Конституция – Мемлекеттің Ата Заңы
Кіріспе
1)Конституция . Мемлекеттің Ата Заңы.
а)Конституцияның ұғымы мен мәні.
2)Қазақстан Республикасының 1995жылғы
конституциясының жалпы сипаттамасы.
3)Конституциясының заңдық қасиеттері.
4)Конституциясының түрлері.
5)Қазақстанның Конституциялық құрылысының негіздері.
Қорытынды.
1)Конституция . Мемлекеттің Ата Заңы.
а)Конституцияның ұғымы мен мәні.
2)Қазақстан Республикасының 1995жылғы
конституциясының жалпы сипаттамасы.
3)Конституциясының заңдық қасиеттері.
4)Конституциясының түрлері.
5)Қазақстанның Конституциялық құрылысының негіздері.
Қорытынды.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі мерзімді шартты түрде екі кезеңге бөлуге болады: 1) «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заңды қабылдағаннан»кейінгі (1991жылғы 16 желтоқсан); 2) 1995жылғы 30 тамызда Республикалық референдумда Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясын қабылдағаннан кейінгі кезең. Бірінші кезең жаңа тәуелсіз, егеменді Қазақстан мемлекетінің механизмін құру жолдары мен нысандарын анықтаумен сипатталады. Осы кезеңде мемлекеттік- құқықтық белгілі қайта құру жұмыстары жүзеге асырылып, мемлекеттің түбегейлі принциптері, жаңа идеялары, оның құрылымы, басқару нысаны, мемлекеттік биліктің әрбір буынының мемлекет механизміндегі орны мен маңызы, басқа да мемлекеттік – құқықтық мәселелердің жобасы анықталды.Бірінші кезеңде нарықтық қатынастарға бейімделген, әлеуметтік салалардағы реформаларды жүзеге асыратын мемлекет механизмін құрудың обьективтік негіздері қаланды.
1995ж Конституция тарихи қысқа мерзімде қол жеткен мемлекеттік- құқықтық қайта құру жұмысының ұтымды нәтижелерін пайдалана отырып, сол кезде орын алған кемшіліктерді, айтар едім, бұл прцесте болған қателіктерді де ескерді. 1995ж Конституция еліміздің стратегиялық мақсаттарын анықтап, оларға белгілі бір тарихи кезеңде қол жеткізуді көздеп отыр. Олар: Қазақстан демократиялық, құқықтық, әлеуметтік және зайырлы мемлекетті орнықтыру. Қазақстан Республикасының 1995жылғы Конституциясы мемлекеттің басты мақсатын белгіледі. Ол мемлекетіміздің ең жоғары құндылығы –адам, адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары. Конституция мемлекет құрылымның біртұтас нысанын, президенттік басқару нысанын бекітті.Конституциялық мақсаттарға,принциптерге, идеяларға және де басқа қағидаларға сүйене отырып, мемлекет механизмінің құрылымы белгіленді, мемлекеттік биліктің үш буынының қызметінің түрлері мен әдістері анықталды.Сонымен қатар мемлекеттік биліктің үш буынының ара- қатынастарының және келісіп істеу жолдары белгіленді.Бұл процесте негізгі роль Қазақстан Республикасының Президенті атқаратыны анықталды. Конституцияда баянды етілген мемлекеттік билік үш буын арқылы –заң шығаратын, атқару және сот жүйесі жүзеге асырылатыны айтылған. Солай болса да, Қазақстан Республикасыеың Президенті ерекше орын алатыны, Президент мемлекеттің басшысы, жоғары лауазымды тұлға екені, барлық мемлекет органдарының қызметін үйлестіруші екені ерекше аталады.
Мемлекеттік биліктің үш буынының –заң шағырушы, атқарушы және сот –біреуіне де жатпайтын басқа да ерекше органдар бар екенін Қазақстан Республикасының Конституциясы заңдастырды.Оларға жататындар –Конституциялық Кеңес, Бас Прокуратура. Олар белгілі дәрежеде аталған мемлекеттік билік буындарына байланысты тежемелік құрал ретінде байқалады.
1995ж Конституция тарихи қысқа мерзімде қол жеткен мемлекеттік- құқықтық қайта құру жұмысының ұтымды нәтижелерін пайдалана отырып, сол кезде орын алған кемшіліктерді, айтар едім, бұл прцесте болған қателіктерді де ескерді. 1995ж Конституция еліміздің стратегиялық мақсаттарын анықтап, оларға белгілі бір тарихи кезеңде қол жеткізуді көздеп отыр. Олар: Қазақстан демократиялық, құқықтық, әлеуметтік және зайырлы мемлекетті орнықтыру. Қазақстан Республикасының 1995жылғы Конституциясы мемлекеттің басты мақсатын белгіледі. Ол мемлекетіміздің ең жоғары құндылығы –адам, адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары. Конституция мемлекет құрылымның біртұтас нысанын, президенттік басқару нысанын бекітті.Конституциялық мақсаттарға,принциптерге, идеяларға және де басқа қағидаларға сүйене отырып, мемлекет механизмінің құрылымы белгіленді, мемлекеттік биліктің үш буынының қызметінің түрлері мен әдістері анықталды.Сонымен қатар мемлекеттік биліктің үш буынының ара- қатынастарының және келісіп істеу жолдары белгіленді.Бұл процесте негізгі роль Қазақстан Республикасының Президенті атқаратыны анықталды. Конституцияда баянды етілген мемлекеттік билік үш буын арқылы –заң шығаратын, атқару және сот жүйесі жүзеге асырылатыны айтылған. Солай болса да, Қазақстан Республикасыеың Президенті ерекше орын алатыны, Президент мемлекеттің басшысы, жоғары лауазымды тұлға екені, барлық мемлекет органдарының қызметін үйлестіруші екені ерекше аталады.
Мемлекеттік биліктің үш буынының –заң шағырушы, атқарушы және сот –біреуіне де жатпайтын басқа да ерекше органдар бар екенін Қазақстан Республикасының Конституциясы заңдастырды.Оларға жататындар –Конституциялық Кеңес, Бас Прокуратура. Олар белгілі дәрежеде аталған мемлекеттік билік буындарына байланысты тежемелік құрал ретінде байқалады.
1)Табанов
Қазақстан Республиакасының салыстырмалы құқық негіздері.
2)Е.Баянов
Мемлекет және құқық негіздері.
3)Қазақстан Республикасының заң акт жинағы(конституцияға 10 ж)
Қазақстан Республиакасының салыстырмалы құқық негіздері.
2)Е.Баянов
Мемлекет және құқық негіздері.
3)Қазақстан Республикасының заң акт жинағы(конституцияға 10 ж)
Қазақстан Республикасының Конституциясының ұғымы.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі мерзімді шартты түрде екі кезеңге
бөлуге болады: 1) Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі туралы
Конституциялық заңды қабылдағаннанкейінгі (1991жылғы 16 желтоқсан); 2)
1995жылғы 30 тамызда Республикалық референдумда Қазақстан Республикасының
жаңа Конституциясын қабылдағаннан кейінгі кезең. Бірінші кезең жаңа
тәуелсіз, егеменді Қазақстан мемлекетінің механизмін құру жолдары мен
нысандарын анықтаумен сипатталады. Осы кезеңде мемлекеттік- құқықтық
белгілі қайта құру жұмыстары жүзеге асырылып, мемлекеттің түбегейлі
принциптері, жаңа идеялары, оның құрылымы, басқару нысаны, мемлекеттік
биліктің әрбір буынының мемлекет механизміндегі орны мен маңызы, басқа да
мемлекеттік – құқықтық мәселелердің жобасы анықталды.Бірінші кезеңде
нарықтық қатынастарға бейімделген, әлеуметтік салалардағы реформаларды
жүзеге асыратын мемлекет механизмін құрудың обьективтік негіздері қаланды.
1995ж Конституция тарихи қысқа мерзімде қол жеткен мемлекеттік-
құқықтық қайта құру жұмысының ұтымды нәтижелерін пайдалана отырып, сол
кезде орын алған кемшіліктерді, айтар едім, бұл прцесте болған қателіктерді
де ескерді. 1995ж Конституция еліміздің стратегиялық мақсаттарын анықтап,
оларға белгілі бір тарихи кезеңде қол жеткізуді көздеп отыр. Олар:
Қазақстан демократиялық, құқықтық, әлеуметтік және зайырлы мемлекетті
орнықтыру. Қазақстан Республикасының 1995жылғы Конституциясы мемлекеттің
басты мақсатын белгіледі. Ол мемлекетіміздің ең жоғары құндылығы –адам,
адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары. Конституция мемлекет құрылымның
біртұтас нысанын, президенттік басқару нысанын бекітті.Конституциялық
мақсаттарға,принциптерге, идеяларға және де басқа қағидаларға сүйене
отырып, мемлекет механизмінің құрылымы белгіленді, мемлекеттік биліктің үш
буынының қызметінің түрлері мен әдістері анықталды.Сонымен қатар
мемлекеттік биліктің үш буынының ара- қатынастарының және келісіп істеу
жолдары белгіленді.Бұл процесте негізгі роль Қазақстан Республикасының
Президенті атқаратыны анықталды. Конституцияда баянды етілген мемлекеттік
билік үш буын арқылы –заң шығаратын, атқару және сот жүйесі жүзеге
асырылатыны айтылған. Солай болса да, Қазақстан Республикасыеың Президенті
ерекше орын алатыны, Президент мемлекеттің басшысы, жоғары лауазымды тұлға
екені, барлық мемлекет органдарының қызметін үйлестіруші екені ерекше
аталады.
Мемлекеттік биліктің үш буынының –заң шағырушы, атқарушы және сот
–біреуіне де жатпайтын басқа да ерекше органдар бар екенін Қазақстан
Республикасының Конституциясы заңдастырды.Оларға жататындар –Конституциялық
Кеңес, Бас Прокуратура. Олар белгілі дәрежеде аталған мемлекеттік билік
буындарына байланысты тежемелік құрал ретінде байқалады.
Конституция барлық мемлекеттік органдардың жоғарыдан төменге дейін
ұйымдастьырылуы, қызмет істеуінің демократиялық принциптерін айқындап,
олпрдың құқықтық жағдайларын үздіксіз жетілдіруге мүмкіндік туғызады.
Конституцияны рындай отырып және соның негізінде ондаған конституциялық
және жай заңдар қабылданып, олар барлық мемлекеттік органдардың құқықтық
мәртебесін жан- жақты анықтады. Баса айту қажет, бұл заңдар үнемі
жетілдіруде, оларға тиісті өзгерістер мен толықтырулар
енгізілуде.Конституция өзі де мәңгілік заң емес, оған да өте қажет болғанда
өзгертулер енгізілуі мүмкін. Мысалы 1998жылы Президенттің бастамасы бойынша
Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізілді.
Осы жинақтан байқауға болады, соңғы жылдары конституциялық заңдарға да
кейде түбегейлі өзгерістер енгізілгені. Олардың мақсаты –мемлекет
органдарының жұмысын демократияландыру.
Тағы да екі маңызды жағдайларды атап айта кеткен жөн. Бірінші,
Қазақстан Республикасының Конституциясы тікелей қолданылатын акт ретінде
өткен он жылда өзінің қоғам мен мемлекет өмірінің барлық талаптарына,
сұранымына толығынан сәйкес келетінін, көкейтесті экономикалық, саяси және
әлеуметтік проблемаларды шешуге бағытталғанын байқаймыз.Екінші,
Конституция, оның құқықтық және саяси мүмкіндігі әлі де болса мол екенін,
сол мүмкіндіктерді пайдаланып, Қазақстанның одан әрі дамуы, азаматтық
қоғамның қалыптасуы және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарды жүзеге
асырылатыны сөзсіз екені күмән тудырмайды.
Конституция –Меилекеттің Ата Заңы
Конституцияның ұғымы мен мәні
Тарихқа көз жүгіртіп қарасақ Конституция ұғымын ете заманда сонау Грецияда
Аристотель қалыптастырған болатын. Ол кезде конституция деген сөз саяси
құрылыс ұғымын білдіретін. ΧVII ғасырда Францияда бұл сөз рентаны, ренте
шартын бейнеледі. Мұнан соң көне грекше ұғымға қайта оралып, бұл атаусыз
құқықпен белгіленетін құрылым мағынасына ие болды.
Конституция сөзі (латынның constitutio бекіту, орнату деген сөзі) Рим
империясы заңдарында императорлардың құқық көздеріне айналған түрлі
нұсқаулар мен жарлыұтарын білдірді.
Конституция ұғымының қазіргі түсінігі XVIII ғасырдан бастап орнықты.
Алғашқы конституция 1789ж АҚШ- та, сонан соң 1789ж Францияда қабылданды.
Кез келген конституция қоғамда орныққан тәртіптің негізгі ұстындарын
бекітіп береді. Мұнда ел өміріндегі аса маңызды өзгерістер көрініс табады.
Конституцияның ерекше белгілерін айқындай отырып, құқықтанушылар, оны
ұлттық құқықтың басқа көздеріне қарағанда қоғам мен мемлекетке ең жоғары
заңдық күші бар, бір жағынан адам мен мемлекеттің арасындағы қатынастар
негізінен, қоғамдық және конституциялық құрылыстың негіздерін, адам мен
азаматтың негізгі құқықтарын, бостандықтарын, міндеттерін,сондай- ақ
жергілікті өзін- өзі басқару буындарын ұйымдастыру және олардың қызметі
қағидаттарын бекітуші әрі реттеуші Негізгі Заң ретінде тұжырымдайды.
Сондықтан Қазақстан Республикасының Конституциясы елімізде қолданылып
жүрген барлық заңдардың ірге тасын қалайды, оның заңдардың заңы болуы
шындық, ақиқат. Құқық қалыптарының бұл жүйесі заң салаларына қағидаттық
қалып болып табылып,құқық реттегіштің базасына айналады. Ал, ағымдағы
заңдар осы конституциялық қағмдат қалыптарын әрі қарай дамытушы күш ретінде
есептелінеді.
Бұл оқулықта Ата Заң (конституция) оның мейлінше көп тараған мағынасы
–заң немесе заңдар деген ұғымда қолданылады.Қазақстан Республикасының
қазіргі Конституциясы төртінші Ата Заң (1937,1978,1993,1995ж.ж). Кейінгі
екеуінің алдыңғылардан елеулі айырмашылығы сол –бұлар тұңғыш рет
мемлекеттік тәуелсіздікті, егемендікті және Қазақстан халқының толық
билігін бекітіп, одан әрі орнықтырады. Кейінгі Ата Заңда (1995ж) құқықтық
мемлекеттің қалыптастырылу бағыттары, азаматтардың құқықтыры мен
бостандықтары, соның ішінде жеке адамның жан- жақты қалыптасуына қажетті
экономикалық еркіндігі, идеологиялық пен саяси әр алуандығы (сөз бен
шығармашылық бостандығы, саяси партиялар мен бұқаралық қозғалыстар
бірлестігі), халық билігін жүзеге асырудың демократиялық амалдары,
экономикалық қатынастардың қызмет етуі әлемдік талаптарға сай бейнеленеді.
Қазақстан Республикасы жаңа Конституциясының мәтінен көріп
отырғанымыздай, оның нормалары ұзақ жылдарға бейімделген, тұрақты, жалпы
мәндес болулары тиіс. Ал Конституциясының өзі референдумда (Қазақстан
Республикасында, Ресейде, Францияда, т.б елдерде сияқты ) немесе Құрылтай
жиналысында (Үндістан, Италяда сияқты), немесе басқаша да қабылдануы
мүмкін. Оның іс жүзінде енгізілуі біржақты –мемлекет басшысының актісі
арқылы болуы да мүмкін. Сайып келгенде, Конституцияға құқықтық акт ретінде
ғана емес, оны бүкіл қоғамымыздың әділеттілік адамгершілік бағытын ұстаушы
қалып ретінде қаруымыз керек. Өзінің мәні жағынан конституция ол
қабылданған кездегі саяси күштердің арақатынасын көрсетуші қоғамның әртүрлі
бөліктерінің саясимүдделері тоғысқан бейнебір қоғамдық шарт маятнигі болып
табылады.Мұндай қоғамдағы үйлесімсіз ешқандай құқықтық тәптіптің орнығуы
мүмкін емес.
Конституцияның мәні оның қзмет ету сипаттамасын айқын көрінеді. Ол үш
қызметті: заң(құқықтың басты қайнар көзі ретінде), саяси (мемлекеттің
құрылысын) және идеологиялық (қоғамның алтын қазынасын –адам және адамның
өмірін, құқықтары мен бостандықтарын) дәріптеуші қызметін атқарады.
Демек, Қазақстан Республикасының Конституциясы барлық заң салаларының
заңдық базасы болып табылады, ал оның нормалары басқалар үшін нормалық
принцип болып есептелінеді. Қазіргі кездегі Қазақстандағы құқық жүйесінің
қалыптасуы елімізде құқықтық мемлекет құру бағытымен
ұштастырылуда.Сондықтан еліміздің Ата Заңының мәні мен оның алатын орны
жоғарғы орында.
Қазақстан Республикасының 1995жылғы Конституциясының жалпы сипаттамасы.
Қазақстан Республиксының Ата Заңы 1995жылғы 30 тамызда республикалық
бүкілхалықтық дауыс беру (референдум) арқылы қабылданды. Ата Заң
қабылданған күн демалыс –мемлекеттік мереке –Қазақстан Республикасының
Конституциясы күні деп жарияланды. Ата Заңды қабылдау әдісінің орасан зор
маңызы бар, өйткені оның мазмұнын сайлаушылар көпшіліктің қатысуымен
мақұлдайды.
Қазақстан Респбликасының қазіргі Конституциясы кіріспеден
(прямбуладан), негізгі мәтіннен, қорытынды және өтпелі ережелерден
тұрады.Кіріспеде, әдетте, Ата Заңның мақсаты баяндалып, оны қабылдаудың
тарихи жағдайы, кейде құқықтар мен бостандықтар немесе мемлекеттік саясатта
басшылыққа алатын негіздер көрсетіледі. Қазақстан Республикасы
Конституциясының кіріспесі Ата Заңды қабылдаудың себептері мен мақсаттарын
былай түсіндірген: Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы,
байырғы қазақ жерінде мемлекеттілік құра отырып, өзімізді еркіндік, теңдік
және татулық мұраттарына берілген бейбітшіл азаматтық қоғам деп ұғына
отырып, дүниежүзілік қоғамдастықта лайықты орын алуды тілей отырып, қазіргі
және болашақ ұрпақтар алдындағы тарихи жауапкершілігімізді сезіне отырып,
өзіміздің егемендік құқығымызды негізге ала отырып, осы Конституцияны
қабылдаймыз. Ата Заңның бұл бөлігі саяси және идеологиялық тұрғыдан
алғанда аса маңызды.Өйткені, осыдан келіп, мемлекетіміздің мынадай негізгі
мақсаты туындайды:
1)өзінің ең қымбат қазынасы ретінде адам және адамның өмірі,
құқықтары мен бостандықтарын айқындап, бекіту;
2)өз елінде және мемлекеттер арасында азаматтық бейбітшілікті,
ынтымақтастық пен тату қарым – қатынастықтың әдістерін нақтыландырып
бекіту;
3)байырғы қазақ жерінде мемлекеттік бірлікті сақтау;
4)республиканың егемендігін сақтап, ұстап тұру;
5)Қазақстан Республикасының демократиялық негіздерінің мызғымастығын
бекіту.Мұның ұшқыны ретінде, республика қызметінің түбегейлі принципбері де
айқындалады. Олар:
1)қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық;
2)бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму;
3)қазақстандық патриотизм;
4)мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен,
оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламенттік дауыс беру
арқылы шешу;
Ата Заңның негізгі бөлігіне азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен
міндеттері туралы, конституциялық құрылысы жайлы, мемлекеттік нысандар
жөнінде, мемлекеттік буындардың жүйесі мен мәртебесі туралы (Президент,
Парламент, Үкімет, Конституциялық Кеңес, соттар және сот төрелігі,
жергілікті мемлекеттік басқару және өзін - өзі басқару туралы) нормалар
енген. Яғни, бұл нормалар Қазақстан Республикасы Конституциясының 1 – 8
бөлімдерінде баяндалған.Қорытынды және өтпелі ережелер баяндалған ақырғы 9
бөлімде Ата Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу тәртібі
туралы,конституциялық заңдар мен өзге де заңдарды қабылдау рәсімі мен
басқалар жайлы сөз болады. Сөйтіп, Қазақстан Республикасының Конституциясы
9 бөлімнен, 98 баптан және де көптеген тармақтар мен тармақшалардан тұрады.
Ата Заң құрылымына жасалатын талдау оған негіз болған конституциялық
идеялардың айқын көрінісін береді. Жалпы ережелер деп аталатын 1 бөлім
жаңа конституциялық құрылысқа сапалық сипаттама бере отырып, Республикада
мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен заңдар негізінде заң
шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну, олардың тежемелік ірі тепе
– теңдік жүйесін пайдалану арқылы, өзара іс – қимыл жасау қағидатына сәйкес
жүзеге асырылатындығын баяндайды. Сонымен қатар, ол Қазақстан Республикасын
– Президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет екендігін айқындап
берген. Олай дегеніміз – біздің ұлан – байтақ жеріміздің ұлттық – аумақтық
бөліністерге бөлінбей, тек әкімшілік – аумақтық бөліністерге – облыстарға,
қалаларға, аудандарға, ауылдарға, т.б. – бөлінетіндігі және олардың
жоғарыдағы бір орталыққа бағынатындығы.Және де, Қазақстан Республикасында
идеологиялық пен саяси әр алуандылық танылды. Қоғамдық және мемлекеттік
институттардың бірігіп кетуіне, мемлекеттік органдарда саяси партиялардың
ұйымдарын құруға жол берілмейді. Адам және азамат деп аталатын 2 бөлім
адам мәртебесін мемлекетпен тікелей байланыстырмай, жеке бастың құндылығын
ашып көрсетеді. Онда жеке адамның құқықтары мен бостандықтары халықаралық
құқықтың мойындалған қағидаттары мен қалыптарына тікелей байланыстырылған.
Жаңа қазақстандық Ата Заңның басты желісі – азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын мемлекет мүддесінен жоғары тұрғыдан қарау болып табылады.
Президент деп аталатын 3 бөлім мемлекет басшысы ретінде Президенттің
жаңа мәртебесін толық бейнелейді.
Басқа мемлекет органдарының құрылуы мен қызметі 4 – 8 бөлімдерде
көрсетілген.
Қазақстан Республикасының Конституциясының құрылымында әр бөлім өз
қисынымен ретті орналасқан. Жалпы алғанда Қазақстан Республикасының 1995
жылғы Конституциясы өз құрылымы мен қисыны жөнінен баршаға айқын түсінікті
деп айтуға болады.
Қорытынды және өтпелі ережелер деп аталатын 9 бөлім жаңа Ата Заңды
күшіне енгізу нормаларын бекітеді, бұрынғы Конституцияның күші қай кезден
бастап жойылғанын нақтылайды. 1995 жылғы Конституция күшіне енгенге дейін
қолданылып келген заңдардың одан әрі қарай қолданыста болу тәртібін
көрсетеді.
Конституцияның заңдық қасиеттері.
Құқықтанушылар Конституцияның негізгі заң ретіндегі ерекше
белгілерін анықтай келіп мынаған тоқталады. Жоғарыда атап көрсетілгеніндей
тек Конституцияда ғана мемлекеттік және қоғамдық өмірдің негізгі
қағидаттары, Қазақстан Республикасының біртұтас демократиялық, зайырлы,
құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде құрылғандығы, мемлекеттік
биліктің заңды түрде нақтыланғандығы белгіленеді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының мемлекеттік және қоғамдық
органдардың өзге актілеріне де, соның ішінде басқа заңдарға да қатысты ең
жоғары заңдық күші болады. Мемлекеттік органдардың өзге актілері, барлық
заңдар Қазақстан Республикасы Конституциясының негізінде және соған сәйкес,
сол белгіленген рәсім бойынша қабылданады. Мемлекетіміз жасасатын
халықаралық келісімдер(шарттар) де Қазақстан Республикасына сәйкес
жасалынуы тиіс. Қолданылып жүрген нормалар Конституциялық қалыптармен сай
келмеген жағдайда соңғысы қолданылады, басқа нормалар осыған келтірілуі
тиіс. Конституцияның қағидаларына қайшы келетін заңдар және өзге актілердің
заңдық күші болмайды.Яғни, кез келген демократиялық құқықтық мемлекеттегі
ағымдағы заңдар құқықтың базалық көзі ретінде Конституцияға негізделеді
және оның әдісі мен рухына сай келуге тиіс. Конституцияның нормалары
ағымдағы заңдармен ұштастырылуы мүмкін. Алайда, ағымдағы заңдар
Конституцияның шеңберінен шығып кетпеуге тиіс және Конституциялық
нұсқамалар мазмұнын өзгертпеуге тиіс.Кез келген құқықтық актінің
Конституцияға сай келмеуі немесе оған қайшы келуі бұл құқықтық актіні
заңдық күшінен айырады, оны жарамсыз етеді. Бұл Қазақстан Республикасында
құқықтық мемлекет құрудың аса маңызды шарты.
Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары тұратындығын арнайы
мемлекеттік орган – Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі
қамтамасыз етеді. Конституциялық Кеңестің қорытынды шешімі ол қабылданған
күннен бастап күшіне енеді және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында
құқықтың барлық субъектілері үшін міндетті болып табылады, бұл шешім
түпкілікті және оған шағым жасауға болмайды. Конституциялық Кеңестің
қорытынды шешім қабылдауы жеке және заңды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі мерзімді шартты түрде екі кезеңге
бөлуге болады: 1) Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі туралы
Конституциялық заңды қабылдағаннанкейінгі (1991жылғы 16 желтоқсан); 2)
1995жылғы 30 тамызда Республикалық референдумда Қазақстан Республикасының
жаңа Конституциясын қабылдағаннан кейінгі кезең. Бірінші кезең жаңа
тәуелсіз, егеменді Қазақстан мемлекетінің механизмін құру жолдары мен
нысандарын анықтаумен сипатталады. Осы кезеңде мемлекеттік- құқықтық
белгілі қайта құру жұмыстары жүзеге асырылып, мемлекеттің түбегейлі
принциптері, жаңа идеялары, оның құрылымы, басқару нысаны, мемлекеттік
биліктің әрбір буынының мемлекет механизміндегі орны мен маңызы, басқа да
мемлекеттік – құқықтық мәселелердің жобасы анықталды.Бірінші кезеңде
нарықтық қатынастарға бейімделген, әлеуметтік салалардағы реформаларды
жүзеге асыратын мемлекет механизмін құрудың обьективтік негіздері қаланды.
1995ж Конституция тарихи қысқа мерзімде қол жеткен мемлекеттік-
құқықтық қайта құру жұмысының ұтымды нәтижелерін пайдалана отырып, сол
кезде орын алған кемшіліктерді, айтар едім, бұл прцесте болған қателіктерді
де ескерді. 1995ж Конституция еліміздің стратегиялық мақсаттарын анықтап,
оларға белгілі бір тарихи кезеңде қол жеткізуді көздеп отыр. Олар:
Қазақстан демократиялық, құқықтық, әлеуметтік және зайырлы мемлекетті
орнықтыру. Қазақстан Республикасының 1995жылғы Конституциясы мемлекеттің
басты мақсатын белгіледі. Ол мемлекетіміздің ең жоғары құндылығы –адам,
адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары. Конституция мемлекет құрылымның
біртұтас нысанын, президенттік басқару нысанын бекітті.Конституциялық
мақсаттарға,принциптерге, идеяларға және де басқа қағидаларға сүйене
отырып, мемлекет механизмінің құрылымы белгіленді, мемлекеттік биліктің үш
буынының қызметінің түрлері мен әдістері анықталды.Сонымен қатар
мемлекеттік биліктің үш буынының ара- қатынастарының және келісіп істеу
жолдары белгіленді.Бұл процесте негізгі роль Қазақстан Республикасының
Президенті атқаратыны анықталды. Конституцияда баянды етілген мемлекеттік
билік үш буын арқылы –заң шығаратын, атқару және сот жүйесі жүзеге
асырылатыны айтылған. Солай болса да, Қазақстан Республикасыеың Президенті
ерекше орын алатыны, Президент мемлекеттің басшысы, жоғары лауазымды тұлға
екені, барлық мемлекет органдарының қызметін үйлестіруші екені ерекше
аталады.
Мемлекеттік биліктің үш буынының –заң шағырушы, атқарушы және сот
–біреуіне де жатпайтын басқа да ерекше органдар бар екенін Қазақстан
Республикасының Конституциясы заңдастырды.Оларға жататындар –Конституциялық
Кеңес, Бас Прокуратура. Олар белгілі дәрежеде аталған мемлекеттік билік
буындарына байланысты тежемелік құрал ретінде байқалады.
Конституция барлық мемлекеттік органдардың жоғарыдан төменге дейін
ұйымдастьырылуы, қызмет істеуінің демократиялық принциптерін айқындап,
олпрдың құқықтық жағдайларын үздіксіз жетілдіруге мүмкіндік туғызады.
Конституцияны рындай отырып және соның негізінде ондаған конституциялық
және жай заңдар қабылданып, олар барлық мемлекеттік органдардың құқықтық
мәртебесін жан- жақты анықтады. Баса айту қажет, бұл заңдар үнемі
жетілдіруде, оларға тиісті өзгерістер мен толықтырулар
енгізілуде.Конституция өзі де мәңгілік заң емес, оған да өте қажет болғанда
өзгертулер енгізілуі мүмкін. Мысалы 1998жылы Президенттің бастамасы бойынша
Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізілді.
Осы жинақтан байқауға болады, соңғы жылдары конституциялық заңдарға да
кейде түбегейлі өзгерістер енгізілгені. Олардың мақсаты –мемлекет
органдарының жұмысын демократияландыру.
Тағы да екі маңызды жағдайларды атап айта кеткен жөн. Бірінші,
Қазақстан Республикасының Конституциясы тікелей қолданылатын акт ретінде
өткен он жылда өзінің қоғам мен мемлекет өмірінің барлық талаптарына,
сұранымына толығынан сәйкес келетінін, көкейтесті экономикалық, саяси және
әлеуметтік проблемаларды шешуге бағытталғанын байқаймыз.Екінші,
Конституция, оның құқықтық және саяси мүмкіндігі әлі де болса мол екенін,
сол мүмкіндіктерді пайдаланып, Қазақстанның одан әрі дамуы, азаматтық
қоғамның қалыптасуы және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарды жүзеге
асырылатыны сөзсіз екені күмән тудырмайды.
Конституция –Меилекеттің Ата Заңы
Конституцияның ұғымы мен мәні
Тарихқа көз жүгіртіп қарасақ Конституция ұғымын ете заманда сонау Грецияда
Аристотель қалыптастырған болатын. Ол кезде конституция деген сөз саяси
құрылыс ұғымын білдіретін. ΧVII ғасырда Францияда бұл сөз рентаны, ренте
шартын бейнеледі. Мұнан соң көне грекше ұғымға қайта оралып, бұл атаусыз
құқықпен белгіленетін құрылым мағынасына ие болды.
Конституция сөзі (латынның constitutio бекіту, орнату деген сөзі) Рим
империясы заңдарында императорлардың құқық көздеріне айналған түрлі
нұсқаулар мен жарлыұтарын білдірді.
Конституция ұғымының қазіргі түсінігі XVIII ғасырдан бастап орнықты.
Алғашқы конституция 1789ж АҚШ- та, сонан соң 1789ж Францияда қабылданды.
Кез келген конституция қоғамда орныққан тәртіптің негізгі ұстындарын
бекітіп береді. Мұнда ел өміріндегі аса маңызды өзгерістер көрініс табады.
Конституцияның ерекше белгілерін айқындай отырып, құқықтанушылар, оны
ұлттық құқықтың басқа көздеріне қарағанда қоғам мен мемлекетке ең жоғары
заңдық күші бар, бір жағынан адам мен мемлекеттің арасындағы қатынастар
негізінен, қоғамдық және конституциялық құрылыстың негіздерін, адам мен
азаматтың негізгі құқықтарын, бостандықтарын, міндеттерін,сондай- ақ
жергілікті өзін- өзі басқару буындарын ұйымдастыру және олардың қызметі
қағидаттарын бекітуші әрі реттеуші Негізгі Заң ретінде тұжырымдайды.
Сондықтан Қазақстан Республикасының Конституциясы елімізде қолданылып
жүрген барлық заңдардың ірге тасын қалайды, оның заңдардың заңы болуы
шындық, ақиқат. Құқық қалыптарының бұл жүйесі заң салаларына қағидаттық
қалып болып табылып,құқық реттегіштің базасына айналады. Ал, ағымдағы
заңдар осы конституциялық қағмдат қалыптарын әрі қарай дамытушы күш ретінде
есептелінеді.
Бұл оқулықта Ата Заң (конституция) оның мейлінше көп тараған мағынасы
–заң немесе заңдар деген ұғымда қолданылады.Қазақстан Республикасының
қазіргі Конституциясы төртінші Ата Заң (1937,1978,1993,1995ж.ж). Кейінгі
екеуінің алдыңғылардан елеулі айырмашылығы сол –бұлар тұңғыш рет
мемлекеттік тәуелсіздікті, егемендікті және Қазақстан халқының толық
билігін бекітіп, одан әрі орнықтырады. Кейінгі Ата Заңда (1995ж) құқықтық
мемлекеттің қалыптастырылу бағыттары, азаматтардың құқықтыры мен
бостандықтары, соның ішінде жеке адамның жан- жақты қалыптасуына қажетті
экономикалық еркіндігі, идеологиялық пен саяси әр алуандығы (сөз бен
шығармашылық бостандығы, саяси партиялар мен бұқаралық қозғалыстар
бірлестігі), халық билігін жүзеге асырудың демократиялық амалдары,
экономикалық қатынастардың қызмет етуі әлемдік талаптарға сай бейнеленеді.
Қазақстан Республикасы жаңа Конституциясының мәтінен көріп
отырғанымыздай, оның нормалары ұзақ жылдарға бейімделген, тұрақты, жалпы
мәндес болулары тиіс. Ал Конституциясының өзі референдумда (Қазақстан
Республикасында, Ресейде, Францияда, т.б елдерде сияқты ) немесе Құрылтай
жиналысында (Үндістан, Италяда сияқты), немесе басқаша да қабылдануы
мүмкін. Оның іс жүзінде енгізілуі біржақты –мемлекет басшысының актісі
арқылы болуы да мүмкін. Сайып келгенде, Конституцияға құқықтық акт ретінде
ғана емес, оны бүкіл қоғамымыздың әділеттілік адамгершілік бағытын ұстаушы
қалып ретінде қаруымыз керек. Өзінің мәні жағынан конституция ол
қабылданған кездегі саяси күштердің арақатынасын көрсетуші қоғамның әртүрлі
бөліктерінің саясимүдделері тоғысқан бейнебір қоғамдық шарт маятнигі болып
табылады.Мұндай қоғамдағы үйлесімсіз ешқандай құқықтық тәптіптің орнығуы
мүмкін емес.
Конституцияның мәні оның қзмет ету сипаттамасын айқын көрінеді. Ол үш
қызметті: заң(құқықтың басты қайнар көзі ретінде), саяси (мемлекеттің
құрылысын) және идеологиялық (қоғамның алтын қазынасын –адам және адамның
өмірін, құқықтары мен бостандықтарын) дәріптеуші қызметін атқарады.
Демек, Қазақстан Республикасының Конституциясы барлық заң салаларының
заңдық базасы болып табылады, ал оның нормалары басқалар үшін нормалық
принцип болып есептелінеді. Қазіргі кездегі Қазақстандағы құқық жүйесінің
қалыптасуы елімізде құқықтық мемлекет құру бағытымен
ұштастырылуда.Сондықтан еліміздің Ата Заңының мәні мен оның алатын орны
жоғарғы орында.
Қазақстан Республикасының 1995жылғы Конституциясының жалпы сипаттамасы.
Қазақстан Республиксының Ата Заңы 1995жылғы 30 тамызда республикалық
бүкілхалықтық дауыс беру (референдум) арқылы қабылданды. Ата Заң
қабылданған күн демалыс –мемлекеттік мереке –Қазақстан Республикасының
Конституциясы күні деп жарияланды. Ата Заңды қабылдау әдісінің орасан зор
маңызы бар, өйткені оның мазмұнын сайлаушылар көпшіліктің қатысуымен
мақұлдайды.
Қазақстан Респбликасының қазіргі Конституциясы кіріспеден
(прямбуладан), негізгі мәтіннен, қорытынды және өтпелі ережелерден
тұрады.Кіріспеде, әдетте, Ата Заңның мақсаты баяндалып, оны қабылдаудың
тарихи жағдайы, кейде құқықтар мен бостандықтар немесе мемлекеттік саясатта
басшылыққа алатын негіздер көрсетіледі. Қазақстан Республикасы
Конституциясының кіріспесі Ата Заңды қабылдаудың себептері мен мақсаттарын
былай түсіндірген: Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы,
байырғы қазақ жерінде мемлекеттілік құра отырып, өзімізді еркіндік, теңдік
және татулық мұраттарына берілген бейбітшіл азаматтық қоғам деп ұғына
отырып, дүниежүзілік қоғамдастықта лайықты орын алуды тілей отырып, қазіргі
және болашақ ұрпақтар алдындағы тарихи жауапкершілігімізді сезіне отырып,
өзіміздің егемендік құқығымызды негізге ала отырып, осы Конституцияны
қабылдаймыз. Ата Заңның бұл бөлігі саяси және идеологиялық тұрғыдан
алғанда аса маңызды.Өйткені, осыдан келіп, мемлекетіміздің мынадай негізгі
мақсаты туындайды:
1)өзінің ең қымбат қазынасы ретінде адам және адамның өмірі,
құқықтары мен бостандықтарын айқындап, бекіту;
2)өз елінде және мемлекеттер арасында азаматтық бейбітшілікті,
ынтымақтастық пен тату қарым – қатынастықтың әдістерін нақтыландырып
бекіту;
3)байырғы қазақ жерінде мемлекеттік бірлікті сақтау;
4)республиканың егемендігін сақтап, ұстап тұру;
5)Қазақстан Республикасының демократиялық негіздерінің мызғымастығын
бекіту.Мұның ұшқыны ретінде, республика қызметінің түбегейлі принципбері де
айқындалады. Олар:
1)қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық;
2)бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму;
3)қазақстандық патриотизм;
4)мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен,
оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламенттік дауыс беру
арқылы шешу;
Ата Заңның негізгі бөлігіне азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен
міндеттері туралы, конституциялық құрылысы жайлы, мемлекеттік нысандар
жөнінде, мемлекеттік буындардың жүйесі мен мәртебесі туралы (Президент,
Парламент, Үкімет, Конституциялық Кеңес, соттар және сот төрелігі,
жергілікті мемлекеттік басқару және өзін - өзі басқару туралы) нормалар
енген. Яғни, бұл нормалар Қазақстан Республикасы Конституциясының 1 – 8
бөлімдерінде баяндалған.Қорытынды және өтпелі ережелер баяндалған ақырғы 9
бөлімде Ата Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу тәртібі
туралы,конституциялық заңдар мен өзге де заңдарды қабылдау рәсімі мен
басқалар жайлы сөз болады. Сөйтіп, Қазақстан Республикасының Конституциясы
9 бөлімнен, 98 баптан және де көптеген тармақтар мен тармақшалардан тұрады.
Ата Заң құрылымына жасалатын талдау оған негіз болған конституциялық
идеялардың айқын көрінісін береді. Жалпы ережелер деп аталатын 1 бөлім
жаңа конституциялық құрылысқа сапалық сипаттама бере отырып, Республикада
мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен заңдар негізінде заң
шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну, олардың тежемелік ірі тепе
– теңдік жүйесін пайдалану арқылы, өзара іс – қимыл жасау қағидатына сәйкес
жүзеге асырылатындығын баяндайды. Сонымен қатар, ол Қазақстан Республикасын
– Президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет екендігін айқындап
берген. Олай дегеніміз – біздің ұлан – байтақ жеріміздің ұлттық – аумақтық
бөліністерге бөлінбей, тек әкімшілік – аумақтық бөліністерге – облыстарға,
қалаларға, аудандарға, ауылдарға, т.б. – бөлінетіндігі және олардың
жоғарыдағы бір орталыққа бағынатындығы.Және де, Қазақстан Республикасында
идеологиялық пен саяси әр алуандылық танылды. Қоғамдық және мемлекеттік
институттардың бірігіп кетуіне, мемлекеттік органдарда саяси партиялардың
ұйымдарын құруға жол берілмейді. Адам және азамат деп аталатын 2 бөлім
адам мәртебесін мемлекетпен тікелей байланыстырмай, жеке бастың құндылығын
ашып көрсетеді. Онда жеке адамның құқықтары мен бостандықтары халықаралық
құқықтың мойындалған қағидаттары мен қалыптарына тікелей байланыстырылған.
Жаңа қазақстандық Ата Заңның басты желісі – азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын мемлекет мүддесінен жоғары тұрғыдан қарау болып табылады.
Президент деп аталатын 3 бөлім мемлекет басшысы ретінде Президенттің
жаңа мәртебесін толық бейнелейді.
Басқа мемлекет органдарының құрылуы мен қызметі 4 – 8 бөлімдерде
көрсетілген.
Қазақстан Республикасының Конституциясының құрылымында әр бөлім өз
қисынымен ретті орналасқан. Жалпы алғанда Қазақстан Республикасының 1995
жылғы Конституциясы өз құрылымы мен қисыны жөнінен баршаға айқын түсінікті
деп айтуға болады.
Қорытынды және өтпелі ережелер деп аталатын 9 бөлім жаңа Ата Заңды
күшіне енгізу нормаларын бекітеді, бұрынғы Конституцияның күші қай кезден
бастап жойылғанын нақтылайды. 1995 жылғы Конституция күшіне енгенге дейін
қолданылып келген заңдардың одан әрі қарай қолданыста болу тәртібін
көрсетеді.
Конституцияның заңдық қасиеттері.
Құқықтанушылар Конституцияның негізгі заң ретіндегі ерекше
белгілерін анықтай келіп мынаған тоқталады. Жоғарыда атап көрсетілгеніндей
тек Конституцияда ғана мемлекеттік және қоғамдық өмірдің негізгі
қағидаттары, Қазақстан Республикасының біртұтас демократиялық, зайырлы,
құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде құрылғандығы, мемлекеттік
биліктің заңды түрде нақтыланғандығы белгіленеді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының мемлекеттік және қоғамдық
органдардың өзге актілеріне де, соның ішінде басқа заңдарға да қатысты ең
жоғары заңдық күші болады. Мемлекеттік органдардың өзге актілері, барлық
заңдар Қазақстан Республикасы Конституциясының негізінде және соған сәйкес,
сол белгіленген рәсім бойынша қабылданады. Мемлекетіміз жасасатын
халықаралық келісімдер(шарттар) де Қазақстан Республикасына сәйкес
жасалынуы тиіс. Қолданылып жүрген нормалар Конституциялық қалыптармен сай
келмеген жағдайда соңғысы қолданылады, басқа нормалар осыған келтірілуі
тиіс. Конституцияның қағидаларына қайшы келетін заңдар және өзге актілердің
заңдық күші болмайды.Яғни, кез келген демократиялық құқықтық мемлекеттегі
ағымдағы заңдар құқықтың базалық көзі ретінде Конституцияға негізделеді
және оның әдісі мен рухына сай келуге тиіс. Конституцияның нормалары
ағымдағы заңдармен ұштастырылуы мүмкін. Алайда, ағымдағы заңдар
Конституцияның шеңберінен шығып кетпеуге тиіс және Конституциялық
нұсқамалар мазмұнын өзгертпеуге тиіс.Кез келген құқықтық актінің
Конституцияға сай келмеуі немесе оған қайшы келуі бұл құқықтық актіні
заңдық күшінен айырады, оны жарамсыз етеді. Бұл Қазақстан Республикасында
құқықтық мемлекет құрудың аса маңызды шарты.
Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары тұратындығын арнайы
мемлекеттік орган – Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі
қамтамасыз етеді. Конституциялық Кеңестің қорытынды шешімі ол қабылданған
күннен бастап күшіне енеді және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында
құқықтың барлық субъектілері үшін міндетті болып табылады, бұл шешім
түпкілікті және оған шағым жасауға болмайды. Конституциялық Кеңестің
қорытынды шешім қабылдауы жеке және заңды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz