Алматы қаласының физикалық-географиялық орны

КІРІСПЕ

1. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ.ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРНЫ ... ... . 4

2. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ТИГІЗЕР АНТРОПОГЕНДІК ӘСЕРЛЕРІ

2.1 Өнеркәсіптің қоршаған ортаға тигізер әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2.2 Транспорттың қоршаған ортаға тигізер әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7

3. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ТОПЫРАҒЫНЫҢ ГЕЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15

Қазіргі кезде елдердің және әртүрлі технологияның қарқынды дамуы табиғатқа өз кері әсерін беруде. Антропогендік әсер әсіресе ірі қалалар мен өндіріс орталықтарында өнеркәсіп және транспорт дамыған жерлерде өте қарқынды.
Егерде қаланы антропогендік экологиялық қуыс ретінде қарастырсақ онда қалалық тұрғындар популяциясында табиғи қуыс мекендеушілеріне қарағанда жүктеме көп есе жоғары. Мұнда адамға әсер етуші фактор көптеген. Бірақ олардың әсер ету уақыты аз, экологиялық стресс өте ауыр.
Әсер ету масштабтары агломерация көлеміне, өндіріс орындарының күрделі үйлесімдігіне, қала физикалық-географиялық (экологиялық-табиғи) орнына және т.б құрамдарына байланысты.
Кері әсерлерді физикалық-географиялық орналысуы күрделі Алматы қаласын мысалға ала отырып, топырағын қарастырсақ.
Жұмыста қала табиғат компоненттеріне әсер ететін антропогендік әсерлер туралы жазылған. Алматы қаласының табиғи компоненті топырақтың өзгеру сипаты ашылып, статистикалық мәлеметтер берілді.

1. Ахметжанова З. Х. Охрана окружающей среды г. Алматы от загрязнения токсичными промышленными отходами. Дисс. на соискательство уч. степ. канд геогр. наук. Алматы 1999г. – С 23-40.
2. Муратова Н. Р. Иследование, классификация и объективный прогноз ситуаций повышенного загрязнеия атмосферы г. Алматы. Дисс. На соиск-во уч. степени канд. техн. наук. Алматы: 1997г. – С 9-19.
3. Реймерс Н. Ф. Природопользование. Словарь-справочник. М.: Мысль, 1990.-687с.
4. Халыков Е. Е., Пономаренко И. О. Особенности накопления тяжелых металов в почвах г. Алматы в условиях локального загрязнения // Вестник КазНУ, серия экология №1(12). 2003г. – С 40-42.
5. Шарипова М. А., Костюк Т. П., Халилов М. Ф. Экологическая оценка современного состояния экосистемы города Алматы по содержанию тяжелых металлов в почве и растениях // Вестник КазНУ, серия экология, №2(9) 2001г. – С 52, 54-55.
6. Садыков Р.Ш., Садыков Ш. Ш., Шупшибев К. К. Содержание микроорганизмов и тяжелых металлов в почвах города Алматы // Вестник КазНУ: серия экология №1 (10) 2002 г.-С 83-85.

Пән: География
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРНЫ ... ... . 4

2. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ТИГІЗЕР АНТРОПОГЕНДІК ӘСЕРЛЕРІ

2.1 Өнеркәсіптің қоршаған ортаға тигізер
әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2.2 Транспорттың қоршаған ортаға тигізер
әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7

3. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ТОПЫРАҒЫНЫҢ ГЕЭКОЛОГИЯЛЫҚ
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

КІРІСПЕ

Қазіргі кезде елдердің және әртүрлі технологияның қарқынды дамуы
табиғатқа өз кері әсерін беруде. Антропогендік әсер әсіресе ірі қалалар мен
өндіріс орталықтарында өнеркәсіп және транспорт дамыған жерлерде өте
қарқынды.
Егерде қаланы антропогендік экологиялық қуыс ретінде қарастырсақ онда
қалалық тұрғындар популяциясында табиғи қуыс мекендеушілеріне қарағанда
жүктеме көп есе жоғары. Мұнда адамға әсер етуші фактор көптеген. Бірақ
олардың әсер ету уақыты аз, экологиялық стресс өте ауыр.
Әсер ету масштабтары агломерация көлеміне, өндіріс орындарының күрделі
үйлесімдігіне, қала физикалық-географиялық (экологиялық-табиғи) орнына және
т.б құрамдарына байланысты.
Кері әсерлерді физикалық-географиялық орналысуы күрделі Алматы қаласын
мысалға ала отырып, топырағын қарастырсақ.
Жұмыста қала табиғат компоненттеріне әсер ететін антропогендік әсерлер
туралы жазылған. Алматы қаласының табиғи компоненті топырақтың өзгеру
сипаты ашылып, статистикалық мәлеметтер берілді.

1. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Қалаларың физикалық-географиялық жағдайлары мен оның геоэколдогиялық
жағдайлары арасындағы байланыс тығыз. Қалалардың экологиялық жағдайын
анықтаудың бірінші шарты олардың орналасу ерекшеліктері мен табиғи жағдайын
зерттеу. Бұл зерттеусіз толық қалалар экологиясын түсіне және олардың
қоршаған ортасын сақтау негіздерін белгілей алмаймыз.
Алматы қаласы. Физикалық-географиялық орны. Іле Алатауының физикалық-
географиялық ерекшеліктері Алматы қаласының табиғи жағдайына ерекше әсер
етеді. Іле Алатауының тау алды шлейфі ендігі 20-25 км жетеді. Ол тау
өзендерінің ысырынды конустарының қосылуынан түзілген. Гипсометриясы теңіз
деңгейінен 600 метрден 1100 метрге дейін жетеді. Осы ысырынды конустың
бірінде, Іле Алатауының солтүстік беткейінде Алматы қаласы орналасқан. Қала
меридиан бағытта қатты созыған, солтүстік шеті оңтүстік бөлігіне қарағанда
250 метр төмен жатыр. Шығысы 400 метр жоғары. Алматы тау сілемдерінің
жондарымен қоршалып жатыр. Қала созыған бағытта екі негізгі қала өзендері
Кіші Алматы мен Үлкен Алматы өзендері ағып өтеді. Дала мен биіктік
таулылықтың өзара әрекетесуі тек Алматыға ғана тән өзгешіліктерге әкеледі.
Жер бедері мен геологиясы. Қала жер бедері табиғи қалыптасқан бедерден
қазіргі жағдайда ерекше. Бұл ысырынды конустар қалыптастырған толқынды
аллювильды- пролювиальды көлбеу келген жазық. Алматы маңы таулы, сайлы-
жыралы. Алматы қаласы орналасқан жері Тянь-Шань тауының дамуымен тікелей
байланысты. Бұл каледон қатпарлығы жүрген кезде пайда болып, төртік жаңа
орогенез кезінде қайта көтерілген тау жүйесі. Және де қазіргі
неотектоникалық қозғалыстар үдерісінде, сондықтан Алматы қаласы қауіпті жер
сілкінісі болатын аймаққа жатады. Мұнда 8-10 баллдық жойқын жер
сілкіністері болып тұрады. Алматы қаласы әртүрлі жастағы шөгінділер үстінде
орналасқан. Негізінен борпылдақ, шойтасты және қиыршық пен малта тасты
шөгінділер басым. Үстінде лесстәрізді саздақтар, құмды-сазды қабаттар
жатыр.
Климаты. Алматы қаласы Евразия материгіне тереңдей орналасқан және
мұхиттардан алшақ болуы климатының континентті болуына әкеледі. Тау алды
жазығында орналассада жатқан ендігі жауын-шашын, температура режимдеріне
әсер етеді. Алматы қаласының қысы суық. Қаңтардың орташа температурасы
–минус 7-80С. Жазы ыстық және қуаңшылықта байқалады. Шілденің орташа
температурасы +23,30С құрайды. Жауын-шашын солтүстігінде (аэропорт) - 456
мм, орталығында - 575 мм, оңтүстігінде – 890 мм. Яғни жауын-шашын 100 метр
сайын 50 мм көтеріледі. Булану жауын-шашыннан көп. Жаз басында 4 есе, тамыз
айында 11 есе жоғары болады. Орташа жылдық булану-0,45. сондықтан жоғары
салыстырмалы ауа ылғалдылығы қыста байқалады – 72-74 пайыз. Жаз кезінде 59-
56 пайыз, кейде 49-46 пайыз. Қаланың атмосфера қысымы 926,3 гПа.
Алматы қаласының жел режимі жердің беткі әлсіз желдің болуымен
сипатталады. Қыста жылдамдығы 1,2 мс, жазда 2,5 мс ғана. Бұл жағдайда
қалада таулық-аңғарлық жел басым көрініс береді.
Гидрографиясы. Қала Іле Алатауынан бастау алатын Қарғалы, Үлкен Алматы,
Кіші Алматы өзендер атырабында орналасқан.
Кіші Алматы өзені Алатау Тұйықсу мұздығынан бастау алады. Ұзындығы 18,5
км. Алматы қаласын шығысынан айнала ысырынды конустарға тіреледі. Тау алды
бөлігінде Кіші Алматы өзені Есентай және Казачка өзендеріне, екі тармаққа
бөлініп кетеді.
Үлкен Алматы өзені екі ағыстың қосылуынан түзіледі: Озерный және
Проходная өзендері. Өзен қаланың батыс бөлігі арқылы ағып өтеді. Суының
гидрохимиялық құрамы жағынан гидрокорбонатты болып саналады.
Топырақ және биотасы. Алматы қаласында топырақ пен өсімдік жамылғысының
даму жағдайында биіктік белдеулік көрінеді. Мұнда тау алды шөлейті мен дала
зоналары байқалады. Қала өзінің дамы барысында табиғи ландшафтынан
айырылған. Қаланың көп бөлігін мәдени ландшафттар алады.
Әл-Фараби даңғылынан Каменка кентіне дейін қалада қара топырақ, Әл-
Фарабиден Райымбек даңғылына дейін қаланың басым бөлігін қара-қоңыр және
қара қара-қоңыр топырақ дамыған.
Қалада боз жусанды дақылды-эфемерлі және жартылай бұталы тау беткейлік
шөлейт өсімдіктері мен шымды-дақылды, бұталы-шалғынды дала өсімдіктері
өседі 1, 2.

2. АЛМАТЫ ҚАЛАЛАСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ТИГІЗЕР АНТРОПОГЕНДІК ӘСЕРЛЕРІ

Табиғи экожүйелер өте биімшіл және тұрақты, бұл оған өте ауыр немесе
зиянды әсерлерді басынан өткізуге көмектеседі. Бұндай тыс даму
ауытқушылықтары жер тарихында, тіршілікте талай болған. Сондықтанда экожүйе
кеңістікте антропогендік әсерлерге қарсы тұра алады. Бірақ созылмалы,
қайталанатын ауытқушылықтар, әсіресе өндірістік химиялық қалдықтармен
ластану өте айқын, тұрақты кері әсерлерге әкеледі. Мұндай жағдайда
эволюциялық табиғи адаптация ағзаға, табиғат компоненттеріне көмектесе
алмайды.
Адам табиғи ортаға әсер етуші аса күшті фактор. Оның кей әсерлері
табиғаттың табиғат түзуші және өзгеруші факторлары күшіненде асып түседі.
Осындай аса адам әсер еткен табиғи ортасы түбегейлі өзгерген жүйе қалалар
болып табылады.
Урбанизация – қазіргі дамыған өркениеттің ерекше феномендерінің бірі.
Урбанизация урбожүйе шегінде көрініс береді. Урбожүйе Н. Ф. Реймерс бойынша
“архитектуралық-құрлыстық нысандар тұратын және табиғи экожүйесі күрт
бұзылған тұрақсыз табиғи антропогендік жүйе” 3.
Урбанизация кеңістікте таңдаулы, әркелкі, әр жерде әртүрлі көрініс
береді. Қала табиғатта өмір сүреді. Және оған әсер етеді. Қалалардың
литогендік, гидроклиматтық, топырақ-биотикалық ортасы және ландшафттық
құрылым жағдайының анализі (талдануы) қалалардағы табиғи компонентердің
барлығы адам іс-әрекеті негізінен өте қатты өзгерісте екенін көрсетеді.
Және де өкінішке орай бұл өзгерістер, әсерлер теріс мағынада сипатталады.
Қалалар әсер ету сферасы үлкен және факторлары да алуан түрлі. Қала
өзіде түбегейлі өзгерген табиғат. Қоршаған ортаға әсер ету факторларын
жинақтай келе оларды: өнеркәсіптік және транспорттық деп екі негізгі
қоршаған ортаға әсерлер ретінде топтастырылады.

2.1. Өнеркәсіптің топыраққа әсері

Өнеркәсіп – Қазақстанның ірі қалаларының экономикалық потенциялы.
Қазақстан мемлекетінің ірі қалаларының өнеркәсіп жүйесі көп салалы. Мұнда
өңдеуші салалар, электроэнергетика, машина жасау мен металл өңдеу, құрылыс
материалдарын жасау, целлюлоза-қағаз, жеңіл, тамақ, ұн-жарма және жем-шөп
өнеркәсіптері дамыған. Қазіргі кезде өнеркәсіптер қалалардың дамуына
байланысты оның ішіне кіретін бір элементіне айналған. Мысалы: Алматы
қаласының ауыр машина зауыты қала орталығына жақын орналасқан. Алматы
қаласында 70-тен астам өндіріс орындары жұмыс істейді. 1.
Өндіріс орындары қалаларда біркелкі орналаспаған. Бірақ өндіріс
орындарының бір аймақтарда шоғырлануы байқалады. Алматы қаласында
орталығына жақын және батыс бөлігінде орын тепкен.
Топырақ қоршаған орта ластануының нақты индикаторы. Сондықтан ЖЭО
маңындағы топырақтар арқылы аймақ қаншалықты ластанғанын айта аламыз. ЖЭО
(ТЭЦ) аймағының айрықша бір ерекшелігі ЖЭО-дан түсетін ауыр металлдар 3-4
км сайын 2,6-2,9 ШРК-ға өседі. Неғұрлым алыстаған сайын соғұрлым шамасы
арта түседі. Бұл жел әрекетімен түсіндіріледі. Әсіресе жел соғу бағытында
концентрациялар шамасы жоғары.
Сондай-ақ ЖЭО-ры (ТЭЦ) суды үлкен мөлшерде қолданады. Әрі одан шыққан
ластаушылар жер асты және жер беті суларын ластайды. ЖЭО (ТЭЦ) орналасқан
жер асты суларында хлор ШРК-дан 17 есе, сульфат – 20 есе, азот аммонийі – 5
есе асады. ЖЭО (ТЭЦ) котельныйларында атмосфераға түсетін хром, никель,
сынап, кадмий, қалайы, титан, мырыш, қорғасын, церий, кобальт, марганец,
селен сияқты ауыр металлдар шығады, олар жел факторының арқасында топыраққа
шөгеді.
Машина жасау зауыттары қоршаған ортаға әсері орташа. Бірақта бұл өндіріс
қаланың көп жерін алады және қалдықтар шығарады. Жер асты және жер асты
сулары мен топырақ жамылғысын жергілікті ластайды. Мұнай өңдеу зауыттары
болса қоршаған ортаны мұнай өнімдерімен ластайды. Оған қоса механикалық
қоспалар. Алматы қаласының кей өндіріс орындары мұнай өнімдерін жағады.
Мысалға, “Найзада” АҚ жылына 3,3 тонна, Қазэлеватормеломонтаж – 0,3 тонна
мұнай өнімдерін жағады.
Алматы қаласында 1990 жылдарда мәлеметтер бойынша өндірістің көтерілуі
байқалған тұста 300-ден астам өндіріс орындары жұмыс істеген, олар жылына
286639 тоннадай өндірістік қалдықтар түзген. 68359 тоннасы улы заттар
түрінде қоршаған ортаға түскен. Бұл өндіріс қалдықтары санитарлық нормадан
аспай көмілуі қажет. Бірақ бақылау қолдан тыс нашар жүргізілуде.
Алматы қаласында 70-тен аса өндіріс орындары бар. Олар 2, 3, 4 қатерлік
классындағы зиянды улы қалдықтарды түзеді. Шымкент және Қызылорда, сондай-
ақ Оңтүстік Қазақстан өңірінің ірі қалаларының жағдайыда осылайша. Бұлар
ауыр машина жасау зауыттары, металл өңдеу, жеңіл өнеркәсіп, мұнайды өңдеу
және қайта өңдеу және т.б. зауыттары 1.
Өндіріс қалдықтарының қандайда бір қатерлік класына жатуын Мемлекеттік
санитарлық органдары құжаты негізінде анықталады. Бірінші қатерлік
класындағы улы заттарға – байыту қалдықтарын, гальваникалық өндіріс
қалдықтарын, қолданылған тұздарды, құрамында сынап бар заттарды жатқыза
аламыз.
Санитарлық норма бойынша қатты тұрмыстық қалдықтар полигонында 3, 4
класындағы қатерлі қалдықтар көмілуі қажет. Бірақта көп жылдар бойы
полигондарда барлық класстағы заттар көмілуде.

2.2. Транспорт әсері

Транспорттық инфрақұрылым қалалар дамуындағы маңызды бірлігі. Ол
урбанизацияның “қан тамыры”. Қазақстан мемлекетінің ірі қалаларының
географиялық орналасуы транспорттық инфрақұрлымның дамуына ыңғайлы, тиімді
болып келеді. Олар ірі транзиттік түйнектер болып табылады.
Транспорттың қаланың қоршаған ортасына әсері екі аспектімен көрініс
береді: жерінің түбегейлі өзгеруі мен атмосфераның ластануы.
Автокөлік транспорттық инфрақұрлымда үлкен роль атқарады.
Автокөлік қоршаған ортаға түсетін ауыр металлдардың көзі де болып
табылады. Әсіресе қорғасын мөлшері жоғары. Ластану әсіресе қарқынды
автоклік жүрісі орындарында жоғары (Алматыда Райымбек даңғылы). Жоғарғы
қорғасын концентрациясы автомагистральға жақын топырақ қабатында байқалады.
Зерттеулер бойынша бүкіл жолдар бойы екі жағынан 100 метрлік ендікті
қорғасын жолағы қалыптасқан. Бұл жағдайда жол маңы топырағында және өсімдік
құрамында қорғасын 10-100 есе көп.
Жолдан 50 метр жерге дейін өсімдік құрамында қорғасыннан басқа марганец,
мырыш, мыс, никель, кобальт, сурьма, қалайы сияқты ауыр металдардың жоғарғы
концентрациясы анықталған.
Автокөліктердің экологиялық сипатының 50-40 пайыз техникалық жағдайға
байланысты, 20-30 пайыз қолданылған отын түріне байланысты түзіледі.
Автокөлік жолдарын қолданғанда да жол шаңдары және асфальт пен
автокөлік дөңгелектерінің тозуынан шыққан концерогендік қосылыстар пайда
болады 4.
Қазақстанның көптеген ірі қалаларында, сонымен қатар Алматы қаласында
авкөліктердің экологиялық қауіпсіздігіне қатаң ұстанымдар қойылуда.
Ұстанымдарда атмосфераға түсетін автокөлік зиянды заттарының деңгейі
регламенттелген. Бірақта бақылау дұрыс жолға қойылмай отыр.
Орынбор-Ташкент және Түркісіб темір жолдары Қазақстан Республикасының
халықаралық маңызы бар темір жолдар болып саналады. Олар Оңтүстік Қазақстан
өңірінің ірі қалаларының дамуында үлкен роль атқарады. Сондай-ақ темір
жолдардың қалалар экологиялық жағдайына өз үлесін тигізеді. Темір жолдар
орналасу және өту аймақтарында 1 және 2 қауіптілік класындағы атмосфера мен
топырақ ластануы жүреді. Алматы қаласында темір жол маңында үй салу
нормативі сақталмаған. Кейбір тұрғын үйлер темір жолдарға тікелей тиіп тұр.
Темір жол күл мен түтін, жанармай қалдықтары, көмірсутек, көміртегі
оксиді сияқты ластаушыларды қоршаған ортаға түсіреді. Сонымен қатар темір
жол үлкен шумен ластану ошағы болып табылады.
Қоршаған ортаға әсер коммуникациялық шаруашылықтар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.