25-желтоқсандағы «Қазақстан Республикасындағы сот жүйесi мен судьялардың мәртебесi туралы» Конституциялық заңы.
3. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13-шiлдедегi Азаматтық iс жүргiзу кодексi (2000ж. 29-наурыздағы №42-II; 2000ж. 5 шiлдедегi №75-II; 2001ж. 2-наурыздағы №162-II; 2001ж. 11 шiлдедегi №238-II; 2001ж. 6-қарашадағы №276-II; 2001ж. 24-желтоқсандағы №276-II ҚР Заңдарымен енгiзiлген өзгерiстер мен толықтырулар).
4. Қазақстан Республикасының 2001ж. 12-мауысымдағы Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы (Салық кодексi).
5. Қазақстан Республикасының 1999ж. 13-шiледеде қабылданған «Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу кодексiн күшiне енгiзу туралы» Заңы (200ж. 5-мамырдағы №47-II ҚР Заңымен енгiзiлген өзгiрiстер).
6. Қазақстан Республикасының Президентiнiң «Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы» заң күшi бар Жарлығы. 1995ж. 21-желтоқсанда қабылданған (1997ж. 2-шiлдедегi №266-I, 1999ж. 7-сәуiрдегi №374-I, 1999ж. 23-шiлдедегi №454-I, 2000ж. 29-наурыздағы №24-II, 2000ж. 5-мамырдағы №48-II ҚР Заңдарымен енгiзiлген өзгерiстер мен толықтырулар).
7. Қазақстан Республикасының Жоғарғы соты Пленумының 2000ж. 30-маусымдағы №9 «Соттардың азаматтық iс жүргiзу заңдарының кейбiр нормаларын қолдануы туралы» қаулысы.
8. Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумының 2000ж. 30-қазандағы №15 «Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумының «Соттардың азаматтық iс жүргiзу заңдарының кейбiр нормаларын қолдануы туралы» 2000 жылғы 30 маусымдағы №9 қаулысына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» қаулысы.
9. Құқықтық реформаның мемлекеттiк бағдарламасы. ҚР Президентiнiң қаулысымен 12.04.1994.// ЕҚ. № 36-37. 18.04.1994.
2. Арнайы әдебиеттер.
1. Абдулина З.К. Азаматтық iс жүргiзу құқығы. Дәнекер. 2002.
2. Аргунов В.Н. Участие прокурора в гражданском процессе. М.,МГУ,1991.
3. Баймолдина З.Х. Гражданская процессуальная право. Том-1. Алматы. КазГЮА. 2001.
4. Баймолдина З.Х. Гражданская процессуальная право. Том-2. Алматы. КазГЮА. 2001.
5. Воронков Г.В. Определение суда первой инстанции в советском гражданском процессе. Саратов, 1967.
6. Добровольский А.А.,Иванова С.А. Основные проблемы исковой формы защиты права. М.,МГУ,1979.
7. Осокина Г.Л. Право на защиту в исковом производстве. Томск, 1990.
8. Семенов В.М. Конституционные принципы судопроизводства. М. 1982.
9. Треушников М.К. «Гражданский процесс» М.МГУ.1982.
10. Чечина Н.А. Чечот Д.М. Гражданская процессуальная форма и производства. М. Юрид. Литература. 1979.
11. Щеглов В.Н. Законность и обоснованность судебного решения по гражданско-правовому спору. Новосибирск, 1958.
12. Щеглов В.Н. Иск судебной защите гражданского права. Томск, 1987.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жылғы 30-тамызда респубикалық референдумда қабылданған (1998ж. 7-қазандағы №284-1 ҚР Заңымен енгiзiлген өзгерiстермен толықтырулар).
2. Қазақстан Республикасының 2000ж. 25-желтоқсандағы «Қазақстан Республикасындағы сот жүйесi мен судьялардың мәртебесi туралы» Конституциялық заңы.
3. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13-шiлдедегi Азаматтық iс жүргiзу кодексi (2000ж. 29-наурыздағы №42-II; 2000ж. 5 шiлдедегi №75-II; 2001ж. 2-наурыздағы №162-II; 2001ж. 11 шiлдедегi №238-II; 2001ж. 6-қарашадағы №276-II; 2001ж. 24-желтоқсандағы №276-II ҚР Заңдарымен енгiзiлген өзгерiстер мен толықтырулар).
4. Қазақстан Республикасының 2001ж. 12-мауысымдағы Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы (Салық кодексi).
5. Қазақстан Республикасының 1999ж. 13-шiледеде қабылданған «Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу кодексiн күшiне енгiзу туралы» Заңы (200ж. 5-мамырдағы №47-II ҚР Заңымен енгiзiлген өзгiрiстер).
6. Қазақстан Республикасының Президентiнiң «Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы» заң күшi бар Жарлығы. 1995ж. 21-желтоқсанда қабылданған (1997ж. 2-шiлдедегi №266-I, 1999ж. 7-сәуiрдегi №374-I, 1999ж. 23-шiлдедегi №454-I, 2000ж. 29-наурыздағы №24-II, 2000ж. 5-мамырдағы №48-II ҚР Заңдарымен енгiзiлген өзгерiстер мен толықтырулар).
7. Қазақстан Республикасының Жоғарғы соты Пленумының 2000ж. 30-маусымдағы №9 «Соттардың азаматтық iс жүргiзу заңдарының кейбiр нормаларын қолдануы туралы» қаулысы.
8. Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумының 2000ж. 30-қазандағы №15 «Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумының «Соттардың азаматтық iс жүргiзу заңдарының кейбiр нормаларын қолдануы туралы» 2000 жылғы 30 маусымдағы №9 қаулысына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» қаулысы.
9. Құқықтық реформаның мемлекеттiк бағдарламасы. ҚР Президентiнiң қаулысымен 12.04.1994.// ЕҚ. № 36-37. 18.04.1994.
2. Арнайы әдебиеттер.
1. Абдулина З.К. Азаматтық iс жүргiзу құқығы. Дәнекер. 2002.
2. Аргунов В.Н. Участие прокурора в гражданском процессе. М.,МГУ,1991.
3. Баймолдина З.Х. Гражданская процессуальная право. Том-1. Алматы. КазГЮА. 2001.
4. Баймолдина З.Х. Гражданская процессуальная право. Том-2. Алматы. КазГЮА. 2001.
5. Воронков Г.В. Определение суда первой инстанции в советском гражданском процессе. Саратов, 1967.
6. Добровольский А.А.,Иванова С.А. Основные проблемы исковой формы защиты права. М.,МГУ,1979.
7. Осокина Г.Л. Право на защиту в исковом производстве. Томск, 1990.
8. Семенов В.М. Конституционные принципы судопроизводства. М. 1982.
9. Треушников М.К. «Гражданский процесс» М.МГУ.1982.
10. Чечина Н.А. Чечот Д.М. Гражданская процессуальная форма и производства. М. Юрид. Литература. 1979.
11. Щеглов В.Н. Законность и обоснованность судебного решения по гражданско-правовому спору. Новосибирск, 1958.
12. Щеглов В.Н. Иск судебной защите гражданского права. Томск, 1987.
Мазмұны.
Кiрiспе
I. Азаматтық iс бойынша талап қою өндiрiсi.
1.1. Талап өндiрiсiнiң түсiнiгi және маңызы.
1.2. Талап түсiнiгi, элементтерi, түрлерi және талап қоюға құқық.
II. Талап арыз беру тәртiбi және оны сақтамаудың салдары.
2.1. Талап арыз және оның мазмұны.
2.2. Талап арызды қабылдау және одан бас тарту.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
КІРІСПЕ
Қазақстан республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап, мемлекетімізде
үлкен тарихи қалыптасу жүргізіліп жатыр. Қазақстанның тәуелсіз және
егеменді мемлекет болуы, Республикамыздың дербес мемлекет ретінде құқықтық
мәртебесін арттыру үшін, саяси және экономикалық жүйенің қалыптастыру
мәселелерін нығайту жолында құқықтық жүйеде де реформалар жүргізу қажеттігі
туындайды. Мемлекетіміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан
халқына жолдауында былай деген: Біз 70 жыл бойы өмір сүрген ескі саяси
және экономикалық жүйеден шықтық. Бүгін жаңа мемлекет өмір сүруде және
саяси және экономикалық жүйе жұмыс жасайды. Қоғамның саяси және
экономикалық саласында іске асқан қалыптасулар құқықтық құрылыстың өздеріне
сәйкес түрін құруды талап етті. Соның ішінде құқық қорғау органдарының
жүйесін қайта ұйымдастырумен жаңа азаматтық іс-жүргізу заңының қабылдануына
әкеліп соқты. Бұл өзгерістер соттар қызметіндегі көптеген жаңа қоғамдық
және құқықтық қарым-қатынастарды туындатты. Оның құрылысына құқық қорғау
органдарының жүйесінің кең түрдегі жобасын құру үшін бағытталған ұсыныстар
енгізілді. Ол Қазақстан Республикасының Конституциясының талабына сай
орындалу керек. Әсіресе, мемлекеттік органдардың, оның ішінде азаматтық іс-
жүргізу қарым-қатынастарына түсетін азаматтардың құқықтары мен заңды
мүдделерін шектемейтін түрде басты мәселелерді шешуді қамтамасыз ету.
Мемлекетіміздің алдында тұрған келелі мәселелерін шешу соттардың
мамандандырылған және білімді қызметтерінсіз мүмкін емес.
Жалпы азаматтық iс жүргiзу бұл Қазақстан республикасының азаматтық iс
жүргiзу заңдарымен өз құзыретiне жатқызылған талап қою және өзге iстердi
қарау мен шешу барысында сот төрелiгiн атқару кезiнде туындайтын қоғамдық
қатынастар.
Азаматтық iс жүргiзу мiндеттерi азаматтардың, мемлекеттiң және
ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын және заңмен
қорғалатын мүдделерiн қорғау, заңдылық пен құқық тәртiбiн нығайту, құқық
бұзушылықтың алдын алу болып табылады.
Сот iстердi азаматтың сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен шешу кезiнде Қазақстан
республикасы Конституциясының, осы қоғамдық қатынастарды заңдарға
талаптарын дәлме-дәл сақтауға мiндеттi.
Азаматтық iс жүргiзудiң өзi бiр шама қиын процесс. Оның өзiнiң алдына
қойған мақсаттары мәнi әрбiр қатынас талаптарға сай жүзеге асырылуы тиiс.
I. Азаматтық iс бойынша талап қою өндiрiсi.
1.1. Талап өндiрiсiнiң түсiнiгi және маңызы.
Заңдылықты, қоғамдық тәртiптi қорғауды, азаматтар мен ұйымдардың саяси,
еңбек, тұрғын және басқа да құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды, қатал
сақтауды қамтамасыз етуде маңызды рольдi соттар атқарады. Азаматтық
процестегi соттың мiндетi азаматтық iстердi дұрыс және тез қарау, шешу және
iс бойынша заңды, негiздi шешiм шығару. Соттың қызметiн ұйымдастыру,
iстердi қараудың тәртiбi, судьялардың жұмысының жоғарғы мәдени деңгейi
заңның барлық талаптарын қатал сақтауға негiзделген жағдайда ғана сот
төрелiгiнiң басты мақсаттарына қол жеткiзуге болады.
Сот өзiне жүктелген мiндеттердi заңмен белгiленген процессуалдық
нысанды сақтаған жағдайда сәттi жүзеге асырады. Бұл процессуалдық нысан iс
бойынша объективтiк шындықты шынайы анықтауға және заңды, негiздi сот
шешiмiн шығаруға ықпал етедi. Сот iсiн жүргiзудiң әрекет етушi нормаларын
бұзу дұрыс емес шешiмдердi шығаруға, азаматтар мен заңды тұлғалардың,
мемлекеттiң құқықтары мен заңды мүдделерiнiң бұзылуына әкеледi, сондай-ақ,
сот төрелiгiн жүзеге асыру зиян келтiредi.
Қазақстан Республикасының Конституциясы 13 бап 1 тармағында
көрсетiлгендей Әркiмнiң құқық субъектiсi ретiнде танылуына құқығы бар және
өзiнiң құқықтары мен бостандықтарын қажеттi қорғанысты қоса алғанда, заңға
қайшы келмейтiн барлық тәсiлдермен қорғауға хақылы делiнген. Яғни бұл
жердегi құқық субъектiсi санаты азаматтардың құқық қабiлеттiгi мен әрекет
қабiлеттiлiк ұғымын құрайды.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнiң 13 бабында азаматтық
құқығы мен мiндеттiлiк жүктеу қабiлетi болудың барлық азаматтар үшiн бiрдей
дәрежеде танылатындығы белгiленген. Азаматтық құқық қабiлетi ол туған
сәттен бастап болады және ол қайтыс болуымен тоқтатылады.
Азамат Қазақстан Республикасы шегiнде де, сондай-ақ шет елдерде де
мүлiкке, оның iшiнде шет ел валютасына меншiк құқығына; мүлiктi мұралыққа
алу және мұралыққа беруге; республика аумағында еркiн жүру және тұратын
орнын еркiн таңдауға; республика шегiн еркiн тастап шығу және оның аумағына
еркiн қайта оралуға; заң актiлерiмен тыйым салынбаған кез келген қызметпен
айналысуға, заңды тұлғаны жеке немесе басқа азаматтармен және заңды
тұлғалармен бiрлесе құруға; заң актiлерiмен тыйым салынбаған кез келген
мәмiле жасауға және мiндеттемелерге қатысуға; материалдық және моральдық
зардаптардың орны толтыруын талап етуге; басқа да мүлiктiк және жеке
құқықтарды иеленуге құқылы.[1]
Азаматтың өз iс-әрекеттерiмен азаматтық құқықты иелену және оны жүзеге
асыру өз үшiн азаматтық мiндеттердi туғызу, оларды орындау оның кәмелеттiк
жасқа келуiмен, яғни жасының он сегiзге толуымен толық көлемiнде туады.
Азаматтың әрекет қабiлеттiгi бiрдей болады.
Азаматтардың құқық қабiлеттiгi мен әрекет қабiлеттiгiнен айыру мен оны
шектеуге жол берiлмейдi. Және оларға шектеу қоя алмайды.
Азаматтық құқықтарды қорғаудың тәсiлдерi: құқықтарды тану; құқық
бұзылғанға дейiнгi жағдайды қалпына келтiру; құқықты бұзатын немесе оның
бұзылуына қауiп төндiретiн iс-әрекеттердiң жолын кесу; мiндеттiлiктiң iс
жүзiнде орындалуына үкiм ету; шығындарды, айыптарды өтеу; мәмiлелердi
заңсыз деп тану; моральдық зардаптардың орнын толтыру; құқықтық
қатынастарды тоқтату немесе өзгерту; мемлекеттiк басқару немесе жергiлiктi
өкiлдi не атқарушы органдардың заңдарға сәйкес келмейтiн актiлерiн заңсыз
немесе қолдануға жатпайды деп тану; азаматтың немесе заңды тұлғаның құқық
иеленуiне немесе оны жүзеге асыруына кедергi келтiргенi үшiн мемлекеттiк
органнан немесе лауазымды адамнан айып өндiрту жолымен, сондай-ақ заң
актiлерiмен көзделген өзге де тәсiлдермен сот немесе аралық сот жүзеге
асырады.
Заң актiлерiмен арнайы көзделген реттерде азаматтық құқықтарды қорғау
құқығы бұзылған жеке немесе заңды тұлғалардың тiкелей өздерi арқылы жүзеге
асырылады. Құқық бұзылған адам оған келтiрiлген зиянның толық өтелуiн талап
ете алады.
Әрбiр адам бұзылған немесе даулы конституциялық құқықтарын,
бостандықтарын немесе заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғау үшiн сотқа
жүгiнуге құқылы. Мемлекеттiк органдар, заңды тұлғалар немесе азаматтар
заңда көзделген жағдайларда өзге адамдардың немесе адамдардың белгiсiз бiр
тобының құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғау туралы сотқа
арыз берiп жүгiнуге құқылы.
Азаматтар мен заңды тұлғаның сот арқылы қорғану құқығы екi құқықтан
тұрады: сот арқылы қорғану үшiн сотқа шағымданудың процессуалдық құқығы,
демек азаматтық iстi қарау және iс қозғау мiндетiн сотқа тапсыру, екiншiсi,
заңды және негiзгi талабын сот арқылы қанағаттандыру үшiн материалдық
құқық.
Мүдделi тұлға сотқа арызбен жүгiне отырып өзiнiң талабын көрсетiп
негiздейдi.
Талап өндiрiсi құқық қорғаудың ең негiзгi түрi, ал талап арыз өндiрiстiң
осы түрiн қозғаудың құралы болып табылады.
Талап өндiрiсiнiң ерекше белгiлерi – құқық жөнiндегi дау және құқық
жөнiнде дауласып отырған тараптар.
Тараптар дауды өзара шеше алмай, талапкер мен жауапкердiң арасында дау
туындаған кезде және олар оны заңмен бекiтiлген тәртiпте жазбаша түрде
соттың қарауына тапсырған кезде ғана талап iсi пайда болады. Осы кезден
бастап материалды құық талап арызына айналады. Сотқа берiлген кез келген
арызда жауапкерге, яғни құқығын бұзған нақты адамға, талап қойылу керек.
Талап арыз арқылы азаматтар мен заңды тұлғалардың бұзылған құқықтарын
қалпына келтiредi, материалдық, моральдық зиянды өтеттiредi.
Судья азаматтық iс бойынша талап арызды қабылдау туралы мәселенi жеке
өзi шешедi. Егер де судья арызды қабылдамаса дәлелдi ұйғарым шығарады.
Прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн,
ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық және мемлекеттiк
мүдделеррдi қорғау туралы сотқа талап қоюға, өтiнiш жасауға құқылы.
Азаматтарын және заңды мүдделерiн қорғау туралы, егер адам дәлелдi
себептермен өзi сотқа жүгiне алмаса, тек мүдделi адамның өтiнiшiмен ғана
прокурор талап қоя алады. Әрекетке қабiлетсiз азаматтың мүддесiн қорғау
үшiн прокурор мүдделi адамның өтiнiшiне қарамастан талап қоя алады.[2]
Талап қоюшы прокурор мәлiмдеген талапты қолдамаса, егер үшiншi
тұлғалардың құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделерi қозғалмаса, онда
сот талап қоюды қараусыз қалдырады.
Талап қоюшы прокурор, бiтiмгершiлiк келiсiм жасау құқығынан басқа, талап
қоюшының барлық iс жүргiзу құқықтарын пайдаланады., сондай-ақ барлық iс
жүргiзу мiндеттерiн мойнына алады. Прокурордың басқа тұлғаның мүдделерiн
қорғау үшiн талап қоюдан бас тартуы ал тұлғаны iстiң мәнiсi бойынша қарауды
талап ету құқығынан айырмайды.
Мемлекеттiк органдар және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары, ұйымдар
немесе жекелеген азаматтар олардың өтiнуiмен басқа адамдардың құқықтарын,
бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн, сол сияқты қоғамдық
немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау үшiн талап қойып сотқа жүгiне алады.
Әрекетке қабiлетсiз азаматтың мүддесiне қорғау үшiн мүдделi адамның
өтiнiшiне қарамастан талап қойылуы мүмкiн.
Бөгде мүдделердi қорғау үшiн талап қойған адамдар, бiтiмгершiлiк келiсiм
жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық iс жүргiзу құқықтарын
пайдаланады және барлық iс жүргiзу мiндеттерiн мойнына алады. Аталған
органдар мен адамдардың талап қоюдан бас тартуы мүдделерiне сай iс
қозғалған адамды iстi мәнi бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды.
Егер мүдделерiне сай iс қозғалған адам мәлiмдеген талапты қолдамаса, үшiншi
тұлғалардың құқықтарына қысым жасалмаса, сот талап арызды қараусыз
қалдырады.
Талап қою өндiрiсiнiң басым көпшiлiгi азаматтық iстер болып табылады.
Сондықтан азаматтық сот өндiрiсiнiң ережелерi ұқсас болып келедi.
1.2. Талап түсiнiгi,элементтерi,түрлерi және талап қоюға құқық.
Елiмiздiң Ата заңында аталғандай Қазақстан Республикасы өзiн
демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде
орнықтырғаны белгiлi. Ал, құқықтық мемлекеттiң басты сипаты болып табылатын
заңдардың билiктiлiгiн, үстемдiлiгiн қамтамасыз ету өз кезегiнде тиiсiнше
жан-жақтылық пен табандылықты, ерекше жiгерлiктi талап етедi.
Осыған сәйкес Қазақстанда сот құқықтық реформа сот және судьяның
тәуелсiздiгiн, судьяның әдiлдiгi мен алалықсыздығын қамтамасыз ету
мақсатында сот актiлерiн орындау бойынша тиiмдi iске асатын жүйе құруға
бағытталған атқарушылық iс жүргiзу органдарын қайта құру жүргiзiлуде.
Қазiргi кезде құқықтың – олардың кепiлi, қорғау, iс жүзiнде iске асуы,
орындалу проблемасы көп мәнге ие болуда. Бүгiнгi күнде сот төрелiгi
жүйесiнде ең нашары сот актiлерiн атқару болып табылады. Сот органдарының
бұл ортада жұмысы халықтың ашу кернеуiн туғызу бекер емес. Сотқа өзiнiң
заңды құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн арызданған адамдарға сот
процессi емес, олардың бұзылған заңды құқықтары мен мүдделерiнiң iс жүзiнде
қалпына келуi маңызды. Шешiмдер, егер олар ешкiммен орындалмайтын болса
кiмге керек?
Құқықты iс жүзiнде жүзеге асыруды қамтамасыз етудiң жалпы мақсаттарының
iшiнде азаматтық бойынша сот төрелiгiнiң атқару барысында азаматтық iс
жүргiзу тәртiбiмен сотпен шығарылған шешiмдi орындаумен байланысты
мәселелер көңiл бөлудi керек етедi. Көп жағдайда құқықты қорғау шешiм
шығарумен аяқталмайды. Сотқа арызданған тұлғалардың құқықтары мен заңды
мүдделерi толық қорғалу үшiн, әдетте сот шешiмiнiң негiзiнде белгiлi бiр iс
жүргiзушiлiк әрекеттер жасалуы тиiс. Тек қана зиянды өтеу, алимент өндiру,
т.с.с. туралы шешiм шығару емес, сонымен қатар iс жүзiнде залалдың өтелуi,
алимент өндiрiлуi керек.
Азаматтық процесс азаматтардың, заңды тұлғалардың азаматтық құқықтық
қатынастардың басқа да субъектiлерiнiңғ бұзылған құқықтары мен
бостандықтарын және заңды мүдделерiн қорғаудың, заң және сот алдында
теңдiгi сақталған жағдайда, тиiмдi құралы болып табылады.
Азаматтық iс жүргiзу құқының талап өндiрiсi соттың бiрнеше сатысында
қаралады.
1) Талап қою өндiрiсi;
2) Ерекше талап қою өндiрiсi;
3) Ерекше өндiрiс.
Талап қою өндiрiсi азаматтық iс бойынша азаматтардың талап арыз
беруiнен басталады. Соттар азаматтық, еңбектiк, отбасылық, тұрғын үй,
әкiмшiлiк, қаржылық, жерге байланысты, табиғи ресурстар мен қоршаған ортаны
қорғау және т.б. жөнiндегi азаматтық талап қою өндiрiстерiн жүзеге асырады.
Сонымен қатар, азаматтық iс жүргiзу нормаларына сүйене отырып материалдық
құқықтық қатынастар жайлы талап қою өндiрiсi жүзеге асырылады.
Осы қазiргi кезде өз құқықтарын қорғаудың талап қою формаларына мынадай
белгiлер тән болып отыр:
1) Заңды мүдде және құқық туралы даудың болуы;
2) Заңды мүдделердi қарама-қарсы тараптардың болуы.
Талап қою түсiнiгi азаматтар мен заңды тұлғалардың мүдделерiн сотта
қорғау ұғымымен тығыз байланысты.
Қазiргi заманғы азаматтық iс жүргiзу ғылымында мынадай түрлi көзқарас
қалыптасқан:
1) Iс жүргiзу ұғымында, яғни бұл ұғымда талап қою субъектiсiнiң өз құқығын,
заңды мүддесi бұзылған жағдайда сотқа жүгiне отырып шешу.
2) Талап қою материалды-құқықтық ұғымда, яғни бұл талапкердiң жауапкерге
белгiлi бiр материалдық шығынын өтеу үшiн сотқа жүгiну.
Талап қою элементтерi.
Талап қою элементтерi оның құрамдас бөлiктерiнен тұрады:
1) Мазмұны;
2) Пәнi;
3) Негiзi.
Ендi осыларға жеке-жеке тоқталып өтейiк.
1) Талап қою мазмұны бұл талапкердiң өз құқығын қорғаудың түрi.
Сот бұзылған құқықтар, мүдделердi қорғау үшiн жауапкердi белгiлi бiр iс-
әрекет жасауға мiндеттеуi мүмкiн, талапкер мен жауапкер арасындағы
құқықтық қатынастарды белгiлеуi, құқықтары мен мiндеттерiн негiзге алады;
тараптар арасындағы құқық қатынастарды өзгертуi немесе тоқтатуы мүмкiн.
Талап қою мазмұны талап қоюшы талап етiп отырған сот әрекетi болғандықтан
сот оны мiндеттi түрде жүзеге асыруы қажет. Өйткенi, талапкер талапты
сотқа бередi, бұл талаптың сұраныс бөлiмiнде көрсетiледi.[3]
2) Талап элементiнiң пәнi. Бұл дегенiмiз – талапкер соттан не туралы қорғау
сұрағандығын көрсетедi, яғни алу, мойындау немесе өзгерту жайлы ма?
Талапкер соттан белгiлi материалдық құндылықтарын алуды талап етуi
мүмкiн. Мысалы: мүмкiн қайтаруды, қарызын алуды. Талапкер жауапкер
екеуiнiң арасындағы белгiлi бiр материалдық қатынасты өзгертудi немесе
тоқтатуды талап етуi мүмкiн, әкелiктi тану жайлы, некенi бұзу жайлы,
дуние мүлiктi бөлiсу жайлы болуы мүмкiн. Сондықтан талап қою мазмұны
белгiлi бiр материалдық талапты қанағаттандыру.
3) Талап қою негiзi.
Бұл дегенiмiз – талапкердiң қандай фактiге, негiзге сүйене отырып өз
талабын қойғандығы жайлы. Жалпы талап азаматтық құқықтан туындайды.
Мысалы: меншiк иесi өз мүлкiн қайтаруды немесе т,б, әрекеттердi өз
құқық меншiктiк құқығына сүйене отырып талап етедi.
Қазiргi замандағы iс жүргiзуде талапкер тек өз талаптарын көрсетуге
құқылы және де айғақтар беруге құқылы. Ал юридикалық нормаларын сот
беруге мiндеттi, яғни меншiк иесiн тануға және т.б.
Бұл элементтер өзара байланысты болып келедi. Яғни талап қою негiзi
белгiлi бiр фактiлерге сүйене отырып жазылады, ал пәнi осы фактiлер
негiзiнде белгiлi бiр материалдық құндылықтарды өндiрiп алу. Iс жүргiзуде
элементтердi бөлiп көрсетудiң маңызы өте зор. Талапкер талап арызын
негiздей, дәлелдей алуы керек. Ал жауапкер өз кезегiнде уақытылы өзiне
берiлген талап арызбен танысуға, қарсы талап қоюға немесе т.б. iс-
әрекеттер жасауға құқылы.
II.Талап арыз беру тәртiбi және оны сақтамаудың салдары.
2.1.Талап арыз және оның мазмұны.
Талап арыз – бұл мүдделі тұлғаның құқық туралы дауды шешу үшін
сотқа беру нысаны болып табылады.Талап арызда құқықтарын немесе заңды
мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінген тұлғаның еркі білдіріледі.
Талап арыз - азаматтық іс қозғау үшін мәні бар талап қоюшы
талаптары және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе
I. Азаматтық iс бойынша талап қою өндiрiсi.
1.1. Талап өндiрiсiнiң түсiнiгi және маңызы.
1.2. Талап түсiнiгi, элементтерi, түрлерi және талап қоюға құқық.
II. Талап арыз беру тәртiбi және оны сақтамаудың салдары.
2.1. Талап арыз және оның мазмұны.
2.2. Талап арызды қабылдау және одан бас тарту.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
КІРІСПЕ
Қазақстан республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап, мемлекетімізде
үлкен тарихи қалыптасу жүргізіліп жатыр. Қазақстанның тәуелсіз және
егеменді мемлекет болуы, Республикамыздың дербес мемлекет ретінде құқықтық
мәртебесін арттыру үшін, саяси және экономикалық жүйенің қалыптастыру
мәселелерін нығайту жолында құқықтық жүйеде де реформалар жүргізу қажеттігі
туындайды. Мемлекетіміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан
халқына жолдауында былай деген: Біз 70 жыл бойы өмір сүрген ескі саяси
және экономикалық жүйеден шықтық. Бүгін жаңа мемлекет өмір сүруде және
саяси және экономикалық жүйе жұмыс жасайды. Қоғамның саяси және
экономикалық саласында іске асқан қалыптасулар құқықтық құрылыстың өздеріне
сәйкес түрін құруды талап етті. Соның ішінде құқық қорғау органдарының
жүйесін қайта ұйымдастырумен жаңа азаматтық іс-жүргізу заңының қабылдануына
әкеліп соқты. Бұл өзгерістер соттар қызметіндегі көптеген жаңа қоғамдық
және құқықтық қарым-қатынастарды туындатты. Оның құрылысына құқық қорғау
органдарының жүйесінің кең түрдегі жобасын құру үшін бағытталған ұсыныстар
енгізілді. Ол Қазақстан Республикасының Конституциясының талабына сай
орындалу керек. Әсіресе, мемлекеттік органдардың, оның ішінде азаматтық іс-
жүргізу қарым-қатынастарына түсетін азаматтардың құқықтары мен заңды
мүдделерін шектемейтін түрде басты мәселелерді шешуді қамтамасыз ету.
Мемлекетіміздің алдында тұрған келелі мәселелерін шешу соттардың
мамандандырылған және білімді қызметтерінсіз мүмкін емес.
Жалпы азаматтық iс жүргiзу бұл Қазақстан республикасының азаматтық iс
жүргiзу заңдарымен өз құзыретiне жатқызылған талап қою және өзге iстердi
қарау мен шешу барысында сот төрелiгiн атқару кезiнде туындайтын қоғамдық
қатынастар.
Азаматтық iс жүргiзу мiндеттерi азаматтардың, мемлекеттiң және
ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын және заңмен
қорғалатын мүдделерiн қорғау, заңдылық пен құқық тәртiбiн нығайту, құқық
бұзушылықтың алдын алу болып табылады.
Сот iстердi азаматтың сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен шешу кезiнде Қазақстан
республикасы Конституциясының, осы қоғамдық қатынастарды заңдарға
талаптарын дәлме-дәл сақтауға мiндеттi.
Азаматтық iс жүргiзудiң өзi бiр шама қиын процесс. Оның өзiнiң алдына
қойған мақсаттары мәнi әрбiр қатынас талаптарға сай жүзеге асырылуы тиiс.
I. Азаматтық iс бойынша талап қою өндiрiсi.
1.1. Талап өндiрiсiнiң түсiнiгi және маңызы.
Заңдылықты, қоғамдық тәртiптi қорғауды, азаматтар мен ұйымдардың саяси,
еңбек, тұрғын және басқа да құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды, қатал
сақтауды қамтамасыз етуде маңызды рольдi соттар атқарады. Азаматтық
процестегi соттың мiндетi азаматтық iстердi дұрыс және тез қарау, шешу және
iс бойынша заңды, негiздi шешiм шығару. Соттың қызметiн ұйымдастыру,
iстердi қараудың тәртiбi, судьялардың жұмысының жоғарғы мәдени деңгейi
заңның барлық талаптарын қатал сақтауға негiзделген жағдайда ғана сот
төрелiгiнiң басты мақсаттарына қол жеткiзуге болады.
Сот өзiне жүктелген мiндеттердi заңмен белгiленген процессуалдық
нысанды сақтаған жағдайда сәттi жүзеге асырады. Бұл процессуалдық нысан iс
бойынша объективтiк шындықты шынайы анықтауға және заңды, негiздi сот
шешiмiн шығаруға ықпал етедi. Сот iсiн жүргiзудiң әрекет етушi нормаларын
бұзу дұрыс емес шешiмдердi шығаруға, азаматтар мен заңды тұлғалардың,
мемлекеттiң құқықтары мен заңды мүдделерiнiң бұзылуына әкеледi, сондай-ақ,
сот төрелiгiн жүзеге асыру зиян келтiредi.
Қазақстан Республикасының Конституциясы 13 бап 1 тармағында
көрсетiлгендей Әркiмнiң құқық субъектiсi ретiнде танылуына құқығы бар және
өзiнiң құқықтары мен бостандықтарын қажеттi қорғанысты қоса алғанда, заңға
қайшы келмейтiн барлық тәсiлдермен қорғауға хақылы делiнген. Яғни бұл
жердегi құқық субъектiсi санаты азаматтардың құқық қабiлеттiгi мен әрекет
қабiлеттiлiк ұғымын құрайды.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнiң 13 бабында азаматтық
құқығы мен мiндеттiлiк жүктеу қабiлетi болудың барлық азаматтар үшiн бiрдей
дәрежеде танылатындығы белгiленген. Азаматтық құқық қабiлетi ол туған
сәттен бастап болады және ол қайтыс болуымен тоқтатылады.
Азамат Қазақстан Республикасы шегiнде де, сондай-ақ шет елдерде де
мүлiкке, оның iшiнде шет ел валютасына меншiк құқығына; мүлiктi мұралыққа
алу және мұралыққа беруге; республика аумағында еркiн жүру және тұратын
орнын еркiн таңдауға; республика шегiн еркiн тастап шығу және оның аумағына
еркiн қайта оралуға; заң актiлерiмен тыйым салынбаған кез келген қызметпен
айналысуға, заңды тұлғаны жеке немесе басқа азаматтармен және заңды
тұлғалармен бiрлесе құруға; заң актiлерiмен тыйым салынбаған кез келген
мәмiле жасауға және мiндеттемелерге қатысуға; материалдық және моральдық
зардаптардың орны толтыруын талап етуге; басқа да мүлiктiк және жеке
құқықтарды иеленуге құқылы.[1]
Азаматтың өз iс-әрекеттерiмен азаматтық құқықты иелену және оны жүзеге
асыру өз үшiн азаматтық мiндеттердi туғызу, оларды орындау оның кәмелеттiк
жасқа келуiмен, яғни жасының он сегiзге толуымен толық көлемiнде туады.
Азаматтың әрекет қабiлеттiгi бiрдей болады.
Азаматтардың құқық қабiлеттiгi мен әрекет қабiлеттiгiнен айыру мен оны
шектеуге жол берiлмейдi. Және оларға шектеу қоя алмайды.
Азаматтық құқықтарды қорғаудың тәсiлдерi: құқықтарды тану; құқық
бұзылғанға дейiнгi жағдайды қалпына келтiру; құқықты бұзатын немесе оның
бұзылуына қауiп төндiретiн iс-әрекеттердiң жолын кесу; мiндеттiлiктiң iс
жүзiнде орындалуына үкiм ету; шығындарды, айыптарды өтеу; мәмiлелердi
заңсыз деп тану; моральдық зардаптардың орнын толтыру; құқықтық
қатынастарды тоқтату немесе өзгерту; мемлекеттiк басқару немесе жергiлiктi
өкiлдi не атқарушы органдардың заңдарға сәйкес келмейтiн актiлерiн заңсыз
немесе қолдануға жатпайды деп тану; азаматтың немесе заңды тұлғаның құқық
иеленуiне немесе оны жүзеге асыруына кедергi келтiргенi үшiн мемлекеттiк
органнан немесе лауазымды адамнан айып өндiрту жолымен, сондай-ақ заң
актiлерiмен көзделген өзге де тәсiлдермен сот немесе аралық сот жүзеге
асырады.
Заң актiлерiмен арнайы көзделген реттерде азаматтық құқықтарды қорғау
құқығы бұзылған жеке немесе заңды тұлғалардың тiкелей өздерi арқылы жүзеге
асырылады. Құқық бұзылған адам оған келтiрiлген зиянның толық өтелуiн талап
ете алады.
Әрбiр адам бұзылған немесе даулы конституциялық құқықтарын,
бостандықтарын немесе заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғау үшiн сотқа
жүгiнуге құқылы. Мемлекеттiк органдар, заңды тұлғалар немесе азаматтар
заңда көзделген жағдайларда өзге адамдардың немесе адамдардың белгiсiз бiр
тобының құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн қорғау туралы сотқа
арыз берiп жүгiнуге құқылы.
Азаматтар мен заңды тұлғаның сот арқылы қорғану құқығы екi құқықтан
тұрады: сот арқылы қорғану үшiн сотқа шағымданудың процессуалдық құқығы,
демек азаматтық iстi қарау және iс қозғау мiндетiн сотқа тапсыру, екiншiсi,
заңды және негiзгi талабын сот арқылы қанағаттандыру үшiн материалдық
құқық.
Мүдделi тұлға сотқа арызбен жүгiне отырып өзiнiң талабын көрсетiп
негiздейдi.
Талап өндiрiсi құқық қорғаудың ең негiзгi түрi, ал талап арыз өндiрiстiң
осы түрiн қозғаудың құралы болып табылады.
Талап өндiрiсiнiң ерекше белгiлерi – құқық жөнiндегi дау және құқық
жөнiнде дауласып отырған тараптар.
Тараптар дауды өзара шеше алмай, талапкер мен жауапкердiң арасында дау
туындаған кезде және олар оны заңмен бекiтiлген тәртiпте жазбаша түрде
соттың қарауына тапсырған кезде ғана талап iсi пайда болады. Осы кезден
бастап материалды құық талап арызына айналады. Сотқа берiлген кез келген
арызда жауапкерге, яғни құқығын бұзған нақты адамға, талап қойылу керек.
Талап арыз арқылы азаматтар мен заңды тұлғалардың бұзылған құқықтарын
қалпына келтiредi, материалдық, моральдық зиянды өтеттiредi.
Судья азаматтық iс бойынша талап арызды қабылдау туралы мәселенi жеке
өзi шешедi. Егер де судья арызды қабылдамаса дәлелдi ұйғарым шығарады.
Прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн,
ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық және мемлекеттiк
мүдделеррдi қорғау туралы сотқа талап қоюға, өтiнiш жасауға құқылы.
Азаматтарын және заңды мүдделерiн қорғау туралы, егер адам дәлелдi
себептермен өзi сотқа жүгiне алмаса, тек мүдделi адамның өтiнiшiмен ғана
прокурор талап қоя алады. Әрекетке қабiлетсiз азаматтың мүддесiн қорғау
үшiн прокурор мүдделi адамның өтiнiшiне қарамастан талап қоя алады.[2]
Талап қоюшы прокурор мәлiмдеген талапты қолдамаса, егер үшiншi
тұлғалардың құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделерi қозғалмаса, онда
сот талап қоюды қараусыз қалдырады.
Талап қоюшы прокурор, бiтiмгершiлiк келiсiм жасау құқығынан басқа, талап
қоюшының барлық iс жүргiзу құқықтарын пайдаланады., сондай-ақ барлық iс
жүргiзу мiндеттерiн мойнына алады. Прокурордың басқа тұлғаның мүдделерiн
қорғау үшiн талап қоюдан бас тартуы ал тұлғаны iстiң мәнiсi бойынша қарауды
талап ету құқығынан айырмайды.
Мемлекеттiк органдар және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары, ұйымдар
немесе жекелеген азаматтар олардың өтiнуiмен басқа адамдардың құқықтарын,
бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн, сол сияқты қоғамдық
немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау үшiн талап қойып сотқа жүгiне алады.
Әрекетке қабiлетсiз азаматтың мүддесiне қорғау үшiн мүдделi адамның
өтiнiшiне қарамастан талап қойылуы мүмкiн.
Бөгде мүдделердi қорғау үшiн талап қойған адамдар, бiтiмгершiлiк келiсiм
жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық iс жүргiзу құқықтарын
пайдаланады және барлық iс жүргiзу мiндеттерiн мойнына алады. Аталған
органдар мен адамдардың талап қоюдан бас тартуы мүдделерiне сай iс
қозғалған адамды iстi мәнi бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды.
Егер мүдделерiне сай iс қозғалған адам мәлiмдеген талапты қолдамаса, үшiншi
тұлғалардың құқықтарына қысым жасалмаса, сот талап арызды қараусыз
қалдырады.
Талап қою өндiрiсiнiң басым көпшiлiгi азаматтық iстер болып табылады.
Сондықтан азаматтық сот өндiрiсiнiң ережелерi ұқсас болып келедi.
1.2. Талап түсiнiгi,элементтерi,түрлерi және талап қоюға құқық.
Елiмiздiң Ата заңында аталғандай Қазақстан Республикасы өзiн
демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде
орнықтырғаны белгiлi. Ал, құқықтық мемлекеттiң басты сипаты болып табылатын
заңдардың билiктiлiгiн, үстемдiлiгiн қамтамасыз ету өз кезегiнде тиiсiнше
жан-жақтылық пен табандылықты, ерекше жiгерлiктi талап етедi.
Осыған сәйкес Қазақстанда сот құқықтық реформа сот және судьяның
тәуелсiздiгiн, судьяның әдiлдiгi мен алалықсыздығын қамтамасыз ету
мақсатында сот актiлерiн орындау бойынша тиiмдi iске асатын жүйе құруға
бағытталған атқарушылық iс жүргiзу органдарын қайта құру жүргiзiлуде.
Қазiргi кезде құқықтың – олардың кепiлi, қорғау, iс жүзiнде iске асуы,
орындалу проблемасы көп мәнге ие болуда. Бүгiнгi күнде сот төрелiгi
жүйесiнде ең нашары сот актiлерiн атқару болып табылады. Сот органдарының
бұл ортада жұмысы халықтың ашу кернеуiн туғызу бекер емес. Сотқа өзiнiң
заңды құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн арызданған адамдарға сот
процессi емес, олардың бұзылған заңды құқықтары мен мүдделерiнiң iс жүзiнде
қалпына келуi маңызды. Шешiмдер, егер олар ешкiммен орындалмайтын болса
кiмге керек?
Құқықты iс жүзiнде жүзеге асыруды қамтамасыз етудiң жалпы мақсаттарының
iшiнде азаматтық бойынша сот төрелiгiнiң атқару барысында азаматтық iс
жүргiзу тәртiбiмен сотпен шығарылған шешiмдi орындаумен байланысты
мәселелер көңiл бөлудi керек етедi. Көп жағдайда құқықты қорғау шешiм
шығарумен аяқталмайды. Сотқа арызданған тұлғалардың құқықтары мен заңды
мүдделерi толық қорғалу үшiн, әдетте сот шешiмiнiң негiзiнде белгiлi бiр iс
жүргiзушiлiк әрекеттер жасалуы тиiс. Тек қана зиянды өтеу, алимент өндiру,
т.с.с. туралы шешiм шығару емес, сонымен қатар iс жүзiнде залалдың өтелуi,
алимент өндiрiлуi керек.
Азаматтық процесс азаматтардың, заңды тұлғалардың азаматтық құқықтық
қатынастардың басқа да субъектiлерiнiңғ бұзылған құқықтары мен
бостандықтарын және заңды мүдделерiн қорғаудың, заң және сот алдында
теңдiгi сақталған жағдайда, тиiмдi құралы болып табылады.
Азаматтық iс жүргiзу құқының талап өндiрiсi соттың бiрнеше сатысында
қаралады.
1) Талап қою өндiрiсi;
2) Ерекше талап қою өндiрiсi;
3) Ерекше өндiрiс.
Талап қою өндiрiсi азаматтық iс бойынша азаматтардың талап арыз
беруiнен басталады. Соттар азаматтық, еңбектiк, отбасылық, тұрғын үй,
әкiмшiлiк, қаржылық, жерге байланысты, табиғи ресурстар мен қоршаған ортаны
қорғау және т.б. жөнiндегi азаматтық талап қою өндiрiстерiн жүзеге асырады.
Сонымен қатар, азаматтық iс жүргiзу нормаларына сүйене отырып материалдық
құқықтық қатынастар жайлы талап қою өндiрiсi жүзеге асырылады.
Осы қазiргi кезде өз құқықтарын қорғаудың талап қою формаларына мынадай
белгiлер тән болып отыр:
1) Заңды мүдде және құқық туралы даудың болуы;
2) Заңды мүдделердi қарама-қарсы тараптардың болуы.
Талап қою түсiнiгi азаматтар мен заңды тұлғалардың мүдделерiн сотта
қорғау ұғымымен тығыз байланысты.
Қазiргi заманғы азаматтық iс жүргiзу ғылымында мынадай түрлi көзқарас
қалыптасқан:
1) Iс жүргiзу ұғымында, яғни бұл ұғымда талап қою субъектiсiнiң өз құқығын,
заңды мүддесi бұзылған жағдайда сотқа жүгiне отырып шешу.
2) Талап қою материалды-құқықтық ұғымда, яғни бұл талапкердiң жауапкерге
белгiлi бiр материалдық шығынын өтеу үшiн сотқа жүгiну.
Талап қою элементтерi.
Талап қою элементтерi оның құрамдас бөлiктерiнен тұрады:
1) Мазмұны;
2) Пәнi;
3) Негiзi.
Ендi осыларға жеке-жеке тоқталып өтейiк.
1) Талап қою мазмұны бұл талапкердiң өз құқығын қорғаудың түрi.
Сот бұзылған құқықтар, мүдделердi қорғау үшiн жауапкердi белгiлi бiр iс-
әрекет жасауға мiндеттеуi мүмкiн, талапкер мен жауапкер арасындағы
құқықтық қатынастарды белгiлеуi, құқықтары мен мiндеттерiн негiзге алады;
тараптар арасындағы құқық қатынастарды өзгертуi немесе тоқтатуы мүмкiн.
Талап қою мазмұны талап қоюшы талап етiп отырған сот әрекетi болғандықтан
сот оны мiндеттi түрде жүзеге асыруы қажет. Өйткенi, талапкер талапты
сотқа бередi, бұл талаптың сұраныс бөлiмiнде көрсетiледi.[3]
2) Талап элементiнiң пәнi. Бұл дегенiмiз – талапкер соттан не туралы қорғау
сұрағандығын көрсетедi, яғни алу, мойындау немесе өзгерту жайлы ма?
Талапкер соттан белгiлi материалдық құндылықтарын алуды талап етуi
мүмкiн. Мысалы: мүмкiн қайтаруды, қарызын алуды. Талапкер жауапкер
екеуiнiң арасындағы белгiлi бiр материалдық қатынасты өзгертудi немесе
тоқтатуды талап етуi мүмкiн, әкелiктi тану жайлы, некенi бұзу жайлы,
дуние мүлiктi бөлiсу жайлы болуы мүмкiн. Сондықтан талап қою мазмұны
белгiлi бiр материалдық талапты қанағаттандыру.
3) Талап қою негiзi.
Бұл дегенiмiз – талапкердiң қандай фактiге, негiзге сүйене отырып өз
талабын қойғандығы жайлы. Жалпы талап азаматтық құқықтан туындайды.
Мысалы: меншiк иесi өз мүлкiн қайтаруды немесе т,б, әрекеттердi өз
құқық меншiктiк құқығына сүйене отырып талап етедi.
Қазiргi замандағы iс жүргiзуде талапкер тек өз талаптарын көрсетуге
құқылы және де айғақтар беруге құқылы. Ал юридикалық нормаларын сот
беруге мiндеттi, яғни меншiк иесiн тануға және т.б.
Бұл элементтер өзара байланысты болып келедi. Яғни талап қою негiзi
белгiлi бiр фактiлерге сүйене отырып жазылады, ал пәнi осы фактiлер
негiзiнде белгiлi бiр материалдық құндылықтарды өндiрiп алу. Iс жүргiзуде
элементтердi бөлiп көрсетудiң маңызы өте зор. Талапкер талап арызын
негiздей, дәлелдей алуы керек. Ал жауапкер өз кезегiнде уақытылы өзiне
берiлген талап арызбен танысуға, қарсы талап қоюға немесе т.б. iс-
әрекеттер жасауға құқылы.
II.Талап арыз беру тәртiбi және оны сақтамаудың салдары.
2.1.Талап арыз және оның мазмұны.
Талап арыз – бұл мүдделі тұлғаның құқық туралы дауды шешу үшін
сотқа беру нысаны болып табылады.Талап арызда құқықтарын немесе заңды
мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінген тұлғаның еркі білдіріледі.
Талап арыз - азаматтық іс қозғау үшін мәні бар талап қоюшы
талаптары және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz