Контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы қылмысқа тергеу жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I КОНТРАФАКТІЛІК ӨНІМДЕР АЙНАЛЫСЫ САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ КЕШЕНДІ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың қылмыстық.құқықтық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы, ұғымы мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
II КОНТРАФАКТІЛІК ӨНІМДЕР АЙНАЛЫСЫ САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТАРҒА ТЕРГЕУ ЖҮРГІЗУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
2.1 Қылмыстық іс қозғау сатысындағы ерекшеліктері мен анықтауға жататын мән.жайлар 24
2.2 Контрафактілік өнімдер айналысы саласында тергеу жүргізудің бастапқы кезеңінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
2.3 Контрафакция туралы істер бойынша жекелеген тергеу әрекеттерін жүргізу тактикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
ҚОРЫТЫНДЫ 67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҚАЙНАР.КӨЗДЕР ТІЗІМІ 68
I КОНТРАФАКТІЛІК ӨНІМДЕР АЙНАЛЫСЫ САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ КЕШЕНДІ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың қылмыстық.құқықтық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы, ұғымы мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
II КОНТРАФАКТІЛІК ӨНІМДЕР АЙНАЛЫСЫ САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТАРҒА ТЕРГЕУ ЖҮРГІЗУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
2.1 Қылмыстық іс қозғау сатысындағы ерекшеліктері мен анықтауға жататын мән.жайлар 24
2.2 Контрафактілік өнімдер айналысы саласында тергеу жүргізудің бастапқы кезеңінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
2.3 Контрафакция туралы істер бойынша жекелеген тергеу әрекеттерін жүргізу тактикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
ҚОРЫТЫНДЫ 67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҚАЙНАР.КӨЗДЕР ТІЗІМІ 68
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы қылмыстылықтың етек алуы ұлттық қауіпсіз¬дікке де қауіп-қатер төндіретіні белгілі жәйт. Ел басшылығы мен құқық қорғау органдары қызметкерлерінің жеткілікті түрде белсене күш салуына қарамастан қылмыстылық саласында айтарлықтай жақсы өзгерістің нышаны байқалды деп айта қоюға болмайды. Бұнымен қоймай, ғылым-техникалық прогрестің өркен жаюына орай қылмыстық әрекеттің жекелеген түрлері белсенді дамып, қуатты қылмыс өндірісіне айналып жатқан сыңай бар. Мұндай бағыттағы қылмыстар¬дың арасынан әсіресе контрафактілік өнімдер шығару және айналысымен көрі¬нетін авторлық және сабақтас құқықтарды бұзушылықты жатқызуғы болады.
Ғылымның, техниканың және мәдениеттің дербес қызмет нәтижелерін пайдаланудың жаңа жолдары мен оларды іске асырудың жаңа нысандарының пайда болуына әкелуде. Заманауи технологиялар заңнамаларда зияткерлік құықтарды, авторлық және сабақтас құқықтарды, өнертапқыштық және патент¬тік құқықтарды қорғау туралы, тауарлық белгілерді заңсыз пайдалану, яғни контрафакциямен байланысқан қылмыстар туралы мәселелердің өршіп келе жатқандығы бәрімізге мәлім. Зияткерлік меншік рөлінің артып келе жатқандығына, ал сонымен бірге адамзат қызметінің осы саладағы қылмыс жасаудың жаңа тәсілдерінің де пайда болып жатқанына дау жоқ.
Жүргізілген қылмыстық істерді талдау, қозғалған қылмыстық істердің көп¬шілігі контрафактілік дыбыс- және бейне өнімдерін тарату фактілері бойынша болғандығы жөнінде қорытынды жасауға және біздің дипломдық тұрғыда қарастыруымызға негіз болды. Сонымен, ҚР ҚК 184, 184-1, 199-баптарының іс-тәжірибедегі әсерлілігі онша болмай отыр. Сонымен бірге, ҚР ҚК 184-1-бабындағы өнертапқыштық және патенттік құқықтарды бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылық шарасы өнертапқыштардың құқықтарын бұзу жаппай сипат алса да, сақтандырушы қызмет атқарады. Мұндай жағдай заңсыздық ахуалын туғызады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері жөнінде айта кететін болсақ бұл жұмыстың мақсаты контрафак¬ция¬ның жасалуы мен оған тергеу жүргізу барысында туындаған заңдылық¬тарды әшкерелеу, және осының негізінде контрафакциямен байланысқан қыл¬мыстарға тергеу жүргізуддегі дербес әдістемелердің өзекті мәселелерін шешу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың объектісі объектісі контрафактілік өнімдер айналысына қатысушы субъектілердің қылмыстық іс-әрекеттері және контрафакцияға тер¬геу жүргізу жөніндегі құқық қорғау органдарының қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні зияткерлік меншік саласындағы қылмыс¬тық іс-әрекеттің заңдылықтары және контрафакциямен байланысқан қылмыс-тарды әшкерелеу мен тергеу жүргізу кезіндегі заңдылықтар болып табылады.
Ғылымның, техниканың және мәдениеттің дербес қызмет нәтижелерін пайдаланудың жаңа жолдары мен оларды іске асырудың жаңа нысандарының пайда болуына әкелуде. Заманауи технологиялар заңнамаларда зияткерлік құықтарды, авторлық және сабақтас құқықтарды, өнертапқыштық және патент¬тік құқықтарды қорғау туралы, тауарлық белгілерді заңсыз пайдалану, яғни контрафакциямен байланысқан қылмыстар туралы мәселелердің өршіп келе жатқандығы бәрімізге мәлім. Зияткерлік меншік рөлінің артып келе жатқандығына, ал сонымен бірге адамзат қызметінің осы саладағы қылмыс жасаудың жаңа тәсілдерінің де пайда болып жатқанына дау жоқ.
Жүргізілген қылмыстық істерді талдау, қозғалған қылмыстық істердің көп¬шілігі контрафактілік дыбыс- және бейне өнімдерін тарату фактілері бойынша болғандығы жөнінде қорытынды жасауға және біздің дипломдық тұрғыда қарастыруымызға негіз болды. Сонымен, ҚР ҚК 184, 184-1, 199-баптарының іс-тәжірибедегі әсерлілігі онша болмай отыр. Сонымен бірге, ҚР ҚК 184-1-бабындағы өнертапқыштық және патенттік құқықтарды бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылық шарасы өнертапқыштардың құқықтарын бұзу жаппай сипат алса да, сақтандырушы қызмет атқарады. Мұндай жағдай заңсыздық ахуалын туғызады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері жөнінде айта кететін болсақ бұл жұмыстың мақсаты контрафак¬ция¬ның жасалуы мен оған тергеу жүргізу барысында туындаған заңдылық¬тарды әшкерелеу, және осының негізінде контрафакциямен байланысқан қыл¬мыстарға тергеу жүргізуддегі дербес әдістемелердің өзекті мәселелерін шешу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың объектісі объектісі контрафактілік өнімдер айналысына қатысушы субъектілердің қылмыстық іс-әрекеттері және контрафакцияға тер¬геу жүргізу жөніндегі құқық қорғау органдарының қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні зияткерлік меншік саласындағы қылмыс¬тық іс-әрекеттің заңдылықтары және контрафакциямен байланысқан қылмыс-тарды әшкерелеу мен тергеу жүргізу кезіндегі заңдылықтар болып табылады.
1 Ананьева Е.В. Авторское право и интернет // Интеллектуальная собственность. – 2000. – № 3..
2 Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. Общая и Особенная части / Под общ. ред. И.Ш. Борчашвили. Изд 2-е. – Алматы: Жетi жаргы, 2007.
3 Завидов Б., Лапин С. Уголовно-правовая характеристикаа преступлений о нарушении права на нтелектуальный собственность // Интеллектуальная собственность. – 1999. – № 3.
4 Морозов А.Г. Преступления в сфере авторских и смехных прав: обще¬ствен¬ная опасность и правила квалификации: Дис… канд. юрид. наук. – Нижний Новгород, 2004.
5 Симкин Л.С. Программы для ЭВМ; правовая охрана. – М,: «Городец», 1998.
6 Дело № 137/4 // Архив Кокшетауского городского суда, 2006 г.
7 Дело № 245/52 //Архив Атбасарского района суда Акмолинской области.
8 Философский словарь./ Под ред. И.Т. Фролова. – М., 1987. – 792 с.
9 Белкин Р.С. Общая теория советской криминалистики – М., 1986. – 587 с.
10 Танасевич В. Г. Проблемы методики раскрытия и расследования преступлений // Советская криминалистика: Теоретические проблемы. – М.: Юрид. лит., 1978. – 192 с.
11 Цветков С.И., Волчецкая Т.С. Криминалистическая характеристика, преступления и региональные особенности // Уголовно–правовые проблемы борьбы с преступностью. – Калининград: КГУ, 1995. – 132 с .
12 Яблоков Н. П. Криминалистическая методика расследования. – М.: Изд–во Москов. ун–та, 1985. – 368 с.
13 Нургалиев Б. М. Организованная преступная деятельность. – Караганда: Карагандинская высшая школа ГСК РК, 1997. – 197 с.
14 Хаметов Р. Криминалистическая характеристика личности нарушителя авторских прав //Интеллектуальня собственность. 2000. № 5.– 65–68 с.
15 Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка. – М: «Азбуковник», 1999. – 944 с.
16 Яблоков Н.П. Расследование организованной преступной деятель-нос¬ти. – М: «Юристь», 2002. – 172 с.
17 Казахстанская правда 2003. 20 ақпан.
18 Тонны пиратской продукции из Болгарии // Интеллектуальная собст¬вен¬ность. – 1999. – № 2. – С 24–25.
19 Дело № 172/19 // Архив суда г. Рудный Кустанайской области.
20 Мегаполис. 2008. 30 тамыз.
21 Информация для СМИ о результатах проведения оперативно–профи¬лак¬тического мероприятия «Контрафакт» (Астана, 13 июня 2008 г.) // Казахстан¬ская правда. № 126.
22 Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 сентября 2006 года "О плане мероприятий по выявлению подделок товарных знаков и лиц, нарушающих права зияткерлік меншік, а также их привлечению к административной и уголовной ответственности" // Собрание актов Президента РК и Правительства РК. 2006. № 16.
23 Возгрин И. А. Научные основы криминалистической методики рассле¬дования преступлений: Курс лекций. – СПб.: Изд–во СПб. юрид. ин–та МВД России, 1993. Ч. 3. – 62 с.
24 Бажанов С. Оправдана ли так называемая доследственная проверка? // Законность. – 1995. – №8.– С. 51–54.
25 Основы расследования преступлений о нарушении авторлық және сабақтас құқық / В.Н. Исаенко, О.Б. Гусев, Б.Д. Завидов и др. / Под ред. В.Н. Исаенко. – М., Экзамен, 2002. – 256 с.
26 Жбанков В.А. Концептуальные основы установления личности преступника в криминалистике: Автореф. дис... докт. юрид. наук. – М., 1995. – 48 с.
27 Дворянкин О.А. Защита авторских и смежных прав. Ответственность за их нарушение. Уголовно–правовой аспект / О.А. Дворянкин. – М., Изд–во «Весь мир», 2002. – 464 с.
28 Куркова Н.А. Проблемы расследования преступлений, связанных контрафакцией: Дис. … канд. юрид. наук. – М., 2003. – 238 с.
29 Метелина Г.Ф. Наши пираты грабят Гейтса // Аргументы и факты. – 2002. – № 34.– С. 4.
30 Возгрин И. А. Научные основы криминалистической методики расследования преступлений: Курс лекций. – СПб.: Изд–во СПб. юрид. ин–та МВД России, 1992. Ч. 1. – 100 с.
31 Белкин Р.С. Курс криминалистики. Криминалистические средства, приемы и рекомендации. – М.: «Юристь», 1997. – 340 с.
32 Шейфер С.А. Следственные действия, Система и процессуальная форма. – М.: «Юрлитинформ», 2001. – 274 с.
33 Белкин Р.С. Криминалистическая энциклопедия. – М.: «Мегатрон XXI», 2000. – 334 с.
34 Лопушанский Ф.А. Следственная профилактика преступлений. – Калининград: 1980. – 89 с.
35 Бычкова С.Ф. Судебная экспертиза: научные, организационно–правовые и методические основы // Теория и практика судебной экспертизы. Алматы. 2002. Т.2. – С.352.
36 Баев О.Я. Тактика следственных действий. – Воронеж: НПО «МОДЕК», 1995. – 220 с.
37 Криминалистика: Учебное пособие / А.В. Дулов, Г.И. Грамович, А.В. Лапин. – Минск: Экоперспектива, 1998. – 758 с..
38 Бычкова С.Ф., Гинзбург А.Я. Следственные действия. Краткий комментарий к Уголовно–процессуальному кодексу Республики Казахстан Учебно–практическое пособие.– Алматы, ТОО «Аян Эдет», 1998., – 100с.
39 Сыров А.П. Проблемы научных основ тактики следственных действий: Автореф. дисс. канд. юрид. наук. М., 1969. – 25 с.
40 Справочная книга криминалиста / Н.А. Селиванов, Е.Н. Викторова, Л.Н. Викторова, И.Г. Виноградов и др. – М., Норма–Инфра, 2000. – 682 с.
41 Мещеряков В.А. Преступления в сфере компьютерной информации: основы теории и практики расследования. – Воронеж: Изд–во Воронеж. гос. ун–та, 2002. – 408 с.
42 Крылов В.В. Расследование преступлений в сфере информации. – М., Городец, 1998. – 264 с
43 Криминалистическая тактика: Курс лекций / Под ред. В.П. Лаврова, Б.М. Нургалиева. – Караганда: КарЮИ МВД РК, 1999. – 190 с.
44 Григорьев В.Н., Шишков А.А. Уголовно–процессуальная деятельность подразделений по борьбе с организованной преступностью. – М., Юнити–Дана, 2001. – 183 с
45 Ларин A.M. Криминалистика и паракриминалистика. Научно–практи¬чес¬кое и учебное пособие. – М., БЕК, 1996. – С. 101.
46 Аубакиров А. Ф., Гинзбург А. Я., Лифшиц Ю. Д. Значение экспертизы расследовании преступлений. – Караганда, 1991. – 100 с.
47 Россинская Е.Р. Судебная экспертиза в уголовном, гражданском, арбитражном процессе. М., 1996. – 174 с.
48 Зинин А.М., Майлис Н.П. Судебная экспертиза. – М.: «Право и закон», 2002. – 320 с.
2 Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. Общая и Особенная части / Под общ. ред. И.Ш. Борчашвили. Изд 2-е. – Алматы: Жетi жаргы, 2007.
3 Завидов Б., Лапин С. Уголовно-правовая характеристикаа преступлений о нарушении права на нтелектуальный собственность // Интеллектуальная собственность. – 1999. – № 3.
4 Морозов А.Г. Преступления в сфере авторских и смехных прав: обще¬ствен¬ная опасность и правила квалификации: Дис… канд. юрид. наук. – Нижний Новгород, 2004.
5 Симкин Л.С. Программы для ЭВМ; правовая охрана. – М,: «Городец», 1998.
6 Дело № 137/4 // Архив Кокшетауского городского суда, 2006 г.
7 Дело № 245/52 //Архив Атбасарского района суда Акмолинской области.
8 Философский словарь./ Под ред. И.Т. Фролова. – М., 1987. – 792 с.
9 Белкин Р.С. Общая теория советской криминалистики – М., 1986. – 587 с.
10 Танасевич В. Г. Проблемы методики раскрытия и расследования преступлений // Советская криминалистика: Теоретические проблемы. – М.: Юрид. лит., 1978. – 192 с.
11 Цветков С.И., Волчецкая Т.С. Криминалистическая характеристика, преступления и региональные особенности // Уголовно–правовые проблемы борьбы с преступностью. – Калининград: КГУ, 1995. – 132 с .
12 Яблоков Н. П. Криминалистическая методика расследования. – М.: Изд–во Москов. ун–та, 1985. – 368 с.
13 Нургалиев Б. М. Организованная преступная деятельность. – Караганда: Карагандинская высшая школа ГСК РК, 1997. – 197 с.
14 Хаметов Р. Криминалистическая характеристика личности нарушителя авторских прав //Интеллектуальня собственность. 2000. № 5.– 65–68 с.
15 Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка. – М: «Азбуковник», 1999. – 944 с.
16 Яблоков Н.П. Расследование организованной преступной деятель-нос¬ти. – М: «Юристь», 2002. – 172 с.
17 Казахстанская правда 2003. 20 ақпан.
18 Тонны пиратской продукции из Болгарии // Интеллектуальная собст¬вен¬ность. – 1999. – № 2. – С 24–25.
19 Дело № 172/19 // Архив суда г. Рудный Кустанайской области.
20 Мегаполис. 2008. 30 тамыз.
21 Информация для СМИ о результатах проведения оперативно–профи¬лак¬тического мероприятия «Контрафакт» (Астана, 13 июня 2008 г.) // Казахстан¬ская правда. № 126.
22 Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 сентября 2006 года "О плане мероприятий по выявлению подделок товарных знаков и лиц, нарушающих права зияткерлік меншік, а также их привлечению к административной и уголовной ответственности" // Собрание актов Президента РК и Правительства РК. 2006. № 16.
23 Возгрин И. А. Научные основы криминалистической методики рассле¬дования преступлений: Курс лекций. – СПб.: Изд–во СПб. юрид. ин–та МВД России, 1993. Ч. 3. – 62 с.
24 Бажанов С. Оправдана ли так называемая доследственная проверка? // Законность. – 1995. – №8.– С. 51–54.
25 Основы расследования преступлений о нарушении авторлық және сабақтас құқық / В.Н. Исаенко, О.Б. Гусев, Б.Д. Завидов и др. / Под ред. В.Н. Исаенко. – М., Экзамен, 2002. – 256 с.
26 Жбанков В.А. Концептуальные основы установления личности преступника в криминалистике: Автореф. дис... докт. юрид. наук. – М., 1995. – 48 с.
27 Дворянкин О.А. Защита авторских и смежных прав. Ответственность за их нарушение. Уголовно–правовой аспект / О.А. Дворянкин. – М., Изд–во «Весь мир», 2002. – 464 с.
28 Куркова Н.А. Проблемы расследования преступлений, связанных контрафакцией: Дис. … канд. юрид. наук. – М., 2003. – 238 с.
29 Метелина Г.Ф. Наши пираты грабят Гейтса // Аргументы и факты. – 2002. – № 34.– С. 4.
30 Возгрин И. А. Научные основы криминалистической методики расследования преступлений: Курс лекций. – СПб.: Изд–во СПб. юрид. ин–та МВД России, 1992. Ч. 1. – 100 с.
31 Белкин Р.С. Курс криминалистики. Криминалистические средства, приемы и рекомендации. – М.: «Юристь», 1997. – 340 с.
32 Шейфер С.А. Следственные действия, Система и процессуальная форма. – М.: «Юрлитинформ», 2001. – 274 с.
33 Белкин Р.С. Криминалистическая энциклопедия. – М.: «Мегатрон XXI», 2000. – 334 с.
34 Лопушанский Ф.А. Следственная профилактика преступлений. – Калининград: 1980. – 89 с.
35 Бычкова С.Ф. Судебная экспертиза: научные, организационно–правовые и методические основы // Теория и практика судебной экспертизы. Алматы. 2002. Т.2. – С.352.
36 Баев О.Я. Тактика следственных действий. – Воронеж: НПО «МОДЕК», 1995. – 220 с.
37 Криминалистика: Учебное пособие / А.В. Дулов, Г.И. Грамович, А.В. Лапин. – Минск: Экоперспектива, 1998. – 758 с..
38 Бычкова С.Ф., Гинзбург А.Я. Следственные действия. Краткий комментарий к Уголовно–процессуальному кодексу Республики Казахстан Учебно–практическое пособие.– Алматы, ТОО «Аян Эдет», 1998., – 100с.
39 Сыров А.П. Проблемы научных основ тактики следственных действий: Автореф. дисс. канд. юрид. наук. М., 1969. – 25 с.
40 Справочная книга криминалиста / Н.А. Селиванов, Е.Н. Викторова, Л.Н. Викторова, И.Г. Виноградов и др. – М., Норма–Инфра, 2000. – 682 с.
41 Мещеряков В.А. Преступления в сфере компьютерной информации: основы теории и практики расследования. – Воронеж: Изд–во Воронеж. гос. ун–та, 2002. – 408 с.
42 Крылов В.В. Расследование преступлений в сфере информации. – М., Городец, 1998. – 264 с
43 Криминалистическая тактика: Курс лекций / Под ред. В.П. Лаврова, Б.М. Нургалиева. – Караганда: КарЮИ МВД РК, 1999. – 190 с.
44 Григорьев В.Н., Шишков А.А. Уголовно–процессуальная деятельность подразделений по борьбе с организованной преступностью. – М., Юнити–Дана, 2001. – 183 с
45 Ларин A.M. Криминалистика и паракриминалистика. Научно–практи¬чес¬кое и учебное пособие. – М., БЕК, 1996. – С. 101.
46 Аубакиров А. Ф., Гинзбург А. Я., Лифшиц Ю. Д. Значение экспертизы расследовании преступлений. – Караганда, 1991. – 100 с.
47 Россинская Е.Р. Судебная экспертиза в уголовном, гражданском, арбитражном процессе. М., 1996. – 174 с.
48 Зинин А.М., Майлис Н.П. Судебная экспертиза. – М.: «Право и закон», 2002. – 320 с.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ІШКІ ІСТЕР МИНИСТІРЛІГІ
АЛМАТЫ АКАДЕМИЯСЫ
КРИМИНАЛИСТИКА КАФЕДРАСЫ
Қазақстан
Республикасы ІІМ
Алматы академиясы
криминалистика кафедрасының
бастығы, з.ғ.к.
полиция подполковнигі
С.Ж. Сембиев
қорғауға______________________
2013 жыл _________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ:
Контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы қылмысқа тергеу жүргізуді
ұйымдастыру ерекшеліктері
050303- Құқық қорғау қызметі бакалавриат мамандығы бойынша
тергеу-криминалистикалық мамандық
Орындаған:
401 топ тыңдаушысы (2009 ж.қ.)
Полиция қатарындағы
Қ.Т.Көкталов
Ғылыми жетекші:
Криминалистика кафедрасының
бастығы
полиция подполковнигі
С.Ж.Сембиев
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I Контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы қылмыстардың кешенді
сипаттамасы
1.1 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың қылмыстық-құқықтық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың криминалистикалық
сипаттамасы, ұғымы мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...1
II Контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы қылмыстарға тергеу
жүргізудің әдістемелік негіздері
2.1 Қылмыстық іс қозғау сатысындағы ерекшеліктері мен анықтауға жататын мән-
жайлар 24
2.2 Контрафактілік өнімдер айналысы саласында тергеу жүргізудің бастапқы
кезеңінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .42
2.3 Контрафакция туралы істер бойынша жекелеген тергеу әрекеттерін жүргізу
тактикасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ҚОРЫТЫНДЫ 67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҚАЙНАР-КӨЗДЕР ТІЗІМІ 68
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы
қылмыстылықтың етек алуы ұлттық қауіпсіздікке де қауіп-қатер төндіретіні
белгілі жәйт. Ел басшылығы мен құқық қорғау органдары қызметкерлерінің
жеткілікті түрде белсене күш салуына қарамастан қылмыстылық саласында
айтарлықтай жақсы өзгерістің нышаны байқалды деп айта қоюға болмайды.
Бұнымен қоймай, ғылым-техникалық прогрестің өркен жаюына орай қылмыстық
әрекеттің жекелеген түрлері белсенді дамып, қуатты қылмыс өндірісіне
айналып жатқан сыңай бар. Мұндай бағыттағы қылмыстардың арасынан әсіресе
контрафактілік өнімдер шығару және айналысымен көрінетін авторлық және
сабақтас құқықтарды бұзушылықты жатқызуғы болады.
Ғылымның, техниканың және мәдениеттің дербес қызмет нәтижелерін
пайдаланудың жаңа жолдары мен оларды іске асырудың жаңа нысандарының пайда
болуына әкелуде. Заманауи технологиялар заңнамаларда зияткерлік құықтарды,
авторлық және сабақтас құқықтарды, өнертапқыштық және патенттік құқықтарды
қорғау туралы, тауарлық белгілерді заңсыз пайдалану, яғни контрафакциямен
байланысқан қылмыстар туралы мәселелердің өршіп келе жатқандығы бәрімізге
мәлім. Зияткерлік меншік рөлінің артып келе жатқандығына, ал сонымен бірге
адамзат қызметінің осы саладағы қылмыс жасаудың жаңа тәсілдерінің де пайда
болып жатқанына дау жоқ.
Жүргізілген қылмыстық істерді талдау, қозғалған қылмыстық істердің
көпшілігі контрафактілік дыбыс- және бейне өнімдерін тарату фактілері
бойынша болғандығы жөнінде қорытынды жасауға және біздің дипломдық тұрғыда
қарастыруымызға негіз болды. Сонымен, ҚР ҚК 184, 184-1, 199-баптарының іс-
тәжірибедегі әсерлілігі онша болмай отыр. Сонымен бірге, ҚР ҚК 184-1-
бабындағы өнертапқыштық және патенттік құқықтарды бұзғаны үшін қылмыстық
жауаптылық шарасы өнертапқыштардың құқықтарын бұзу жаппай сипат алса да,
сақтандырушы қызмет атқарады. Мұндай жағдай заңсыздық ахуалын туғызады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері жөнінде айта кететін болсақ
бұл жұмыстың мақсаты контрафакцияның жасалуы мен оған тергеу жүргізу
барысында туындаған заңдылықтарды әшкерелеу, және осының негізінде
контрафакциямен байланысқан қылмыстарға тергеу жүргізуддегі дербес
әдістемелердің өзекті мәселелерін шешу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың объектісі объектісі контрафактілік өнімдер айналысына
қатысушы субъектілердің қылмыстық іс-әрекеттері және контрафакцияға тергеу
жүргізу жөніндегі құқық қорғау органдарының қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні зияткерлік меншік саласындағы қылмыстық іс-
әрекеттің заңдылықтары және контрафакциямен байланысқан қылмыстарды
әшкерелеу мен тергеу жүргізу кезіндегі заңдылықтар болып табылады. Осыған
орай үш негізгі топты бөліп алып қарауға болады:
а) зияткерлік қарақшылықпен шұғылданатын адамдардың және
ұйымдасқан қылмыстық топ қатысушыларының мінез-құлықтарынан көрінетін
заңдылықтар;
б) контрафакция фактілерін анықтау заңдылықтары;
в) осы санаттағы қылмыстық істерге тергеу жүргізуді ұйымдастыру ды
анықтайтын заңдылықтар.
Дипломдық жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңызы дипломның
қорытындылар мен ұсынымдардың мына төмендегі жағдайда пайдалану
мүмкіндігімен көрінеді:
контрафакция мәселелерін, зияткерлік қарақшылық саласындағы қылмыстарды
тергеу әдістемелерін одан әрі ғылыми зерттеу үшін;
зияткерлік меншік объектілерін қорғау саласындағы қазақстандық заңнамаларды
жетілдіру үшін;
құқық қорғау органдары қызметкерлерінің іс жүзіндегі тергеу және жедел-
іздестіру қызметтерінде;
криминалистика бағамын және басқа да бірқатар арнайы бағамдарды оқыту
барысында, оқулық және әдістемелік құралдар дайындау кезінде.
Жұмыстың құрылымы зерттеудің мақсатымен және міндетімен алдын ала
анықталды. Диплом кіріспеден, екі тараудан, бес бөлімнен, қорытынды
бөлімінен, пайдаланылған қайнар-көздер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1. Контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы қылмыстардың кешенді
сипаттамасы
1.1 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың қылмыстық-құқықтық
сипаттамасы.
Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың кешенді сипаттамаларының келесі
бөліктері олардың қылмыстық-құқықтық сипаттамалары болып табылады. Мұндай
құрамдардың қатарына авторлық және сабақтас құқықты бұзуды (ҚР ҚК 184-
бабы), өнертабыстарға, пайдалы моделдерге, өнеркәсіптік үлгілерге,
селекциялық жетістіктерге немесе интегралдық микросхемалар топологияларына
құқықтарды бұзуды (ҚР ҚК 184-1-бабы), тауарлық белгіні заңсыз пайдалануды
(ҚР ҚК 199-бабы) жатқызуға болады. Аталған құрамдарды контрафакциямен
байланысқан қылмыстар тобына бөлген жөн.
ҚР ҚК 184-бабын өте сәтті тұжырымдалған және оның бірінші бөлігінде,
авторлықты иеленіп алу немесе тең авторлыққа мәжбүрлеу, егер бұл әрекет
авторға немесе өзге құқық иеленушіге елеулі залал келтіру немесе олардың
құқықтарына немесе заңды мүдделеріне айтарлықтай зиян келтіру делінсе, ал
екінші бөлігінде (бізге қажетті мәселе бойынша) авторлық құқық немесе
сабақтас құқықтар объектілерін заңсыз пайдалану, сол сияқты өткізу
мақсатында туындылардың және (немесе) фонограммалардың контрафактілік
даналарын елеулі мөлшерде жасалған сатып алу, сақтау, тасымалдау немесе
дайындау делінген. Дегенмен, бұл редакция бойынша біздің зерттеуіміздің
барысында қарастырылатын айтарлықтай жеткілікті мәселелер туындайды.
1949 жылғы тергеушінің анықтама кітабында қылмыстың жекелеген түрлеріне
тергеу жүргізу жөніндегі нұсқаулар Қылмыс құрамы туралы нұсқаулар деген
параграфтан басталған. Осы бір іс жүзіндегі пайдалы дәстүрді жалғастыру
қажет, деп санаймыз.
Аталған қылмыстың қол сұғу затына Қазақстан Республикасының қолданыстағы
заңнамасында көрсетілген төмендегі авторлық құқық объектiлерi болып
табылатын мынадай туындылар жатады:
әдеби туындылар;
драмалық және музыкалық-драмалық туындылар;
сценарий туындылары;
хореография және пантомима туындылары;
мәтiнi бар немесе мәтiнi жоқ музыкалық туындылар;
дыбыс-бейнежазу туындылары;
кескiндеме, мүсiндеме, графика және бейнелеу өнерiнiң басқа да туындылары;
қолданбалы өнер туындылары;
сәулет, қала құрылысы және бау-саябақ енерi туындылары;
суретке түсiру туындылары және суретке түсiруге орайлас әдiстермен жасалған
туындылар;
карталар, жоспарлар, нобайлар, безендiрулер және географияға, топография
мен басқа ғылымдарға қатысты үш өлшемдi туындылар;
ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар;
өзге де туындылар.
Сондай-ақ.
туынды шығармалар (аудармалар, өңделген дүниелер, аннотациялар, рефераттар,
түйiндер, шолулар, инсценировкалар, музыкалық оңдеулер және басқа да ғылым,
әдебиет пен өнер шығармаларын өңдеулер);
жинақтар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер базалары) және
материалдарының iрiктелуi және (немесе) орналасуы жағынан шығармашылық
еңбектiң нәтижесi болып табылатын басқа да құрама туындылар.
Қорғауға сабақтас құқық та жатады – бұл әртіс-орындаушылар, фонограмма
шығарушылар, телерадио хабарлары ұйымдарнының құқықтары.
Тауарлық белгіні заңсыз пайдалану объектісі (ҚР ҚК 199-бабында
қарастырылған сабақтас қылмыстар) өзіне тиесілі тауарлық белгіні
пайдалануға қатысты экономикалық қызметпен қалыптасқан қоғамдық қатынас
болып табылады. Қылмыстың пәні бөтеннің тауарлық белгісі, қызмет көрсету
белгісі, фирмалық атауы, тауардың шығатын орнының атауы, олармен біртектес
тауарлар, қызмет көрсетулерге арналған ұқсас таңбалар болып табылады.
Авторлық және сабақтас құқықты бұзудың объективтік жағы төмендегі бір
немесе бірнеше әрекеттермен көрінеді:
біріншіден, туындығы авторлықты иемдену (плагиат);
екіншіден, авторлық құқықты заңсыз пайдалану;
үшіншіден, сабақтас құқық объектілерін заңсыз пайдалану.
Мұндай әрекеттің арасынан заңсыз көшірме жасау, тарату, туындыларды
жариялау, экранда көрсету, эфирге шығару және басқалар. Өкінішке орай, ҚР
ҚК 184, 184-1, 199-баптарында авторлық және сабақтас құқықтарға қол
сұғушылық әдістерінің жетілікті тізімдері берілмеген. Бір жағынан, авторлық
және (немесе) сабақтас құқықтарды қылмыстық бұзуға әкеп соқтыруы мүмкін
әрекеттердің бәрін заңда тізе беру мүмкін емес, екінші жағынан ең
болмағанда бапқа тергеу жүргізу үшін болжалды тізім беру орынды болар еді.
Мәселен, авторлық құқық объектілерін заңсыз пайдалануға автордың
келісімінсіз туындыларды жариялау, көшірме жасау мен тарату, сондай-ақ осы
туындыны өңдеп, оған өзгеріс енгізіп, туындыны безендіріп, алғысөз,
түсіндірмелер енгізу де қосылуы мүмкін. Бөтеннің туындысын заңсыз тарату,
өз кезегінде оны сатып өткізумен, көпшілік алдында орындаумен, басып
шығарумен, автордың еркіне қарамастан көбейтумен сипатталады.
Сабақтас құқық объектілерін заңсыз пайдалануға фонограммаларды
орындаушылардың, шығарушылардың, әуе кеңістігі немесе сым арқылы хабар
таратушы ұйымдардың ерекше құқықтарын бұзуды жатқызуға болады. Фонограмма
шығарушылардың құқықтары келесідей әрекеттермен бұзылады: фонограмма
шығарушылардың рұқсатынсыз фонограммаларды көшіру; фонограммаларды өңдеу;
фонограмма даналарын тарату (сату, жалға бер, сыртқа шығару).
Плагиат деп бөтеннің туындыларын толық немесе ішінара өзінің атынан
шығару, сондай-ақ қосарлас авторлық шығармаларды өз атынан шығару, өз
еңбекткрінде басқаның шығармаларынан үзінділерді сілтеме жасамай пайдалану
танылады. Белсенді түрде көрінетін мінез-құлықпен авторлық және (немесе)
сабақтас құқық бұзған кінәлі адам қоғамға қауіпті іс-әрекет жасайды.
Сөйтіп, авторлық және сабақтас құқық бұзушылық өте көп түрлері бар,
бірақ олардың бәрі бірдей қылмыс құрамынан көріне бермейді. Қылмыстық
жауаптылық олардың кейбіреулеріне ғана тән. Мәселен, бүгінде тарату сияқты
авторлық және сабақтас құқықты бұзушылық Интернеттен де орын алып отыр,
алайда сот тәжірибесінде осыған байланысты мәселе әлі қолға алына қойған
жоқ [1; 31].
Осы айтылғандарға орай, зияткерлік қарақшылық саласына қатысты негізгі
ұғымдарға түсінік, зияткерлік меншік құқықтарын бұзушылық тізілімі,
контрафактілік өнімдері айналысын бақылау шаралары туралы, зияткерлік
меншік объектілерінің айналысы саласындағы міндеттерді шешуге өкілетті
органдар туралы, зияткерлік қызметтің жекелеген түрлерін лицензиялауды
ерекшеліктері және басқалар туралы түсінік беретін Контрафактілік өнімдер
айналысына қарсы әрекет жасау туралы заң қабылдау орынды деп санаймыз.
Тауарлық белгілерді заңсыз пайдаланумен байланысқан қылмыстың объективті
жағы тауарлық белгіні, қызмет көрсету белгісін, фирмалық атауды, тауардың
шығатын орнының атауын немесе олармен біртектес тауарларға немесе қызмет
көрсетулерге арналған ұқсас таңбаларды, Қазақстан Республикасында тіркелген
тауарлық белгіге немесе тауардың шыққан орнының атауына қатысты ескерту
таңбаларын заңсыз пайдаланумен, бұл әрекеттерді бірнеше рет жасаумен немесе
ірі зиян келтірумен көрінеді.
Талданып отырған қылмысты сипаттайтын келесі белгілер залал немесе зиян
келтіру түріндегі қоғамдық қауіпті зардаптардың көрінуі болып табылады.
Контрафакция туралы істер бойынша елеулі залалды (зиянды) анықтау
технологиясы контрафакцияға тергеу жүргізу әдістемелерінің құрамдас бөлігі
болып саналады. Залал мөлшері – бұл тура соған байланысты іс бойынша шешім
шығаруға болатындығын тергеуші дәлелдейтін мән-жайлардың бірі.
Қылмыстық жауаптылық, егер елеулі залал (зиян) түріндегі залалады
зардаптар авторлық құқық объектілерін заңсыз пайдаланумен себепті
байланыста болғанда, яғни бүгінгі таңда құқық қолданушыға айтарлықтай
қиыншылық тудырып отырған сотталушының қылмыстық әрекеті мен құқық
иеленушінің залалдары арасындағы себепті байланыстар дәлелденсе ғана
басталады. Ең алдымен, бұл қылмыстың жетілдірілмеуімен байланысты.
Қазақстанның Қылмыстық кодексі, өкінішке орай, мәні бойынша бірдей
зардаптарды анықтау кезінде түрлі терминдерді қолданады, мысалы, ауыр
зардап, айтарлықтай залал, ірі мөлшер, елеулі залал, елеулі зиян. Заңнама
техникасы тұрғысынан қарағанда бұған жол беруге болады, ал құқық қолдану
тәжірибесінде бұл әрқилы түсінік береді. ҚР Қылмыстық кодексі қандай
залалдың (зиянның) айтарлықтай, немесе ірі, зиянның елеулі болатындығы
туралы анықтама бермейді.
Бұдан басқа, залал материалдық және сол сияқты моральдық та болады.
Мәселен, әдеби шығармасы үшін қаламақы алмаған авторға келтірілетін
залал материалдық болып табылса, халықаралық байқауда автордың орнына басқа
бір адамға марапат тағайындау моральдық залал болып табылады. Моральдық
залал, сөйтіп, автордың абыройын түсірумен, сондай-ақ ойын бұрмалаумен,
аударманың төмен беделін түсіреді, оның іскерлік қасиетіне нүқсан
келтіреді.
Ірі залал деп кейбір ғалымдар авторға немесе сабақтас құқық
субъектісіне, сол сияқты өзге де адамдарға, кәсіпорындарға, мекемелер мен
ұйымдарға сомасы қылмыстың жасалу кезіндегі Қазақстан Республикасының
заңнамасымен белгіленген бес жүз айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып
түсетін бағалаумен тікелей материалдық зиян келтіруді, қолдан шығарылған
пайданы немесе моральдық зиянды таниды [2, 449].
Б. Завидов пен С. Лапин өздерінің көзқарастарын заң шығарушының
экономикалық қылмыстар бөлімінде қарауына негіздей отырып, ірі залалды
анықтау үшін сонымен бірге бес жүз айлық есептік көрсеткіш (РФ қабылдаған
есептік көрсеткіш бірлігі) мөлшеріндегі соманы таңдап алуды ұсынады. Бірақ
бұл жерде әрбір нақты жағдайларда құқық қорғау органдары жәбірленушінің
материалдық жағдайы мен оған қылмыстық әрекетпен келтірілген зардапты
ескере отырып ірі залал ретінде де және аз сомамен бағалау мүмкіндігі
жаңылыс айтылуы.нейғабіл. [3, 121].Сірә, мәселені былайша қою ірі залалдың
мөлшерін анықтау жағдайын оңайлатпайды, керісінше одан сйын күрделілендіре
түседі. Біздің ойымызша, залал бірлігін анықтау үшін нақты бір өлшемдік
негіз ойластыру қажет сияөты..
Дамыған елдердің қылмыстық заңнамалары қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін
айқынырақ өлшемдік негіздерді қарастырады. Мәселен АҚШ-тың Заңдар жинағының
506, 2319-баптарына сәйкес, қылмыстық жазалауға жататын деп пайда табу
мақсатында авторлық құқықты қасақана бұзу танылады. Егер ол 180 күн
жалғасып және бір немесе одан да көп өнімді қайта көшіріп немесе оннан кем
емес көшірмесін таратумен көрінетін болса, егер бұлардың соңғысының құны
2500 доллардан кем болмаған жағдайда қылмыстық жауаптылық көзделеді. [4,
146].
Батыстық қылмыстық заңнамаларына еліктей отырып Л.С. Симкин қылмыстық
заңдарға авторлық құқық және (немесе) сабақтас құқық объектілерді заңсыз
пайданалуының белгілі бір мөлшері ретінде, мысалы, авторлық құқық және
(немесе) сабақтас құқық объектілердің заңсыз пайдаланылған даналарының
кұнын қылмыс жасау кезіндегі РФ заңнамасымен белгіленген жиырма айлық
есептік көрсеткіштен аспайтын мөлшерді енгізуді ұсынған. [5, 93].
Сөйтіп, ірі залалды анықтау кезінде келесідей өлшемдік негіздерді бөліп
көрсету ұсынылады:
1) келтірілген материалдық залалдың сипаты мен мөлшері. Оны анықтау
кезінде авторлық құқықтың заңсыз пайдаланылған объектілерінің сондай
өлшемдік негізін пайдалану қажет.;
2) келтірілен моральдық зиянның ауырлығы;
Моральдық зиын туралы мәселені бөлек көтеру керек. Моральдық шығынның
орнын толтыру – Қазақстандық құқық институты үшін әлі шешілмей отырған
бірқатар мәселелермен байланысқан біршама жаңа мәселе. Моральдық зиян
жәбірленушінің өзінің авторлық құқықтарының бұзылуы салдарынан
адамгершіліктік күйзеліске түсуімен көрінеді. Авторлық құқықты бұзу
фактісінің өзі бірден жәбірленушіге моральдық зиян келтірді дегенді
білдірмесе керек. Ол фактісі бойынша және көлемі бойынша дәлелденген болуы
тиіс. Аталған зиянның ерекшелігі көбінесе сырт адамға көрінбейтін, демек
дәлелдеу барысында қиындық тудыратын жәбірленушінің ішкі кұйзелісі мен
күніші болып табылады. Бәлкім, сот жәбірленушінің жан сезімін объективті
түрде бағалай алмау күйінде болуы да мүмкін. Бұл орындала қоймайтын міндет,
сондықтан моральдық зиян фактісі көп ретте оның сонымен бірге ақашалай
бағасын беретін жәбірленушінің мәлімдемесімен мақұлданады. Ақшалай сома
парасаттылық пен жеткіліктілік талаптарына сай болуы тиіс. Адамгершіліктік
күйзеліс салдарынан адамның ерекше бір жағдайларға тап болатыны, сырт
келбетінен, бет пішінен белгілі бір нышандар байқалуы мүмкін. Мысалы, нағыз
және ауыр күйзеліс салдарынан адамның созылмалы ауруы қозып және тіпті
өзіне өзі қол салуы да мүмкін. Мұндай жағдайда сотнақты істің мән-жайларын
ескеруі тиіс. Қалған жағдайларда жәбірленушінің өзінің авторлық құқығының
бұзылу фактісіне қатысын, сондай-ақ қалыптасқан сот тәжірибнлнрін
басшылыққа алу керек.
3) жәбірленушінің саны.
Аталған өлшемнің негізінде ережесі осы жұмыста келтірілген ірі залалды
есептеудің математикалық нәтижесі жатыр.
Қазіргі уақыт кезеңінде елеулі залал жүз айлық есептік көрсеткіштен
(АЕК), ал ірі залал бес жүз АЕК-тен төмен болмауы тиіс деп, санаймыз. Одан
ары қарай экономикалық жағдайдың тұрақтануына байлансы бұл меже көтерілу
мүмкін.
Мұндай тұжырым залал терминді аталған қылмыстық құқықтық нормада
пайдалану орында деп танылғанда тиісті мәнге ие болады. Қылмыстық құқықта
залал деп тікелей нағыз шығын танылады, ал авторлық және сабақтас құқықты
бұзған жағдайда көбінесе қолдан шығарылған пайда жайында сөз қозғалады.
Қолдан шығарылған пайда автордың (құқық иеленушінің) құқығын бұзу
салдарынан алынбай қалған кірісті көрсетеді. Залал мен қолдан шығарылған
пайданың арасындағы айырмашылық көзге ұрып тұр.
Егер құқыққа қайшы әрекет елеулі залалға әкеп соқтырмаған болса, бірақ
залал кетіруі мүмкін болса, онда ол қылмыс жасауға ұмтылу ретінде
сараланады. Қылмыс жасауға ұмтылу мән-жайлары бойынша кінәліге байланысы
жоқ, аяқталмаған қоғамдық қауіпті құқыққа қайшы іс-әрекет болып табылады.
Авторлық және сабақтас құқықтарды бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылыққа
тартудың, сондай-ақ ҚР ҚК 184-бабының мағынасы бойынша күрделілігі құқық
бұзушы өзінің бөтеннің туындысын заңсыз пайдалануын мойындауымен, сондай-ақ
соны қалауымен көрінеді. Субъектінің әрекеті қасақаналық сипатта болуы
керек, абайсыздықтағы кінә қылмыстық жауаптылыққа тартуды болдырмайды.
Демек, адам мұндай құқық бұзушылықтың қоғамдық қауіптілігін түсінеді,
өзінің әрекеттерімен айтарлықтай залалдың (елеулі зиянның) болу мүмкіндігін
немесе болмай қалмайтындығын түсінеді және соған жол береді. Іс жүзінде
адам өз кінәсін мойындауы тиіс. Тергеушілермен сұбхат жүргізу нәтижесі
күдіктілердің 24%-ы өз кінәларын мойындайтынын көрсетті. Ниетті дәлелдеу
барысы түрлі тергеу әрекеттері кешенін жүргізуді талап етеді.
Мәселен, сотталушы В.В. Юрьев рұқсатсыз Майкрософт компаниясының
компьютерлік бағдарламасын сатып-өткізген. Сот мәжілісіндегі жауап алу
кезінде айыптауда ұсынылған кінәны мойындамады. Бірақ осыған қарамастан, ҚР
ҚК 184-бабының 3-бабында қарастырылған қылмысты жасаудағы кінәсі
Майкрософт корпорациясы өкілінің айғағымен дәлелденді. Айғақ беруші К.,
Майкрософт ААҚ директорына азамат В.В. Юрьевтің олардың бағдарлама
өнімдерін сатумен шұғылданатынын, соның салдарынан корпорацияға ірі
материалдық залал келтірілгенін түсіндірді. Сотталушының кінәсі сондай-ақ
2006 жылдың 8-қаңтарында Ақмола облысы бойынша ЭСЖҚКД қызметкерлерінің екі
компакт-дискіні тексерістік сатып алуы айғақтады. Сауда нүктелеріне қарау
жүргізу кезінде 237 компакт-дискі алынған, оның баз бөлігінде соңғы зерттеу
барысында 1340000 тенге шығын келтірген заңсыз көшіріп жазылған
Майкрософт корпорациясының бағдарламалық өнімдері болған. Сөйтіп,
В.В. Юрьев ҚР ҚК 184-бабы 2-бөлігінің в тармағында қарастырылған қылмысты
жасаған болып танылды. [6].
Сөз жоқ, кінәні мойындау авторлық құқық және сабақтас құқық объектілерін
заңзыс пайдалануға тергеу жүргізудің негізгі сәттерінің бірі болып
табылады, сонымен бірге кінәнің мойындалмауы тергеушіні іс бойынша ақиқатты
анықтауды одан әрі жалғастыруын тоқтатуы тиіс емес.
Заң осы қылмыс үшін жауаптылықты ауырлататын бірқатар саралаушы
белгілерді, атап айтқанда бірнеше рет, адамдар тобының алдын ала сөз
байласуы бойынша немесе ұйымдасқан топпен жасалғанын қарастырады. Мәселен,
осы қылмыстың бірнеше рет жасалуы деп, авторлық немесе сабақтас құқықтарды
бұзудың екі реттен кем жасалмағаны және соның бірде біреуі үшін заңмен
белгігенген тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан босатылмағаны, сотталған
жағдайда оның бірде біреуіне қатысты соттылғы өтелмеген немесе алынып
тасталмаған жағдайы танылады..
Егер қылмыс бірігіп жасау жөнінде алдын ала келісіп, оған екі немесе
одан да көп адам қатысқан жағдайда жасалғанда ол адамдар тобының алдын ала
сөз байласуы бойынша жасалған деп саналады. Ұйымдасқан деп адамдардың
тұрақты тобымен бір немесе бірнеше қылмыс жасау мақсатында алдына ала
бірігуі танылады. ҚР ҚК 184-1-бабы ескертуінің 2-тармағына сәйкес, егер
залалдың мөлшері немесе зияткерлік меншік объектілерін пайдалану
құқықтарының құны не туындылардың және (немесе) фонограммалар даналарының
немесе өнертабыстарды, пайдалы модельдерді, өнеркәсіптік үлгілерді,
селекциялық жетістіктерді немесе интегралдық микросхемалар топологияларын
қамтитын тауарлардың құны қылмыс жасалу сәтіне Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жұз есе асса, осы
әрекеттер ірі залал келтірген немесе ірі мөлшерде жасалған деп танылады.
Авторлық және сабақтас құқықты адамның өз қызмет бабын пайдалануымен бұзуы
деп лауазымды адамның өзінің құзыреті шегінде, бірақ өзі қызмет ететін
органның мақсаты мен міндеттеріне мазмұны жағынан көрінеу қайшы келетін
әрекеттер жасауы танылады.
Мәселен, Е.В. Зубкова, Н. Г.Борисов, А.Н. Сундуков КАЗАСП зияткерлік
меншік объектілерін заңсыз пайдалана отырып, дыбыс- бейне магнитофондарына
арналған контрафактілік өнімдер дайындаумен құқық иесіне 1340000 теңге
көлемінде ірі залал келтірген [7].
Қылмыстық іс материалдарын талдау барысы зияткерлік қарақшылық
саласындағы айтарлықтай қоғамға қауіпті әрекеттер көбінесе ұйымдасқан
қылмыстық топтар тарапынан келетінін көрсетті..
Енді авторлық және сабақтас құқықтың бөтеннің тауарлық белгісін заңсыз
пайдалану (ҚР ҚК 199-бабы) арасындағы тығыз байланыс туралы әңгіме
қозғайық. Сарапшылармен жүргізген сұбхат нәтижесі көрсеткеніндей,
шындығында контрафактілік бұйымдар және оларды орау көптеген жағдайда
лицензиялық даналарынан айнытпай орындалатынын, соның ішінде құқық
иеленушінің тауарлық белгілері де айнытпай көшірілетінін көрсетті. Мәселен,
Майкрософт корпорациясы Қазақстан Республикасында тіркелген WINDOWS
және MICROSOFT тауарлық (қызмет көрсету) белгілерінің ерекше иеленушілер
болып табылады. Алайда, осы тауарлық белгілер контафактілік тауарлардан да
орын алып, құқық иелеріне материалдық және моральдық залалдарын тигізіп,
сондай-ақ тұтынушыларды шатастыруға әкеп соқтырған. Мұндай іс-әрекеттерді
ірі залал келтірген жағдайда ҚР ҚК 184 және 199-баптарындағы көзделген
қылмыстардың жиынтығы бойынша саралаған жөн.
Бейнеқарақшылар мультфильмдерден бастап порнографиялық фильмдердің бәрін
көшіреді және осындай порнографиялық фильмдерді кісі талғамай үлкенге де
кішіге де сата береді.
Мұндай әрекеттерді ҚР ҚК 184 және 273-баптары (порнографиялық
материалдарды немесе заттарды заңсыз тарату) бойынша саралауға болады.
Контрафактілік өнім шығару мен өткізу кезінде тұтыну рыногында ҚР ҚК 182-
бабында көзделген алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал
келтіру сияқты алааяқтыққа жол берілетін болады.
Авторлық және сабақтас құқықты бұзу, сонымен бірге, заңсыз
кәсіпкерлікпен (ҚР ҚК 190-бабы), азаматтың салық төлеуден жалтаруы,
ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару (ҚР ҚК 221, 222-баптары),
тұтынушыларды алдау (ҚР ҚК 223-бабы), сондай-ақ экономикалық контрабанда
(ҚР ҚК 209-бабы) сияқты қылмыстармен қосарлана немесе жалғаса жасалуы
мүмкін. Көптеген жағдайда көшіріп басу ұрланған аппаратуралармен жасалады.
Қылмыстық іс материалдарын зерделеу зияткерлік қарақшылық басқа
құрамдармен байланысқанда және басқа қылмыстардың жасалуына себеп болған
жағдайда қоғамдық қауіптілігі жоғарырақ бола түсетіндігін көрсетті.
Контрафакциямен жанасқан қылмыс топтарын біздің
осылайша бөліп көрсетуіміз осы қылмыстық құбылысты нәтижелі түрде ашуға
жағдай жасайтын болғандықтан іс жүзіндегі тәжірибелік маңызға ие болады деп
ойлаймыз.
1.2 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың криминалистикалық
сипаттамасы, ұғымы мен құрылымы.
Тергеу тәжірибесі криминалистика ғылымымен, атап айтқанда – жеке
криминалистикалық әдістемелерден туындаған нәтижелерге сүйенеді. Олардың
мазмұнын соттық тергеу мен қылмысты болдырмауды жүзеге асыру жөніндегі
криминалистикалық ұсынымдардың бірыңғай кешеніне келіп саяды. Өз кезегінде
мұндай криминалистикалық ұсынымдар жалпы және жеке криминалистикалық
теориялардың ережелері мен тұжырымдардың негізінде шоғырланған.
Таңдап алынған тақырыпты зерттеу әдістемелелерінің затына
контрафакциямен байланысқан барлық қылмыстардың жиынтығы қосылады. Бұл
қылмыс Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің түрлы баптарымен
қарастырылған және түрлі жолдармен жасалуы мүмкін. Ең алдымен тергеу
жүргізу әдістемелерінің затын қалыптастырудың осындай көзқарасын қолдануға
болатындығы жөнінде сұрақ туындайды. Құрамы зияткерлік меншік иелерінің
құқықтарын бұзуды қамтитын қылмыстардан басқа барлық қылмыстың құамдары
болған кезде қылмыстық іске қатысты тергеу жүргізу кезінде көмектесін
білімдер жүйесін құру мүмкін бе? Осыған орай, криминалисткада жекелеген
қылмыс түрлеріне тергеу жүргізу әдістемелерін дамыту тарихынан келіп
өзіміздің көзқарастарымызды негіздегіміз келеді.
Жеке әдістемелер, өзінің жиынтығына қарай криминалистиканың — осы
әдістемелерін құру үшін сонымен бірге ғылыми ережелер жүйесі кіретін
қылмыстың жекелеген түрлеріне тергеу жүргізудің криминалистикалық
әдістемелерінің жеке бөлімін құрайды. Ең ақырында, ғылыми зерттеулердің
нәтижелері тергеу жүргізуді криминалистика техникасы мен тактикасының
мейілінше оңтайлы құралдары мен әдістерін ұйымдастырудың, сондай-ақ ерекше
шарттар мен жағдайлардағы басқару мен еңбекті ғылыми ұйымдастыруға
бағытталған криминалистикалық ұсынымдар жүйесін құрайды.
Жеке криминалистикалық әдістемелер (қылмыстың жекелеген түрлеріне тергеу
жүргізу әдістемелері) ұғымына не кіреді деген сұраққа жауап беру үшін
көпшілік мақұлдаған методика (әдістеме) (грек тілінде бірдеңеге жол)
терминінің түсінігіне жүгінетін болсақ – белгілі бір ретке қойылған
қызметпен мақсатқа жетудің жолы. [8, 278].
Бұл жағдайда криминалистика пәнінен тікелей шығатын белгілі бір қызмет
сипаты – қылмыстың жекелеген түрлеріне тергеу жүргізу мен оларды
болдырмауды ұйымдастыру мен жүзеге асыру айтылып отыр. Демек,
криминалистикалық әдістеме қылмыстың жекелеген түрлеріне тергеу жүргізу мен
оларды болдырмауды ұйымдастыру мен жүзеге асырудың криминалистика ғылымымен
ойластырылған әдістер мен тәсілдердің жиынтығын көрсетеді. Мұндай анықтама
белгілі криминалистердің пікірлеріне қайшы келмейді, бірақ
криминалистиканың қазіргі дамуы тұрғысынан алғанда, мұнда жеке әдістеменің
криминалистикалық ұсынымдарын жасауға арналған негіздеме нұсқаулары
болмағандықтан оны онша жеткілікті деп таныла алмайды. Р.С. Белкин
криминалистикалық әдістеменің келесідей анықтамасын ұсынды – бұл қылмыстың
жекелеген түрлеріне тергеу жүргізу мен оларды болдырмауды ұйымдастыру мен
жүзеге асыру жөніндегі ғылыми ережелер мен олардың негізінде жасалған
ұсынымдар жүйесі [9, 273].
Қазіргі кездегі тергеу жүргізудің жеке әдістемелері өздерінің нысандары
жағынан да және мазмұны жағынан да әрқилы. Қазақстан Республикасының
Қылмыстық кодексімен қарастырылатын қылмыстар мейлінше әралуан, ал оларды
әсерлі ашу мен алдын алуда криминалистикалық ұсынымдардың мейлінше ұтымды
құрылымдарын анықтап алу ерекше мәне ие болады. Қылмыстың жекелеген
түрлеріне тергеу жүргізу әдістемелерін құрылымын жасау көптеген уақыт бойы
криминалистиканың аздау зерттелеген бөлімі болып келді.
Қазіргі кезде әдістемелерді жіктеудің төмендегідей жолдары бар:
қылмыстардың жасалу әдістері бойынша;
қылмыстық әрекеттерге тойтарыс беру түрлері бойынша;
жіктеу мен көптеген басқалардың негіздемелер жиынтығы бойынша.
В.Г. Танасевич, тергеу жүргізу әдістемелерін ойластыру кезінде бірқатар
жағдайда үш мүшелі үйлесімді ескеру жөніндегі өзінің төмендегідей қызықты
көзқарасын білдірді:
қылмысқа тергеу жүргізу әдістемелерінің жалпы мәселелері;
қылмыстың ұлғайтылған топтарына тергеу жүргізу әдістемелерінің жалпы
мәселелері;
белгілі бір қылмысқа тергеу жүргізудің нақты әдістемелері [10, 172-173].
Ғалым-криминалистердің еңбектерін зерттей келе, біз екінші деңгейдегі
криминалистикалық жіктеулерді қылмыстың субъектісіне байланыстырудың ашық
мақсаты көзделетіндігін байқадық. Қазіргі кезде кәмелетке толмағандар,
лауазымды адамдар, ұйымдасқан қылмыстық топ, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдар және сол сияқтылар жасаған қылмыстарға тергеу жүргізудің де
әдістемелерді жасалған.
Криминалистикалық жіктеу жүйесін құрудың мұндай қағидасы авторлық және
сабақтас құқықты бұзушылықпен көрінетін барлық қылмыстарға тән жекелеген
теориялық жете зерттеу жиынтығының жалпы мәселелері үшін барлық
алғышарттарын құрайды.
Контрафпкцияға қатысты қылмыстармен күрес жүргізудің нәтижелері
айтарлықтай дәрежеде мәселелердің теориялық зерттелуінің кеңдігіне,
тәжірибелік ұсынымдардың дұрыстығы мен толықтығына байланысты болады.
Осыған байланысты авторлық және сабақтас құқықты бұзушылық қылмыстың
криминалистикалық ерекшеліктерін зерделеуде аталған қылмыстардың бәріне тән
нәрселерді табу туралы қажеттілік туындайды.
Осы жоғарыда айтылғандардың негізінде нәрселері мына: авторлық және
сабақтас құқықтарды бұзу; өнертабыстарға, пайдалы моделдерге, өнеркәсіптік
үлгілерге, селекциялық жетістіктерге немесе интегралдық микросхемалар
топологияларына құқықтарды бұзу; жалған кәсіпкерлік; көрінеу жалған жарнама
беру; тауарлық белгіні заңсыз пайдалану; алаяқтық сияқты басқа да, яғни
контрафакция шеңберіне кіретін қылмыстар болып табылатын қылмыстық
әрекеттерге тергеу жүргізу әдістемелерінің дербес ғылыми жолдарының
қажеттілігі туралы тұжырым туындайды
Жеке криминалистикалық әдістеменің құрылымы мен мазмұны, ең бірінші
кезекте криминалистика ғылымының бөлігі ретіндегі криминалистикалық
әдістемелер туралы жалпы түсінікке байланысты болады.
Жеке криминалистикалық әдістемелік ұсынымдардың әр түрлілігі оның
құрылымдарының да әр алуандығын тудырады.
Әдеттегі жеке әдістемелердің құрылуына қарай контрафакцияға қатысы бар
қылмыстарға тергеу жүргізудің төмендегі криминалистикалық әдістімелерінің
құрылымдарын ұсынамыз:
контрафакцияға қатысы бар қылмыстардың кешенді сипаттамалары;
контрафакцияға қатысы бар қылмыстарға тергеу жүргізудің әдістемелік
негіздері (бұлар – анықтауға жататын мән-жайлар, тән болатын бастапқы
жағдайлар, тергеу жүргізу болжамдара мен жоспарлау, тергеу жүргізудің
бастапқы кезеңінің ерекшеліктері мен контрафакцияның алдын алу мәселесі);
контрафакция туралы істер бойынша жекелеген тергеу әрекеттерінің жүргізудің
әдіс-тәсілдері.
Контрафакцияға қатысы бар қылмыстарға тергеу жүргізудің осы көрсетілген
криминалистикалық әдістімелерінің құрылымдарын қабылдай отырып, соған орай
біз, криминалистикалық әдістемелерді пайдаланудың тиімділігін арттыру
оларды ғылыми тұрғысынан игеру ғана емес, сонымен бірге тергеушілер мен
анықтаушылардың қылмысты ашу, тергеу және болдырмауда қолдана білуді
жетілдіру маңызды орын алады, деп санаймыз.
Қылмыстардың криминалистикалық сипаттамаларына және олардың түрлеріне
қатысты кең көлемді криминалистикалық әдебиеттер арналған. Шамасы осы
ғылыми категорияны зерттеудің белсенділік шыңы осы категорияның мәні мен
мазмұнына көптеген белгілі ғалымдардың көзқарастары айтылған ғылыми
еңбектер жинағы жарық көрген 1980-жылдардың орта тұсында бой алды. Осыған
орай, қылмыстың криминалистикалық сипаттамалары – бұл жекелеген қылмыстық
іс-әрекетке тергеу жүргізуді әсерлі ұйымдастыру үшін тергеушіге,
анықтаушыға қажетті криминалистиклық маңызы бар ақпараттар жүйесі, бәрін
бір ғана міндетті элементтерге үйіп-төге беруге болмайды деп санаймыз.
Қылмыстың әрбір түріне өзінің элементтер кешені белгіленуі тиіс. Бұдан
басқа, аймақтық ерекшеліктерді де ескеру қажет. С.И. Цветков пен
Т.С. Волчецкая белгілі бір аймаққа арналған ерекше әмбебап
криминалистикалық сипаттамаларды ойластыруды ұсынды. [11, 89].
Шекара маңындағы аймақтарда кеден шекарасы арқылы зияткерлік меншік
объектілерінің заңсыз өткізілуі болатынын ескере отырып, шекара маңындағы
аймақтардағы контрафакцияның криминалистикалық сипаттамаларының
ерекшеліктерін бөліп қарау турасында сөз қозғауға болады. Н.П. Яблоков та
тергеу жүргізу кезінде аймақтың кейбір ерекшеліктері туралы, әрбір қылмысқа
қатысты қылмыскер, себептер мен қылмыстың жасалуына туғызылатын жағдайлар
туралы мәліметтер туралы ұсынылатын болжамдар өте маңызды деп санайды. [12,
59].
Аймақтардың ерекшеліктерін ұйымдасқан қылмыстық топтың іс-әрекетіне
тергеу жүргізу кезінде де ескерген жөн. Жергілікті жерлердегі құқық қорғау
органдарының сыбайластық дәрежесін де естен шығармау керек.
Авторлық және сабақтас құқықты бұзушылықтың криминалистиалық
сипаттамаларына қатысты тұрақтырақ, қайталанатын эелементтердің қатарына
мыналарды жатқызуға болады:
ұйымдасқан қылмыстық топ мүшелерін қоса, қылмыскерге тән ерекшеліктердің
сипаттамалары;
жәбірленушіге тән тұлғалық ерекшеліктердің сипаттамалары;
қылмыстың жасалу жағдайларының сипаттамалары (уақыты, орны және т. б.);
аталған қылмыстың қылмыстық қол сұғу заттарының сипаттамалары;
қылмыстық әрекетті жасау әдістері туралы деректер.
Кейбір авторлар авторлық және сабақтас құқық бұзушылық бойынша, сондай-
ақ тауарлық белгіні заңсыз пайдалануға байланысты сот-тергеу тәжірибелерін
зерделеуге ұмтылыс жасаған [13, 59].
Р. Хаметовтың пікірінше, авторлық құқықты бұзатын тұлғалар – бұлар
негізінен 14 тен 50 жас аралығындағы еркектер (75%), тұратын, жұмыс
істейтін немесе оқитын жерлері бойынша жақсы мінезделетіндер (97%), ал
бұлардың 78% жоғары немесе аяқталмаған жоғары білімі барлар, 5% ғылыми
дәрежесі барлар, 94% сотталмағандар, 31% ұйымдасқан топ құрамында әрекет
жасаған бұзушылар.
Біздің зерттеуіміз бойынша қарақшылар болып заңгерлік білімі жоқ, жеке
кәсіпкер ретінде тіркелген, тұрғылықты жері бойынша жағымды мінездемеге ие
болған, бұрын сотталмаған, жанұясы бар 23 пен 35 жас аралығындағы азаматтар
танылып отыр, олардың жартысы орта білімі бар әйелдер (біреуі жоғары
білімді және ғылыми дәрежесі бар). Қарақшылар деп, дыбыс- және
бейнеөнімдер, компьютерлік бағдарламалар мен кітаптар және басқа да
өнімдерді заңсыз юолмен жығарып және заңсыз өткізумен шұғылданатын адамдар
танылады [14, 59].
].
Біз зерделеген қылмыстық іс материалдары көрсеткеніндей, контрафактілік
өнімдер айналысына қатысқан адамдар тұтынушылардың талғамынан жақсы
хабардар болады, нарыққа әсерін тигізетін нәрселерді жақсы біледі, үнемі
сұранысты қадағалап, кейде нақты бір тапсырыстарды орындар отырады. Бұдан
басқа, құқық бұзушылар бұл үшін жаза қарастырылатын әрекеттерді елемей
қалады. Олар заңдық жауапкершіліктен құтылып кетуге болады деп ойлайды.
Айыпталушының (сезіктінің) бейнесінің ерекшеліктерінің бірі ауыл-село
тұрғындарының арасында мұндай құқықты бұзушылар болмайды деген түсінікке
әкеп саяды.
Зияткерлік қарақшылық саласындағы қылмыскерлерді, біздің пікірімізше,
қылмысты жасау әдістеріне қарай бірнеше санатқа бөлуге болады.
Біріншіден, бұлар – қолдан жасанды көшірмелер жасаушылар. Көбінесе олар
жеке кәсіпкерлер болып табылады. Өнімдер шығару құқық иемденушілердің
рұқсатынсыз немесе рұқсат етілген көлемнен көп шығаруға келісімінсіз жүзеге
асырылады. Сонымен бірге зияткерлік меншік объектілерінің қолдан жасалған
даналары түпнұсқаға өте ұсаса болады.
Екіншіден, бұлар – туындылардың контрафактілік даналарын таратушылар
(сатушылар, дистрибьюторлар, делдалдар). Мұнда оларды мынадай түрлерге
бөлуге болады:
а) зияткерлік өнімдерді сауда нүктелерінде құқық иеленушінің тиісті
рұқсатынысыз тарату;
б) газет хабарландыру, каталогтар, факс бойынша хабарлау арқылы
пошта бойынша сатып-өткізу;
в) электрондық хабарландыру тақталары, интернет-дүкен арқылы
тарату.
Мәселен, лицензиясыз бағдарламалық нәрселер хабарландыру тақталарында
олардың жариялы түрлерімен бір мезгілде, ал кейде одан ерте те шығады.
Әрине, мұндай өнімдердің сатылуы нағыз түпнұсқасына қарағанда төмен бағамен
сатылады. Атап өту керек, Интернетте қарақшылық бағдарламалық нәрселерді
таратуға байланысты екі мыңға жуық сайттар орын алған.
Осындай жіктеудің шеңберінде көтерме сауда, ұсақ сауда, бөлшек сауда
түрлерімен шұғылданатын құқық бұзушыларды бөліп көрсету керек.
Үшіншіден, бұлар – қарақшыларды пайдаланушылар. Бұл сияқты құқық
бұзушылар, әсіресе компьютерлік технология саласындағы құқық иелеріне
аутарлықтай қауіп төндіреді. Соңғы пайдаланушы тарапынан жасалатын құқық
бұзушылық, мысалы лицензиялық келісімде қарастырылған мөлшерден артық
компьютер бағдарламаларын көшірумен көрінеді. Мұндай ағымдағы әрекеттер
компьютер техниксының паркі үнемі өсетін мемлекеттік, білім беру және
коммерциялық мекемелерде жиі байқалады.
Қылмыстық қол сұғу затына қарай өзіндік ерекшеліктерге ие болған адамдар
тобы көріне түседі, осыған байланысты контрафакцияға тергеу жүргізу
барысында осындай еркшеліктерді ескеріп және оларды пайдалана білуі керек.
Олар бейнеқарақшы, дыбысқарақшы, компьютерлік қарақшы, кітап
қарақшысы, интернет-қарақшы, жүйелік қарақшы деген сияқты шартты
атауларға ие болғандар. Мәселен, бейнеқарақшы – бұл жазып-көшіру арқылы
бейнетаспаларды заңсыз көбейтіп және тарататын адам [15, 518].
Төртіншіден, бұлар – ұйымдасқан қылмыстық топтар. Бүгінде
криминалистикада Н.П. Яблоковтың монографиясына негізделген ұйымдасқан
қылмыстық топтардың екі түрлі анықтамасы бар. Біріншісі, ұйымдасқан
қылмыстылық – бұл өз бетінше тәуелсіз құрылған немесе аймақаралық немесе
трансұлттық деңгейдегі күрделі қылмыстық жүйенің құрамындағы арнайы тұрақты
құралған, жақсы ұйымдасқан, әшкерелеуден жасырынған және қорғалған,
қылмысты тұрақты кәсіпке айналдырған, кәнігілікпен түрлі қылмыс жасайтын
адамдардан құралған қылмыстық топтардың жасайтын қылмыстарының біртұтас
жүйелі жиынтығы. Екіншісі, ұйымдасқан қылмыстық топ – бұл қылмыспен бизнес
ретінде шұғылданатын және сыбайлас жемқорлық көмегімен әлеуметтік
бақылаудан қорғау жүйесін құрайтын қылмыскерлердің басқарылатын тұрақты
тобы [16, 49].
Ұйымдасқан қылмыстылыққа қатысты теориялық ізденістерінің талдауына
қарай контрафакция туралы қылмыстық істерді зерделеу бойынша зияткерлік
қарақшылық саласындағы ұйымдасқан қылмыстылықтың криминалистикалық
сипаттамаларын құру туралы айтуға болады. Контрафактілік өнімдер айналымы
саласындағы елдің түрлі аймақтарында қалыптасқан ұйымдасқан қылмыстық
топтар айтарлықтай қоғамдық қауіптілік төндіретін сияқты болып көрінеді
және олар төмендегідей жалпы белгілермен сипатталады:
ақапарат таратудың жеделдігі, ұтқыр байланысты пайдалану;
жасырын әрекеттің жоғары деңгейі: жүргізушілер бір-екі реттен артық
пайдаланылмайды және қызмкт түрі білдірілмейді;
контрафактілік өнімдерді бөлшек сауда нүктелеріне тарату кезіндегі
жеделдіктің жоғары деңгейі;
ұйымдасқан қылмыстық топтардың ұйымдастырушылары белсенді қатысушы болып
табылады, барлық істі басынан аяғына дейін басқарады, заңға қайшы қызметін
жасыру үшін коммерциялық құрылым құрады. Көптеген жағдайда қарақшылардың
ұйымдасқан қылмыстық топтарының көш басшыларының қолынан шекрадан тыс жерде
жасырыну қоллдарынан келеді. Қылмыстылық жағдай мен тергеушілермен сұхбат
жүргізу, қылмыстық жауаптылыққа әдетте қылмысты орындаушылар ғана тартылып,
ал ұйымдастырушылардың жауаптылықтан жырақ қалатыны анықталды ;
контрафакциямен байланысқан қылмыс, көп жағдайда заңсыз кәсіпкерлік,
табыстарын салықтан жасыру, парақорлық, контрабанда, алаяқтық сияқты
қылмастармен қосарлана жасалады;
қарақшылардың ұйымдасқан қылмыстық топтар көбінесе туыстар мен достардан
құралады;
қарақшыылық бизнесінің табысты болуы ұйымдасқан қылмыстық топ
мүшелерін ауыр және аса ауыр қылмыстарға да тартуға итермелейді[17, 4].
Ғылыми әдебиеттерде баяндалған ұйымдасқан қылмыстылықтың тағы да бір
көрінісі. 1997 жылдың 11-шілдесінде тергеу комитетінің қызметкерлері кеден
жедел бөлімшесімен және ішкі істер органдары қызметкерлерімен бірігіп, отыз
без жастағы болгарлық кәсіпкердің делдалы болып, 80 мың компакт-дискі сатып
жүрген Ресей мен Қазақстанның екі азаматын ұстаған. Үш айдан кейін
Мәскеудегі Шереметьево әуе бекетінде ұшақпен өз еліне ұшқалы тұрған топ
ұйымдастырушысының өзі ұсталған. 1997 жылдың мамыры мен шілде айлары
аралығында осы топ рынокқа жалпы құны төрт миллион доллар құрайтын бірнеше
тонна қарақшылық өнімдер өткізген. Контрафактілік өнімдер үш ауысымда жұмыс
істеп миллионнан аса дискі шығаратын Болғариядағы бес фабрикада шығарылған.
Кәсіпкерге конрабанда, құжаттарды қолдан жасау және авторлық және сабақтас
құқық бұзушылық кінәлары тағылды [18, 15].
Сонымен бұдан басқа халықаралық ынтымақтастық шеңберде Қазақстанда 2007
жылдың 25-30-қараша аралығында ТМД аумағындағы ақпараттық технология
саласындағы қылмыстарды әшкерелеу мен жолын кесуге бағытталған Контрафакт
деген атпен көп тарапты мақсатты алдын алу жедел-іздестіру шаралары
өткізілді. ІІМ ақпараты бойынша, операция барысында 259 заң бұзушылық
әшкереленген, оның 234 фактісі контрафакциялық өнімдерді өндіру, 20 –
порнография, 2 – қаталдық пен зорлыққа табынушылық, сондай-ақ компьютерлік
технологияны пайдаланумен алаяқтық жасау, басқа да бірқатар бұзушылықтар
болған. 40055 бірлік өнім алынды, соның ішінде 39691 контрафактілік
дискілер, 137 порнографиялық мазмұндағы дискілер, басқа да заңсыз өнімдер
бар. Атап айтатын болсақ, Қостанай облысындағы Рудный қаласының Орталық
базарында порнографиялық сипаттағы дискілерді заңсыз өткізу орын алған. Осы
әрекет үстінде ұсталған сатушының пәтерін қарау жүргізу кезінде
порнографиялық 43 DVD-дискі табылып және алынған және сол бойынша қылмыстық
іс қозғалған. [19].
Осыған орай, 2008 жылдың 20-шілдесінде Қазақстан Республикасында ішкі
сауданың жаңа ережесі қабылданды. Соған сәйкес, дыбыс- және бейне өнімдері,
компьютерлік бағдарламалар тек қана сауда үйлері мен дүкендерде ғана
сатылатын болады. Көшелерде, базарлар мен вокзал алаңдарында оларды осыдан
былай өткізуге мүлдем болмайды. Біз, сауда ережесін қатаңдату авторлық және
сабақтас құқықтарды бұзушылық пен контрафактілік өнімдер саудасы саласында
біраз тосқауыл қояды деген үміттеміз. Жаңа ереже күшіне енген 2008 жылдың
20-шілдесінен кейін Қазақстан Республикасы бойынша әділет органдары 51
тексеріс жүргізді, соның барысында көлемі 1,4 миллион теңге құрайтын 20
мыңнан аса қарақшылық өнімдер алынып, сонымен бірге, 42 сатушығы айыппұл
салынды. [20].
ҚР Ішкі істер министрлігі 2008 жылдың 3-8 маусым аралығында республика
көлемінде еркін айналысына тыйым салынған ақпараттар мен өнімдерді
таратумен байланысқан қылмыстарды, сондай-ақ ақпараттық технологияны
пайдаланумен жасалатын қылмыстарды әшкерелеуге, ашуға және болдырмауға
бағытталған Контрафакт жедел-алдын алу шаралары өткізілді. Шара барысында
ақпараттық технологияны пайдаланумен жасалған 228 қылмыс әшкереленді, соның
181-і контрафактілік өнімдерді тарату, 22-порнография және 1 қаталдық пен
зорлыққа табынушылықты тарату жөніндегі шығармалар болды. Бұдан басқа 4
ақпараттық технологияны пайдаланумен жасалған алаяқтық, 2 біреудің есебінен
байланыс қызметін заңсыз пайдалану, 4 компьютер жүйесіне заңсыз кіру, 2
жеке өмір құпиясын бұзу мен Интернет арқылы қорқытып алушылық деректері
анықталды. Еркін айналыста тыйым салынған 37 тың бірлікке жуық өнімдер
алынды, соның ішінде 36863 контрафактілік CD-DVD дискілері, 98
порнографиялық мазмұндағы дискілер, 27 жүйелік блоктар, 29 бірлік кеңсе
техникалары бар. Әділет министрлігімен бірлескен. Совместно с министерством
юстиции проведено 537 рейдтік шаралар өткізілді, соның барысында
мероприятий, в ходе которых проверено 344 дыбыс- және бейне өнімдер сататын
нүктелер, 146 компьютер клубтары мен Интернет-кафе, 82 компьютер
техникаларын сататын фирмалар тексерілді. Ақмола, Алматы, Ақтөбе және
Павлодар облыстарында контрафактілік өнім шығаратын төрт астыртын цех
анықталды, Қазақстан жеріне контрафактілік өнімдер енгізудің екі оқиғасына
тосқауыл қойылды. Мысалы Павлодар облысының Ақсу қаласында контрафактілік
өнімдер шығару мен көбейтетін астыртын цехтің жұмысына тосқауыл жасалды.
Сезікті бірнеше жыл контрафактілік және порнографиялық өнімдер шығарып
келген, оларды өткізіетін бірнеше нүктелерді иеленген. Қарау жүргізу
кезінде одан 578 DVD-дискілер, соның ішінде 31 порнографиялық мазмұндағы
дискілер, 4 мың фильмдердің мұқаба-тыстары алынған. [21].
Контрафактілік өнімдер өндіретін астыртын цехтар ашу, осы өнімдерді
сенімді түрде сатуға алып шығу – осы саладағы ұйымдасқан қылмыстылықтың
бірінші белгісі.
Сөйтіп, контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы ұйымдасқан қылмыстық
топтар – бұл контрафакцияны кәсіп қылып шұғылданатын және әлеуметтік
бақылаудан қорғаушысы бар басқарылатын қылмыскерлердің тұрақты қылмыстық
құрамасы.
Біздің көрсеткен өзіндік ерекше белгілерді зияткерлік қарақшылық
саласындағы ұйымдасқан қылмыстылықпен күрес жүргізудің құқықтық және
ұйымдастырушылық шараларын жасау кезінде ескеріп, сондай-ақ,
контрафакциямен байланысқан қылмыстарға тергеу жүргізу кезінде әдістемелер
құру үшін пайдалану қажет.
Зияткерлік меншік құқығын бұзушылық жәбірленуші деп, белегілі бір
дәрежеде айтарлықтай (елеулі) зиян келтірілген автор – жеке тұлғалар немесе
жеке тұлғалар тобы танылады. Тек тұлға ғана ретінде емес, ерекше бір
мәртебеге ие болған, экономикалық айналысқа түскен шығармашылық нәтижелері
пайда табудың көзі ғана емес, сонымен бірге оның күнкөрісінің жалғыз ғана
нәрсесіне айналған шығармашылық қызметкер жәбірленуші болып табылады.
Жәбірленушінің криминалистикалық бейнесінің ерекшелігі оның өз құқығын
қорғауға келгенде дәрменсіздік көрсетуімен, өзінің зияткерлік меншігін
құқықтық қорғауға қатысты білімінің аздығымен, құқық қорғау органдарына
сенімсіздікпен қарау сияқты қылықтарымен көрінеді. Кейде жәбірленуші заңды
тұлға да болуы мүмкін. Із жүзіндегі тәжірибелерді талдау көрсеткенідей,
жәбірленуші мен айыпталушы біздің зерттеген істерде көптеген жағдайда
артынан бұзылатын келісім-шарттық қатынастарда болады.
Сондай-ақ, іс-тәжірибелерлі таладуымыз көрсеткендей, зияткерлік меншік
саласындағы жасалатын қылмыстарға тән нәрсе қылмыстың жасалу уақыты болып
табылады. Олар негізінен зияткерлік өнімдерге сұраныс жоғары болатын қысқы-
көктемгі маусымдарда, кешкі мезгілде жасалады. Бөрібасар, Гарри Поттер
және феникс ордені, Қатты жаңғақ-4.0 Такси-4 сияқты және басқа жұрты
ерекше қызыға тамашалайтын фильмдер алғашқы жарыққа шыққан кезде осы
саладағы құқық бұзушылық саны арта түсті. Жаңа туындыларды сатудың арасында
контрафакция әрекеттері болуы мүмкін, оның үстіне мұндай тауарларды өткізу
бір-екі сағатқа ғана созылады.
Осы жоғарыда айтылғандарды Ақмола облыстық қаржы полициясының құқық
қорғау органдарының кәсіпкер И.-ден Сібір шаштаразы деген фильмнің 164
контрафактілік бейнетаспа көшірме жазбаларын алғаннан кейінгі ҚР ҚК 184-
бабының 2-бөлігі бойынша қылмыстық іс қозғағаннан кейінгі тәжірибені
талқылаудың мысал ретінде келтіріліп отыр. [22].
Аталған қылмыстық қол сұғушылық түрі заттарының зияткерлік қызмет
өнімдеріне сонымен бірге мыналар жатады:
әдеби шығармалар;
компьютерлік бағдаламалар;
музыкалық және музыкалық-драмалық шығармалар;
сценарий шығармалары;
бейнелеу және сәндік өнер шығармалары;
хореография және пантомима шығармалары;
картографиялық шығармалар;
жинақтар;
бөтеннің тауарлық белгісі;
қызмет көрсету белгісі;
тауардың шыққан жерінің атауы;
өнертабыс;
ноу-хау патенттері;
өндірістік үлгілер және т. б.
Егер дыбыс жазбалары контрафакциясының еркешеліктері жайында айтатын
болсақ, онда оларды төмендегідей үш нысанға бөлуге болады:
бастапқы жасаушының немесе құқық иеленушінің рұқсатынсыз пайда табу
мақсатымен түпнұсқа жазбаларды қайта көшірііп жазу;
авторлық құқық иесінің рұқсатынсыз жалған көшірме жасау;
бутлегерство – бұл артистер мен композиторлардың келісімінсіз, сондай-ақ
авторы келісім-шарт жасасқан дыбыс жазушы компанияның рұқсатынсыз
көбейтілетін және сатылатын жекелеген шығармаларды рұқсатсыз жазу.
Бейнеқарақшылықтың сонымен бірге өзіндік ерекшеліктері бар. Бұл жерде
мынадай нысандар бар екенін көруге болады: таза қарақшылық – фильмдер заңды
тәртіппен шығарылмай, кинотеатрларда жартылай жасырын көрсетіледі; қолдан
жасап шығару; көшірмелерді көбейту.
Қылмыстың жасалатын орны. Интернеттің пайда болуы бейне қарақшылардың
екінші демін ашқандай болды. Интернеттің көмегімен жұртқа енді ғана
танымал бола бастаған киноларды күні бұрын көріп алу түкке тұрмайтын болды.
Кең ауқымды жүйелерде авторлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ІШКІ ІСТЕР МИНИСТІРЛІГІ
АЛМАТЫ АКАДЕМИЯСЫ
КРИМИНАЛИСТИКА КАФЕДРАСЫ
Қазақстан
Республикасы ІІМ
Алматы академиясы
криминалистика кафедрасының
бастығы, з.ғ.к.
полиция подполковнигі
С.Ж. Сембиев
қорғауға______________________
2013 жыл _________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ:
Контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы қылмысқа тергеу жүргізуді
ұйымдастыру ерекшеліктері
050303- Құқық қорғау қызметі бакалавриат мамандығы бойынша
тергеу-криминалистикалық мамандық
Орындаған:
401 топ тыңдаушысы (2009 ж.қ.)
Полиция қатарындағы
Қ.Т.Көкталов
Ғылыми жетекші:
Криминалистика кафедрасының
бастығы
полиция подполковнигі
С.Ж.Сембиев
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I Контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы қылмыстардың кешенді
сипаттамасы
1.1 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың қылмыстық-құқықтық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың криминалистикалық
сипаттамасы, ұғымы мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...1
II Контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы қылмыстарға тергеу
жүргізудің әдістемелік негіздері
2.1 Қылмыстық іс қозғау сатысындағы ерекшеліктері мен анықтауға жататын мән-
жайлар 24
2.2 Контрафактілік өнімдер айналысы саласында тергеу жүргізудің бастапқы
кезеңінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .42
2.3 Контрафакция туралы істер бойынша жекелеген тергеу әрекеттерін жүргізу
тактикасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ҚОРЫТЫНДЫ 67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҚАЙНАР-КӨЗДЕР ТІЗІМІ 68
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы
қылмыстылықтың етек алуы ұлттық қауіпсіздікке де қауіп-қатер төндіретіні
белгілі жәйт. Ел басшылығы мен құқық қорғау органдары қызметкерлерінің
жеткілікті түрде белсене күш салуына қарамастан қылмыстылық саласында
айтарлықтай жақсы өзгерістің нышаны байқалды деп айта қоюға болмайды.
Бұнымен қоймай, ғылым-техникалық прогрестің өркен жаюына орай қылмыстық
әрекеттің жекелеген түрлері белсенді дамып, қуатты қылмыс өндірісіне
айналып жатқан сыңай бар. Мұндай бағыттағы қылмыстардың арасынан әсіресе
контрафактілік өнімдер шығару және айналысымен көрінетін авторлық және
сабақтас құқықтарды бұзушылықты жатқызуғы болады.
Ғылымның, техниканың және мәдениеттің дербес қызмет нәтижелерін
пайдаланудың жаңа жолдары мен оларды іске асырудың жаңа нысандарының пайда
болуына әкелуде. Заманауи технологиялар заңнамаларда зияткерлік құықтарды,
авторлық және сабақтас құқықтарды, өнертапқыштық және патенттік құқықтарды
қорғау туралы, тауарлық белгілерді заңсыз пайдалану, яғни контрафакциямен
байланысқан қылмыстар туралы мәселелердің өршіп келе жатқандығы бәрімізге
мәлім. Зияткерлік меншік рөлінің артып келе жатқандығына, ал сонымен бірге
адамзат қызметінің осы саладағы қылмыс жасаудың жаңа тәсілдерінің де пайда
болып жатқанына дау жоқ.
Жүргізілген қылмыстық істерді талдау, қозғалған қылмыстық істердің
көпшілігі контрафактілік дыбыс- және бейне өнімдерін тарату фактілері
бойынша болғандығы жөнінде қорытынды жасауға және біздің дипломдық тұрғыда
қарастыруымызға негіз болды. Сонымен, ҚР ҚК 184, 184-1, 199-баптарының іс-
тәжірибедегі әсерлілігі онша болмай отыр. Сонымен бірге, ҚР ҚК 184-1-
бабындағы өнертапқыштық және патенттік құқықтарды бұзғаны үшін қылмыстық
жауаптылық шарасы өнертапқыштардың құқықтарын бұзу жаппай сипат алса да,
сақтандырушы қызмет атқарады. Мұндай жағдай заңсыздық ахуалын туғызады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері жөнінде айта кететін болсақ
бұл жұмыстың мақсаты контрафакцияның жасалуы мен оған тергеу жүргізу
барысында туындаған заңдылықтарды әшкерелеу, және осының негізінде
контрафакциямен байланысқан қылмыстарға тергеу жүргізуддегі дербес
әдістемелердің өзекті мәселелерін шешу болып табылады.
Дипломдық жұмыстың объектісі объектісі контрафактілік өнімдер айналысына
қатысушы субъектілердің қылмыстық іс-әрекеттері және контрафакцияға тергеу
жүргізу жөніндегі құқық қорғау органдарының қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні зияткерлік меншік саласындағы қылмыстық іс-
әрекеттің заңдылықтары және контрафакциямен байланысқан қылмыстарды
әшкерелеу мен тергеу жүргізу кезіндегі заңдылықтар болып табылады. Осыған
орай үш негізгі топты бөліп алып қарауға болады:
а) зияткерлік қарақшылықпен шұғылданатын адамдардың және
ұйымдасқан қылмыстық топ қатысушыларының мінез-құлықтарынан көрінетін
заңдылықтар;
б) контрафакция фактілерін анықтау заңдылықтары;
в) осы санаттағы қылмыстық істерге тергеу жүргізуді ұйымдастыру ды
анықтайтын заңдылықтар.
Дипломдық жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңызы дипломның
қорытындылар мен ұсынымдардың мына төмендегі жағдайда пайдалану
мүмкіндігімен көрінеді:
контрафакция мәселелерін, зияткерлік қарақшылық саласындағы қылмыстарды
тергеу әдістемелерін одан әрі ғылыми зерттеу үшін;
зияткерлік меншік объектілерін қорғау саласындағы қазақстандық заңнамаларды
жетілдіру үшін;
құқық қорғау органдары қызметкерлерінің іс жүзіндегі тергеу және жедел-
іздестіру қызметтерінде;
криминалистика бағамын және басқа да бірқатар арнайы бағамдарды оқыту
барысында, оқулық және әдістемелік құралдар дайындау кезінде.
Жұмыстың құрылымы зерттеудің мақсатымен және міндетімен алдын ала
анықталды. Диплом кіріспеден, екі тараудан, бес бөлімнен, қорытынды
бөлімінен, пайдаланылған қайнар-көздер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1. Контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы қылмыстардың кешенді
сипаттамасы
1.1 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың қылмыстық-құқықтық
сипаттамасы.
Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың кешенді сипаттамаларының келесі
бөліктері олардың қылмыстық-құқықтық сипаттамалары болып табылады. Мұндай
құрамдардың қатарына авторлық және сабақтас құқықты бұзуды (ҚР ҚК 184-
бабы), өнертабыстарға, пайдалы моделдерге, өнеркәсіптік үлгілерге,
селекциялық жетістіктерге немесе интегралдық микросхемалар топологияларына
құқықтарды бұзуды (ҚР ҚК 184-1-бабы), тауарлық белгіні заңсыз пайдалануды
(ҚР ҚК 199-бабы) жатқызуға болады. Аталған құрамдарды контрафакциямен
байланысқан қылмыстар тобына бөлген жөн.
ҚР ҚК 184-бабын өте сәтті тұжырымдалған және оның бірінші бөлігінде,
авторлықты иеленіп алу немесе тең авторлыққа мәжбүрлеу, егер бұл әрекет
авторға немесе өзге құқық иеленушіге елеулі залал келтіру немесе олардың
құқықтарына немесе заңды мүдделеріне айтарлықтай зиян келтіру делінсе, ал
екінші бөлігінде (бізге қажетті мәселе бойынша) авторлық құқық немесе
сабақтас құқықтар объектілерін заңсыз пайдалану, сол сияқты өткізу
мақсатында туындылардың және (немесе) фонограммалардың контрафактілік
даналарын елеулі мөлшерде жасалған сатып алу, сақтау, тасымалдау немесе
дайындау делінген. Дегенмен, бұл редакция бойынша біздің зерттеуіміздің
барысында қарастырылатын айтарлықтай жеткілікті мәселелер туындайды.
1949 жылғы тергеушінің анықтама кітабында қылмыстың жекелеген түрлеріне
тергеу жүргізу жөніндегі нұсқаулар Қылмыс құрамы туралы нұсқаулар деген
параграфтан басталған. Осы бір іс жүзіндегі пайдалы дәстүрді жалғастыру
қажет, деп санаймыз.
Аталған қылмыстың қол сұғу затына Қазақстан Республикасының қолданыстағы
заңнамасында көрсетілген төмендегі авторлық құқық объектiлерi болып
табылатын мынадай туындылар жатады:
әдеби туындылар;
драмалық және музыкалық-драмалық туындылар;
сценарий туындылары;
хореография және пантомима туындылары;
мәтiнi бар немесе мәтiнi жоқ музыкалық туындылар;
дыбыс-бейнежазу туындылары;
кескiндеме, мүсiндеме, графика және бейнелеу өнерiнiң басқа да туындылары;
қолданбалы өнер туындылары;
сәулет, қала құрылысы және бау-саябақ енерi туындылары;
суретке түсiру туындылары және суретке түсiруге орайлас әдiстермен жасалған
туындылар;
карталар, жоспарлар, нобайлар, безендiрулер және географияға, топография
мен басқа ғылымдарға қатысты үш өлшемдi туындылар;
ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар;
өзге де туындылар.
Сондай-ақ.
туынды шығармалар (аудармалар, өңделген дүниелер, аннотациялар, рефераттар,
түйiндер, шолулар, инсценировкалар, музыкалық оңдеулер және басқа да ғылым,
әдебиет пен өнер шығармаларын өңдеулер);
жинақтар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер базалары) және
материалдарының iрiктелуi және (немесе) орналасуы жағынан шығармашылық
еңбектiң нәтижесi болып табылатын басқа да құрама туындылар.
Қорғауға сабақтас құқық та жатады – бұл әртіс-орындаушылар, фонограмма
шығарушылар, телерадио хабарлары ұйымдарнының құқықтары.
Тауарлық белгіні заңсыз пайдалану объектісі (ҚР ҚК 199-бабында
қарастырылған сабақтас қылмыстар) өзіне тиесілі тауарлық белгіні
пайдалануға қатысты экономикалық қызметпен қалыптасқан қоғамдық қатынас
болып табылады. Қылмыстың пәні бөтеннің тауарлық белгісі, қызмет көрсету
белгісі, фирмалық атауы, тауардың шығатын орнының атауы, олармен біртектес
тауарлар, қызмет көрсетулерге арналған ұқсас таңбалар болып табылады.
Авторлық және сабақтас құқықты бұзудың объективтік жағы төмендегі бір
немесе бірнеше әрекеттермен көрінеді:
біріншіден, туындығы авторлықты иемдену (плагиат);
екіншіден, авторлық құқықты заңсыз пайдалану;
үшіншіден, сабақтас құқық объектілерін заңсыз пайдалану.
Мұндай әрекеттің арасынан заңсыз көшірме жасау, тарату, туындыларды
жариялау, экранда көрсету, эфирге шығару және басқалар. Өкінішке орай, ҚР
ҚК 184, 184-1, 199-баптарында авторлық және сабақтас құқықтарға қол
сұғушылық әдістерінің жетілікті тізімдері берілмеген. Бір жағынан, авторлық
және (немесе) сабақтас құқықтарды қылмыстық бұзуға әкеп соқтыруы мүмкін
әрекеттердің бәрін заңда тізе беру мүмкін емес, екінші жағынан ең
болмағанда бапқа тергеу жүргізу үшін болжалды тізім беру орынды болар еді.
Мәселен, авторлық құқық объектілерін заңсыз пайдалануға автордың
келісімінсіз туындыларды жариялау, көшірме жасау мен тарату, сондай-ақ осы
туындыны өңдеп, оған өзгеріс енгізіп, туындыны безендіріп, алғысөз,
түсіндірмелер енгізу де қосылуы мүмкін. Бөтеннің туындысын заңсыз тарату,
өз кезегінде оны сатып өткізумен, көпшілік алдында орындаумен, басып
шығарумен, автордың еркіне қарамастан көбейтумен сипатталады.
Сабақтас құқық объектілерін заңсыз пайдалануға фонограммаларды
орындаушылардың, шығарушылардың, әуе кеңістігі немесе сым арқылы хабар
таратушы ұйымдардың ерекше құқықтарын бұзуды жатқызуға болады. Фонограмма
шығарушылардың құқықтары келесідей әрекеттермен бұзылады: фонограмма
шығарушылардың рұқсатынсыз фонограммаларды көшіру; фонограммаларды өңдеу;
фонограмма даналарын тарату (сату, жалға бер, сыртқа шығару).
Плагиат деп бөтеннің туындыларын толық немесе ішінара өзінің атынан
шығару, сондай-ақ қосарлас авторлық шығармаларды өз атынан шығару, өз
еңбекткрінде басқаның шығармаларынан үзінділерді сілтеме жасамай пайдалану
танылады. Белсенді түрде көрінетін мінез-құлықпен авторлық және (немесе)
сабақтас құқық бұзған кінәлі адам қоғамға қауіпті іс-әрекет жасайды.
Сөйтіп, авторлық және сабақтас құқық бұзушылық өте көп түрлері бар,
бірақ олардың бәрі бірдей қылмыс құрамынан көріне бермейді. Қылмыстық
жауаптылық олардың кейбіреулеріне ғана тән. Мәселен, бүгінде тарату сияқты
авторлық және сабақтас құқықты бұзушылық Интернеттен де орын алып отыр,
алайда сот тәжірибесінде осыған байланысты мәселе әлі қолға алына қойған
жоқ [1; 31].
Осы айтылғандарға орай, зияткерлік қарақшылық саласына қатысты негізгі
ұғымдарға түсінік, зияткерлік меншік құқықтарын бұзушылық тізілімі,
контрафактілік өнімдері айналысын бақылау шаралары туралы, зияткерлік
меншік объектілерінің айналысы саласындағы міндеттерді шешуге өкілетті
органдар туралы, зияткерлік қызметтің жекелеген түрлерін лицензиялауды
ерекшеліктері және басқалар туралы түсінік беретін Контрафактілік өнімдер
айналысына қарсы әрекет жасау туралы заң қабылдау орынды деп санаймыз.
Тауарлық белгілерді заңсыз пайдаланумен байланысқан қылмыстың объективті
жағы тауарлық белгіні, қызмет көрсету белгісін, фирмалық атауды, тауардың
шығатын орнының атауын немесе олармен біртектес тауарларға немесе қызмет
көрсетулерге арналған ұқсас таңбаларды, Қазақстан Республикасында тіркелген
тауарлық белгіге немесе тауардың шыққан орнының атауына қатысты ескерту
таңбаларын заңсыз пайдаланумен, бұл әрекеттерді бірнеше рет жасаумен немесе
ірі зиян келтірумен көрінеді.
Талданып отырған қылмысты сипаттайтын келесі белгілер залал немесе зиян
келтіру түріндегі қоғамдық қауіпті зардаптардың көрінуі болып табылады.
Контрафакция туралы істер бойынша елеулі залалды (зиянды) анықтау
технологиясы контрафакцияға тергеу жүргізу әдістемелерінің құрамдас бөлігі
болып саналады. Залал мөлшері – бұл тура соған байланысты іс бойынша шешім
шығаруға болатындығын тергеуші дәлелдейтін мән-жайлардың бірі.
Қылмыстық жауаптылық, егер елеулі залал (зиян) түріндегі залалады
зардаптар авторлық құқық объектілерін заңсыз пайдаланумен себепті
байланыста болғанда, яғни бүгінгі таңда құқық қолданушыға айтарлықтай
қиыншылық тудырып отырған сотталушының қылмыстық әрекеті мен құқық
иеленушінің залалдары арасындағы себепті байланыстар дәлелденсе ғана
басталады. Ең алдымен, бұл қылмыстың жетілдірілмеуімен байланысты.
Қазақстанның Қылмыстық кодексі, өкінішке орай, мәні бойынша бірдей
зардаптарды анықтау кезінде түрлі терминдерді қолданады, мысалы, ауыр
зардап, айтарлықтай залал, ірі мөлшер, елеулі залал, елеулі зиян. Заңнама
техникасы тұрғысынан қарағанда бұған жол беруге болады, ал құқық қолдану
тәжірибесінде бұл әрқилы түсінік береді. ҚР Қылмыстық кодексі қандай
залалдың (зиянның) айтарлықтай, немесе ірі, зиянның елеулі болатындығы
туралы анықтама бермейді.
Бұдан басқа, залал материалдық және сол сияқты моральдық та болады.
Мәселен, әдеби шығармасы үшін қаламақы алмаған авторға келтірілетін
залал материалдық болып табылса, халықаралық байқауда автордың орнына басқа
бір адамға марапат тағайындау моральдық залал болып табылады. Моральдық
залал, сөйтіп, автордың абыройын түсірумен, сондай-ақ ойын бұрмалаумен,
аударманың төмен беделін түсіреді, оның іскерлік қасиетіне нүқсан
келтіреді.
Ірі залал деп кейбір ғалымдар авторға немесе сабақтас құқық
субъектісіне, сол сияқты өзге де адамдарға, кәсіпорындарға, мекемелер мен
ұйымдарға сомасы қылмыстың жасалу кезіндегі Қазақстан Республикасының
заңнамасымен белгіленген бес жүз айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып
түсетін бағалаумен тікелей материалдық зиян келтіруді, қолдан шығарылған
пайданы немесе моральдық зиянды таниды [2, 449].
Б. Завидов пен С. Лапин өздерінің көзқарастарын заң шығарушының
экономикалық қылмыстар бөлімінде қарауына негіздей отырып, ірі залалды
анықтау үшін сонымен бірге бес жүз айлық есептік көрсеткіш (РФ қабылдаған
есептік көрсеткіш бірлігі) мөлшеріндегі соманы таңдап алуды ұсынады. Бірақ
бұл жерде әрбір нақты жағдайларда құқық қорғау органдары жәбірленушінің
материалдық жағдайы мен оған қылмыстық әрекетпен келтірілген зардапты
ескере отырып ірі залал ретінде де және аз сомамен бағалау мүмкіндігі
жаңылыс айтылуы.нейғабіл. [3, 121].Сірә, мәселені былайша қою ірі залалдың
мөлшерін анықтау жағдайын оңайлатпайды, керісінше одан сйын күрделілендіре
түседі. Біздің ойымызша, залал бірлігін анықтау үшін нақты бір өлшемдік
негіз ойластыру қажет сияөты..
Дамыған елдердің қылмыстық заңнамалары қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін
айқынырақ өлшемдік негіздерді қарастырады. Мәселен АҚШ-тың Заңдар жинағының
506, 2319-баптарына сәйкес, қылмыстық жазалауға жататын деп пайда табу
мақсатында авторлық құқықты қасақана бұзу танылады. Егер ол 180 күн
жалғасып және бір немесе одан да көп өнімді қайта көшіріп немесе оннан кем
емес көшірмесін таратумен көрінетін болса, егер бұлардың соңғысының құны
2500 доллардан кем болмаған жағдайда қылмыстық жауаптылық көзделеді. [4,
146].
Батыстық қылмыстық заңнамаларына еліктей отырып Л.С. Симкин қылмыстық
заңдарға авторлық құқық және (немесе) сабақтас құқық объектілерді заңсыз
пайданалуының белгілі бір мөлшері ретінде, мысалы, авторлық құқық және
(немесе) сабақтас құқық объектілердің заңсыз пайдаланылған даналарының
кұнын қылмыс жасау кезіндегі РФ заңнамасымен белгіленген жиырма айлық
есептік көрсеткіштен аспайтын мөлшерді енгізуді ұсынған. [5, 93].
Сөйтіп, ірі залалды анықтау кезінде келесідей өлшемдік негіздерді бөліп
көрсету ұсынылады:
1) келтірілген материалдық залалдың сипаты мен мөлшері. Оны анықтау
кезінде авторлық құқықтың заңсыз пайдаланылған объектілерінің сондай
өлшемдік негізін пайдалану қажет.;
2) келтірілен моральдық зиянның ауырлығы;
Моральдық зиын туралы мәселені бөлек көтеру керек. Моральдық шығынның
орнын толтыру – Қазақстандық құқық институты үшін әлі шешілмей отырған
бірқатар мәселелермен байланысқан біршама жаңа мәселе. Моральдық зиян
жәбірленушінің өзінің авторлық құқықтарының бұзылуы салдарынан
адамгершіліктік күйзеліске түсуімен көрінеді. Авторлық құқықты бұзу
фактісінің өзі бірден жәбірленушіге моральдық зиян келтірді дегенді
білдірмесе керек. Ол фактісі бойынша және көлемі бойынша дәлелденген болуы
тиіс. Аталған зиянның ерекшелігі көбінесе сырт адамға көрінбейтін, демек
дәлелдеу барысында қиындық тудыратын жәбірленушінің ішкі кұйзелісі мен
күніші болып табылады. Бәлкім, сот жәбірленушінің жан сезімін объективті
түрде бағалай алмау күйінде болуы да мүмкін. Бұл орындала қоймайтын міндет,
сондықтан моральдық зиян фактісі көп ретте оның сонымен бірге ақашалай
бағасын беретін жәбірленушінің мәлімдемесімен мақұлданады. Ақшалай сома
парасаттылық пен жеткіліктілік талаптарына сай болуы тиіс. Адамгершіліктік
күйзеліс салдарынан адамның ерекше бір жағдайларға тап болатыны, сырт
келбетінен, бет пішінен белгілі бір нышандар байқалуы мүмкін. Мысалы, нағыз
және ауыр күйзеліс салдарынан адамның созылмалы ауруы қозып және тіпті
өзіне өзі қол салуы да мүмкін. Мұндай жағдайда сотнақты істің мән-жайларын
ескеруі тиіс. Қалған жағдайларда жәбірленушінің өзінің авторлық құқығының
бұзылу фактісіне қатысын, сондай-ақ қалыптасқан сот тәжірибнлнрін
басшылыққа алу керек.
3) жәбірленушінің саны.
Аталған өлшемнің негізінде ережесі осы жұмыста келтірілген ірі залалды
есептеудің математикалық нәтижесі жатыр.
Қазіргі уақыт кезеңінде елеулі залал жүз айлық есептік көрсеткіштен
(АЕК), ал ірі залал бес жүз АЕК-тен төмен болмауы тиіс деп, санаймыз. Одан
ары қарай экономикалық жағдайдың тұрақтануына байлансы бұл меже көтерілу
мүмкін.
Мұндай тұжырым залал терминді аталған қылмыстық құқықтық нормада
пайдалану орында деп танылғанда тиісті мәнге ие болады. Қылмыстық құқықта
залал деп тікелей нағыз шығын танылады, ал авторлық және сабақтас құқықты
бұзған жағдайда көбінесе қолдан шығарылған пайда жайында сөз қозғалады.
Қолдан шығарылған пайда автордың (құқық иеленушінің) құқығын бұзу
салдарынан алынбай қалған кірісті көрсетеді. Залал мен қолдан шығарылған
пайданың арасындағы айырмашылық көзге ұрып тұр.
Егер құқыққа қайшы әрекет елеулі залалға әкеп соқтырмаған болса, бірақ
залал кетіруі мүмкін болса, онда ол қылмыс жасауға ұмтылу ретінде
сараланады. Қылмыс жасауға ұмтылу мән-жайлары бойынша кінәліге байланысы
жоқ, аяқталмаған қоғамдық қауіпті құқыққа қайшы іс-әрекет болып табылады.
Авторлық және сабақтас құқықтарды бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылыққа
тартудың, сондай-ақ ҚР ҚК 184-бабының мағынасы бойынша күрделілігі құқық
бұзушы өзінің бөтеннің туындысын заңсыз пайдалануын мойындауымен, сондай-ақ
соны қалауымен көрінеді. Субъектінің әрекеті қасақаналық сипатта болуы
керек, абайсыздықтағы кінә қылмыстық жауаптылыққа тартуды болдырмайды.
Демек, адам мұндай құқық бұзушылықтың қоғамдық қауіптілігін түсінеді,
өзінің әрекеттерімен айтарлықтай залалдың (елеулі зиянның) болу мүмкіндігін
немесе болмай қалмайтындығын түсінеді және соған жол береді. Іс жүзінде
адам өз кінәсін мойындауы тиіс. Тергеушілермен сұбхат жүргізу нәтижесі
күдіктілердің 24%-ы өз кінәларын мойындайтынын көрсетті. Ниетті дәлелдеу
барысы түрлі тергеу әрекеттері кешенін жүргізуді талап етеді.
Мәселен, сотталушы В.В. Юрьев рұқсатсыз Майкрософт компаниясының
компьютерлік бағдарламасын сатып-өткізген. Сот мәжілісіндегі жауап алу
кезінде айыптауда ұсынылған кінәны мойындамады. Бірақ осыған қарамастан, ҚР
ҚК 184-бабының 3-бабында қарастырылған қылмысты жасаудағы кінәсі
Майкрософт корпорациясы өкілінің айғағымен дәлелденді. Айғақ беруші К.,
Майкрософт ААҚ директорына азамат В.В. Юрьевтің олардың бағдарлама
өнімдерін сатумен шұғылданатынын, соның салдарынан корпорацияға ірі
материалдық залал келтірілгенін түсіндірді. Сотталушының кінәсі сондай-ақ
2006 жылдың 8-қаңтарында Ақмола облысы бойынша ЭСЖҚКД қызметкерлерінің екі
компакт-дискіні тексерістік сатып алуы айғақтады. Сауда нүктелеріне қарау
жүргізу кезінде 237 компакт-дискі алынған, оның баз бөлігінде соңғы зерттеу
барысында 1340000 тенге шығын келтірген заңсыз көшіріп жазылған
Майкрософт корпорациясының бағдарламалық өнімдері болған. Сөйтіп,
В.В. Юрьев ҚР ҚК 184-бабы 2-бөлігінің в тармағында қарастырылған қылмысты
жасаған болып танылды. [6].
Сөз жоқ, кінәні мойындау авторлық құқық және сабақтас құқық объектілерін
заңзыс пайдалануға тергеу жүргізудің негізгі сәттерінің бірі болып
табылады, сонымен бірге кінәнің мойындалмауы тергеушіні іс бойынша ақиқатты
анықтауды одан әрі жалғастыруын тоқтатуы тиіс емес.
Заң осы қылмыс үшін жауаптылықты ауырлататын бірқатар саралаушы
белгілерді, атап айтқанда бірнеше рет, адамдар тобының алдын ала сөз
байласуы бойынша немесе ұйымдасқан топпен жасалғанын қарастырады. Мәселен,
осы қылмыстың бірнеше рет жасалуы деп, авторлық немесе сабақтас құқықтарды
бұзудың екі реттен кем жасалмағаны және соның бірде біреуі үшін заңмен
белгігенген тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан босатылмағаны, сотталған
жағдайда оның бірде біреуіне қатысты соттылғы өтелмеген немесе алынып
тасталмаған жағдайы танылады..
Егер қылмыс бірігіп жасау жөнінде алдын ала келісіп, оған екі немесе
одан да көп адам қатысқан жағдайда жасалғанда ол адамдар тобының алдын ала
сөз байласуы бойынша жасалған деп саналады. Ұйымдасқан деп адамдардың
тұрақты тобымен бір немесе бірнеше қылмыс жасау мақсатында алдына ала
бірігуі танылады. ҚР ҚК 184-1-бабы ескертуінің 2-тармағына сәйкес, егер
залалдың мөлшері немесе зияткерлік меншік объектілерін пайдалану
құқықтарының құны не туындылардың және (немесе) фонограммалар даналарының
немесе өнертабыстарды, пайдалы модельдерді, өнеркәсіптік үлгілерді,
селекциялық жетістіктерді немесе интегралдық микросхемалар топологияларын
қамтитын тауарлардың құны қылмыс жасалу сәтіне Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жұз есе асса, осы
әрекеттер ірі залал келтірген немесе ірі мөлшерде жасалған деп танылады.
Авторлық және сабақтас құқықты адамның өз қызмет бабын пайдалануымен бұзуы
деп лауазымды адамның өзінің құзыреті шегінде, бірақ өзі қызмет ететін
органның мақсаты мен міндеттеріне мазмұны жағынан көрінеу қайшы келетін
әрекеттер жасауы танылады.
Мәселен, Е.В. Зубкова, Н. Г.Борисов, А.Н. Сундуков КАЗАСП зияткерлік
меншік объектілерін заңсыз пайдалана отырып, дыбыс- бейне магнитофондарына
арналған контрафактілік өнімдер дайындаумен құқық иесіне 1340000 теңге
көлемінде ірі залал келтірген [7].
Қылмыстық іс материалдарын талдау барысы зияткерлік қарақшылық
саласындағы айтарлықтай қоғамға қауіпті әрекеттер көбінесе ұйымдасқан
қылмыстық топтар тарапынан келетінін көрсетті..
Енді авторлық және сабақтас құқықтың бөтеннің тауарлық белгісін заңсыз
пайдалану (ҚР ҚК 199-бабы) арасындағы тығыз байланыс туралы әңгіме
қозғайық. Сарапшылармен жүргізген сұбхат нәтижесі көрсеткеніндей,
шындығында контрафактілік бұйымдар және оларды орау көптеген жағдайда
лицензиялық даналарынан айнытпай орындалатынын, соның ішінде құқық
иеленушінің тауарлық белгілері де айнытпай көшірілетінін көрсетті. Мәселен,
Майкрософт корпорациясы Қазақстан Республикасында тіркелген WINDOWS
және MICROSOFT тауарлық (қызмет көрсету) белгілерінің ерекше иеленушілер
болып табылады. Алайда, осы тауарлық белгілер контафактілік тауарлардан да
орын алып, құқық иелеріне материалдық және моральдық залалдарын тигізіп,
сондай-ақ тұтынушыларды шатастыруға әкеп соқтырған. Мұндай іс-әрекеттерді
ірі залал келтірген жағдайда ҚР ҚК 184 және 199-баптарындағы көзделген
қылмыстардың жиынтығы бойынша саралаған жөн.
Бейнеқарақшылар мультфильмдерден бастап порнографиялық фильмдердің бәрін
көшіреді және осындай порнографиялық фильмдерді кісі талғамай үлкенге де
кішіге де сата береді.
Мұндай әрекеттерді ҚР ҚК 184 және 273-баптары (порнографиялық
материалдарды немесе заттарды заңсыз тарату) бойынша саралауға болады.
Контрафактілік өнім шығару мен өткізу кезінде тұтыну рыногында ҚР ҚК 182-
бабында көзделген алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал
келтіру сияқты алааяқтыққа жол берілетін болады.
Авторлық және сабақтас құқықты бұзу, сонымен бірге, заңсыз
кәсіпкерлікпен (ҚР ҚК 190-бабы), азаматтың салық төлеуден жалтаруы,
ұйымдарға салынатын салықты төлеуден жалтару (ҚР ҚК 221, 222-баптары),
тұтынушыларды алдау (ҚР ҚК 223-бабы), сондай-ақ экономикалық контрабанда
(ҚР ҚК 209-бабы) сияқты қылмыстармен қосарлана немесе жалғаса жасалуы
мүмкін. Көптеген жағдайда көшіріп басу ұрланған аппаратуралармен жасалады.
Қылмыстық іс материалдарын зерделеу зияткерлік қарақшылық басқа
құрамдармен байланысқанда және басқа қылмыстардың жасалуына себеп болған
жағдайда қоғамдық қауіптілігі жоғарырақ бола түсетіндігін көрсетті.
Контрафакциямен жанасқан қылмыс топтарын біздің
осылайша бөліп көрсетуіміз осы қылмыстық құбылысты нәтижелі түрде ашуға
жағдай жасайтын болғандықтан іс жүзіндегі тәжірибелік маңызға ие болады деп
ойлаймыз.
1.2 Контрафакциямен байланысқан қылмыстардың криминалистикалық
сипаттамасы, ұғымы мен құрылымы.
Тергеу тәжірибесі криминалистика ғылымымен, атап айтқанда – жеке
криминалистикалық әдістемелерден туындаған нәтижелерге сүйенеді. Олардың
мазмұнын соттық тергеу мен қылмысты болдырмауды жүзеге асыру жөніндегі
криминалистикалық ұсынымдардың бірыңғай кешеніне келіп саяды. Өз кезегінде
мұндай криминалистикалық ұсынымдар жалпы және жеке криминалистикалық
теориялардың ережелері мен тұжырымдардың негізінде шоғырланған.
Таңдап алынған тақырыпты зерттеу әдістемелелерінің затына
контрафакциямен байланысқан барлық қылмыстардың жиынтығы қосылады. Бұл
қылмыс Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің түрлы баптарымен
қарастырылған және түрлі жолдармен жасалуы мүмкін. Ең алдымен тергеу
жүргізу әдістемелерінің затын қалыптастырудың осындай көзқарасын қолдануға
болатындығы жөнінде сұрақ туындайды. Құрамы зияткерлік меншік иелерінің
құқықтарын бұзуды қамтитын қылмыстардан басқа барлық қылмыстың құамдары
болған кезде қылмыстық іске қатысты тергеу жүргізу кезінде көмектесін
білімдер жүйесін құру мүмкін бе? Осыған орай, криминалисткада жекелеген
қылмыс түрлеріне тергеу жүргізу әдістемелерін дамыту тарихынан келіп
өзіміздің көзқарастарымызды негіздегіміз келеді.
Жеке әдістемелер, өзінің жиынтығына қарай криминалистиканың — осы
әдістемелерін құру үшін сонымен бірге ғылыми ережелер жүйесі кіретін
қылмыстың жекелеген түрлеріне тергеу жүргізудің криминалистикалық
әдістемелерінің жеке бөлімін құрайды. Ең ақырында, ғылыми зерттеулердің
нәтижелері тергеу жүргізуді криминалистика техникасы мен тактикасының
мейілінше оңтайлы құралдары мен әдістерін ұйымдастырудың, сондай-ақ ерекше
шарттар мен жағдайлардағы басқару мен еңбекті ғылыми ұйымдастыруға
бағытталған криминалистикалық ұсынымдар жүйесін құрайды.
Жеке криминалистикалық әдістемелер (қылмыстың жекелеген түрлеріне тергеу
жүргізу әдістемелері) ұғымына не кіреді деген сұраққа жауап беру үшін
көпшілік мақұлдаған методика (әдістеме) (грек тілінде бірдеңеге жол)
терминінің түсінігіне жүгінетін болсақ – белгілі бір ретке қойылған
қызметпен мақсатқа жетудің жолы. [8, 278].
Бұл жағдайда криминалистика пәнінен тікелей шығатын белгілі бір қызмет
сипаты – қылмыстың жекелеген түрлеріне тергеу жүргізу мен оларды
болдырмауды ұйымдастыру мен жүзеге асыру айтылып отыр. Демек,
криминалистикалық әдістеме қылмыстың жекелеген түрлеріне тергеу жүргізу мен
оларды болдырмауды ұйымдастыру мен жүзеге асырудың криминалистика ғылымымен
ойластырылған әдістер мен тәсілдердің жиынтығын көрсетеді. Мұндай анықтама
белгілі криминалистердің пікірлеріне қайшы келмейді, бірақ
криминалистиканың қазіргі дамуы тұрғысынан алғанда, мұнда жеке әдістеменің
криминалистикалық ұсынымдарын жасауға арналған негіздеме нұсқаулары
болмағандықтан оны онша жеткілікті деп таныла алмайды. Р.С. Белкин
криминалистикалық әдістеменің келесідей анықтамасын ұсынды – бұл қылмыстың
жекелеген түрлеріне тергеу жүргізу мен оларды болдырмауды ұйымдастыру мен
жүзеге асыру жөніндегі ғылыми ережелер мен олардың негізінде жасалған
ұсынымдар жүйесі [9, 273].
Қазіргі кездегі тергеу жүргізудің жеке әдістемелері өздерінің нысандары
жағынан да және мазмұны жағынан да әрқилы. Қазақстан Республикасының
Қылмыстық кодексімен қарастырылатын қылмыстар мейлінше әралуан, ал оларды
әсерлі ашу мен алдын алуда криминалистикалық ұсынымдардың мейлінше ұтымды
құрылымдарын анықтап алу ерекше мәне ие болады. Қылмыстың жекелеген
түрлеріне тергеу жүргізу әдістемелерін құрылымын жасау көптеген уақыт бойы
криминалистиканың аздау зерттелеген бөлімі болып келді.
Қазіргі кезде әдістемелерді жіктеудің төмендегідей жолдары бар:
қылмыстардың жасалу әдістері бойынша;
қылмыстық әрекеттерге тойтарыс беру түрлері бойынша;
жіктеу мен көптеген басқалардың негіздемелер жиынтығы бойынша.
В.Г. Танасевич, тергеу жүргізу әдістемелерін ойластыру кезінде бірқатар
жағдайда үш мүшелі үйлесімді ескеру жөніндегі өзінің төмендегідей қызықты
көзқарасын білдірді:
қылмысқа тергеу жүргізу әдістемелерінің жалпы мәселелері;
қылмыстың ұлғайтылған топтарына тергеу жүргізу әдістемелерінің жалпы
мәселелері;
белгілі бір қылмысқа тергеу жүргізудің нақты әдістемелері [10, 172-173].
Ғалым-криминалистердің еңбектерін зерттей келе, біз екінші деңгейдегі
криминалистикалық жіктеулерді қылмыстың субъектісіне байланыстырудың ашық
мақсаты көзделетіндігін байқадық. Қазіргі кезде кәмелетке толмағандар,
лауазымды адамдар, ұйымдасқан қылмыстық топ, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдар және сол сияқтылар жасаған қылмыстарға тергеу жүргізудің де
әдістемелерді жасалған.
Криминалистикалық жіктеу жүйесін құрудың мұндай қағидасы авторлық және
сабақтас құқықты бұзушылықпен көрінетін барлық қылмыстарға тән жекелеген
теориялық жете зерттеу жиынтығының жалпы мәселелері үшін барлық
алғышарттарын құрайды.
Контрафпкцияға қатысты қылмыстармен күрес жүргізудің нәтижелері
айтарлықтай дәрежеде мәселелердің теориялық зерттелуінің кеңдігіне,
тәжірибелік ұсынымдардың дұрыстығы мен толықтығына байланысты болады.
Осыған байланысты авторлық және сабақтас құқықты бұзушылық қылмыстың
криминалистикалық ерекшеліктерін зерделеуде аталған қылмыстардың бәріне тән
нәрселерді табу туралы қажеттілік туындайды.
Осы жоғарыда айтылғандардың негізінде нәрселері мына: авторлық және
сабақтас құқықтарды бұзу; өнертабыстарға, пайдалы моделдерге, өнеркәсіптік
үлгілерге, селекциялық жетістіктерге немесе интегралдық микросхемалар
топологияларына құқықтарды бұзу; жалған кәсіпкерлік; көрінеу жалған жарнама
беру; тауарлық белгіні заңсыз пайдалану; алаяқтық сияқты басқа да, яғни
контрафакция шеңберіне кіретін қылмыстар болып табылатын қылмыстық
әрекеттерге тергеу жүргізу әдістемелерінің дербес ғылыми жолдарының
қажеттілігі туралы тұжырым туындайды
Жеке криминалистикалық әдістеменің құрылымы мен мазмұны, ең бірінші
кезекте криминалистика ғылымының бөлігі ретіндегі криминалистикалық
әдістемелер туралы жалпы түсінікке байланысты болады.
Жеке криминалистикалық әдістемелік ұсынымдардың әр түрлілігі оның
құрылымдарының да әр алуандығын тудырады.
Әдеттегі жеке әдістемелердің құрылуына қарай контрафакцияға қатысы бар
қылмыстарға тергеу жүргізудің төмендегі криминалистикалық әдістімелерінің
құрылымдарын ұсынамыз:
контрафакцияға қатысы бар қылмыстардың кешенді сипаттамалары;
контрафакцияға қатысы бар қылмыстарға тергеу жүргізудің әдістемелік
негіздері (бұлар – анықтауға жататын мән-жайлар, тән болатын бастапқы
жағдайлар, тергеу жүргізу болжамдара мен жоспарлау, тергеу жүргізудің
бастапқы кезеңінің ерекшеліктері мен контрафакцияның алдын алу мәселесі);
контрафакция туралы істер бойынша жекелеген тергеу әрекеттерінің жүргізудің
әдіс-тәсілдері.
Контрафакцияға қатысы бар қылмыстарға тергеу жүргізудің осы көрсетілген
криминалистикалық әдістімелерінің құрылымдарын қабылдай отырып, соған орай
біз, криминалистикалық әдістемелерді пайдаланудың тиімділігін арттыру
оларды ғылыми тұрғысынан игеру ғана емес, сонымен бірге тергеушілер мен
анықтаушылардың қылмысты ашу, тергеу және болдырмауда қолдана білуді
жетілдіру маңызды орын алады, деп санаймыз.
Қылмыстардың криминалистикалық сипаттамаларына және олардың түрлеріне
қатысты кең көлемді криминалистикалық әдебиеттер арналған. Шамасы осы
ғылыми категорияны зерттеудің белсенділік шыңы осы категорияның мәні мен
мазмұнына көптеген белгілі ғалымдардың көзқарастары айтылған ғылыми
еңбектер жинағы жарық көрген 1980-жылдардың орта тұсында бой алды. Осыған
орай, қылмыстың криминалистикалық сипаттамалары – бұл жекелеген қылмыстық
іс-әрекетке тергеу жүргізуді әсерлі ұйымдастыру үшін тергеушіге,
анықтаушыға қажетті криминалистиклық маңызы бар ақпараттар жүйесі, бәрін
бір ғана міндетті элементтерге үйіп-төге беруге болмайды деп санаймыз.
Қылмыстың әрбір түріне өзінің элементтер кешені белгіленуі тиіс. Бұдан
басқа, аймақтық ерекшеліктерді де ескеру қажет. С.И. Цветков пен
Т.С. Волчецкая белгілі бір аймаққа арналған ерекше әмбебап
криминалистикалық сипаттамаларды ойластыруды ұсынды. [11, 89].
Шекара маңындағы аймақтарда кеден шекарасы арқылы зияткерлік меншік
объектілерінің заңсыз өткізілуі болатынын ескере отырып, шекара маңындағы
аймақтардағы контрафакцияның криминалистикалық сипаттамаларының
ерекшеліктерін бөліп қарау турасында сөз қозғауға болады. Н.П. Яблоков та
тергеу жүргізу кезінде аймақтың кейбір ерекшеліктері туралы, әрбір қылмысқа
қатысты қылмыскер, себептер мен қылмыстың жасалуына туғызылатын жағдайлар
туралы мәліметтер туралы ұсынылатын болжамдар өте маңызды деп санайды. [12,
59].
Аймақтардың ерекшеліктерін ұйымдасқан қылмыстық топтың іс-әрекетіне
тергеу жүргізу кезінде де ескерген жөн. Жергілікті жерлердегі құқық қорғау
органдарының сыбайластық дәрежесін де естен шығармау керек.
Авторлық және сабақтас құқықты бұзушылықтың криминалистиалық
сипаттамаларына қатысты тұрақтырақ, қайталанатын эелементтердің қатарына
мыналарды жатқызуға болады:
ұйымдасқан қылмыстық топ мүшелерін қоса, қылмыскерге тән ерекшеліктердің
сипаттамалары;
жәбірленушіге тән тұлғалық ерекшеліктердің сипаттамалары;
қылмыстың жасалу жағдайларының сипаттамалары (уақыты, орны және т. б.);
аталған қылмыстың қылмыстық қол сұғу заттарының сипаттамалары;
қылмыстық әрекетті жасау әдістері туралы деректер.
Кейбір авторлар авторлық және сабақтас құқық бұзушылық бойынша, сондай-
ақ тауарлық белгіні заңсыз пайдалануға байланысты сот-тергеу тәжірибелерін
зерделеуге ұмтылыс жасаған [13, 59].
Р. Хаметовтың пікірінше, авторлық құқықты бұзатын тұлғалар – бұлар
негізінен 14 тен 50 жас аралығындағы еркектер (75%), тұратын, жұмыс
істейтін немесе оқитын жерлері бойынша жақсы мінезделетіндер (97%), ал
бұлардың 78% жоғары немесе аяқталмаған жоғары білімі барлар, 5% ғылыми
дәрежесі барлар, 94% сотталмағандар, 31% ұйымдасқан топ құрамында әрекет
жасаған бұзушылар.
Біздің зерттеуіміз бойынша қарақшылар болып заңгерлік білімі жоқ, жеке
кәсіпкер ретінде тіркелген, тұрғылықты жері бойынша жағымды мінездемеге ие
болған, бұрын сотталмаған, жанұясы бар 23 пен 35 жас аралығындағы азаматтар
танылып отыр, олардың жартысы орта білімі бар әйелдер (біреуі жоғары
білімді және ғылыми дәрежесі бар). Қарақшылар деп, дыбыс- және
бейнеөнімдер, компьютерлік бағдарламалар мен кітаптар және басқа да
өнімдерді заңсыз юолмен жығарып және заңсыз өткізумен шұғылданатын адамдар
танылады [14, 59].
].
Біз зерделеген қылмыстық іс материалдары көрсеткеніндей, контрафактілік
өнімдер айналысына қатысқан адамдар тұтынушылардың талғамынан жақсы
хабардар болады, нарыққа әсерін тигізетін нәрселерді жақсы біледі, үнемі
сұранысты қадағалап, кейде нақты бір тапсырыстарды орындар отырады. Бұдан
басқа, құқық бұзушылар бұл үшін жаза қарастырылатын әрекеттерді елемей
қалады. Олар заңдық жауапкершіліктен құтылып кетуге болады деп ойлайды.
Айыпталушының (сезіктінің) бейнесінің ерекшеліктерінің бірі ауыл-село
тұрғындарының арасында мұндай құқықты бұзушылар болмайды деген түсінікке
әкеп саяды.
Зияткерлік қарақшылық саласындағы қылмыскерлерді, біздің пікірімізше,
қылмысты жасау әдістеріне қарай бірнеше санатқа бөлуге болады.
Біріншіден, бұлар – қолдан жасанды көшірмелер жасаушылар. Көбінесе олар
жеке кәсіпкерлер болып табылады. Өнімдер шығару құқық иемденушілердің
рұқсатынсыз немесе рұқсат етілген көлемнен көп шығаруға келісімінсіз жүзеге
асырылады. Сонымен бірге зияткерлік меншік объектілерінің қолдан жасалған
даналары түпнұсқаға өте ұсаса болады.
Екіншіден, бұлар – туындылардың контрафактілік даналарын таратушылар
(сатушылар, дистрибьюторлар, делдалдар). Мұнда оларды мынадай түрлерге
бөлуге болады:
а) зияткерлік өнімдерді сауда нүктелерінде құқық иеленушінің тиісті
рұқсатынысыз тарату;
б) газет хабарландыру, каталогтар, факс бойынша хабарлау арқылы
пошта бойынша сатып-өткізу;
в) электрондық хабарландыру тақталары, интернет-дүкен арқылы
тарату.
Мәселен, лицензиясыз бағдарламалық нәрселер хабарландыру тақталарында
олардың жариялы түрлерімен бір мезгілде, ал кейде одан ерте те шығады.
Әрине, мұндай өнімдердің сатылуы нағыз түпнұсқасына қарағанда төмен бағамен
сатылады. Атап өту керек, Интернетте қарақшылық бағдарламалық нәрселерді
таратуға байланысты екі мыңға жуық сайттар орын алған.
Осындай жіктеудің шеңберінде көтерме сауда, ұсақ сауда, бөлшек сауда
түрлерімен шұғылданатын құқық бұзушыларды бөліп көрсету керек.
Үшіншіден, бұлар – қарақшыларды пайдаланушылар. Бұл сияқты құқық
бұзушылар, әсіресе компьютерлік технология саласындағы құқық иелеріне
аутарлықтай қауіп төндіреді. Соңғы пайдаланушы тарапынан жасалатын құқық
бұзушылық, мысалы лицензиялық келісімде қарастырылған мөлшерден артық
компьютер бағдарламаларын көшірумен көрінеді. Мұндай ағымдағы әрекеттер
компьютер техниксының паркі үнемі өсетін мемлекеттік, білім беру және
коммерциялық мекемелерде жиі байқалады.
Қылмыстық қол сұғу затына қарай өзіндік ерекшеліктерге ие болған адамдар
тобы көріне түседі, осыған байланысты контрафакцияға тергеу жүргізу
барысында осындай еркшеліктерді ескеріп және оларды пайдалана білуі керек.
Олар бейнеқарақшы, дыбысқарақшы, компьютерлік қарақшы, кітап
қарақшысы, интернет-қарақшы, жүйелік қарақшы деген сияқты шартты
атауларға ие болғандар. Мәселен, бейнеқарақшы – бұл жазып-көшіру арқылы
бейнетаспаларды заңсыз көбейтіп және тарататын адам [15, 518].
Төртіншіден, бұлар – ұйымдасқан қылмыстық топтар. Бүгінде
криминалистикада Н.П. Яблоковтың монографиясына негізделген ұйымдасқан
қылмыстық топтардың екі түрлі анықтамасы бар. Біріншісі, ұйымдасқан
қылмыстылық – бұл өз бетінше тәуелсіз құрылған немесе аймақаралық немесе
трансұлттық деңгейдегі күрделі қылмыстық жүйенің құрамындағы арнайы тұрақты
құралған, жақсы ұйымдасқан, әшкерелеуден жасырынған және қорғалған,
қылмысты тұрақты кәсіпке айналдырған, кәнігілікпен түрлі қылмыс жасайтын
адамдардан құралған қылмыстық топтардың жасайтын қылмыстарының біртұтас
жүйелі жиынтығы. Екіншісі, ұйымдасқан қылмыстық топ – бұл қылмыспен бизнес
ретінде шұғылданатын және сыбайлас жемқорлық көмегімен әлеуметтік
бақылаудан қорғау жүйесін құрайтын қылмыскерлердің басқарылатын тұрақты
тобы [16, 49].
Ұйымдасқан қылмыстылыққа қатысты теориялық ізденістерінің талдауына
қарай контрафакция туралы қылмыстық істерді зерделеу бойынша зияткерлік
қарақшылық саласындағы ұйымдасқан қылмыстылықтың криминалистикалық
сипаттамаларын құру туралы айтуға болады. Контрафактілік өнімдер айналымы
саласындағы елдің түрлі аймақтарында қалыптасқан ұйымдасқан қылмыстық
топтар айтарлықтай қоғамдық қауіптілік төндіретін сияқты болып көрінеді
және олар төмендегідей жалпы белгілермен сипатталады:
ақапарат таратудың жеделдігі, ұтқыр байланысты пайдалану;
жасырын әрекеттің жоғары деңгейі: жүргізушілер бір-екі реттен артық
пайдаланылмайды және қызмкт түрі білдірілмейді;
контрафактілік өнімдерді бөлшек сауда нүктелеріне тарату кезіндегі
жеделдіктің жоғары деңгейі;
ұйымдасқан қылмыстық топтардың ұйымдастырушылары белсенді қатысушы болып
табылады, барлық істі басынан аяғына дейін басқарады, заңға қайшы қызметін
жасыру үшін коммерциялық құрылым құрады. Көптеген жағдайда қарақшылардың
ұйымдасқан қылмыстық топтарының көш басшыларының қолынан шекрадан тыс жерде
жасырыну қоллдарынан келеді. Қылмыстылық жағдай мен тергеушілермен сұхбат
жүргізу, қылмыстық жауаптылыққа әдетте қылмысты орындаушылар ғана тартылып,
ал ұйымдастырушылардың жауаптылықтан жырақ қалатыны анықталды ;
контрафакциямен байланысқан қылмыс, көп жағдайда заңсыз кәсіпкерлік,
табыстарын салықтан жасыру, парақорлық, контрабанда, алаяқтық сияқты
қылмастармен қосарлана жасалады;
қарақшылардың ұйымдасқан қылмыстық топтар көбінесе туыстар мен достардан
құралады;
қарақшыылық бизнесінің табысты болуы ұйымдасқан қылмыстық топ
мүшелерін ауыр және аса ауыр қылмыстарға да тартуға итермелейді[17, 4].
Ғылыми әдебиеттерде баяндалған ұйымдасқан қылмыстылықтың тағы да бір
көрінісі. 1997 жылдың 11-шілдесінде тергеу комитетінің қызметкерлері кеден
жедел бөлімшесімен және ішкі істер органдары қызметкерлерімен бірігіп, отыз
без жастағы болгарлық кәсіпкердің делдалы болып, 80 мың компакт-дискі сатып
жүрген Ресей мен Қазақстанның екі азаматын ұстаған. Үш айдан кейін
Мәскеудегі Шереметьево әуе бекетінде ұшақпен өз еліне ұшқалы тұрған топ
ұйымдастырушысының өзі ұсталған. 1997 жылдың мамыры мен шілде айлары
аралығында осы топ рынокқа жалпы құны төрт миллион доллар құрайтын бірнеше
тонна қарақшылық өнімдер өткізген. Контрафактілік өнімдер үш ауысымда жұмыс
істеп миллионнан аса дискі шығаратын Болғариядағы бес фабрикада шығарылған.
Кәсіпкерге конрабанда, құжаттарды қолдан жасау және авторлық және сабақтас
құқық бұзушылық кінәлары тағылды [18, 15].
Сонымен бұдан басқа халықаралық ынтымақтастық шеңберде Қазақстанда 2007
жылдың 25-30-қараша аралығында ТМД аумағындағы ақпараттық технология
саласындағы қылмыстарды әшкерелеу мен жолын кесуге бағытталған Контрафакт
деген атпен көп тарапты мақсатты алдын алу жедел-іздестіру шаралары
өткізілді. ІІМ ақпараты бойынша, операция барысында 259 заң бұзушылық
әшкереленген, оның 234 фактісі контрафакциялық өнімдерді өндіру, 20 –
порнография, 2 – қаталдық пен зорлыққа табынушылық, сондай-ақ компьютерлік
технологияны пайдаланумен алаяқтық жасау, басқа да бірқатар бұзушылықтар
болған. 40055 бірлік өнім алынды, соның ішінде 39691 контрафактілік
дискілер, 137 порнографиялық мазмұндағы дискілер, басқа да заңсыз өнімдер
бар. Атап айтатын болсақ, Қостанай облысындағы Рудный қаласының Орталық
базарында порнографиялық сипаттағы дискілерді заңсыз өткізу орын алған. Осы
әрекет үстінде ұсталған сатушының пәтерін қарау жүргізу кезінде
порнографиялық 43 DVD-дискі табылып және алынған және сол бойынша қылмыстық
іс қозғалған. [19].
Осыған орай, 2008 жылдың 20-шілдесінде Қазақстан Республикасында ішкі
сауданың жаңа ережесі қабылданды. Соған сәйкес, дыбыс- және бейне өнімдері,
компьютерлік бағдарламалар тек қана сауда үйлері мен дүкендерде ғана
сатылатын болады. Көшелерде, базарлар мен вокзал алаңдарында оларды осыдан
былай өткізуге мүлдем болмайды. Біз, сауда ережесін қатаңдату авторлық және
сабақтас құқықтарды бұзушылық пен контрафактілік өнімдер саудасы саласында
біраз тосқауыл қояды деген үміттеміз. Жаңа ереже күшіне енген 2008 жылдың
20-шілдесінен кейін Қазақстан Республикасы бойынша әділет органдары 51
тексеріс жүргізді, соның барысында көлемі 1,4 миллион теңге құрайтын 20
мыңнан аса қарақшылық өнімдер алынып, сонымен бірге, 42 сатушығы айыппұл
салынды. [20].
ҚР Ішкі істер министрлігі 2008 жылдың 3-8 маусым аралығында республика
көлемінде еркін айналысына тыйым салынған ақпараттар мен өнімдерді
таратумен байланысқан қылмыстарды, сондай-ақ ақпараттық технологияны
пайдаланумен жасалатын қылмыстарды әшкерелеуге, ашуға және болдырмауға
бағытталған Контрафакт жедел-алдын алу шаралары өткізілді. Шара барысында
ақпараттық технологияны пайдаланумен жасалған 228 қылмыс әшкереленді, соның
181-і контрафактілік өнімдерді тарату, 22-порнография және 1 қаталдық пен
зорлыққа табынушылықты тарату жөніндегі шығармалар болды. Бұдан басқа 4
ақпараттық технологияны пайдаланумен жасалған алаяқтық, 2 біреудің есебінен
байланыс қызметін заңсыз пайдалану, 4 компьютер жүйесіне заңсыз кіру, 2
жеке өмір құпиясын бұзу мен Интернет арқылы қорқытып алушылық деректері
анықталды. Еркін айналыста тыйым салынған 37 тың бірлікке жуық өнімдер
алынды, соның ішінде 36863 контрафактілік CD-DVD дискілері, 98
порнографиялық мазмұндағы дискілер, 27 жүйелік блоктар, 29 бірлік кеңсе
техникалары бар. Әділет министрлігімен бірлескен. Совместно с министерством
юстиции проведено 537 рейдтік шаралар өткізілді, соның барысында
мероприятий, в ходе которых проверено 344 дыбыс- және бейне өнімдер сататын
нүктелер, 146 компьютер клубтары мен Интернет-кафе, 82 компьютер
техникаларын сататын фирмалар тексерілді. Ақмола, Алматы, Ақтөбе және
Павлодар облыстарында контрафактілік өнім шығаратын төрт астыртын цех
анықталды, Қазақстан жеріне контрафактілік өнімдер енгізудің екі оқиғасына
тосқауыл қойылды. Мысалы Павлодар облысының Ақсу қаласында контрафактілік
өнімдер шығару мен көбейтетін астыртын цехтің жұмысына тосқауыл жасалды.
Сезікті бірнеше жыл контрафактілік және порнографиялық өнімдер шығарып
келген, оларды өткізіетін бірнеше нүктелерді иеленген. Қарау жүргізу
кезінде одан 578 DVD-дискілер, соның ішінде 31 порнографиялық мазмұндағы
дискілер, 4 мың фильмдердің мұқаба-тыстары алынған. [21].
Контрафактілік өнімдер өндіретін астыртын цехтар ашу, осы өнімдерді
сенімді түрде сатуға алып шығу – осы саладағы ұйымдасқан қылмыстылықтың
бірінші белгісі.
Сөйтіп, контрафактілік өнімдер айналысы саласындағы ұйымдасқан қылмыстық
топтар – бұл контрафакцияны кәсіп қылып шұғылданатын және әлеуметтік
бақылаудан қорғаушысы бар басқарылатын қылмыскерлердің тұрақты қылмыстық
құрамасы.
Біздің көрсеткен өзіндік ерекше белгілерді зияткерлік қарақшылық
саласындағы ұйымдасқан қылмыстылықпен күрес жүргізудің құқықтық және
ұйымдастырушылық шараларын жасау кезінде ескеріп, сондай-ақ,
контрафакциямен байланысқан қылмыстарға тергеу жүргізу кезінде әдістемелер
құру үшін пайдалану қажет.
Зияткерлік меншік құқығын бұзушылық жәбірленуші деп, белегілі бір
дәрежеде айтарлықтай (елеулі) зиян келтірілген автор – жеке тұлғалар немесе
жеке тұлғалар тобы танылады. Тек тұлға ғана ретінде емес, ерекше бір
мәртебеге ие болған, экономикалық айналысқа түскен шығармашылық нәтижелері
пайда табудың көзі ғана емес, сонымен бірге оның күнкөрісінің жалғыз ғана
нәрсесіне айналған шығармашылық қызметкер жәбірленуші болып табылады.
Жәбірленушінің криминалистикалық бейнесінің ерекшелігі оның өз құқығын
қорғауға келгенде дәрменсіздік көрсетуімен, өзінің зияткерлік меншігін
құқықтық қорғауға қатысты білімінің аздығымен, құқық қорғау органдарына
сенімсіздікпен қарау сияқты қылықтарымен көрінеді. Кейде жәбірленуші заңды
тұлға да болуы мүмкін. Із жүзіндегі тәжірибелерді талдау көрсеткенідей,
жәбірленуші мен айыпталушы біздің зерттеген істерде көптеген жағдайда
артынан бұзылатын келісім-шарттық қатынастарда болады.
Сондай-ақ, іс-тәжірибелерлі таладуымыз көрсеткендей, зияткерлік меншік
саласындағы жасалатын қылмыстарға тән нәрсе қылмыстың жасалу уақыты болып
табылады. Олар негізінен зияткерлік өнімдерге сұраныс жоғары болатын қысқы-
көктемгі маусымдарда, кешкі мезгілде жасалады. Бөрібасар, Гарри Поттер
және феникс ордені, Қатты жаңғақ-4.0 Такси-4 сияқты және басқа жұрты
ерекше қызыға тамашалайтын фильмдер алғашқы жарыққа шыққан кезде осы
саладағы құқық бұзушылық саны арта түсті. Жаңа туындыларды сатудың арасында
контрафакция әрекеттері болуы мүмкін, оның үстіне мұндай тауарларды өткізу
бір-екі сағатқа ғана созылады.
Осы жоғарыда айтылғандарды Ақмола облыстық қаржы полициясының құқық
қорғау органдарының кәсіпкер И.-ден Сібір шаштаразы деген фильмнің 164
контрафактілік бейнетаспа көшірме жазбаларын алғаннан кейінгі ҚР ҚК 184-
бабының 2-бөлігі бойынша қылмыстық іс қозғағаннан кейінгі тәжірибені
талқылаудың мысал ретінде келтіріліп отыр. [22].
Аталған қылмыстық қол сұғушылық түрі заттарының зияткерлік қызмет
өнімдеріне сонымен бірге мыналар жатады:
әдеби шығармалар;
компьютерлік бағдаламалар;
музыкалық және музыкалық-драмалық шығармалар;
сценарий шығармалары;
бейнелеу және сәндік өнер шығармалары;
хореография және пантомима шығармалары;
картографиялық шығармалар;
жинақтар;
бөтеннің тауарлық белгісі;
қызмет көрсету белгісі;
тауардың шыққан жерінің атауы;
өнертабыс;
ноу-хау патенттері;
өндірістік үлгілер және т. б.
Егер дыбыс жазбалары контрафакциясының еркешеліктері жайында айтатын
болсақ, онда оларды төмендегідей үш нысанға бөлуге болады:
бастапқы жасаушының немесе құқық иеленушінің рұқсатынсыз пайда табу
мақсатымен түпнұсқа жазбаларды қайта көшірііп жазу;
авторлық құқық иесінің рұқсатынсыз жалған көшірме жасау;
бутлегерство – бұл артистер мен композиторлардың келісімінсіз, сондай-ақ
авторы келісім-шарт жасасқан дыбыс жазушы компанияның рұқсатынсыз
көбейтілетін және сатылатын жекелеген шығармаларды рұқсатсыз жазу.
Бейнеқарақшылықтың сонымен бірге өзіндік ерекшеліктері бар. Бұл жерде
мынадай нысандар бар екенін көруге болады: таза қарақшылық – фильмдер заңды
тәртіппен шығарылмай, кинотеатрларда жартылай жасырын көрсетіледі; қолдан
жасап шығару; көшірмелерді көбейту.
Қылмыстың жасалатын орны. Интернеттің пайда болуы бейне қарақшылардың
екінші демін ашқандай болды. Интернеттің көмегімен жұртқа енді ғана
танымал бола бастаған киноларды күні бұрын көріп алу түкке тұрмайтын болды.
Кең ауқымды жүйелерде авторлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz