Азаматтық құқықтар объектілері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Азаматтық құқықтар объектілерінің жалпы ережесі ... ... ... ...4
2. Мүліктер . азаматтық құқықтар объектісі ретінде ... ... ... ... .7
3. Мүліктерді топтарстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
4. Бағалы қағаздардың азаматтық құқықтардың объектісі
ретіндегі түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
5. Ақша . азматытық құқықтардың объектілерінің негізгі
түрлерінің бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Пайдаланған қайнар көздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
1. Азаматтық құқықтар объектілерінің жалпы ережесі ... ... ... ...4
2. Мүліктер . азаматтық құқықтар объектісі ретінде ... ... ... ... .7
3. Мүліктерді топтарстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
4. Бағалы қағаздардың азаматтық құқықтардың объектісі
ретіндегі түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
5. Ақша . азматытық құқықтардың объектілерінің негізгі
түрлерінің бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Пайдаланған қайнар көздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Азаматтық құқықтық қатынастардың ажырамас элементі азаматтық құқықтың объектілер болып табылады. Азаматтық құқық тың объектілерінің азаматтық қатынастардың қарқынды дамуындағы маңызы зор болып келеді.
Әрекет етуші заңнамаға сәйкес азаматтық құқықтардың объектілеріне мүліктік игіліктер мен құқықтар және мүліктік емес игіліктер мен құқықтар жатады. Мүліктік игіліктер менмен құқықтарға ақша, оның ішінде шетел валютасы, бағалы қағаздар, жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллекіуалдық қызметтің объектіге айналған нәтижелері, фирмалық атаулар, тауарлық белгілер және бұйымдарды даралаңдырудың өзге де құралдары, мүліктік құқықтар мен өзге де мүлік жатады Осы аталған түсініктерді бір-бірінен ажырата білу керек, олардың мазмұнын ашып көрсете алу керек.
Курстық жұмыстың мақсаты азаматтық құқықтардың объектісінің түсінігін ашу, оларды жіктеп, әрқайсысына түсініктеме беру, азаматтық құқықтардың объектісі ретіндегі мүліктердің түсінігін беру, оларды топтастыру, ақша және бағалы қағаздардың азаматтық құқықтардың түсінігінің ерекшеліктерін ашу.
Әрекет етуші заңнамаға сәйкес азаматтық құқықтардың объектілеріне мүліктік игіліктер мен құқықтар және мүліктік емес игіліктер мен құқықтар жатады. Мүліктік игіліктер менмен құқықтарға ақша, оның ішінде шетел валютасы, бағалы қағаздар, жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллекіуалдық қызметтің объектіге айналған нәтижелері, фирмалық атаулар, тауарлық белгілер және бұйымдарды даралаңдырудың өзге де құралдары, мүліктік құқықтар мен өзге де мүлік жатады Осы аталған түсініктерді бір-бірінен ажырата білу керек, олардың мазмұнын ашып көрсете алу керек.
Курстық жұмыстың мақсаты азаматтық құқықтардың объектісінің түсінігін ашу, оларды жіктеп, әрқайсысына түсініктеме беру, азаматтық құқықтардың объектісі ретіндегі мүліктердің түсінігін беру, оларды топтастыру, ақша және бағалы қағаздардың азаматтық құқықтардың түсінігінің ерекшеліктерін ашу.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жыл 30 тамыз.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. 1994 жыл 27 желтоқсан.
3. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть):Комментарий/Под ред. М.К.Сулейменова,. Ю.Г.Басина Книга 1,2. Алматы 2003г.
4. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. 1-том , Ғ.Төлеуғалиев. Алматы, 2001 жыл.
5. Азаматтық құқық. Жауапты ред. М.К.Сүлейменов., Ю.Г.Ю\Басин. – Алматы, 2003ж.
6. Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов. Отв ред. Ю.Г.Басин., М.К.Сулейменов. Алматы КазГЮА 2000.
7. Гражданское право. Часть 1. Под ред/ Ю.К.Толстого., А.П.Сергеева. Москва 1996.
8. Диденко А.Г., Басин Ю.Г., Иоффе О.С. и др. Гражданское право.(учебное пособие). Алматы 1999.
9. Басин Ю.Г., М.К.Сулейменов. Гражданский кодекс Республики Казахстан в системе законадательства Алматы 1997 г.
10. Базарбайұлы Б. Заңды тұлға – мүлік иесі. //Фемида.1996 №12.
11. Грибанов В.П. Осуществление и защита гражданских прав. Москва 2000г.
12. Свердлых Г.А. Страуминг Э.Л. Понятие и юридическая природа самозащиты гражданских прав. Москва 1998 г.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. 1994 жыл 27 желтоқсан.
3. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть):Комментарий/Под ред. М.К.Сулейменова,. Ю.Г.Басина Книга 1,2. Алматы 2003г.
4. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. 1-том , Ғ.Төлеуғалиев. Алматы, 2001 жыл.
5. Азаматтық құқық. Жауапты ред. М.К.Сүлейменов., Ю.Г.Ю\Басин. – Алматы, 2003ж.
6. Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов. Отв ред. Ю.Г.Басин., М.К.Сулейменов. Алматы КазГЮА 2000.
7. Гражданское право. Часть 1. Под ред/ Ю.К.Толстого., А.П.Сергеева. Москва 1996.
8. Диденко А.Г., Басин Ю.Г., Иоффе О.С. и др. Гражданское право.(учебное пособие). Алматы 1999.
9. Басин Ю.Г., М.К.Сулейменов. Гражданский кодекс Республики Казахстан в системе законадательства Алматы 1997 г.
10. Базарбайұлы Б. Заңды тұлға – мүлік иесі. //Фемида.1996 №12.
11. Грибанов В.П. Осуществление и защита гражданских прав. Москва 2000г.
12. Свердлых Г.А. Страуминг Э.Л. Понятие и юридическая природа самозащиты гражданских прав. Москва 1998 г.
Азаматтық құқықтар объектілері
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Азаматтық құқықтар объектілерінің жалпы ережесі ... ... ... ...4
2. Мүліктер – азаматтық құқықтар объектісі ретінде ... ... ... ... .7
3. Мүліктерді
топтарстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
4. Бағалы қағаздардың азаматтық құқықтардың объектісі
ретіндегі
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .17
5. Ақша – азматытық құқықтардың объектілерінің негізгі
түрлерінің
бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 24
Пайдаланған қайнар көздер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...25
Кіріспе
Азаматтық құқықтық қатынастардың ажырамас элементі азаматтық
құқықтың объектілер болып табылады. Азаматтық құқық тың объектілерінің
азаматтық қатынастардың қарқынды дамуындағы маңызы зор болып келеді.
Әрекет етуші заңнамаға сәйкес азаматтық құқықтардың
объектілеріне мүліктік игіліктер мен құқықтар және мүліктік емес
игіліктер мен құқықтар жатады. Мүліктік игіліктер менмен құқықтарға
ақша, оның ішінде шетел валютасы, бағалы қағаздар, жұмыс, қызмет,
шығармашылық интеллекіуалдық қызметтің объектіге айналған нәтижелері,
фирмалық атаулар, тауарлық белгілер және бұйымдарды даралаңдырудың өзге
де құралдары, мүліктік құқықтар мен өзге де мүлік жатады Осы аталған
түсініктерді бір-бірінен ажырата білу керек, олардың мазмұнын ашып
көрсете алу керек.
Курстық жұмыстың мақсаты азаматтық құқықтардың объектісінің
түсінігін ашу, оларды жіктеп, әрқайсысына түсініктеме беру, азаматтық
құқықтардың объектісі ретіндегі мүліктердің түсінігін беру, оларды
топтастыру, ақша және бағалы қағаздардың азаматтық құқықтардың
түсінігінің ерекшеліктерін ашу.
1. Азаматтық құқықтар объектілерінің жалпы ережесі
Азаматтық құқықтар объектілері азаматтық құқықтағы өзекті
мәселелердің біріне жатады. АК азаматтық құқықтар объектілеріне арнаулы
тарау бөлген, ол, негізінен, азаматтық құқықтар объектілерінің және ақша,
бағалы қағаздар секілді маңызды әрі ерекше объектілердің құқықтық режимінің
жалпы мәселелерін реттейді. Алайда құқық объектілерінің жекелеген
түрлерінің құқықтық режимінің бірқатар арнайы мәселелерін АК-ның жалпы және
ерекше бөлімінің басқа тараулары және өзге де азаматтық заңдар реттейді.
Мүліктік және мүліктік емес өзіндік игіліктер мен құқыктар азаматтық
құқықтар объектілері бола алады. Сонымен, АК азаматтық құқықтар
объектілерін мынадай негізгі екі топқа бөледі: мүліктік игіліктер мен
құқықтар және мүліктік емес өзіндік игіліктер мен құқықтар.[1]
Азаматтық құқық субъектілерінің материалдық және өзге де қажеттерін
қанағаттандыра алатын, әдетте, ақшалай бағалауға жататын және азаматтық
құқық реттейтін қатынастар саласына енгізілген материалдық заттарды және
өзге құндылықтарды мүліктік игіліктер деп түсінеміз.
Мүліктік игіліктерге (атап айтқанда, мүліктік игіліктерді пайдалану,
иелену және оларға билік ету) субъективтік азаматтық құқықтарды мүліктік
құқықтар деп түсінеміз.
Мүліктік игіліктер мен құқықтардың негізгі түрлері АК-ның 115-бабының
2-тармағында аталған. Оларға заттар, ақша, оның ішінде шетел валютасы,
бағалы қағаздар, жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллекіуалдық қызметтің
объектіге айналған нәтижелері, фирмалық атаулар, тауарлық белгілер және
бұйымдарды даралаңдырудың өзге де құралдары, мүліктік құқықтар мен өзге де
мүлік жатады.
Мүліктік игіліктер мен құқықтардың АК-да келтірілген тізбесі
жеткілікті емес. Мысалы, қазіргі уақыт үшін маңызды болып табылатын ақпарат
секілді мүліктік игілік оған енгізілмеген. Азаматтық құқық субъектілерінің
жеке тұлғасымен ажырамастай тығыз байланысты құндылықтар мүліктік емес
өзіндік игіліктерге жатады, ал мүліктік емес өзіңдік құқықтар дегеніміз -
бұл аталған құндылықтарға құқықтар болып табылады. Мысалы, адамның өмірі
мүліктік емес өзіндік игіліктерге, ал өмірі сүру құқығы - мүліктік емес
өзіндік құқықтарға жатады.
ҚР АК-ның 115-бабының 3-тармағында негізгі мүліктік емес өзіндік
игіліктер мен құқықтардың тізбесі берілген. Бұл жеке адамның өмірі,
денсаулығы, қадір-қасиеті, абырой, игі атақ, іскерлік бедел, жеке өмірге
қол сұқпаушылық, жеке құпия мен отбасы құпиясы, есім алу құқығы, автор болу
құқығы, шығармаға қол сүқпаушылық құқығы және басқа материалдық емес
игіліктер мен құқықтар. Көріп отырғанымыздай, мүліктік емес игіліктер мен
құқықтардың тізбесін түпкілікті толық деуге болмайды.
Тізбеге екі түрге жататын мүліктік емес өзіндік игіліктер мен құқықтар
енгізілген: мүліктік игіліктермен және құқықтармен байланысы жоқ, мысалы,
жеке адамның өмірі, қадір-қасиеті және мүліктік игіліктермен және
құқықтармен байланысты, мысалы, автор болу құқығы, шығармаға қол
сұқпаушылық құқығы. Мүліктік емес өзіндік игілтісгер мен құқықтар оқулықтың
басқа тарауларында да қаралады. Ал мүнда мүліктік өзіндік игілікгер мен
құқықтардың бірқатары адамның және азаматшң құқықтары ретінде ҚР
Конституциясында баянды етілгенін атап көрсету керек. Бұл, мы-салы, өмір
сүру, қадір-қасиет, жеке өмірге қол сұқпаушылық құқығы.
Азаматтық құқықтардың объектілері — мүліктік және өзіндік құқықтарға
сипаттама беруде мынаны ескеру қажет: заң әдебиеттерінде азаматтық құқықтық
қатынастарды қарастыруда субъективтік құқықтар, әдетте, құқықтық
қатынастардың объектілері ретінде емес, олардың мазмұнының немесе нысанының
элементтері ретінде айқындалады.
Бірақ мүндай көзқарас құқықтық қатынастардың дамуын, субъект
ұғымының, мазмұн объектісінің және құқықтық қатынастар нысанының
салыстырмалы сипатын тиісті дәрежеде ескермейді. Субъективтік мүліктік
құқық құқықтар объектісі ретінде әрекет ете алады және көбіне осылай әрекет
етіп келеді, бұл АК-ның 115-бабының 1-тармағында тікелей көзделген.
Мүліктік құқық, мысалы, жаңа құқықтық қатынастар түзетін мәмілелердің
нысанасы болатын кезде құқық объектісі ретінде әрекет ете алады және өрекет
етеді. Мысалы, жерді түұрақты пайдалану құқықтық қатынастарында объект
мүліктік игілік - жер учаскесі болып табылады. Бірақ жерді тұрақты
пайдалану құқығы мәмілелердің нысанасы болуы мүмкін. Сонымен, жерді тұрақты
пайдалану құқығын сату немесе өзгеше беру жағдайында жаңа міндеттемелік
қатынас, мысалы, жерді пайдалану құқығын сатып алу-сату міндеттемесі пайда
болады. Біз мүліктік және мүліктік емес құқықтар қорғаушы құқықтық
қатынастарда құқық обьектілеріне айналатын жағдайда осы екі құқықты қорғау
үстінде де осындай көріністі байқаймыз.
2. Мүліктер – азаматтық құқықтар объектісі ретінде
Құқық обьектісі — мүліктің зандық ұғымына мүліктік игіліктер мен
мүліктік құқықтарды біріктіреді. АК жекелеген мүліктік игіліктер мен
құқықтарды да, сондай-ақ олардын жиынтығын немесе кешенін де мүлік деп
түсінеді. Соңғы жағдайда, мысалы, азаматтың немесе занды тұлғаның мүлкі
туралы айтылады да, олардың ішінен жекелеген игіліктер мен құқықтар бөліп
көрсетілмейді. ҚР АК мүлік ретінде бірқатар жағдайларда мүліктік игіліктер
мен құқықтарды ғана түсінбейді, сондай-ақ мүліктік кешендер құрамына талап
ету құқықтары мен борыштарды да қосады. Сондықтан мүлікте азаматтық
құқықтың осы субъектісіне тиесілі мүліктік игіліктер мен құқықтардың
жиынтығы ретінде оның активін және құқықтың осы субъектісі занды негіздерде
уақытша иеленетін, бірақ басқа тұлғаларға тиесілі мүліктік игіліктердің
жиынтығын ретіңде пассивін және оның міндеттемелерінің жиынтығын бөліп
көрсетеді.
Материалдық заттарда мүліктің немесе мүліктік игіліктің қасиеті - бұл
оларға табиғаттан емес, қоғамдық қатынастардан берілген қоғамдық, заңдық
қасиет. Сондықтан табиғаітың барлық заттары мүлік ретінде және азаматтық
құқық объектілері ретінде таныла бермейді. Құқық субъектілерінің
материалдық және өзге де қажеттерін қанағаттандыра алатын және азаматтық
құқық реттейтін қатынастар саласына тартылатын материалдық заттар мен өзге
де құндылықтарды ғана мүліктік игіліктер деп түсіну керектігі айтылды.
Сондықтан, мысалы, күн сөзсіз, бүкіл адамзат игілігі болса да, мүліктік
игіліктер қатарына жатаайды. Табиғат ресурстары болып табылатын табиғат
объектілері ғана, яғни адам әрекетінің объектілері болатындықтан, заңдарда
меншік объектілері ретінде танылатын себепті, мүліктік игіліктерге жатады.
Мүліктің мынадай негізгі түрлерін бөліп көрсетуге болады:
1) заттар;
2) ақша және бағалы қағаздар;
3) жүмыстар және көрсетіиетін қызметтер;
4) шығармашыпық интеллектуалдъіқ қызметтің нәтижелері;
5) акпарат;
6) мүліктік құқықтар
Заттар мүліктің кең таралған түрлерінің бірі болып табылады. Заң
әдебиеттерінде әдетте, адамға қатысты алғанда, сыртқы материалдық дүние
заттарын — адам қолымен жасалған, сондай-ақ табиғаттың өзі жаратқан және
табиғи қасиеттері бар нәрселерді заттар деп түсінеді. Алайда мүлік
ретіндегі заттың мәні оның табиғи қасиеттерінде ғана емес, адамның
қажеттерін қанағаттандыра алатын, тұтыну және айырбас құны бар, әдетте
ақшалай бағасы болатын жөне, әдетте, айналымға қабілетті мүліктік игілік
ретіндегі оның қоғамдық қасиеттеріңде болып табылады. Зат мұндай қоғамдық
қасиеттерді қоғамдық қатынастар арқылы, оның заттық нысаны ретінде, басқаша
айтқанда, затқа айналдырылған қоғамдық қатынастар ретінде иеленеді.
Заттар мүлік ретінде барынша алуан түрлі және құқық субъектілеріне
ұдайы белгілі бір қатынастарда болады (мысалы, оларға меншік құқығы,
пайдалану құқығы жөне т.с.с. ретінде тиесілі болады). Заң әр түрлі табиғат
ресурстарын да, зат нысанында көрінетін адам еңбегінің өнімдерін де заттар
деп түсінеді. Энергияның түрлері де (мысалы, жылу, электр энергиялары)
заттардың қатарына кіреді. Өсімдіктер мен жануралар да заттар ретінде
танылады. Жеміс, өнім және табыс болып табылатын заттардың құқықтық
режимінің кейбір ерекшеліктері бар. Мүліктерді пайдалану нәтижесінде
алынған түсім (жемістер, өнімдер, табыстар), егер зандарда немесе бұл
мүлікті пайдалану түралы шартта өзгеше көзделмесе, осы мүлікті занды
негізде пайдаланушы адамға тиесілі болады (АК-ның 123-бабы). Әдетте,
өсімдіетер мен жануарлардың тіршілік әрекетінің құңдылығы бар табиғи
өнімдерін.
Жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер. Азаматтық құқықтардың объектілері
болып табылатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер — бұлар адамның
мақсатты іс-әрекетінің элементтері, олар өзінше материаддық игіліктер болып
табылады. Олардың арасыңдағы айырмашылықтар мынада: жұмыстар, жұмыс
процесінің өзінен бөлінетін материалдық нәтиже береді (мысалы, мердігерлік
шарт негізінде жүмыс жүргізу нөтижесінде құрылыс жүргізіледі). Бұл жағдайда
құрылыс жүмыстарының өзі құқық обьектісі болады, бірақ бұдан әрі зат
ретінде құрылыстың өзі құқық объектісі болады.
Құқықтың дербес объектісі — қызмет көрсетудін қызмет көрсету жөніндегі
іс-қимылдан басқа пайдалы нәтижесі болмайды (мысалы шаш қию қызметі).
Шығармашылық интеллектуаддық қызметтің нәтижелері азаматтық құқықтар
объектілерінің дербес түрі, мүліктің ерекше түрі болын табылады, ол
объективті өмір сүретін болса да, заттардан өзгеше, материалдық емес, асқақ
сипатта болады. Азаматтың немесе занды тұлғаның шығармашылық
интеллектуалдық қызметтің нәтижелеріне және оларға теңестірілген занды
тұлғаны дараландыру құралдарына жеке немесе заңды тұлғаның өзі орындайтын
жүмысының немесе қызметінің өнімдеріне (фирмалық атау, тауар белгісі,
қызмет көрсеіу белгісі жөне т.б.) ерекше құқығы танылады (АК-ның 125-
бабының 1-тармағы).
Шығармашылық интеллектуалдық қызметтің нәтижелеріне, атап айтқанда,
мыналар жатады: ғылым мен өнер шығармалары, дыбыс және бейне шығармалары,
өнертабыстар, пайдалы модельдер, өнеркәсіптік үлгілер, селекция
жетістіктері, интегралдық сызбалар топологиясы және шығармашылық
интеллектуалдық қызметтің кейбір басқа нетижелері жатады. Оларға ерекше
құқық объектілері ретінде фирмалық атаулар, тауарлық белгілер, қызмет
көрсету белгілері және т.б. теңес-тірілген.
Шығармашылық интеллектуалдық қызметтің осынау объективтендірілген
нәтижелерінің барлығын және оларға теңестірілген дараландыру құралдарын заң
интеллектуалдық меншік ұғымына біріктіреді (125-бап). Шығармашылық
интеллектуаддық қызметтің нәтижелері мен ерекше құқықтардың
(интеллектуалдық меншіктің) объектісі болуы мүмкін даралану құралдарын
пайдалануды үшінші жақтар құқық иеленушінің келісімімен ғана жүзеге
асырады. Интеллектуалдық меншік құқығы объектілері мен осы объектілердің
материаддық иелерін айыра білу қажет. Интеллектуалдық меншік объектілері
мен осы құқықтың материалдық иелеріне құқық дербес объектілер ретінде бір-
біріне тәуелсіз өмір сүреді. Мысалы, кітаптың немесе музыкалық шығарма
жазылған кассетаның меншік иесі болып саналатын адам кітапқа немесе
кассетаға өз қалауынша билік ете алады — сатады, сыйға тартады және т.с.с.
Алайда кітапта жарияланған әдеби шығармаға құқық шығармашылық
интеллектуалдық қызметтің нәтижесі ретінде немесе кассетаға жазылған
музыкалық шығармаға құқық кітапқа немесе кассетаға емес, өдеби немесе
музыкалық шығарманың меншік иесіне тиесілі болады. Сондықтан кітаптың
немесе кассетаның меншік иесі әдеби немесе музыкалық шығарманың меншік
иесінің келісімінсіз кітапта жарияланған немесе кассетаға жазылған
шығармаларды көбейтуге және таратуға құқысыз болады.
Ақпарат. Қазіргі уақытта азамттық айналымға кеңінен енгізіліп отырган
ақпарат азаматтық құқық объектілерінің ерекше түрі болып табылады.
Азаматтық құқық объектісі – ақпаратпқа сипаттама беру үшін оны адам
қабылдай алатындай нысанда (тікелей немесе әр түрлі механизмдер мен
құралдардың көмегімен жанамалай) объективті бейнелейтін нәрселер туралы
немесе адамдар туралы мәліметтер ретінде айқындау жеткілікті болады.
Мысалы, ауызша немесе жазбаша сөздің, графиктердің, схемалардың,
сызбалардың, компьютерлік және өзге техникалық көмегімен мәліметтерді
тіркеу немесе хабарлау.
Ақпарат дегеніміз - бұл материалдық нысанда бейнеленген немесе
материалдық иесіне орналастырылған ізгі игілік. Қазіргі уакытта
компьютерлік техниканын көмегімен дайыңдалатын, сақталатын және берілетін
машиналық ақпарат ерекше маңызға ие болуда. Ақпарат бір иесінде жеке-дара
түрде сақталуы мүмкін, сондай-ақ жаппай (мысалы, газеттерде) көбейтілуі
мүмкін. Бірақ құқық объектісі ретінде ақпарат мүліктің қоғамдық нысанында
ғана әрекет етеді, оның түрлерінің бірі болып табылады. Бұл арада құқық
объектілері ретінде ақпараттың өзін және оның материалдық иелерін айыра
білу керек.
Ақпаратқа құқықтың, мысалы, қызметтік және коммерциялық ақпарат
құпиясына құқықтың занда көзделген жағдайларда ғана қорғалатынын ескеру
керек.
Мүліктік құқықтар құқық объектісі — мүліктің маңызды түрлерінің бірі
болып табьглады. Заттық құқықтар да (мысалы, жерді түрақты пайдалану
құқығы), сондай-ақ міндеттемелік құқықтар да (мысалы, құқықты беру кезінде
несие берушінің борышқордан берешегін алу құқығы) осындай объектілер болуы
мумкін. Интеллектуалдық меншік құқығы да мүліктік құқықтардың қатарына
жатады.
Мүліктік кешендер. Көптеген жағдайларда мүлік жекелеген зат немесе
құқық түрінде емес, мүліктік кешен ретінде көрінеді. Капитал осындай
мүліктік кешендердің бір түрі болып табылады. Заңдық мағынада алғанда,
кәсіпкерлік қызметке арналған мүліктік кешенді капитал деп түсінеді. Зан
бойынша, капиталдьщ көптеген түрлері бар.
3. Мүліктерді топтарстыру
Мүлікті жіктеу өзінің міндеттеріне қарай алуан түрлі болып келеді.
Олар доктриналық, яғни занда бекітілмеген ғылыми және занды, яғни заңдарда
бекітілген жіктеуге бөлінуі мүмкін.
Мүліктің айналым қабілеттілігі. Мүліктің иеліктен шығарылу,
белгіленген тәртіппен бір субъектіден екінші субъектіге тұрақты немесе
уақытша пайдалануға ауысу қабілетін мүліктік объектілердің (мүліктің)
айналым қабілеттілігі деп түсінеді. Азаматтық құқық объектілері-мүлік
айналымы — бұл нарықтық экономиканың қажетті жағы ретіндегі тауарлардың
экономикалық айналымының заңдық нысаны.
АК айналым қабілеттілігше қарай мүлікті айналымнан алынып тасталған
айналым қабілетті және айналым қабілеттілігі шектеулі мұлікке бөледі (АК-
ның 116-бабы).
Заң актілерінде белгіленген жағдайдардан басқа реттерде мүліктік емес
өзіңдік игіліктер мен құкықтар өзгеше әдіспен бөлінбейді және берілмейді,
демек, айналымға қабілетсіз болады.
Иеліктен еркін шығарынатын немесе әмбебап құқық мирасқорлық тәртібімен
бір адамнан екінші адамға ауыса алатын мүлік айналымға қабілетті мүлік деп
танылады (занды тұлғаны мұраға алу, қайта ұйымдастыру). Заң актілері
бойынша айналымнан алынып тасталған немесе айналымы шектеулі мүліктік
игіліктер мен құқықтардан басқа мүліктік игіліктер мен құқықтардың барлығы
айналымға қабілетті болады. Мүлікті бір субъектіден екінші субъектінің
меншігіне беруді (шаруашылық жүргізу, оралымды басқару), сондай-ақ мәміле
бойынша уақытша пайдалануға немесе иеленуге беруді бұл жағдайда азаматтық
құқық объектілерін иеліктен шығару деп түсінеді.[2]
Мүліктердің азаматтық-құқықтық әдістермен иеліктен шығаруға жол
берілмейтін түрлері (яғни айналымнан алынып тасталған мүлік) заң
актілерінде тікелей көрсетілуі тиіс. Заң актілерінен өзге нормативтік
құқықтық актілердің заттарды және басқа мүлікті айналымнан алып тастауына
жол берілмейді. Нарықтық экономика жағдайларында айналымнан алынып
тасталатын мүліктердің саны өте шектеулі болады. Бұлар, негізінен, тек
мемлекет меншігінде бола алатын табиғат ресурстары. Зандарда тікелей
көрсетілетін реттерде олар азаматтық айналымға енгізіледі. Кейде табиғат
ресурстарын айналымға енгізуге тыйым салу зандарда тікелей ескеріледі.
Мысалы, ортақ пайдаланылатын жерлерді, қорғаныс мақсаттарына арналған
жерлерді және басқа кейбір жерлерді пайдалану құқығына қатысты мәмілелер
жасауға жол берілмейді.
Біріншіден, айналымның белгілі бір мүшелеріне ғана тиесілі бола алатын
және, екіншіден, сатпн алуға және иеліктен шығаруға құзіретті мемлекеттік
органдардың рұқсатынен (лицензиясымен) ғана жол берілетін заттар мен басқа
да мүлік айналымы шектеулі мүлікке жатады. Кәсіпкерлердің тек лицензия
арқылы өткізе алатын мүлік түрлерінін ауқымы арнайы заң актілерімен
белгіленген. Бұлар, мысалы, қару-жарақты жөне оқ-дәрілерді, құрамында
радиоактивті заттар кездесетін өнімдерді, аңшылық және спорттық ату
қаруаларын өткізу, өндірістік жөне тұрғын үй-азаматтық объектілерді
дезинфекциялау жөне дезодорациялау жұмыстары, медициналық және дәрігерлік
қызметпен айналысу. Басқа да бірқатар заттар, жұмыстар және көрсетілетін
қызметтер айналымы лицензияланады.
Жылжымайтын және жылжымалы мүлік. Заттар жылжымайтын және жылжымалы
мүлікке бөлінеді. Жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, көп жылдық желектер
секілді және оларды мақсатына сай келмейтін шығын келтірместен, тұрған
орнынан ауыстыру мүмкін болмайтын өзге де мүліктер жылжымайтын мүлікке
жатады. Құқық объектісі — кәсіпорындар да жылжымайтын мүлікке жатады.
Мемлекеттік тіркеуге жататын әуе және теңіз кемелері, ішкі суларда жүзетін
кемелер, "өзен-теңіз" жүзу кемелері, ғарыштық объектілер жылжымайтын
мүлікке теңестіріледі. Жылжымайтын заттарға жатпайтын мүлік, оның ішінде
ақша мен бағалы қағаздар жылжымалы мүлік деп танылады (АК-ның 117-бабы).
Жылжымайтын және жылжымалы мүліктің құқықтық режимі алуан түрлі.
Жылжымайтын мүліктің, әдетте, зор қоғамдық маңызы мен құны болатындықтан,
оларға арналған құқықтар үшін олардың пайда болуының, қолданылуының,
берілуі мен тоқтатылуының едәуір қатаң ережелері белгіленген. Мәселен,
жылжымайтын мүлікке қатысты мәмілелер жазбаша, кейде наториалдық түрде
жасалады. Жылжымайтын заттарға меншік құқығы, олардың пайда болуы, ауысуы
және тоқтатылуы мемлекеттік тіркелуге жатады (АК-ның 118-бабы).
Мемлекеттік тіркеу дегеніміз — бұл тіркеуші органның жылжымайтын және
оларға теңестірілген мүлікке құқық пен ауыртпалықтың есебін алу рәсімі.
Меншік құқығы, шаруашылық жүргізу құқығы, оралымды басқару құқығы,
жерді пайдалану құқығы және өзге де бір жылдан астам мерзімге пайдалану
құқығы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Азаматтық құқықтар объектілерінің жалпы ережесі ... ... ... ...4
2. Мүліктер – азаматтық құқықтар объектісі ретінде ... ... ... ... .7
3. Мүліктерді
топтарстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
4. Бағалы қағаздардың азаматтық құқықтардың объектісі
ретіндегі
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .17
5. Ақша – азматытық құқықтардың объектілерінің негізгі
түрлерінің
бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 24
Пайдаланған қайнар көздер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...25
Кіріспе
Азаматтық құқықтық қатынастардың ажырамас элементі азаматтық
құқықтың объектілер болып табылады. Азаматтық құқық тың объектілерінің
азаматтық қатынастардың қарқынды дамуындағы маңызы зор болып келеді.
Әрекет етуші заңнамаға сәйкес азаматтық құқықтардың
объектілеріне мүліктік игіліктер мен құқықтар және мүліктік емес
игіліктер мен құқықтар жатады. Мүліктік игіліктер менмен құқықтарға
ақша, оның ішінде шетел валютасы, бағалы қағаздар, жұмыс, қызмет,
шығармашылық интеллекіуалдық қызметтің объектіге айналған нәтижелері,
фирмалық атаулар, тауарлық белгілер және бұйымдарды даралаңдырудың өзге
де құралдары, мүліктік құқықтар мен өзге де мүлік жатады Осы аталған
түсініктерді бір-бірінен ажырата білу керек, олардың мазмұнын ашып
көрсете алу керек.
Курстық жұмыстың мақсаты азаматтық құқықтардың объектісінің
түсінігін ашу, оларды жіктеп, әрқайсысына түсініктеме беру, азаматтық
құқықтардың объектісі ретіндегі мүліктердің түсінігін беру, оларды
топтастыру, ақша және бағалы қағаздардың азаматтық құқықтардың
түсінігінің ерекшеліктерін ашу.
1. Азаматтық құқықтар объектілерінің жалпы ережесі
Азаматтық құқықтар объектілері азаматтық құқықтағы өзекті
мәселелердің біріне жатады. АК азаматтық құқықтар объектілеріне арнаулы
тарау бөлген, ол, негізінен, азаматтық құқықтар объектілерінің және ақша,
бағалы қағаздар секілді маңызды әрі ерекше объектілердің құқықтық режимінің
жалпы мәселелерін реттейді. Алайда құқық объектілерінің жекелеген
түрлерінің құқықтық режимінің бірқатар арнайы мәселелерін АК-ның жалпы және
ерекше бөлімінің басқа тараулары және өзге де азаматтық заңдар реттейді.
Мүліктік және мүліктік емес өзіндік игіліктер мен құқыктар азаматтық
құқықтар объектілері бола алады. Сонымен, АК азаматтық құқықтар
объектілерін мынадай негізгі екі топқа бөледі: мүліктік игіліктер мен
құқықтар және мүліктік емес өзіндік игіліктер мен құқықтар.[1]
Азаматтық құқық субъектілерінің материалдық және өзге де қажеттерін
қанағаттандыра алатын, әдетте, ақшалай бағалауға жататын және азаматтық
құқық реттейтін қатынастар саласына енгізілген материалдық заттарды және
өзге құндылықтарды мүліктік игіліктер деп түсінеміз.
Мүліктік игіліктерге (атап айтқанда, мүліктік игіліктерді пайдалану,
иелену және оларға билік ету) субъективтік азаматтық құқықтарды мүліктік
құқықтар деп түсінеміз.
Мүліктік игіліктер мен құқықтардың негізгі түрлері АК-ның 115-бабының
2-тармағында аталған. Оларға заттар, ақша, оның ішінде шетел валютасы,
бағалы қағаздар, жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллекіуалдық қызметтің
объектіге айналған нәтижелері, фирмалық атаулар, тауарлық белгілер және
бұйымдарды даралаңдырудың өзге де құралдары, мүліктік құқықтар мен өзге де
мүлік жатады.
Мүліктік игіліктер мен құқықтардың АК-да келтірілген тізбесі
жеткілікті емес. Мысалы, қазіргі уақыт үшін маңызды болып табылатын ақпарат
секілді мүліктік игілік оған енгізілмеген. Азаматтық құқық субъектілерінің
жеке тұлғасымен ажырамастай тығыз байланысты құндылықтар мүліктік емес
өзіндік игіліктерге жатады, ал мүліктік емес өзіңдік құқықтар дегеніміз -
бұл аталған құндылықтарға құқықтар болып табылады. Мысалы, адамның өмірі
мүліктік емес өзіндік игіліктерге, ал өмірі сүру құқығы - мүліктік емес
өзіндік құқықтарға жатады.
ҚР АК-ның 115-бабының 3-тармағында негізгі мүліктік емес өзіндік
игіліктер мен құқықтардың тізбесі берілген. Бұл жеке адамның өмірі,
денсаулығы, қадір-қасиеті, абырой, игі атақ, іскерлік бедел, жеке өмірге
қол сұқпаушылық, жеке құпия мен отбасы құпиясы, есім алу құқығы, автор болу
құқығы, шығармаға қол сүқпаушылық құқығы және басқа материалдық емес
игіліктер мен құқықтар. Көріп отырғанымыздай, мүліктік емес игіліктер мен
құқықтардың тізбесін түпкілікті толық деуге болмайды.
Тізбеге екі түрге жататын мүліктік емес өзіндік игіліктер мен құқықтар
енгізілген: мүліктік игіліктермен және құқықтармен байланысы жоқ, мысалы,
жеке адамның өмірі, қадір-қасиеті және мүліктік игіліктермен және
құқықтармен байланысты, мысалы, автор болу құқығы, шығармаға қол
сұқпаушылық құқығы. Мүліктік емес өзіндік игілтісгер мен құқықтар оқулықтың
басқа тарауларында да қаралады. Ал мүнда мүліктік өзіндік игілікгер мен
құқықтардың бірқатары адамның және азаматшң құқықтары ретінде ҚР
Конституциясында баянды етілгенін атап көрсету керек. Бұл, мы-салы, өмір
сүру, қадір-қасиет, жеке өмірге қол сұқпаушылық құқығы.
Азаматтық құқықтардың объектілері — мүліктік және өзіндік құқықтарға
сипаттама беруде мынаны ескеру қажет: заң әдебиеттерінде азаматтық құқықтық
қатынастарды қарастыруда субъективтік құқықтар, әдетте, құқықтық
қатынастардың объектілері ретінде емес, олардың мазмұнының немесе нысанының
элементтері ретінде айқындалады.
Бірақ мүндай көзқарас құқықтық қатынастардың дамуын, субъект
ұғымының, мазмұн объектісінің және құқықтық қатынастар нысанының
салыстырмалы сипатын тиісті дәрежеде ескермейді. Субъективтік мүліктік
құқық құқықтар объектісі ретінде әрекет ете алады және көбіне осылай әрекет
етіп келеді, бұл АК-ның 115-бабының 1-тармағында тікелей көзделген.
Мүліктік құқық, мысалы, жаңа құқықтық қатынастар түзетін мәмілелердің
нысанасы болатын кезде құқық объектісі ретінде әрекет ете алады және өрекет
етеді. Мысалы, жерді түұрақты пайдалану құқықтық қатынастарында объект
мүліктік игілік - жер учаскесі болып табылады. Бірақ жерді тұрақты
пайдалану құқығы мәмілелердің нысанасы болуы мүмкін. Сонымен, жерді тұрақты
пайдалану құқығын сату немесе өзгеше беру жағдайында жаңа міндеттемелік
қатынас, мысалы, жерді пайдалану құқығын сатып алу-сату міндеттемесі пайда
болады. Біз мүліктік және мүліктік емес құқықтар қорғаушы құқықтық
қатынастарда құқық обьектілеріне айналатын жағдайда осы екі құқықты қорғау
үстінде де осындай көріністі байқаймыз.
2. Мүліктер – азаматтық құқықтар объектісі ретінде
Құқық обьектісі — мүліктің зандық ұғымына мүліктік игіліктер мен
мүліктік құқықтарды біріктіреді. АК жекелеген мүліктік игіліктер мен
құқықтарды да, сондай-ақ олардын жиынтығын немесе кешенін де мүлік деп
түсінеді. Соңғы жағдайда, мысалы, азаматтың немесе занды тұлғаның мүлкі
туралы айтылады да, олардың ішінен жекелеген игіліктер мен құқықтар бөліп
көрсетілмейді. ҚР АК мүлік ретінде бірқатар жағдайларда мүліктік игіліктер
мен құқықтарды ғана түсінбейді, сондай-ақ мүліктік кешендер құрамына талап
ету құқықтары мен борыштарды да қосады. Сондықтан мүлікте азаматтық
құқықтың осы субъектісіне тиесілі мүліктік игіліктер мен құқықтардың
жиынтығы ретінде оның активін және құқықтың осы субъектісі занды негіздерде
уақытша иеленетін, бірақ басқа тұлғаларға тиесілі мүліктік игіліктердің
жиынтығын ретіңде пассивін және оның міндеттемелерінің жиынтығын бөліп
көрсетеді.
Материалдық заттарда мүліктің немесе мүліктік игіліктің қасиеті - бұл
оларға табиғаттан емес, қоғамдық қатынастардан берілген қоғамдық, заңдық
қасиет. Сондықтан табиғаітың барлық заттары мүлік ретінде және азаматтық
құқық объектілері ретінде таныла бермейді. Құқық субъектілерінің
материалдық және өзге де қажеттерін қанағаттандыра алатын және азаматтық
құқық реттейтін қатынастар саласына тартылатын материалдық заттар мен өзге
де құндылықтарды ғана мүліктік игіліктер деп түсіну керектігі айтылды.
Сондықтан, мысалы, күн сөзсіз, бүкіл адамзат игілігі болса да, мүліктік
игіліктер қатарына жатаайды. Табиғат ресурстары болып табылатын табиғат
объектілері ғана, яғни адам әрекетінің объектілері болатындықтан, заңдарда
меншік объектілері ретінде танылатын себепті, мүліктік игіліктерге жатады.
Мүліктің мынадай негізгі түрлерін бөліп көрсетуге болады:
1) заттар;
2) ақша және бағалы қағаздар;
3) жүмыстар және көрсетіиетін қызметтер;
4) шығармашыпық интеллектуалдъіқ қызметтің нәтижелері;
5) акпарат;
6) мүліктік құқықтар
Заттар мүліктің кең таралған түрлерінің бірі болып табылады. Заң
әдебиеттерінде әдетте, адамға қатысты алғанда, сыртқы материалдық дүние
заттарын — адам қолымен жасалған, сондай-ақ табиғаттың өзі жаратқан және
табиғи қасиеттері бар нәрселерді заттар деп түсінеді. Алайда мүлік
ретіндегі заттың мәні оның табиғи қасиеттерінде ғана емес, адамның
қажеттерін қанағаттандыра алатын, тұтыну және айырбас құны бар, әдетте
ақшалай бағасы болатын жөне, әдетте, айналымға қабілетті мүліктік игілік
ретіндегі оның қоғамдық қасиеттеріңде болып табылады. Зат мұндай қоғамдық
қасиеттерді қоғамдық қатынастар арқылы, оның заттық нысаны ретінде, басқаша
айтқанда, затқа айналдырылған қоғамдық қатынастар ретінде иеленеді.
Заттар мүлік ретінде барынша алуан түрлі және құқық субъектілеріне
ұдайы белгілі бір қатынастарда болады (мысалы, оларға меншік құқығы,
пайдалану құқығы жөне т.с.с. ретінде тиесілі болады). Заң әр түрлі табиғат
ресурстарын да, зат нысанында көрінетін адам еңбегінің өнімдерін де заттар
деп түсінеді. Энергияның түрлері де (мысалы, жылу, электр энергиялары)
заттардың қатарына кіреді. Өсімдіктер мен жануралар да заттар ретінде
танылады. Жеміс, өнім және табыс болып табылатын заттардың құқықтық
режимінің кейбір ерекшеліктері бар. Мүліктерді пайдалану нәтижесінде
алынған түсім (жемістер, өнімдер, табыстар), егер зандарда немесе бұл
мүлікті пайдалану түралы шартта өзгеше көзделмесе, осы мүлікті занды
негізде пайдаланушы адамға тиесілі болады (АК-ның 123-бабы). Әдетте,
өсімдіетер мен жануарлардың тіршілік әрекетінің құңдылығы бар табиғи
өнімдерін.
Жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер. Азаматтық құқықтардың объектілері
болып табылатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер — бұлар адамның
мақсатты іс-әрекетінің элементтері, олар өзінше материаддық игіліктер болып
табылады. Олардың арасыңдағы айырмашылықтар мынада: жұмыстар, жұмыс
процесінің өзінен бөлінетін материалдық нәтиже береді (мысалы, мердігерлік
шарт негізінде жүмыс жүргізу нөтижесінде құрылыс жүргізіледі). Бұл жағдайда
құрылыс жүмыстарының өзі құқық обьектісі болады, бірақ бұдан әрі зат
ретінде құрылыстың өзі құқық объектісі болады.
Құқықтың дербес объектісі — қызмет көрсетудін қызмет көрсету жөніндегі
іс-қимылдан басқа пайдалы нәтижесі болмайды (мысалы шаш қию қызметі).
Шығармашылық интеллектуаддық қызметтің нәтижелері азаматтық құқықтар
объектілерінің дербес түрі, мүліктің ерекше түрі болын табылады, ол
объективті өмір сүретін болса да, заттардан өзгеше, материалдық емес, асқақ
сипатта болады. Азаматтың немесе занды тұлғаның шығармашылық
интеллектуалдық қызметтің нәтижелеріне және оларға теңестірілген занды
тұлғаны дараландыру құралдарына жеке немесе заңды тұлғаның өзі орындайтын
жүмысының немесе қызметінің өнімдеріне (фирмалық атау, тауар белгісі,
қызмет көрсеіу белгісі жөне т.б.) ерекше құқығы танылады (АК-ның 125-
бабының 1-тармағы).
Шығармашылық интеллектуалдық қызметтің нәтижелеріне, атап айтқанда,
мыналар жатады: ғылым мен өнер шығармалары, дыбыс және бейне шығармалары,
өнертабыстар, пайдалы модельдер, өнеркәсіптік үлгілер, селекция
жетістіктері, интегралдық сызбалар топологиясы және шығармашылық
интеллектуалдық қызметтің кейбір басқа нетижелері жатады. Оларға ерекше
құқық объектілері ретінде фирмалық атаулар, тауарлық белгілер, қызмет
көрсету белгілері және т.б. теңес-тірілген.
Шығармашылық интеллектуалдық қызметтің осынау объективтендірілген
нәтижелерінің барлығын және оларға теңестірілген дараландыру құралдарын заң
интеллектуалдық меншік ұғымына біріктіреді (125-бап). Шығармашылық
интеллектуаддық қызметтің нәтижелері мен ерекше құқықтардың
(интеллектуалдық меншіктің) объектісі болуы мүмкін даралану құралдарын
пайдалануды үшінші жақтар құқық иеленушінің келісімімен ғана жүзеге
асырады. Интеллектуалдық меншік құқығы объектілері мен осы объектілердің
материаддық иелерін айыра білу қажет. Интеллектуалдық меншік объектілері
мен осы құқықтың материалдық иелеріне құқық дербес объектілер ретінде бір-
біріне тәуелсіз өмір сүреді. Мысалы, кітаптың немесе музыкалық шығарма
жазылған кассетаның меншік иесі болып саналатын адам кітапқа немесе
кассетаға өз қалауынша билік ете алады — сатады, сыйға тартады және т.с.с.
Алайда кітапта жарияланған әдеби шығармаға құқық шығармашылық
интеллектуалдық қызметтің нәтижесі ретінде немесе кассетаға жазылған
музыкалық шығармаға құқық кітапқа немесе кассетаға емес, өдеби немесе
музыкалық шығарманың меншік иесіне тиесілі болады. Сондықтан кітаптың
немесе кассетаның меншік иесі әдеби немесе музыкалық шығарманың меншік
иесінің келісімінсіз кітапта жарияланған немесе кассетаға жазылған
шығармаларды көбейтуге және таратуға құқысыз болады.
Ақпарат. Қазіргі уақытта азамттық айналымға кеңінен енгізіліп отырган
ақпарат азаматтық құқық объектілерінің ерекше түрі болып табылады.
Азаматтық құқық объектісі – ақпаратпқа сипаттама беру үшін оны адам
қабылдай алатындай нысанда (тікелей немесе әр түрлі механизмдер мен
құралдардың көмегімен жанамалай) объективті бейнелейтін нәрселер туралы
немесе адамдар туралы мәліметтер ретінде айқындау жеткілікті болады.
Мысалы, ауызша немесе жазбаша сөздің, графиктердің, схемалардың,
сызбалардың, компьютерлік және өзге техникалық көмегімен мәліметтерді
тіркеу немесе хабарлау.
Ақпарат дегеніміз - бұл материалдық нысанда бейнеленген немесе
материалдық иесіне орналастырылған ізгі игілік. Қазіргі уакытта
компьютерлік техниканын көмегімен дайыңдалатын, сақталатын және берілетін
машиналық ақпарат ерекше маңызға ие болуда. Ақпарат бір иесінде жеке-дара
түрде сақталуы мүмкін, сондай-ақ жаппай (мысалы, газеттерде) көбейтілуі
мүмкін. Бірақ құқық объектісі ретінде ақпарат мүліктің қоғамдық нысанында
ғана әрекет етеді, оның түрлерінің бірі болып табылады. Бұл арада құқық
объектілері ретінде ақпараттың өзін және оның материалдық иелерін айыра
білу керек.
Ақпаратқа құқықтың, мысалы, қызметтік және коммерциялық ақпарат
құпиясына құқықтың занда көзделген жағдайларда ғана қорғалатынын ескеру
керек.
Мүліктік құқықтар құқық объектісі — мүліктің маңызды түрлерінің бірі
болып табьглады. Заттық құқықтар да (мысалы, жерді түрақты пайдалану
құқығы), сондай-ақ міндеттемелік құқықтар да (мысалы, құқықты беру кезінде
несие берушінің борышқордан берешегін алу құқығы) осындай объектілер болуы
мумкін. Интеллектуалдық меншік құқығы да мүліктік құқықтардың қатарына
жатады.
Мүліктік кешендер. Көптеген жағдайларда мүлік жекелеген зат немесе
құқық түрінде емес, мүліктік кешен ретінде көрінеді. Капитал осындай
мүліктік кешендердің бір түрі болып табылады. Заңдық мағынада алғанда,
кәсіпкерлік қызметке арналған мүліктік кешенді капитал деп түсінеді. Зан
бойынша, капиталдьщ көптеген түрлері бар.
3. Мүліктерді топтарстыру
Мүлікті жіктеу өзінің міндеттеріне қарай алуан түрлі болып келеді.
Олар доктриналық, яғни занда бекітілмеген ғылыми және занды, яғни заңдарда
бекітілген жіктеуге бөлінуі мүмкін.
Мүліктің айналым қабілеттілігі. Мүліктің иеліктен шығарылу,
белгіленген тәртіппен бір субъектіден екінші субъектіге тұрақты немесе
уақытша пайдалануға ауысу қабілетін мүліктік объектілердің (мүліктің)
айналым қабілеттілігі деп түсінеді. Азаматтық құқық объектілері-мүлік
айналымы — бұл нарықтық экономиканың қажетті жағы ретіндегі тауарлардың
экономикалық айналымының заңдық нысаны.
АК айналым қабілеттілігше қарай мүлікті айналымнан алынып тасталған
айналым қабілетті және айналым қабілеттілігі шектеулі мұлікке бөледі (АК-
ның 116-бабы).
Заң актілерінде белгіленген жағдайдардан басқа реттерде мүліктік емес
өзіңдік игіліктер мен құкықтар өзгеше әдіспен бөлінбейді және берілмейді,
демек, айналымға қабілетсіз болады.
Иеліктен еркін шығарынатын немесе әмбебап құқық мирасқорлық тәртібімен
бір адамнан екінші адамға ауыса алатын мүлік айналымға қабілетті мүлік деп
танылады (занды тұлғаны мұраға алу, қайта ұйымдастыру). Заң актілері
бойынша айналымнан алынып тасталған немесе айналымы шектеулі мүліктік
игіліктер мен құқықтардан басқа мүліктік игіліктер мен құқықтардың барлығы
айналымға қабілетті болады. Мүлікті бір субъектіден екінші субъектінің
меншігіне беруді (шаруашылық жүргізу, оралымды басқару), сондай-ақ мәміле
бойынша уақытша пайдалануға немесе иеленуге беруді бұл жағдайда азаматтық
құқық объектілерін иеліктен шығару деп түсінеді.[2]
Мүліктердің азаматтық-құқықтық әдістермен иеліктен шығаруға жол
берілмейтін түрлері (яғни айналымнан алынып тасталған мүлік) заң
актілерінде тікелей көрсетілуі тиіс. Заң актілерінен өзге нормативтік
құқықтық актілердің заттарды және басқа мүлікті айналымнан алып тастауына
жол берілмейді. Нарықтық экономика жағдайларында айналымнан алынып
тасталатын мүліктердің саны өте шектеулі болады. Бұлар, негізінен, тек
мемлекет меншігінде бола алатын табиғат ресурстары. Зандарда тікелей
көрсетілетін реттерде олар азаматтық айналымға енгізіледі. Кейде табиғат
ресурстарын айналымға енгізуге тыйым салу зандарда тікелей ескеріледі.
Мысалы, ортақ пайдаланылатын жерлерді, қорғаныс мақсаттарына арналған
жерлерді және басқа кейбір жерлерді пайдалану құқығына қатысты мәмілелер
жасауға жол берілмейді.
Біріншіден, айналымның белгілі бір мүшелеріне ғана тиесілі бола алатын
және, екіншіден, сатпн алуға және иеліктен шығаруға құзіретті мемлекеттік
органдардың рұқсатынен (лицензиясымен) ғана жол берілетін заттар мен басқа
да мүлік айналымы шектеулі мүлікке жатады. Кәсіпкерлердің тек лицензия
арқылы өткізе алатын мүлік түрлерінін ауқымы арнайы заң актілерімен
белгіленген. Бұлар, мысалы, қару-жарақты жөне оқ-дәрілерді, құрамында
радиоактивті заттар кездесетін өнімдерді, аңшылық және спорттық ату
қаруаларын өткізу, өндірістік жөне тұрғын үй-азаматтық объектілерді
дезинфекциялау жөне дезодорациялау жұмыстары, медициналық және дәрігерлік
қызметпен айналысу. Басқа да бірқатар заттар, жұмыстар және көрсетілетін
қызметтер айналымы лицензияланады.
Жылжымайтын және жылжымалы мүлік. Заттар жылжымайтын және жылжымалы
мүлікке бөлінеді. Жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, көп жылдық желектер
секілді және оларды мақсатына сай келмейтін шығын келтірместен, тұрған
орнынан ауыстыру мүмкін болмайтын өзге де мүліктер жылжымайтын мүлікке
жатады. Құқық объектісі — кәсіпорындар да жылжымайтын мүлікке жатады.
Мемлекеттік тіркеуге жататын әуе және теңіз кемелері, ішкі суларда жүзетін
кемелер, "өзен-теңіз" жүзу кемелері, ғарыштық объектілер жылжымайтын
мүлікке теңестіріледі. Жылжымайтын заттарға жатпайтын мүлік, оның ішінде
ақша мен бағалы қағаздар жылжымалы мүлік деп танылады (АК-ның 117-бабы).
Жылжымайтын және жылжымалы мүліктің құқықтық режимі алуан түрлі.
Жылжымайтын мүліктің, әдетте, зор қоғамдық маңызы мен құны болатындықтан,
оларға арналған құқықтар үшін олардың пайда болуының, қолданылуының,
берілуі мен тоқтатылуының едәуір қатаң ережелері белгіленген. Мәселен,
жылжымайтын мүлікке қатысты мәмілелер жазбаша, кейде наториалдық түрде
жасалады. Жылжымайтын заттарға меншік құқығы, олардың пайда болуы, ауысуы
және тоқтатылуы мемлекеттік тіркелуге жатады (АК-ның 118-бабы).
Мемлекеттік тіркеу дегеніміз — бұл тіркеуші органның жылжымайтын және
оларға теңестірілген мүлікке құқық пен ауыртпалықтың есебін алу рәсімі.
Меншік құқығы, шаруашылық жүргізу құқығы, оралымды басқару құқығы,
жерді пайдалану құқығы және өзге де бір жылдан астам мерзімге пайдалану
құқығы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz