Ақша реформасы

Кіріспе.
1. Ақшаның мәні және түрлері.
1.1 Ақша реформасының қажеттілігі мен түрлері.
2. Қазақстандағы ақша реформалары.
1922 жылғы ақша реформасы.
2.1 1947 жылғы ақша реформасы.
2.2 1961 жылғы ақша реформасы.
2.3 Теңге . тұрлаулы валюта.
2.4 ҚР 1993 жылғы ақша реформасы.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.

Ақша реформасын жүргізудегі қажеттілігі мен мәні атты жұмысымыз негізгі екі бөлімнен тұқрады. Мұндағы қаралған мәселе Кеңес үкіметі тұсындағы ақша реформалары туралы және егеменді ел болып өз теңгемізді енгізумен қатар Қазақ- стандағы ақша реформасының жүргізілуі қарастырылады.
Ақша реформасы мемлекеттің билігі мен ақша жүйелерінің толық немесе ішінара өзгеруі және ақшаның бір жүйесінің екіншісіне немесе ақшаның бір белгісінің жаңа белгіге ауыстырылуы. Ақша реформасы капитализм жағдайында буржуазиялық мүддесі үшін жүргізілді, оның ақыры халықты қанауды күшейтуге, тұрмысын нашарлатуға әкелді. КСРО және басқа да социалистік елдер еңбекшілер мүддесі әр уақытта мемлекет қамқорлығында болды, ол ақша реформасы кезінде еңбекшілердің әл – ауқатын жақсартуға бағытталған арнаулы экономикалық шараларды жүргізуден байқалады.
КСРО – да ақша реформасы екі рет - жаңа экономикалық саясаттың алғашқы жылдарында 1922 – 1924 жылдары және Ұлы Отан соғысы аяқталғаннан кейін 1947 жылы жүргізілді. Азамат соғысы одан кейін Ұлы Отан соғысы кезінде Совет үкіметі Отан қорғау шараларына байланысты көп шығындарды өтеу мақсатымен ақшаны айналыс қажетінен артық шығара беруге мәжбүр болды. Бұған қоса көпшілік қолды тұтыну тауарларын өндіру мен сату мөлшерінің кемуі салдарынан нақты ақшаның айналыс қажеттілігі де азайды.

1. Сейітқасымов Ғ.С. – Ақша, несие, банктер. Оқулық - Алматы
2001. – 466 бет.
2. Мақышев С.Б. – Ақша айналысы және несие. Оқу құралы.
Алматы. 2004. – 448 бет.
3. Тұрғынбаев Ж.Қ. – Теңге шежіресі. “Жас алаш”. 2001. - №163.
4. Тобаяқов Б. – Теңге төзімділігі. “Ақиқат” 2003. - №10 11 – 23 б.
5. Шаденов Ө.Қ. – Жалпы экономикалық теория. Оқулық.
Ақтөбе. 2004. – 455 бет.
6. Оманбаева А.Ж. – Ақша, қаржы және несие. Оқу құралы.
Қарағанды. 1997. – 120 бет.
7. Титова Н.Е. Кожаева Ю.П. - Денги, Кредит, Банк.
Масква. 2003.- 480 бет.
8.Жуков М.П. – Денги, кредит, банки.
Масква. ЮНИТИ, 2002. – 640.
9. Көшенова Б.А. – Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары.
Оқу құралы. Алматы. Экономика. 2000 – 328 б.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.
Кіріспе.
1. Ақшаның мәні және түрлері.
1.1 Ақша реформасының қажеттілігі мен түрлері.
2. Қазақстандағы ақша реформалары.
1922 жылғы ақша реформасы.
2.1 1947 жылғы ақша реформасы.
2.2 1961 жылғы ақша реформасы.
2.3 Теңге – тұрлаулы валюта.
2.4 ҚР 1993 жылғы ақша реформасы.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.

Кіріспе.
Ақша реформасын жүргізудегі қажеттілігі мен мәні атты
жұмысымыз негізгі екі бөлімнен тұқрады. Мұндағы қаралған
мәселе Кеңес үкіметі тұсындағы ақша реформалары туралы және
егеменді ел болып өз теңгемізді енгізумен қатар Қазақ-
стандағы ақша реформасының жүргізілуі қарастырылады.
Ақша реформасы мемлекеттің билігі мен ақша жүйелерінің
толық немесе ішінара өзгеруі және ақшаның бір жүйесінің
екіншісіне немесе ақшаның бір белгісінің жаңа белгіге
ауыстырылуы. Ақша реформасы капитализм жағдайында буржуазиялық
мүддесі үшін жүргізілді, оның ақыры халықты қанауды
күшейтуге, тұрмысын нашарлатуға әкелді. КСРО және басқа да
социалистік елдер еңбекшілер мүддесі әр уақытта мемлекет
қамқорлығында болды, ол ақша реформасы кезінде еңбекшілердің
әл – ауқатын жақсартуға бағытталған арнаулы экономикалық шараларды
жүргізуден байқалады.
КСРО – да ақша реформасы екі рет - жаңа экономикалық
саясаттың алғашқы жылдарында 1922 – 1924 жылдары және Ұлы
Отан соғысы аяқталғаннан кейін 1947 жылы жүргізілді. Азамат
соғысы одан кейін Ұлы Отан соғысы кезінде Совет үкіметі
Отан қорғау шараларына байланысты көп шығындарды өтеу
мақсатымен ақшаны айналыс қажетінен артық шығара беруге
мәжбүр болды. Бұған қоса көпшілік қолды тұтыну тауарларын
өндіру мен сату мөлшерінің кемуі салдарынан нақты ақшаның
айналыс қажеттілігі де азайды. КСРО Комитетінің 1947 жылғы
“Ақша реформасын жүргізу және азық – түлік пен өнеркіәсіп
тауарларына карточкалық жүйені” жою туралы қаулысына ақша
реформасын жүргізу еңбекшілердің әл – ауқат дәрежесін арттыруға,
халық шаруашылығын қалпына келтіруге және Совет үкіметінің
күш қуатын одан әрі нығайта беруге көмектеседі деп
көрсетілді. КСРО – ның қаулысына бойынша 1960 жылы бағалардың
масштабын өзгерту және осы күнгі айналыстағы ақшаны жаңа
ақшаға ауыстыру туралы қаулы қабылдынды.
Егеменді еліміздің ұлттық теңгесі 1993 жылы 15 қарашада
қабылданды. Осы кезде ақша реформасы Қазақстанда жүрді. Ол
еркін айырбасталатын валюталарға шектеусіз айырбасталды.

1. Ақшаның мәні және түрлері.
Ақша - өндіріс және бөлу процесіндегі адамдар
арасындағы қатынасты бейнелейтін, тарихи түрде дамып келген
экономикалық категория. Ақшаның экономикалық категория
ретіндегі мәні, оның мынандай үш қасиеттің
біртұтастығынан байқалады:
жалпыға тікелей айырбасталу формасы;
айырбас құнының дербес формасы;
еңбек өлшемінің заттай (материалдану) формасы;
Жалпыға тікелей айырбасталу формасы, оның кез келген
материалдық бағалы затқа айырбасталатынын сипаттайды.
Екіншісі тауарларды сатумен байланыссыз. Соңғы қасиеті тауар
өндіруге жұмсалған еңбектің ақша көмегімен өлшеуге
болатын құнын сипаттайды.
Ақша өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді:
толық құнды ақшалар және толық құнсыз ақшалар.
Толық құнды ақшалар – номиналдық құны оны дайындауға
кеткен нақты құнымен сәйкес келетін ақшалар. Мұндай
ақшаларға металл ақшалар, соның ішінде: мыстан, күмістен
және алтыннан жасалғандары жатады. Металл ақшалар әр
түрлі формада болған. Монета түріндегі формасы – бұл олардың
соңғы формасы. Монетаның бет жағы – аверс, артқы жағы –
реверс және жаны гурт деп аталады. Алғашқы монеталар
ҮІІ ғасырда б.э.б. Ертедегі Қытайда және Ертедегі Лидия
мемлекетінде пайда болды. Бастапқы кездері айналыста алтын
монеталарымен қатар, күміс монеталар да қоса жүреді.
Алтын айналысы тұсында құнның қағаздай белгілерінің
пайда болуының мынадай обьективті қажеттіліктері болған:
алтын өндірісі тауар өндірісінің артынан ілесе
алмай, нәтижесінде айналыстағы ақшаға деген қажеттілікті
толық өтей алмады;
жоғары құнды алтын ақшалар ұсақ құнды айналымға
қызмет көрсете алмады;
алтын стандарты, жалпы алғанда өндірісті және тауар
айналымын ынталандырмады;
Алтын айналысы не бары бірінші дүние жүзілік соғысқа
дейін болды және соғысушы елдер өздерінің шығыстарын
жабу мақсатында құнның қағаздай белгілерін шығаруды
ұлғайтты.Соның нәтижесінде, алтын айналыстан шыға бастады.
Толық құнсыз ақшалар – номиналдық құны нақты құнынан
жоғары болып келетін ақшалар. Оларға мыналар жатады:
құнның металлдық белгілері – арзан бағалы металлдардан
жасалған ұсақ монеталар; мысалға жез, алюминий, т.б
құнның қағаздан жасалған белгілері. Құнның қағаздай
белгілері екіге бөлінеді: қағаз ақшалар және несиелік
ақшалар.
Қағаз ақшалар – бұл нағыз ақшалардың өкілдері. Тарихта
олар айналыста жүрген алтын және күміс монеталардың
орынбасарлары ретінде пайда болды. Метал ақшалардың қағаз
ақшаға ауысу себептері:
металл ақшалардың тасымалдап алып жүру қолайсыздығы;
бағалы металлдарды өндірудің қағаз ақшаларды шығаруға
қарағанда қымбаттылығы;
эмиссиондық табыс алу мақсатында қазынаның қағаз
ақшаларды шығаруы;
бюджет тапшылығын жабу мақсатында шығарылуы;
Қағаз ақшалар тек қана айналыс құралы және төлем
құралы қызметін атқарды. Олардың айналыста көбеюі мемлекеттің
қаржы жетіспеушілігіне байланысты шығарумен түсіндірілді.
Қағаз ақшалар тұрақсыз және құнсыздануға тез икемді. Олардың
құнсыздану себептері:
айналысқа басы артық қағаз ақшалардың шығарылуын,
эмитетке деген сенімнің төменденуінен төлем баланысының
қолайсыздық жағдайынан болды.
Несие ақшалар – тауарлардың сатып алу және сатудың уақытын
кешіктіріп төлеуге байланысты пайда болған ақшалар. Несиелік
ақшалардың шығуы банктердің несиелеу операцияларымен
байланысты. Несиелік ақшалардың басты мақсаты – ақша айналымын
икемді ету, ақшаларды үнемдеу, қолма – қолсыз ақшалардың дамуына
мүмкіндік жасау. Несие ақшалары өте ерте заманнан
пайдаланып келді. Сол кездегі төлем міндеттемесінің жай түрі
қолхат болды. Қазіргі несие ақшалардың эвалбциясы: Вексель,
Банкнота, Чек, Несие карточкалары болып есептеліненді.
1.1 Ақша рефомасының қажеттілігі мен түрлері.
Ақша реформасын өткізудің қажеттілігі ревалюцияға дейінгі
Қазақстанда жүргізілген 1895 – 1897 жж. ақша реформалары
нәтижесінде алтын монета айналысы бар алтын
монометаллизм жүйесі енгізілді. Айналыста алтын, күміс
және мыс монеталар жүрді. Негізгі ақша белгілеріне 92
%алтынмен қамтамасыз етілген Мемлекеттік банктің несиелік
билеттері жатты. Ақша массасының басты бөлігін алтын
монеталарға ауыстырылатын айналыс құралдыры құрады, яғни
оларға деген халықтың сенімі мол болды.
...1924 жылдың ақпанында майда ақшалар: 1 рубль құнындағы күміс
мәнеттер, 50 тиындық шығарылды. Бұрынғы Одақтық Қаржы халық
комиссариаты мен Мемлекеттік банкінде кеңестік белгілерді
қазынашылық билеттерге айырбастау 1924 жылдың 30 мамырыа
дейін жүргізілді. Осы уақыттан бастап 1919 жылдың
наурызынан күшіне ие болған кеңестік белгі айналыстан
алынып тасталды. Кейінірек, кеңестік кезеңде екі рет 1947
және 1961 жылдары ақша реформасы жүргізілді. Осынау
реформаларды жүргізудің кейбір шарттары мынандай:
1947. жылдағы ақша реформасы:
– жаңа үлгідегі ақша билеттері;
– 1 жаңа рубль 10 ескіге теңестірілді;
– бұрын шығарылған металл мәнет
айырбасқа жатпады
және өз атауын айналасыта сақтады;
– салымдар жеңілдетілген арақатынастар бойынша

айырбасталды;
– 300 – ге дейін мүлдем қайта бағаланбады;
– 3 – тен 10 мың рубльге дейін – 3: 2:
– 10 мың рубльден жоғары – 2 :1 .
1961 жылдағы ақша реформасы:
– бағалар мен ақша міндеттемелерін бір мезеттік қайта
бағалағандағы 10 ескі рубльдің 1 жаңа рубльге арақатынасы;
– жаңа рубльдің алтындық маңызы 10 есе емес, 4,7 есе
көтерілді.
. . . Өз ұлттық валютамызды енгізу қажеттігі 1991 жылдың
аяқ шені мен 1992 жылдың бас кезінде айқын болды.
Валютамыздың күрделі процесі ақша реформасымен тұспа – тұс
келіп және сонымен ілесе жүргізілу тиістілігінің мән –
жайы белгілі бір қиындық туғызды. Оның үстіне ақша
реформасы өз ақшасы, өз валютасы бар жерде жүргізілетінні
белгілі ғой.
Сонымен бірге, алтынның, күмістің және басқа да асыл
металдардың жекеменшік банктер мен жеке тұлғаларға жылыстауы
туралы қауіптер айтылды. Бұл қауіптер Мәскеудегі
Орталық, Ұлттық, Резервтік және басқа да Мемлекеттік
банктерді орағыта алтын – құймалық жинақтамалардың даму
ү.рдісін ескере отырып, орын алды. Осы жағдайда
республикамызда Жоғарғы Кеңес төралқасы мен сессиясының
шешімін шапшандатқаннан басқа амал қалмады. 1991 жылдан
1993 жылдың бас кезіне дейін 1 доллардың шамамен 100
рубльге арақатынасы 1 доллар – 980-990 рубль арақатынасына дейін
көтерілді. Уақыт өтіп жатты және жорамалданған 1 теңге –
100 рубль арақатынасының орнына 1993 жылы 1 теңге – 1000 рубль
арақатынасы туралы айтуға тура келді.
Күндер сырғи берді, ал жорамалданған қаржылық және
материалдық шығындардың көлемдері өсе берді. Бұл
кезеңде Ресейде және оның үкіметтік пен қаржылық
топтарында негізінен жаңа рубль аймағының идеологиясы,
тұжырымдамасы белсенді түрде жасақталып, насихатталды. Өз
ұлттық валютамысын енгізген және бұрынғы тәуелсіз
мемлекеттермен көпвалюталық ақшалай айналыс кезінде
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі өз ұлттық валютасы
мен алтын – валюталық қорын рынокқа республиканың валюталық
биржасы арқылы шығаруы және басқа елдердің қажетті
валютасын: РФ рублін; Украина гривнасын; литтерді; латтарды;
манаттарды; сомдарды; маркаларды; юаньдарды; швейцар
франкілерін; йендерді және тағы басқа алуы тиіс болды.
Мәселе өте күрделі бола бастады, сондықтан Достастық
елдерінде жаңа рубль енгізілген кезде Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі мен оның валюталық биржасы
теңгенің айырбас бағамының 1 – ші сатысында теңге тек
ғана РФ рублімен, АҚШ долларымен және ФРГ маркасымен
жұмыс істейтін болды.

2. Қазақстандағы ақша реформалары.
1922 жылғы ақша реформасы.
Өскелең халық шаруашылығына тұрақты ақша қажет болды,
онсыз қала мен ауыл арасындағы тауар алмасуы қалыптастыру,
өндірісте есеп жұмыстарын ұйымдастырып, оған шаруашылық
есепті енгізу, еңбекке экономикалық жағынан ынталандыру
мүмкін емес еді. Сондықтан рубльді, тұрақтандыру мақсатында
1922 жылдың күзінде ақша реформасын жүргізу басталды.
Ақша реформасы деп мемлекеттік ақша жүйесіне өзгеріс
енгізуді айтамыз. Ақша реформасы жүргізілгенді бір ақша
жүйесін екінші ақша жүйесімен ауыстырады, я болмаса сол
ақша жүйесінің кейбір элементерін өзгертеді.
1922 – 1924 жылдардағы ақша реформасын жүргізуге мына
жағдайлар әсер етті.
Біріншіден, 1917 жылғы қазан төңкерілісінен кейін
патшалық Ресейден қалған тауар – ақша айналымын елдегі
азамат соғысы мен шетел әскерлік интервенциясы одан әрі
бұзылуына жол ашты. Оның мәні – шаруалар өндірген өнімнің өз
қажетінен артығын, кей жағдайда өзіне қажетті бөлігін де
мемлекетке нақты бағамен өткізіп отырды. Сонда да өткізген
өніміне шаруалар қолма – қол ақша ала алмай қарызға берді.
Осының салдарынан нарықта сатылатын тауарлар күрт азайып,
бағалар өсіп отырды. Халық азық – түлікпен және керекті
заттармен тек карточкамен қамтамасыз етілді және де
жалақы заттай түрде беріліп отырды. Ақшаның қызметі тек
жалақыны есептеумен шектеліп қолма – қол ақшаны әскер
қатарындағылар ғана алды.
Екіншіден, ақша айналымына жүйелі түрде көп мөлшерде
ақша шығару да ақша жүйесінің бұзылуына әсер етіп отырды.
Оккупацияланған аймақтарда ақша шығаратын эмиссиялық
орталықтар пайда болды. Сонымен қатар кейбір үкімет
орындары да өз алдына ақша шығарымен шұғылданды.
Нәтижесінде қағаз ақша мөлшері көбейіп тауар бағасы өсіп
отырды.
Елдегі шаруашылықтың күйзелуін азық – түліктің, тауарлардың
жетіспеушілігін және Кеңес үкіметін сақтап қалуға жұмсалған
әскери шығындарды өтеу үшін және халық шаруашылығын
қалыпына келтіру үшін еңбек өнімділігін арттыратын
шараларды іске асыру қажет болды.
1921 жылғы наурызында болған РКП(б) – ның Х съезінде жаңа
экономикалық саясат қабылданды. Онда шаруалар өнім салықтарын
мемлекетке төлегеннен кейін артық өнімдерін базарға сатуға
мүмкіндік алды. Қаламен ауыл арасында нарықтық қатынас
дами бастады. Жеке меншік капиталдың саудаға және ұсақ
өнеркәсіпке арласуына жол берді. Бұл ақша реформасының
арқасында ғана мүмкін болды.
1921 жылғы қазанда Ресей Кеңестік Федеративтік
Социалистік Республикасында мемлекеттік банкі ұйымдастырылып,
ол елдің басты эмиссиялық орталығы болып саналды. Бұл
Мемлекеттік банктің басты міндеті ақша реформасын жүргізуге
дайындық жасау болды.
Ақша реформасын өткізүдің экономакалық алғышарттарына
жаңа экономикалық саясат жүргізудің нәтижесіндегі шаруашылық
жағдайдың жақсаруы әртүрлі өнеркәсіп салаларындығы өнімдер
көлемінің өсуі, еңбек өнімділігінің артуы ауыл шаруашылығының
басты өнімдерінің өсуі бидай, мақта тауар айналымының
артуы жатты. Осы кездегі ақша реформасының мазмұны екі
кезеңде жүргізілді.
1922 жылы 25 шілдеде және 11 қазанда Мемлекеттік банк
бағасы 1, 2, 3, 5, 10, 25 және 50 червонец тұрғысындағы
банктік билеттерді шығару туралы құқық берілді. Бұл червонец
соғысқа дейінгі алтын монетадағы ( 7,74234 грамм алтын)
10 рубльге теңесті. Червонецтерді кәсіпорындарда вескельдік
және тауармен қамтамасыз етілген қарыздар беру арқылы
шығарып отырды. Бұл тауар айналысының қажеттілігінен
байланысты чераонецтерді шығаруға мүмкіндік берді. Червонецтер
ірі ақша болғандықтан олар көбіне көтермен шаруашылық
айналымына қызмет етті. Кеңестік ақша белгілері өздерінің
ұсақ құндылығына қарамай олар ұсақ бөлшек сауда және
базар айналымына қызмет еттілді. Шын мәнінде елде екі
валютаны қосарлы айналысының жүйесі қалыптасты: Мемлекеттік
банктің несиелеу барысында шығарған червонецтер және
Халықаралық қаржы комитетінің бюджет тапшылығын жабу мақсатында
шығарған Кеңес ақшасының белгілері екі валютаның қосарлы
айналысы – халық пен елдің экономикалық жағдайына қатты әсер
етті. Шаруалар өздерінің өнімдерінің құнсыз Кеңестік ақша
белгілеріне сатқылары келмеді. Кеңестік ақша
бірліктерінің құнсыздануы шаруаларға үлкен зиян келтірді.
Червонец қаланың валютасы болып, іс жүзінде ол ауылға
жетпеді. Мұның бәрі ақша реформасын тезірек аяқтауды талап
етті.
Ақша реформасы 1922 жылдың қазанынан басталып 1924 жылдың
наурызында аяқталды. Оның негізгі маңызы елдегі ақша
жүйесін қайта құру. Реформаға дейін бюджеттің кемшілігін
толтыру мақсатында қағаз ақша шығарылса, енді тауарлармен
және алтынмен қамтамасыз етілген несие ақшалар шығарылатын
болды.
Айналымдағы ақшаның тез көбеюіне қарамастан 1924 – 1925
жылдары ақша массасы төрт есе өсті. Ақшаның сатып алу
мүмкіндігі тұрақтанды, яғни елдің экономикасының нығаюына оң
әсер етті. Ақша айналысын реттеуді, ақша белгілерін
эмиссиялауды қатаң орталықтандырып, Ұлы Отан соғысына
тұрақты ақша жүйесімен қатаң басуға мүмкіндік жасады.

2.1 1947 жылғы ақша реформасы.
Соғыс зардаптары өмірдің барлық саласын күйзелткен. 40 -
жылдарды екінші жартысы мен 50 – жылдардың басы КСРО
азаматтарының басым көпшілігі үшін аса ауыр кезең болды.
Осыған қарамастан аға ұрпақ өкілдері арасында сол уақытты
ризашылық сезіммен еске алып кейде оны “Алтын ғысыр” деп
атаушыларды табылады.
Шындығында да, 1947 жылғы желтоқсанда карточка жүйесі
және еңбекшілерді азық – түлік және өнеркәсіп
өнімдерімен өлшеулі қамтамасыз еру жойылды. Сол жылы
ақша реформасы жүзеге асырылды. Негізгі өнімдердің, нан
және бидайдан жасалған өнімдердің, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.