Ақтөбе қаласындағы демалыс пен туризмнің дамуы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 АҚТӨБЕ қаласындағы демалыс пен туризмнің дамуының алғышарттары
1.1 Табиғи компонентердің және жеке обьектілердің сипаттамалары ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Табиғи ландшафттардың туристтік атрактивтілігі бойынша аудан территориясын аймақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2. 2006.2008 жж. арналған Ақтөбе облысында туристік саланы дамытудың өңірлік бағдарламасы
2.1 Қаланың туристік инфрақұрылымын және туристік саланың қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Бағдарламаның мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2.1 Бағдарламаны жүзеге асырудың негізгі бағыттары мен тетіктері ... ... ... ...
2.2.2 Бағдарламаны жүзеге асырудан күтілетін нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... .
3 Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризмнің қазіргі жағдайы және оның болашағы
3.1 Дамытуға қолайлы іскерлік туризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризмнің болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебитетер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 АҚТӨБЕ қаласындағы демалыс пен туризмнің дамуының алғышарттары
1.1 Табиғи компонентердің және жеке обьектілердің сипаттамалары ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Табиғи ландшафттардың туристтік атрактивтілігі бойынша аудан территориясын аймақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2. 2006.2008 жж. арналған Ақтөбе облысында туристік саланы дамытудың өңірлік бағдарламасы
2.1 Қаланың туристік инфрақұрылымын және туристік саланың қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Бағдарламаның мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2.1 Бағдарламаны жүзеге асырудың негізгі бағыттары мен тетіктері ... ... ... ...
2.2.2 Бағдарламаны жүзеге асырудан күтілетін нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... .
3 Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризмнің қазіргі жағдайы және оның болашағы
3.1 Дамытуға қолайлы іскерлік туризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризмнің болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебитетер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Тақырыптың өзектілігі.Туризм – экономиканың, мемлекет пен қоғам дамуының маңызды факторы болып табылады.Туризмді дұрыс жолға қоябілу қыруар пайда табуға жол ашады. Қазақстанның туризмін экономиканың басымдылыққа ие саласы ретінде қарастыруға болады. Республикада туризм мен спортты дамытудың мемлеккеттік бағадарламалары қабылдануда. Шетел тәжірибесінен белгілі болғандай егер мемлекет тарапынан дұрыс және тиімді саясат жүргізілетін болса туризм өзін өзі қамтамасыз ететін және де бұл нарықтың белгілі бір дәрежеде дамуына әкелетін жүйеге айналады. Бүкіл дүниежүзілік туристік ұйымының маркетингтік қызыметтері зерттеулерінің мәліметтері бойынша Ақтөбе облысында туризмді дамытудың мүмкіндіктері мол. Менің курс жұмысымның тақырыбы Ақтөбе облысының туризмінің қазіргі жағдайы мен болашағын ашып көрсету. Ақтөбе облысының туризм жағдайы даму үстінде.. Облыстың туризмі Ақтөбе обылысының әкімшілік тарапынан қолдау табуда. Облыста туризмнің дамуына көптеген мүмкіншіліктер бар. Олар табиғи рекреациялық ресурстар, тарихи-мәдени ескерткіштер. Бүгінгі күні туризмнің инфрақұрылымы, сервис деңгейі нашар дамыған, екінші буындағы білікті туристік кадрлар жетіспейді, автомобиль жолдарының, көптеген мәдениет және тарих ескерткіштерінің қанағаттанғысыз жағдайы, батыстық туристің біздің өлке туралы хабарының аздығы, туризмнің негізгі көрсеткіштерін есептеу әдістемесінің жетілмегендігі, облыстың кейбір аудандарындағы экологиялық жағдайдың қолайсыздығы.
Шыны керек, туризм индустриясын дамыту сан-салалы жұмыстарды жолға қоюдан басталады. Ең бірінші біз өз өңірімізді шетелдіктерге барлық жағаынан таныстыруымыз керек. Олардың қызығушылығын тудырып, туризмды дамыту туралы жаңа бағыттар ашу керек. Сондықтан біз облыстағы инфроқұрлымды дамытуымыз керек және туристік объектілерді тарихи және мәдени ескерткіштерді, табиғи ресурстарды тиімді пайдалануымыз қажет. Қазіргі таңда Ақтөбе облысында туризімнің қарқынды дамуына бағытталған, тиімді бағдарламалар жасалынып, әрі біртіндеп атқарылуда. Осы курс жұмысымда мен Ақтөбе облыстық түризімнің қазіргі жағдайы және болашағы, оның дамуының ерекшеліктері, мәселелері мен оларды шешу жолдарын қарстырдық. . Ал Ақтөбе облысы болса қазіргі туристердің барлық сұраныстарын қанағаттандыра алатын, ерекше туристік мүмкіншілігі бар орталық болып дамып, жетіле алады. Өйткені облыстың басқа аймақтармен салыстырғанда төмендегідей өзіндік ерекшелігі бар, олар: Экономика салаларының дамуы; тарихи-мәдени ескертіштердің ерекшеліктері; Мұражайлардың, мәдени-көңіл көтеру орындардың, этнографиялық жүйелердің болуы. Сонымен Ақтөбе облысы қазіргі кезде мықты туризм инфраструктурасын дамытуға арналған барлық ресурстар мен факторларға ие. Осылардың барлығы облыста туризм саласының қарқынды дамуына өте үлкен ықпал етеді.
Шыны керек, туризм индустриясын дамыту сан-салалы жұмыстарды жолға қоюдан басталады. Ең бірінші біз өз өңірімізді шетелдіктерге барлық жағаынан таныстыруымыз керек. Олардың қызығушылығын тудырып, туризмды дамыту туралы жаңа бағыттар ашу керек. Сондықтан біз облыстағы инфроқұрлымды дамытуымыз керек және туристік объектілерді тарихи және мәдени ескерткіштерді, табиғи ресурстарды тиімді пайдалануымыз қажет. Қазіргі таңда Ақтөбе облысында туризімнің қарқынды дамуына бағытталған, тиімді бағдарламалар жасалынып, әрі біртіндеп атқарылуда. Осы курс жұмысымда мен Ақтөбе облыстық түризімнің қазіргі жағдайы және болашағы, оның дамуының ерекшеліктері, мәселелері мен оларды шешу жолдарын қарстырдық. . Ал Ақтөбе облысы болса қазіргі туристердің барлық сұраныстарын қанағаттандыра алатын, ерекше туристік мүмкіншілігі бар орталық болып дамып, жетіле алады. Өйткені облыстың басқа аймақтармен салыстырғанда төмендегідей өзіндік ерекшелігі бар, олар: Экономика салаларының дамуы; тарихи-мәдени ескертіштердің ерекшеліктері; Мұражайлардың, мәдени-көңіл көтеру орындардың, этнографиялық жүйелердің болуы. Сонымен Ақтөбе облысы қазіргі кезде мықты туризм инфраструктурасын дамытуға арналған барлық ресурстар мен факторларға ие. Осылардың барлығы облыста туризм саласының қарқынды дамуына өте үлкен ықпал етеді.
1. Сағындықов Е.Н. , Тәжібаев М. Қ., Нұрғалымова Қ.С. Ақтөбе облысының тарихы.Ақтөбе,2002.
2. Энциклопедия – Ақтөбе. «Отандастар –Полиграфия» ЖШС, 2001
3. Флоренский П.В. Метеоритный кратер Жаманшин (Северное Приаралье) и его тектиты и импактиты ССР. Сер. Гегр. - 1975
4. Природные ресурсы Заподного Казахстана и перспективы их использованя в бальниологий и народном хозяйстве. – Актюбинск, 1977 г.
5. Ақтөбе облысының әлеуметтік-экономикалық дамуы 2005 жылдың қаңтар-тамызы
6. Природные лечебные факторы на службу оздоровления населения Актюбинской области //Матер.межрег.конф.-Актюбинск,1991
7. Ресурсы поверхностных вод СССР // под редакцией Протасьева М.С..Гидрометеоиздат,1966,Нижнее Поволжье и Западный Казахстан.Вып.3.Актюбинская область.
8. Кубесова Г.Т.Природные предпосылки развития отдыха и туризма Актюбинской области //Актуальные вопросы теории и практики туризма:Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция матариалдары.-Алматы:Қазақ Университеті,1999ж.
9. Алиева Ж.Н. Экологический туризм: учебное пособие. – А.: Қазақ Университеті. 2002 – 6-21 б.
10. Ердавлетов С.Р. Экономическая и социальная география Казахстана. – А. 1997 – 328 б.
11. Қазақ Ұлттық энциклопедиясы I-том. 2001 – 98 б.
12. Қазақ Ұлттық энциклопедиясы III-том. 2001 – 154 б.
13. Атлас Казахстана. – А.: 2003 – 36 б.
14. Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. Алматы, Атамұра, 2000.-336 б.
15. Ескерткіш-ел тарихы //Аджиғалиев С.И.-Актөбе,1992ж.-46-48б.
16. Сенин В.С. Организация международного туризма: Оқулық.М.: Финансы и статистика, 1999.
17. Экономика современного туризма // Г. А. Карпова редакциясымен. М., С-П.: Герда, 1998.
18. Программа развития туристской отрасли на 2003-2005гг./Қазақстан Республикасының туризм мен спорт агенттігі.-Астана,2003.
19. Саипов А.А. Теория и практика туризма Казахстана. А., 1999.
20. Ақтөбе облысының статистикалық мәліметтері.-2005-2006.-Ақтөбе,2005.21-30б.
21. Биржаков М.Б. Введение в туризм. М., 1999.
22. Пиронник И.И. Основы географии туризма и экскурсионного обслуживания. М., 1992.
23. Forecast for 2020 (Прогноз на 2020г.) Дүниежүзілік Туристік Ұйым. 1998.
24. Дуйсен Г.М., Надыров Ш.М. /Туристская деятельность и инфраструктура туризма в Казахстане. Вестник КазГНУ им. Аль-Фараби Алматы,2000 – 49-55б.
25. Мазбаев О. Б. /Некоторые актуальные вопросы развития туризма в Казахстане. // Актуальные вопросы теории и практики туризма: сборный материал Республиканской научно – практической конференции. - Алматы, 1999 - 85-87б.
26. О туризме в Республике Казахстан в 2000 году Статистический справочник. Статистика агенттігі. Алматы, 2001 – 74 б.
27. Ердавлетов С. Р. Казахстан туристский. Алма-Ата: Кайнар, 1989 – 236 б. 48. Мариковский П. И Заповеди поющего бархана. Алматы: "Ғылым", 1996 – 251б.
28. Чигаркин А.В. Памятники природы Казахстана. Алма-Ата, 1980 - 143б.
29. Актуальные вопросы теории и практики туризма: Сборник материалов Республиканской научно- теоретической конференции / С. Р. Ердавлетов редакциясымен. - Алматы, Казак университетi, 1999. - 188б.
30. Сотников А.В. Вода-жизнь-Актюбинск: Полиграфия. 1992.50-51б.
31. Сегедин Р.А. Рассказ о геологии Актюбинской области и богатствах ее недр. Ақтөбе.2002. 24-38б.
2. Энциклопедия – Ақтөбе. «Отандастар –Полиграфия» ЖШС, 2001
3. Флоренский П.В. Метеоритный кратер Жаманшин (Северное Приаралье) и его тектиты и импактиты ССР. Сер. Гегр. - 1975
4. Природные ресурсы Заподного Казахстана и перспективы их использованя в бальниологий и народном хозяйстве. – Актюбинск, 1977 г.
5. Ақтөбе облысының әлеуметтік-экономикалық дамуы 2005 жылдың қаңтар-тамызы
6. Природные лечебные факторы на службу оздоровления населения Актюбинской области //Матер.межрег.конф.-Актюбинск,1991
7. Ресурсы поверхностных вод СССР // под редакцией Протасьева М.С..Гидрометеоиздат,1966,Нижнее Поволжье и Западный Казахстан.Вып.3.Актюбинская область.
8. Кубесова Г.Т.Природные предпосылки развития отдыха и туризма Актюбинской области //Актуальные вопросы теории и практики туризма:Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция матариалдары.-Алматы:Қазақ Университеті,1999ж.
9. Алиева Ж.Н. Экологический туризм: учебное пособие. – А.: Қазақ Университеті. 2002 – 6-21 б.
10. Ердавлетов С.Р. Экономическая и социальная география Казахстана. – А. 1997 – 328 б.
11. Қазақ Ұлттық энциклопедиясы I-том. 2001 – 98 б.
12. Қазақ Ұлттық энциклопедиясы III-том. 2001 – 154 б.
13. Атлас Казахстана. – А.: 2003 – 36 б.
14. Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. Алматы, Атамұра, 2000.-336 б.
15. Ескерткіш-ел тарихы //Аджиғалиев С.И.-Актөбе,1992ж.-46-48б.
16. Сенин В.С. Организация международного туризма: Оқулық.М.: Финансы и статистика, 1999.
17. Экономика современного туризма // Г. А. Карпова редакциясымен. М., С-П.: Герда, 1998.
18. Программа развития туристской отрасли на 2003-2005гг./Қазақстан Республикасының туризм мен спорт агенттігі.-Астана,2003.
19. Саипов А.А. Теория и практика туризма Казахстана. А., 1999.
20. Ақтөбе облысының статистикалық мәліметтері.-2005-2006.-Ақтөбе,2005.21-30б.
21. Биржаков М.Б. Введение в туризм. М., 1999.
22. Пиронник И.И. Основы географии туризма и экскурсионного обслуживания. М., 1992.
23. Forecast for 2020 (Прогноз на 2020г.) Дүниежүзілік Туристік Ұйым. 1998.
24. Дуйсен Г.М., Надыров Ш.М. /Туристская деятельность и инфраструктура туризма в Казахстане. Вестник КазГНУ им. Аль-Фараби Алматы,2000 – 49-55б.
25. Мазбаев О. Б. /Некоторые актуальные вопросы развития туризма в Казахстане. // Актуальные вопросы теории и практики туризма: сборный материал Республиканской научно – практической конференции. - Алматы, 1999 - 85-87б.
26. О туризме в Республике Казахстан в 2000 году Статистический справочник. Статистика агенттігі. Алматы, 2001 – 74 б.
27. Ердавлетов С. Р. Казахстан туристский. Алма-Ата: Кайнар, 1989 – 236 б. 48. Мариковский П. И Заповеди поющего бархана. Алматы: "Ғылым", 1996 – 251б.
28. Чигаркин А.В. Памятники природы Казахстана. Алма-Ата, 1980 - 143б.
29. Актуальные вопросы теории и практики туризма: Сборник материалов Республиканской научно- теоретической конференции / С. Р. Ердавлетов редакциясымен. - Алматы, Казак университетi, 1999. - 188б.
30. Сотников А.В. Вода-жизнь-Актюбинск: Полиграфия. 1992.50-51б.
31. Сегедин Р.А. Рассказ о геологии Актюбинской области и богатствах ее недр. Ақтөбе.2002. 24-38б.
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 АҚТӨБЕ қаласындағы демалыс пен туризмнің дамуының алғышарттары
1.1 Табиғи компонентердің және жеке обьектілердің
сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... 5
1.2 Табиғи ландшафттардың туристтік атрактивтілігі бойынша аудан
территориясын
аймақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2. 2006-2008 жж. арналған Ақтөбе облысында туристік саланы дамытудың
өңірлік бағдарламасы
2.1 Қаланың туристік инфрақұрылымын және туристік саланың қазіргі жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Бағдарламаның мақсаттары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
2.2.1 Бағдарламаны жүзеге асырудың негізгі бағыттары мен
тетіктері ... ... ... ...
2.2.2 Бағдарламаны жүзеге асырудан күтілетін
нәтижелер ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3 Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризмнің қазіргі жағдайы және оның
болашағы
3.1 Дамытуға қолайлы іскерлік туризмнің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризмнің
болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебитетер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі.Туризм – экономиканың, мемлекет пен қоғам
дамуының маңызды факторы болып табылады.Туризмді дұрыс жолға қоябілу қыруар
пайда табуға жол ашады. Қазақстанның туризмін экономиканың басымдылыққа ие
саласы ретінде қарастыруға болады. Республикада туризм мен спортты
дамытудың мемлеккеттік бағадарламалары қабылдануда. Шетел тәжірибесінен
белгілі болғандай егер мемлекет тарапынан дұрыс және тиімді саясат
жүргізілетін болса туризм өзін өзі қамтамасыз ететін және де бұл нарықтың
белгілі бір дәрежеде дамуына әкелетін жүйеге айналады. Бүкіл дүниежүзілік
туристік ұйымының маркетингтік қызыметтері зерттеулерінің мәліметтері
бойынша Ақтөбе облысында туризмді дамытудың мүмкіндіктері мол. Менің курс
жұмысымның тақырыбы Ақтөбе облысының туризмінің қазіргі жағдайы мен
болашағын ашып көрсету. Ақтөбе облысының туризм жағдайы даму үстінде..
Облыстың туризмі Ақтөбе обылысының әкімшілік тарапынан қолдау табуда.
Облыста туризмнің дамуына көптеген мүмкіншіліктер бар. Олар табиғи
рекреациялық ресурстар, тарихи-мәдени ескерткіштер. Бүгінгі күні туризмнің
инфрақұрылымы, сервис деңгейі нашар дамыған, екінші буындағы білікті
туристік кадрлар жетіспейді, автомобиль жолдарының, көптеген мәдениет және
тарих ескерткіштерінің қанағаттанғысыз жағдайы, батыстық туристің біздің
өлке туралы хабарының аздығы, туризмнің негізгі көрсеткіштерін есептеу
әдістемесінің жетілмегендігі, облыстың кейбір аудандарындағы экологиялық
жағдайдың қолайсыздығы.
Шыны керек, туризм индустриясын дамыту сан-салалы жұмыстарды жолға қоюдан
басталады. Ең бірінші біз өз өңірімізді шетелдіктерге барлық жағаынан
таныстыруымыз керек. Олардың қызығушылығын тудырып, туризмды дамыту туралы
жаңа бағыттар ашу керек. Сондықтан біз облыстағы инфроқұрлымды дамытуымыз
керек және туристік объектілерді тарихи және мәдени ескерткіштерді, табиғи
ресурстарды тиімді пайдалануымыз қажет. Қазіргі таңда Ақтөбе облысында
туризімнің қарқынды дамуына бағытталған, тиімді бағдарламалар жасалынып,
әрі біртіндеп атқарылуда. Осы курс жұмысымда мен Ақтөбе облыстық түризімнің
қазіргі жағдайы және болашағы, оның дамуының ерекшеліктері, мәселелері мен
оларды шешу жолдарын қарстырдық. . Ал Ақтөбе облысы болса қазіргі
туристердің барлық сұраныстарын қанағаттандыра алатын, ерекше туристік
мүмкіншілігі бар орталық болып дамып, жетіле алады. Өйткені облыстың басқа
аймақтармен салыстырғанда төмендегідей өзіндік ерекшелігі бар, олар:
Экономика салаларының дамуы; тарихи-мәдени ескертіштердің ерекшеліктері;
Мұражайлардың, мәдени-көңіл көтеру орындардың, этнографиялық жүйелердің
болуы. Сонымен Ақтөбе облысы қазіргі кезде мықты туризм инфраструктурасын
дамытуға арналған барлық ресурстар мен факторларға ие. Осылардың барлығы
облыста туризм саласының қарқынды дамуына өте үлкен ықпал етеді.
Мен осы тақырып бойынша курс жұмысымда алға қойған мақсатым мен міндетім
Ақтөбе облысының туризмінің қазырғы мәселелерін зерттеп туристік
индустриясының дамуына аз да болса үлесімді қосу. Тақырып бойынша жұмыс
істеу барысында біршама мәліметтер жинақтап оларға талдау жүргізіп,
тақырыпты өздеңгейімде ашып жаздым деп ойлаймын. Осы курс жұмысым үш
бөлімнен тұрады: бірінші бөлімде Ақтөбе облысының туристік географиясы мен
аудандар бойынша туристік рекреациялық мүмкіншілігін қарастырдым, екенші
бөлімде облыстың әлеументтік-экономикалық жағдайына талдау жасадым, үшінші
бөлім ең маңызды бөлім болып табылады, себебі мұнда облыстың туристік
инфрақұрлымына және дамуға қолайлы туризм түрлері мен оны дамытуына жаңа
бағыттары талдау жасалып ұсынылған. Ақтөбе облысы болашақта ел іші -
сыртындағы туристерді баурайтын туристік орталыққа айналу үшін
инфрақұрылымды, қызмет көрсету деңгейін жоғарлату қажет. Мысалы, туризм
саласында инвеситициялық саясат қалыптастырып, облыстағы туризм
инфрақұрылымының нашар дамығанын және қаржының шектеулілігін ескере отырып
инвеситициялар және жеке капитал тарту есебінен саланы қарыжыландыру
мәселесін шешу керек және де облыс ішінде кәсіптік маман даярлау қажет.
Бітіру жұмысының мақсаты- Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризм даму
мысалында Қазақстан туризмінің перспективаларын анықтау.
Аталған мақсаттарға жету үшін автор алдына келесі міндеттерді қойды:
• Ақтөбе қаласындағы демалыс пен туризмнің дамуының алғышарттарын
қарастыру;
• 2006-2008 жж. арналған Ақтөбе облысында туристік саланы дамытудың
өңірлік бағдарламасының мәнін түсіну;
• Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризмнің қазіргі жағдайы және оның
болашағын анықтау.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Бітіру жұмысында автор шетелдік,
ресейлік және посткеңестік, отандық зерттеушілердің еңбектерін
пайдаланды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Бітіру жұмысының жазылуы барысында оқу-анықтамалық әдебиет ретінде
талқыламалық-анықтамалық сөздіктер, топтамалар
қолданылды ... ... ... ... ... ...
Бітіру жұмысының деректік негізін маңыздылық деңгейі мен тақырыптық
негізі бойынша үш топқа бөлуге болады: ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Деректердің бірінші тобын Қазақстан Республикасының заңнамалық құжаттары
кұрайды:
Деректердің екінші тобын статистикалық мағлұматтар құрайды:
Деректердің үшінші тобын интернет құжаттары құрайды.
Бітіру жұмысының әдістемелік негізін хронологиялық, тарихи, салыстырмалы-
сараптамалық, индуктивті, дедуктивті әдістер құрайды.
Бітіру жұмысының құрылымы кіріспе, үш тараудан, қорытынды, қолданылған
деректер тізімі және қосымшадан тұрады.
2 Ақтөбе облысының демалысты және туризмді дамытудың алғышарттарына
мінездеме беру.
2.1 Демалысты және туризмді дамытудың табиғи алғышарттары.
Ақтөбе облысының территориясы кейбір физикалық-географиялық
ерекшеліктеріне қарамастан (шұғыл континентті климаты, судың тапшылығы,
аринді типті ландшафттардың болуы, жердің жазықтығы), үзілістік іс-
әрекеттердің әр-алуан түрлері мен формаларының дамуына үлкен мүмкіндік
береді.
Ақтөбе облысы Қазақстанның солтүстік-батысында, 45о 10-51о 20
солтүстік ендік және 53о 35- 64о 15 шығыс бойлық аралығында
орналасқан.[65] Оның территориясы оңтүстіктен солтүстікке қарай 700км,
шығыстан батысқа қарай 800км жерді алып жатыр. Ақтөбе болысының жалпы
көлемі 300,6 мың км2 (немесе Қазақстан территориясының 11%-ын алып жатыр).
Солтүстігінде облыс Ресейдің Орынбор облысымен, шығысында – Қостанай және
Қарағанды облыстарымен, оңтүстік-шығысында- Қызылорда облысымен,
оңтүстігінде үлкен Арал теңізімен шайылып,Өзбекстанмен, батысында-
Манғыстау, Атырау және Батыс Қазақстан облыстарымен шектеседі. Сонымен қоса
Ақтөбе облысы- Шығыс бөлігін снауға ламай, солтүстігі мен оңтүстігінде ТМД
елдерімен, тағы республиканың саяси-экономикалық аудандарымен тығыз
байланысты, Қазақстанның жалғыз облысы болып саналады.
Еуразияның ең тереңдігінде орналасқанымен, Ақтөбе облысы жердің екі
бөлігінде шоғырланған- Еуропада және Азияда. Қазақстан аумағында тағы осы
жер бөліктерінің шекарасы Орал тауларынан, Ембі өзенінен және Каспий
теңізінің солтүстік бөлігінен өтетіні бізге мәлім. Оның орналасқан жерінде
алғашқыдан-ақ геологиялық, геоботаникалық және басқа да ерекшеліктерін
алдын ала белгіледі.
Негізінен Ақтөбе облысынында туризмнің және демалыстың қарқынды
дамуына, оның көлемі, географиялық орны және солтүстігі мен оңтүстігінде
көршілес мемлекеттермен шекарасының көптігі әсер етеді.
2.1.1 Жеке объектілері мен периодтық компоненттерінің мінездемесі.
Ақтөбе облысының қазіргі жер бедері үстірт зоналарының, таулы
жерлердің, қара топырақты алқаптардың және біршама жазық аймақтардың
алмасуымен бірге Қазақстанның таулы-жоталы жазықтықтарын алып жатыр.
Облыстың солтүстік және орталық аймақтары неғұрлым жоғары орналасқан (300-
600м), ал батыс және оңтүстік-шығыс жерлері керісінше төмен (100-200м)
болып келеді. Облыстың территориясының орташа биіктігі- теңіз деңгейінен
250-300м бола тұрып, жер бедері әр түрлі және бөлшектелген: горизонталь
бойымен 2-5кмкм2 және вертикаль бойымен 20-50м [67]. Биік тауы
Мұғалжардағы Үлкен Боқтыбай (657м), аласа тауының биіктігі -Үстірттің етегі
(18м).[65]
Мұғалжар тауынан Орал тауының оңтүстігіне дейін және Ор-Іле жотасы,
Батыс Қазақстанның кембриға дейінгі заманындағы метаморфтық тау жыныстары
мен палеозой кезеңіндегі магмалық , кембри мен перм кезеңдерін қоса
алғандағы тау жыныстары алып жатыр.
Мұғалжар тау жүйесі өзімен бірге, Ор өзенінің с.е 48о дейін созылып
жатқан аласа тау жоталарын қамтыған. Таудың оңтүстік жағында Дәутау(619м),
Айрық немесе Екі Бауыры(634м), Бершоғыр(638м), және бүкіл Батыс
Қазақстандағы ең биік шыңы Үлкен Боқтыбай(657м) орналасқан.
Таудың жер бедері жоталы-тізбекті Ембі өзенінің жоғарғы ағысына дейін,
Ор өзені мен Ырғыздың да ағыстарына дейін созылып жатыр. Ақтөбе облысының
жоғарғы аймақтары Батыс Қазақстанның , палеозойдың соңғы кезеңінен бастап
бір де бір рет су астында болмаған жалғыз аймақ. Осы да басқа да көптеген
факторлар бұл жердің ерекше әр-түрлі геологиялық-геоморфологиялық
объектілердің қалыптауына ықпал еткегдігі бізге мәлім. Мысалы: Шуылдақ
палеовулкандық кратер, Тікбұтақ жырасы т.б.
Организмдердің қалдықтары белгілі бір мерзімдегі, белгілі бір аумақтағы
тіршіліктің өркендеп дамуына үлкен ықпалын тигізетінін білеміз. Мысалы:
Мұғалжардың батыс жағындағы құмдарында көптеген кесірткелердің алуан
түрлерін байқауға болады. Тағы бір мысал Раманкөл және Ор өзенінің
жағалауында көптеген субтропиктік зоналардың өсімдіктері табылған: лавр,
фикус, грек жаңғағы, магнолий секілді. Бұл өсімдіктер шөлді жердің
кішігірім оазистарында өсіп жетілді жеуге болады.
Ор-Ілек жотасы, Ілек және Ор өзендерінің ортасында орналасқан. Жотаның
орталық жағы биік үстіртті, орташа биіктігі 350-500м, арғы жағында біршама
аласарып отырантын алқапты алып жатыр. Орал өзенінің сол жақ саласы мен
Тереклі өзенінің оң жақ саласында Тереклі Тауы орналасқан. Жақсы-Қарғалы
өзенінің жоғарғы ағыстарының ауданы Қарғалы таулары деп аталады.[68].
Мұндай биіктік аймаққа негізінен үш пейзажқұрушы фактор әсер ете алады:
үстірттің бөлшектілігі, территориянвң бос және орманды болуы. Ор-Ілектің
батысы мен басқа да аймақтары тізбектік үстірттер мен және ландшафттармен
сипатталады. Үстірттің құрылымында, Шілісай өзені аймағында гипстік үңгірді
көруге болады (Жақсы Қарғалы өзенінің оң жақ жағалауы), шұңғырдың түбінен
беткейіне дейін кристалдық гипспен қапталған. И.А Костанье 1916ж өз
зерттеулерінде бұл құбылыс туралы айтып өткен.[69]
Табиғаттың сирек туындылары- рифтер, әктасты балдырлар Ақтасты
өзенінің аймақтарында кездеседі (Жақсы Қарғалының сол жақ жағалауы) және
Жақсы Қарғалы өзенінің оң жақ жағалауында да. Геолог Р.А Сегединов басқа да
геологиялық объектілерді анықтап сипаттаған [70].
Әр-түрлі табиға және жасанды тастар нағыз табиғатты сүйетін адамдарды
таңғалдырады. Геолог Б.Е Мелецкийнің [71] айтуы бойынша, Ақтөбе облысының
яшмаларының ерекше сапасы Ордың және Оралдың белгілі яшмаларынан кем емес.
Ор-Ілек жотасында орналасқан Анастасъевтің туған жеріндегі яшмалардың түрлі-
түстілігі неғұрлым танымал болып келеді. Соңғы жылдары тастарды
құрметтеушілер арасында үлкен атаққа ие болған Шандинскідегі агттардың
пайда болуы, олар Ор-Ілектің жоғарғы жоталарында және Мұғалжардың оңтүстік-
батысында бар. Оралдың маңындағы жон Ақтөбе облысының батыс аймақтарын алып
жатыр, оның үсті бөктерлі-құламалы, көптеген кішігірім өзендермен және
сайлармен бөлшектелген. Сондықтан беткейдің орташа қалыңдығы 2-5 кмкм2.
Орташа көлемінің вертикалды бөлшектенуі 20-50м-ге дейін тебіренеді.
Абсолюттік биіктігі солтүстік-шығысында 350м-ден, батысы мен оңтүстік
батысында 80-100м-ге дейін жетеді.Жонның ерекшелігі ландшафттың құрылысы
мен үстірттің сипаттамасы бойынша анықталады.
Жонның бірінші ерекшелігі- турткулдардың(жазық шыңдардың қалдықтары)
бар болуы.[67]. Турткулалар мұз басу кезінде пайда болды. Жылы сулардың
күшті ағыстары Орал маңының жазықтарына бет бұрғанда, жерді шайып және
бөлшектеп жіберген болатын. Жердің неғұрлым берік және тығыз аймақтары
шайылу кезінде өзгеріске ұшырап әлсіреп, өзіне тән ерекше формаларына ие
болды. Сарықобда және Қарақобда өзендерінің арасында Ұйташ атты үшкір шыңды
турткулалардың көпшілігі шоғырланған. Байсары және Бесоба тауларының
турткулалары да қызықтырады.
Жонның екінші ерекшелігі- бор құрамдас таулардың, жоталардың,
үстірттектес жоталардың болуы. Академик Чибилев Орал маңы жонын ақ
горнизондар әлемі деп атаған, өйткені Қазақстанның бір-де бір жерінде
осындай бор құрамдас аумақтар жоқ. Орал маңы жерлерінде Үлкен Қобды
жағалауындағы Шаңғырау, Үіл,Ақтолағай өзендерінің, ембінің оң жақ
саласында көптеген қызықты бор құрамдас объектілерді көруге болады.
Ақтолағай аймағы облыстың ең таңғалдырарлық жерлерінің бірі. Геолог Р.А
Сегединнің айтуы бойынша ағынды сулар, күшті желдер жонды бөлшектетіп
тастайды және оның орнында биік күн көзіне шағылысып тұратын ақ қалдықтары
қалған, олар Үндістанның экзотикалық сарайларын еске түсіреді дейді. [70]
Үшінші ерекшелігі- бірнеше жүз м тереңдікке 1-2км орналасқан күшті
тұздардың арқасында, тұзды тектоникалардың ландшафттарының құрылуы мен
дамуына әсер етеді. Тұзды структуралардың морфоструктуралары
ландшафттардағы өздеріне тән ерекше формалардың жер бетіне шығуына ықпал
етеді. Орынбордағы Орал тауында ьабиға қорлардың көптеген ескерткіштері
тұзды тектоникамен байланысты екендігін көрсетеді.
Жонның төртіншң ерекшелігі-бұл ауданның өзендерінің ұзын және ерекше
болып келуі. Каспийдің трансгрессиялық замандарында теңіз өзендерінің
ағысы бойымен терең жерлеге дейін барып, түбінде теңіздік және құрлықтық
қалдықтарын қалдырған.
Сонымен, Орал маңы жонын геологиялық-геоморфологиялық ескерткіштердің
мұражайы деп атауға болады.
Ақтөбе облысының оңтүстік-батысындағы Үстірт жоны өзінің биік жарлы-
шыңдарымен шектеледі. Жонның морфоструктурасы орташа тығыздалып
бөлшектенген 5-10 кмкм2, бөлшектенідің тереңдігі- 2-10 м-ге дейін барады.
Жонның беті жазық, түзу, эррозиядан сақталған. Үстірттің кейбір
аймақтарында красттық формадағы рельефттер дамыған: үңгірлер, лйыстар (Сам)
айналасында кішкене құм алаптары, сортанды шұңғымалар (Асмантай) кездеседі.
[74] Шыңдардың үстірттері оның геологиялық құрылымымен байланысты. С.В.
Викторовтың болжамы бойынша, шыңдардың құрамында балшықтың, құмның, әр-
түрлі механикалық құрылғыдағы бор құрамдас заттардың болуы, қоршаған
ортаның ерекше шұбарлануына әсер етеді.
Облыстың ең батысында орналасқан Каспий маңы ойпаты үстірттік анықтама
бойынша абсолюттік биіктігі-100м-ден төмен мінсіз жазықтардан тұрады.
Горизонталь бойымен бөлшектенудің орташа тығыздығы- 20-5кмкм2,
вертикальдық бөлшектену тығыздығы- 20м-ге дейін жетеді. Бұл жердің
территориясы ертеде теңіз түбі болған, нәтижесінде Орал маңы жонынан ағып
келетін аллювилі өзендермен толтырылған.
Тұзды торғай жоны Мұғалжар тауының шығысында орналасқан. Жонның
Ақтөбелік бөлігі Ұлықаяқ өзенінің жоғарғы ағысында шектеліп, 100-350м
абсолют биіктікте тербеледі. Горизонтальдың орташа бөлшектенуі- 2-5кмкм2,
кейбір аймақтарда 10-25кмкм2. Жонның қырларын 0,1-2кмкм2-қа дейін қатты
тілімделіп, тұзды қалдықтардың шыңдарына айналған. Жонның вертикаль
бөлшектенуі- 5-10м.
Торғай жонымен Үстірт жонының арасында Тұран ойпатының морфологиялық
көрсеткіштері орналасқан: Горизонталь бойымен тығыздығы- 2-5кмкм2,
вертикаль бойымен- 10-20м.
М.В. Новоточинның байқауынша, [76] Үлкен және кіші құмдар мен ойпаттың
басқа да аймақтарындай, өзіне деген үлкен қызығушылықты арттырып отыр.
1913ж Шалқартеңіз көлінің солтүстігінде геологтар ірі сүтқоректілердің
сүйегін, сонымен бірге мүйізі жоқ мүйзтұмсұқтың, биіктігі -7м
индрикотерияның да қалдықтары табылған.[68] Ақтөбе облысы- бұл жануарлардың
қалдықтары бірінші болып табылған жер саналады. Шалқартеңіз көлінің
шығысында 5000 жыл бұрын үлкен Жаманшын метеориті құлап жарылғандығы туралы
дерке бар. Қазіргі кезде метеорит құлаған орны диаметрі- 6,5-7км үлкен
шұңғыр түрінде танылады. Кратердің ерекше құрылымы тұқымдардың күйіп
балқуына әсер етеді. Күйген кезде қызарып, шынылар мен шлақтар
(импактиттер) тығыз және бытыраңқы болады. [77]
Сонымен, Ақтөбе облысы территориясындағы ойпаттар мен жондардың
алмасуы, спорттық-денсаулықты дамыту мамандарының жұмыс істеуіне мүмкіндік
туғызады. Бұл мақсатта, тереңдігі мен тығыздығының бөлшектенуінің ішінде ең
қолайлыларын анықтап алу керек. Соның өзінде Жаманшын кратері
Ақтолағай,Ақшатау,Бершоғыр таулары секілді бөліктері туризмнің дамуына
үлкен қызығушылық туғызып отыр.
Ақтөбе облысының климатының сібір,арктикалық, континетті және тропиктік
ауа массалары, ауа райының жиі ауысуына ықпалын тигізеді. Облыстың жзалпы
сипаттамасы оның географиялық жағдайына қатысты: қысы суық,ызғарлы, жазы
ыстық, көктемгі мерзімі қысқа, атмосфералық жауын-шашын аз түседі.
Қаңтардың орташа температурасы солтүстігінде- -15,1оС, оңтүстігінде-
-15,5оС, Шілденің орташа температурасы солтүстігінде- +22 оС, оңтүстігінде-
+25,8 оС. Ауа тмпературасы абсолюттік минимумы- -47 оС дейін жетеді
(Мұғалжарда), ал басолют максимумы- +45 оС (Ырғыз тауында). Облыс
территориясының жылдық орташа жауын-шашын мөлшері солтүстіктен оңтүстікке
330-дан 130мм ауысады. Желдің орташа жылдық жылдамдығы- 3,5мс-нан 6мс-на
дейін.
Туризммен демалыс орындарының аймақтық дамуынаң негізгі қозғаушы
ресурсы- климат болып табылды. Климаттың теориялық және физиологиялық
классификациясының әдісін И.С.Кандрор, Д.М.Демин және Е.М.Ратнер ойлап
тапқан. Рекреациянвң дамуындағы ауа райының типтерін анықтау үшін,
Н.А.Данилованың методикасы қолданылады.[43] Сонымен қатар климаттың
сәттілік дәрежесі жайлы күндер санымен анықталады. Оған: комфортты, салқын
субкомфотты, ыстық субкомфортты күндерді жатқызамыз.
Ауа райының ең жайлы типі- ол рғзаның термоқадағалағыш кернеудің
минималды шартында, рекреациялық шынығуына мүмкіндік беретін климат.
Субкомфортты ауа райында: ыстық, салқын кездерде, жазғы туризм мен демалыс
орындары шектеледі. Ыстық ауа райында ең жақсы жылу сезімділігі өзен
жағалауларында, көлдерде, су қоймаларында байқалады. Ал салқын ауа райының
артықшылығы- денсаулықты жақсарту үшін рекреациялық жаттығулары, мысалы:
велосипед тағы да басқа туризм түрлері. Рекреациялық мақсаттарда белгілі
бір туристтік кез болатын ауа райын бағалау қажет. Белгілі бір айлар мен
жылдардың орташа есеппен алғанда әр –қалай мінездеме беру қажет.[78] Жылы
ауа райының ұзақ мерзімге созылу кезінде, демалыс орындары мен туризм қажет
ететіні, орташа күнделіктік температура- 10 оС-22 оС [44] және жел
жылдамдығы. Сонымен қоса, адам ағзасына зиян келтіретін метеорологиялық
элементтер мен атмосфералық құбылыстар ауа райының сәттілігін анықтауға
үлкен назар аударуда. Мысалы: ұзақ және қатты жауын-шашын,тұман тағы да
басқалары.[79,80] Зерттеу жұмыстары кезінде, ондаған жайлы күндердің
ішіндегі бір-екі жайсыз күндер туристтердің назарына түспейтіндіктен,
санауға алынбай жайлы ауа райының қатарына кіргізілген болатын. Ал ұзақ
дискомфортты ауа райының арасында бір-екі жайлы күндерді керісінше өзгеріс
туғызбағандықтан санауға алмаған. Сондықтан зерттеулер нәтижесінде екі
көрсеткішке ие болған: 1-жайлы күндер саны; 2-сәтті ауа райының ұзақтығы.
(1-кесте). Ақтөбе облысының туризммен жазғы демалыс үшін :
1-кесте: Жылдық жайлы күндкр саны мен жайлы ауа райының ұзақтығы.
Пункт Жылдық жайлы Жайлы ауа райының Жайлы мерзім
(метеорологиялық күндер саны ұзақтығы
станциялар)
Мартұқ 114 151 24.04.-22.09
Комсомольское 105 151 23.04-21.09
Ақтөбе 105 157 14.04-27.09
13.08-05.10
Орта есеппен 107 153
Алғанда
Мұғалжар 109 151 16.04-25.07
05.08-23.09
Ырғыз 102 159 03.04-18.06
06.08-03.10
Орта есеппен 105 155
алғанда
Шалқар 112 118 29.03-24.07
29.08-03.10
Аяққұм 113 149 30.03-13.06
30.08-06.10
Орта есеппен 112 133
алғанда
Берілген көрсеткіштер, Л.Н Пушкованың айтуы бойынша, зерттеулер
көбінесе жайлы ауа райының ұзақтығын анық көрсетеді.[81] Орта есеппен
алғанда, туризм мен демалыс орындарының жазғы уақытындағы жайлы ауа райының
ұзақтығы-143 күн.
Н.А Данилованың әдістемесіне сәйкес, облыстың жеке пункттарының
графигі жасалған. Мұндай графиктер арқасында жазғы уақытта туризм мен
демалыс орындарын қай жерге орналастыруы керек екендігін айтуға болады. Бұл
зерттеулерді жүргізудің ең қолайлы жолы- 2-кестені жалғастыру. 2-
кесте- Ақтөбе облысының жазғы демалыс пен туризм түрлерінің ауа райының
сәттілігіне байланысты күндер санының анықталуы.
Пункт Жылдық ауа райының күндер саны
(метеорологиялық
станциялар)
Комфорт- Сытық Салқын жайлы жайсыз
ты субкомфорт-ты субкомфорт-ты
Мартұқ 70 27 17 114 251
Комсомольское 76 18 11 105 260
Ақтөбе 68 13 21 102 263
Мұғалжар 66 29 14 109 256
Ырғыз 60 19 23 102 263
Шалқар 59 21 32 112 253
Аяққұм 63 19 31 113 252
Нәтижесінде мынадай қорытынды жасауға болады:
1. Туризммен демалыс орындарының ең қолайлы жазғы уақыты Ақтөбе облысының
солтүстігінде (Мартұк селосы, Ақтөбе және Комсомольское) және
орталығында (Мұғалжар, Ырғыз)орта есеппен 153,155 күн ; содан кейін
оңтүстік бөлігі (Шалқар қаласы,Аяққұм селосы)- орта есеппен 133 күн.
2. Туристтік жазғы маусымының ең ерте ашылуы оңтүстік бөлігінде
(Мұғалжар,Ырғыз); ең соңынан солтүстік бөлігінде
(Ақтөбе,Мартұк,Комсомольское) ашылуы мүмкін.
3. Облыстың барлық қарастырылып отырған аймақтарында, маусымның
соңында,шілде,тамыз айларында өте ыстық дискомфорт байқалады,
сондықтан жазғы туризмнің екі уақыты берілген; солтүстіктің кейбір
аймақтары (Мартұк,Комсомольское) бұл кезеңге кірмейді.
4. Қарастырылған аймақтарда жайлы ауа райының құрылымы
әркелкі.Комсомольское ауданында жайлы күндер 76 ақ, оңтүстікке қарай (
Шалқар қаласы)- 59 күн.
Туризмнің қысқы түрлерін дамыту үшін 20 см-ден кем қар түспейтін,
температурасы -1,5 оС-тен -20 оС-қа дейін, желдің жылдамдығы-5мс
болатын аймақтар қажет.
Ақтөбе облысының қысқы туризм мен демалыс орындарын дамыту үшін:
• Қысқы уақытқа неғұрлым жайлы кез, ол орта есеппен алғанда қысқы күндер-
54 болуы тиіс. Соңғы кезде демалушылар мен спротсмендердің Ақтөбе
қаласының маңындағы аймақтарға қызығушылығы артып отыр, мұнда Қарғалы
өзені маңында Геолог атты медициналық мекемесі орналасқан. Үстірттің
көтеріңкі болуы, жағымды климат және тағыда басқа. Ландшафттың
ерекшеліктеріне байланысты, бұл аймақта шаңғы тебудің және таза ауада
сырғанаудың дамуына ықпалын тигізеді. Бұл жерлердегі қысқы
рекреациялық құбылыстарды дамытуға үлкен бөгет жасайтын негізінен,
облыстың солтүстік бөлігіндегі күшті желдерді (Қара бұтақ селосы;
30мс), борандарды және температураның тым төмендеуін жатқызуға
болады.
• Облыстың ортаңғы бөлігі (Мұғалжар селосы,Ырғыз) қысқы туризмнің
сәттілігіне қарасақ, мұнда шығыс және оңтүстік бөлігінде қар жамылғысы
тұрақты емес жиі ауысып отырады да, температураның жылуы
байқалады.Көптеген суық желдер мен климаттық жағдайларына қарамастын,
Мұғалжар бұл қызметтерге ең қолайлы жерлердің бірі болып келеді. Бұған
дәлел ретінде, ХХ ғ солтүстік Мұғалжардың шығысындағы Бершоғыр климат-
емханасы алынады.
• Аймақтың оңтүстік бөлігі (Шалғар, Аяққұм) демалыстың қысқы түрлерін
дамытуға сәтсіз болып келеді.
Ауа райының анализі бойынша, жылдың кейбір уақыттарында, денсаулықты
жақсартуға қолайлы жағдайлар тағыда басқа көптеген аймақтарда, бұл уақыт-
көктемгі және күзгі аралық, қысқы және жазғы дискомфортты кездер. Бірақ ,
медициналық зерттеулер нәтижесінде ауа райының факторларының климат-емдік
мейрамдардың [82,83] өткізілуіне мүмкіндік туғызатыны белгіленді.
Сонымен, зерттеу нәтижелері, денсаулық мекемелері, биоклиматтық
негізінде туризммен демалыс орындарының қысқы және жазғы дамуына ықпал
етеді. Жоғарғы сулар көрініске сәнділік беріп, қолайлы микроклимат жасайды,
дем алып жатқандарға рекреациялық қызметтермен айналысуға рұқсат береді.
Ақтөбе облысының жоғарғы сулары, су ағындары (Тұрақты мен уақытша), ағынсыз
көлдер және жасанды су айдынынан тұрады. Ерекше мән беретін аймақ, ол
салыстырмалы кішкентай территорияға қарамағанда, барлық өзендер
Торғай,Ұлқаяқ ірі өзендерінен бастау алады. Мұғалжар тауының жонына қарай
көптеген кіші өзендердің салалары жүргізілген.
Суы мол батыс бөлігінде облыстың 580-ге жуық ұзындығы-10 км-ден астам
өзендер шоғырланған, олардың жалпы көлемі-15100км. Онда Орал өзенінің сол
жақ салалары Орал-Ембі аралығы мен Ембі өзенінің алқаптарын алып жатыр[84].
Ембі,Сағыз және Уіл өзендерінің салаларында кішкене көлшіктер пайда
болған. Облыстың негізгі өзендері: Ілек,Ор,Уіл,Ембі,Сағыз,Ырғыз,Ұлаяқ болып
саналады. Ақтөбе облысының солтүстік жағында 70км қашықтықта көптеген
құнарлы ағыстар (Қолымбай,Шошқа) өзендері сияқты құйып жатыр.
Ақтөбе облысының өзендері көбінесе қар суымен молығады, сондықтан судың
(90%) бөлігі көктемгі кезеңге шап келеді. А.Б. Стесин, С.Н Мальцевтің
айтуынша[85], көктемгі 40-55 күнге созылатын су молығу кезінде, көптеген
өзендермен (Ірек,Қарғалы,Уіл,Ұлқаяқ т.б) су үстінде сапар шегуге болады.
Бұл уақыттың: су көлемі-100-200км;уақыты-10-25 күн; Маусымдары- сәуір;
мамыр.
Уіл өзені облыстың 522км-рін алып жатыр. Өзен ағысы тұрақсыз,
қисық, ені 50-60метр кей жерлерде 100-160-метрге дейін барады. Орал-Ембі
бассейні бойында археологиялық ескерткіштердің көптеген түрлері шоғырланған
және үлкен қызығушылық білдіретін табиғи объектілер бар. Мысалы: Ембідегі
көк жидек және құмжарған құм алаптары бар.
Кіші өзендердің кейбір жайлы құбылыстары ( суға түсу күн
ванналары, балық аулау) секілді жерлері: Үлкен Қобды, Ор. Бірақ, көптеген
кіші өзендер мұндй құбылысқа, өздерінің құрғап, ластануынан жарамайды.
Өзендерден басқа, рекреациялық мақсатта көлдер де қолданылады.
Ақтөбе облысында 1000-дей жалпы көлемі- 1300км2 көл бар. Ол бүкіл облыстың
0,5% алып жатыр.
Туризм географиясының ең негізгі мәселелерінің бірі: Қажетті іспен
айналысу жүйесімен қамтамасыздандыруға қабілетті туризм мен демалу
ресурстарын анықтау және территорияны рекреациялау үшін мақстқа сәйкес
жүйелі бағытта пайдалану.
Рекреациялық георафияға баға беру ТРС элементтерінің жүйе бөліктерінің
байланысуының арасындағы күрделі құрылыс болып келеді. Әсіресе табиғи жүйе
және демалушылар тобының арасындағы жүйелі бөліктері.
Кез келген рекреациялық шұғылдану және әр демалушылар тобы табиғи
ауқым мен қызмет көрсету саласына өз талаптарын қояды. Сондықтан зерттеу
мәселелерін анықтау кезінде алғашқы баға берудің объектісі мен әдетте
субъектісін анықтау қажет. Баға беру объектісі ретінде- белгілі бір
дәрежедегі табиғи кешен, ал субъектісі ретінде- демалушылар танылады.
Рекреациялық географияның теориялық негіздеріне сәйкес баға беру
кезіндегі көрсеткіштер тізімін айқындау және баға беру межелігінің
жасалымы келесі бағалау кезеңін құрайды.
Бізге белгілі, туристік-рекреациондық аудандастыруды ең басты рольді
табиғи орта атқарады. Алайда, туристік- рекриациондық аудандар демалыс пен
туризмнің дамуына апатты қолайсыз табиғи кешендер негізінде құрылуы мүмкін.
Мысалы, Ақтөбе облысының кейбір аудандары секілді. (Солтүстік,солтүстік-
шығыс)
Баға беру межелігінің жасалымы келесі бағалау кезеңін құрайды.
Халықаралық деңгейдегі, Невада шөлінде орналасқан туристік орталық Лас-
Вегас.
Ақтөбе облысының табиғи копоненттерінің мінездемесі демалыс орындары
мен туризмді дамытуда үлкен бедел алады. Бұл территорияны аудандастыру
туризімінің дамуына байланысты облыстың табиғи кешендерін бағалау, демалыс
орындарын ұйымдастыру үшін Қазақ ССР-нің манифесттік картасының негізінде
құрылған. Ол жергілікті ландшафт құрушы фактордың ландшафт түрлеріне баға
беру негізінде құрылған. Қажетті рекреациялық белгілерінің баршылығынан
қорытынды шығарып 1 балл қойылған.
Сонымен, жоғарыда айтылған объектілердің Мұғалжар тауының барлық
аудандарында шоғырлануы, территорияның туристтік мекемелерімен толып,
үлкен масштабты ғылыми-зерттеу жұмыстарының жүргізілуіне көмектеседі.
Өткізілген зерттеу жұмыстарының нәтижесінде Ақтөбе облысының
территориясының туристік қызығушылық жағынан табиғи ландшафттарды
аудандандыру картосхемасы құрылды. Әдістемеге сәйкес, Ақтөбе облысының
әкімшілік аудандарының табиғи ландшафттары ең көркемдерінің бірі екендігі
анықталады.
Туристік аудандандырудың ең негізгі әкімшілік- территориялық мақсаты,
аудандарды қолайлы, ұқыпты қолдану. С.Р Ердаулетовтың әдісі бойынша, табиғи
ландшафттарға туристік қызығушылықты арттыру мақсатында келесі категориялар
қабылданды:
1. Өте жайлы- 3 балл.
2. Жайлы- 2 балл.
3. Онша жайлы емес- 1 балл.
4. Жайсыз- 0 балл.
Анализ бойынша, 1-категориялық ландшафттар өздеріне тән орфографиялық
айырмашылықтары, әр-алуан өсімдіктермен және жануар әлемімен ерекшеленеді.
Осындай аудандарда туризм мен демалыс орындарының қысқы да, жазғы да
түрлерін дамытуға өте қолайлы ауа райы (жайлы күндер саны- 112-109күн)
болуы қажет. Мұнда табиғи ескерткіштердің алтауынан үшеуі қойылған.
Территорияның көлемі әр деңгейлі демалыс ұйымдастыруға мүмкіндік
береді.Бұл бағалау бөлімінде келесі ландшафттар кіреді.
1. Құммен құрылған, әр-түрлі өсімді жайлаулары (Орал,Қарғалы өзендері)
ірі өзен алаптары.
2. Биік қырлы-ойпатты жазықтар, жауын-шашынды және кристаллды аймақтар.
3. Қырлы-жоталы, эолды жазықтар.
Сонымен, Қарғалы және Мұғалжар аудандарында 13, 12 баллдық туризммен
демалысты дамытуға арналған ландшафттар; жайлы ландшафттар- Мартұқ облысы-
10 балл; онша жайла емес- Ырғыз, Шалқар,Уіл, Қобды, Хромтау, Әйтекеби
аудандарында- 8 балл; жайсыз – Алғын, Темір, Байғанын аудандарында- 6,5
балл.
Туристік қызығушылығының дамуына классификациялық ландшафт түрлерінің
анализі:
1. Ақтөбе облысы өзінің әр-алуан потенциалымен белгілі, ол аяғына дейін
зерттеліп, туристік рекреациялық қатынаста қолданылмайды.
2. Туристік қызығушылықты дамытатын көбінесе таулы, жазықтықты және
шалғай аймақтар.
3. Қарғалы, Мұғалжар аудандарында ең жайлы және әдемі табиғи
рекреациялық ресурстары бар. Бұл ресурстардың негізін Мұғалжар тауы,
Орал өзені, Жақсы-Қарғалы ұсаққұмды жазықтар (450-500м) құрайды. Бұл
аудан өзінің флорасы мен геологиялық аймағымен жайлы бола тұра, оның
Ресеймен көршілес орналасуы халықаралық туризмнің қарқынды дамуына
жол ашады. Әсіресе геологиялық, экологиялық туризмнің дамуын
қорғайды.
4. Жайлы табиғи рекреациялық ресурстар Мартұқ ауданына тән құбылыс.
Үстірттің бөлшектеніп, өсімдіктер мен жануарларды қорғайтын су
қоймаларының пайда болуы, көптеген туристік маршруттардың ұйымдасуына
жолын ашады.
5. Онша жайлы емес табиғи рекреациялық ресурстар ауданына, Ырғыз,
Шалқар, Уіл, Қобды, Хромтау, Әйтекеби аудандары жатады. Мұнда
минералды сулардың денсаулыққа пайдалы балшық пен арренді климаттың
шоғырлануы , бұл аудандарда денсаулық мекемелерінің ашылуына ықпалын
тигізеді. Торғай мемлекеттік мекемесі, Жаманшың метеориттік кратері,
Бершоғыр таулары және тағы да басқа объектілер мұнда денсаулықты
дамытатын спорттық туризмнің дамуына әкеп соқты. Адам аз жерде арнайы
маршруттар жасалынуда.
6. Жайсыз табиғи рекриациялық ресурстар Байғанын, Алғын, Темір
аудандарында шоғырланған. Сонымен қоса, осы аудандар ғылыми тұрғыда
үлкен қызығушылық білдіреді. Мұнда ғылыми, оқу туризмі әр-алуан
демалыс түрлері қарқынды дамиды.
Ақтөбе облысының территориясын аудандандырумен қоса, туристік
қызығушылық дәрежесіне сәйкес, табиғи ландшафттардағы тағы да басқа
баиғи рекреациялық сбъектілерді функционалды құрылымын туризмге
қажетті етіп дамыту іске кірісті.
Территорияның неғұрлым дәлірек туристік рекреациялық кәсіпкершілігін
анықтау үшін оның әр-алуандылығына, көп құрылымдығына және басқа да
ерекшеліктеріне қарамастан, туризмнің негізгі құрылымдары 3 бөлімге
бөлінеді. Біріншісіне- денсаулық және спортты туризм негізін құрайтын
табиғи ландшафттар, екіншісіне-денсаулықты дамытуға арналған
гидрологиялық рекреациялық ресурстар, үшінші бөліміне- қалған жеке
объектілер мен ресурстар жатады.
Сонымен, Ақтөбе облысының-(113 объект, 51%) табиғи рекреациялық
ресурстарының басым көпшілігі денсаулық туризіміне жарамды (Шалқар,
Ырғыз, Мұғалжар және тағы да басқа аудандары); ресурстардың негізгі
бөлігі (93 объект, 40%)- дамыту туризіміне (Мұғалжар, Ырғыз, Байғанын
т.б); кішігірім бөлігі(18 объект, 9%)- десаулықты дамыту туризмі үшін
(Қарғалы, Мұғалжар,Мартұқ т.б аудандары).
Туризмнің табиғи дамуын зерттеуі нәтижесінде туризм мен демалыс пен
бірге кейбір кемшіліктерді назарсыз қалдырмау қажет. Мысалы: улы
жануарлар, өсімдіктер, ауру ошақтары.
Бұл анализ нәтижесінде ауданның географиялық зерттеуі жүргізілді.
Бұл аудандарда өте сирек улы жануарлар бар, бірақ туристердің
қауіпсіздік ережелерін орындауы нәтижесінде ештеңе қауіпті болмауы
тиіс.
Алынған нәтижеге сүйенсек, мынадай қорытындыға келуге болады. Ақтөбе
облысының территориясы туризм мен демалыс орындарының дамуына өзінің
әр-алуан және табиғи рекреациялық ресурстарына байланысты, өте жайлы
болып келеді.
2. 2006-2008 жж. арналған Ақтөбе облысында туристік саланы дамытудың
өңірлік бағдарламасы
2.1 Қаланың туристік инфрақұрылымын және туристік саланың қазіргі жағдайын
талдау
Қазіргі заманғы туризм индустриясына инфрақұрылымның дамуына көлік
кәсіпорындарын, қонақ үйлер, тамақтану кәсіпорындарын, демалыс және көңіл
көтеру объектілерін, құралдар, сувенирлер жасайтын, туристер үшін
ақпараттық, жарнамалық және басқа материалдар шығаратын кәсіпорындарды,
жол, байланыс және басқа қызметтерді қосады.
Облыстық санақ басқармасының деректері бойынша облыс аумағында 15, оның
ішінде 4-жұлдызды – Альбион және Дан+, 3-жұлдызды – Ақтөбе,
Амстердам қонақ үйлері орналасқан. 4 балаларды сауықтыру объектісі,
жылдың басқа уақытында олар туристер мен демалушылар үшін пайдаланылады;
215 орындық 4 профилакторий – Юкон, Шипагер, Қарғалы, Нұр-М жұмыс
істейді. Аталған объектілер жеке меншікте. Облыста шағын ведомстволық
орналастыру объектілері бар.
Облыстағы 686,9 мың адам үшін жыл бойы жұмыс істейтін осындай орны бар
емдеу-сауықтыру кешендері анық жетпейді. Тұрғындар тұрмыс жағдайының оң
өзгерістері мереке, демалыс күндері және демалыс мерзімінде толық демалыс
пен туризмді ұйымдастыруға сұранысты көбейтіп отыр.
Ақтөбе, Сазды су қоймалары жағасындағы жағажай, демалыс орындары
жабдықталды, ведомстволық қонақ үйлер салынды. Қарғалы су қоймасы жағасынан
демалыс аймағын жасау жөніндегі дайындық жұмыстары басталды.
Облыстың барлық аудандарында клубтар, 8 аудандық тарих және мәдениет
мұражайлары, Ақтөбе қаласында – 3 мұражай мен 4 Мәдениет үйі, филармония,
облыстық драма театры, қуыршақ театры, кинотеатр және басқа да мәдени және
көңіл көтеру орталықтары бар.
Тарихи және табиғи туристік объектілер шоғырланған ауылдық жерлерде
шағын турорталық – бір ғимаратта мұражай, қонақ үй, кафе, кітапхана,
спортзал, кинозал және сувенир дүңгіршектерін орналастыру тәжірибесі бар.
Осындай ауылдық орталықта туристерге қысқа мерзімге демалысқа тоқтау және
танымдық-экскурсиялық маршруттар жасау қолайлы. Облыс аудандарында демалыс
және туризм объектілерін – қонақ үйлер, кемпингтер, маусымдық турбазалар
ашу жоспары әзірленді, дегенмен, туризм саласында инвестициялардың,
кадрлардың, сауатты маркетингтердің және менеджменттердің жоқтығы бар
әлеуетті пайдалануды тоқтатып тұр. Облыс аудандарындағы туризм жай
қарқынмен дамуда және ұйымдастырылмаған сипатта, бұл туристік ресурстарға
орны толмас шығын әкелуде.
Басқа елдерден іскерлік сапармен келген туристерді қабылдайтын
ведомстволар туристік фирмалар қызметіне сүйенбей-ақ өздері
орналастыратынын және қызмет жасайтынын талдау көрсетіп отыр. Мұндай
туристердің туристік қызметтің толық кешенін алуға мүмкіндігі жоқ.
Іскерлік келу туризмінің турмаршруттарын жасау кезінде қатысушылардың
өзара әрекеттестігі ғана бизнес-турларға сапалы қызмет көрсетуге мүмкіндік
береді және облыстың туристік имиджін нығайтады.
Қызмет көрсету бағдарламасын жасау кезінде Орталық Азия елдерін тану
мақсатында саяхат жасайтын туристер үшін біздің облыс транзиттік екенін,
олардың біздің өңірде қысқа мерзімге келетінін ескеру керек.
Туристердің негізгі ағыны – бұл жергілікті туристер және Қазақстанның
басқа облыстарынан келген қонақтар. Туризмнің жасалынатын инфрақұрылымы
осыны ескере отырып құрылуы және оқушылар, жастар мен жергілікті тұрғындар
үшін қол жететіндей болуы тиіс.
Көрші облыстарға қарағанда Ақтөбе облысының климаттық жағдайы жыл
уақыттарын анық көрсетеді, тек жергілікті ғана емес, сонымен бірге көрші
өңірлер тұрғындары да демала алатындай жыл бойғы туристік кешен құруға
мүмкіндігі бар.
Батыс Қазақстанның көлік тораптары шоғырланған облыстың географиялық
жағынан қолайлы орналасуы облысты өңірлік туристік орталыққа айналдыруға
мүмкіндік береді.
Туристік ұйымдар облыста 15 туристік фирманың туристік қызмет жүргізуге
лицензиясы бар, қазіргі уақытта олардың 14-і: 2 туроператорлық және 12
турагенттік фирмалар жұмыс істейді. Бірқатар фирмалардың туристік қызмет
саласында жұмыс тәжірибесі бар, 3 турфирма 2005 жылы туристік қызмет
жүргізуге лицензия алды. Турфирмалар туризмнің түрлеріне, белгілі
бағыттарына, үлгілеріне маманданады: әлемнің ке-келген еліне бару
маршруттарын, бұл жыл сайын орташа 25 елді құрайды, іскерлік келу
туризмінің халықаралық маршруттарын, чартерлік рейстер, шоп-турлар,
Қазақстан бойынша ішкі маршруттар, жергілікті маршруттар ұйымдастырады.
Туристік ұйымдар штатында 3-5 адамы бар шағын кәсіпорындар болып табылады.
Әуе көлігі саласында туризмнің әлемдік статистикасы бойынша келетін
туристердің 84,8%-ы және баратындардың 70%-ы әуе көлігін артық санайды.
Статистика бойынша біздің облыс туристерінің 70%-ы баратын маршруттарда әуе
көлігін, 10%-ы – темір жол көлігін, 20%-ы қала аралық автобустарды
пайдаланады.
Ұшу-қону алаңын қайта жарақтандырғаннан кейін облыста ұшу салмағы және
қарқындылығы шектеусіз кез-келген самолет типтерін қабылдай алатын,
халықаралық стандарттардың барлық талаптарына жауап беретін әуежай
орналасқан. Ақтөбе халықаралық әуежайы туризм үшін аса маңызды Қазақстан
әуежайларының қатарына кіреді. Әуе бекеті кешенін қайта жарақтандырғаннан
кейін туристер Еуропадан Азияға жэне Азиядан Еуропаға ұша алады.
Ақтөбе әуежайы арқылы Астанадан Стамбулға, БАӘ-не чартерлік рейстер
жасалады. Ақтөбе туроператорлары Қытайға, Түркияға және т.б. туристік
чартерлік рейстер ұйымдастыруды жоспарлап отыр. Ақтөбе әуежайын Еуропа,
Азия елдерінен, Қазақстан мен Ресей қалаларынан чартерлік рейстер
ұйымдастыру кезінде аралық әуежай ретінде пайдалануға болады.
Теміржол көлігі саласында ірі тораптық бекеттері бар, ұзындығы 1000 км-
ден астам облыс теміржолы Орталық Азия мен Европаның, Орал мен Маңғыстаудың
маңызды бағыттарын, облыс орталығын елдің барлық өңірлерімен жалғастырады.
Егер бару маршруттарында теміржол көлігін туристердің 10%-ы қолданса, ішкі
маршруттарда - 90%-ға жуығы қолданады. Теміржол туристер үшін Қазақстан
бойынша қозғалыстың негізгі құралы болып табылады. Туристердің
ұйымдастырылған топтары – каникулдағы оқушылар, жеке туристер Түркістанға,
Шымкентке, Алматыға, Астанаға және Қазақстанның басқа да демалыс
аудандарына теміржолмен барады. Ұйымдастырылған туристік ағынның көбеюіне
кедергі келтіретін факторлардың бірі аса сұранысқа ие маршруттар бойынша
туристік маусымда жолаушылар поездарында орын санының шектеулілігі, вагон
паркінің айтарлықтай тозғандығы және вагон санының жеткіліксіздігі,
жолаушыларға сервистік қызмет деңгейінің төмендігі.
Автокөлік саласында туристік мақсаттар үшін бару маршруттарында
автокөлікті белсенді - 20% туристік ағын қолданады, ішкі маршруттарда жайлы
автокөлікті қолдануға облыстағы ішкі жолдар жағдайы мен автокөлік
қызметінің жоғары бағасы кедергі жасайды. Облыс аумағынан Шымкент-
Қызылорда, Ақтөбе-Орал-Самара халықаралық автомагистральдары өтеді.
Республикалық маңыздағы автожолдар бойында жол маңы инфрақұрылымының 56
объектісі, оның ішінде 1 – техникалық қызмет көрсету станциясы, 25 – жанар-
жағар май станциясы, 1 – шағын қонақ үй, 24 – сауда және тамақтану орындары
орналасқан.
Облыста бірнеше автокөлік ұйымдары халықаралық автобустар қызметін
көрсетеді. Турфирмалар туристердің ұйымдастырылған топтарын жалға алынған
жайлы автобустармен Сочиге, Санкт-Петербургке, Астанаға, Павлодарға,
Орынборға, Волгоградқа және т.б. жібереді. Жеке туристер автобустармен ТМД
және Европа елдеріне саяхатқа шығады.
Жаңа автожолдар салу, ескілерін қайта жарақтандыру, жол маңы
инфрақұрылымы объектілері мен сервисті одан әрі дамыту туризм саласына
облыстың жаңа аудандарын тартады және ішкі және жергілікті туризмнің
автосаяхаттары санын көбейтуге мүмкіндік береді.
2007 жылғы міндеттер:
➢ Автокөлік жолдарын, көпірлер желілерін дамыту және сақтау;
➢ Сазды өзені арқылы көпір құру. Бұтақ өзеніндегі салып жатқан
көпірді аяқтау.
➢ “Шұбарқұдық Ойыл-Қобда-Соль-Илецк” автокөлік жолының жөндеу
жұмыстарын жалғастыру;
➢ Елек өзені арқылы көпірлі жолы бар жобасын іске асыруды бастау
және жобалаудың құжаттарын өңдеу;
➢ “Хромтауға темір жол станциясына келу” жол құрлысын бастау;
➢ 12 ауылды сумен қамтамасыз ету (бұл мақсатқа бюджеттен 625
миллион тенге шамасында қаржы бөлу);
➢ “Ақтөбе-Мәртөк” газ жүретін магистральының құрлысын жалғастыру;
➢ Ембі қаласының газификациясын жалғастыру, сазды паселкісіне газ
жіберу құрлысын бастау;
Құрылыс қызметі 1869 жылы негізі қаланған Ақтөбе алғашқыда әскери
бекініс еді. 1878 жылы Ақтөбеге 28 шаруалар отбасылары келіп, келесі жылы
адам саны 488 жетті. 1884 жылы екі училище салынды. Қалада сол кездегі
бірден біроқу орны 1907 жылдан бастап ашылған 4 кластық училище еді. 1905-
1912 жылдар аралығында салада темір жол училищесі, екі жылдық педагогикалық
курстар, қыздар гимназиясы, ep мұғалімдер семинариясы ашылып, жаңа
ғимараттар бой көтерді. 1937 жылы қалада екі қатарлы үйлер салына бастады.
1940 жылы ферроқорытпа зауытының құрылысы басталды. 1957жылы химия
зауытының бірінші кезегі іске қосылды. Бесінші бесжылдық жылдарында
Ақтөбеде көлемі 35198 шаршы метр тұрғын үй және тұрғын алаңы 41678 шаршы
метр 1947 жеке үйлер салынды. Сегізінші бесжылдықта "Большевик" зауыты, ет
комбинаты, нан комбинаты, сыра зауыты, "Ақтөбеауылмаш" зауыттары
экономикалық үлес қосты. 1945 жылы Ақтөбе қалалық тұрғын үй
басқармасының иелігінде 165 көп пәтерлі үй, 214 жекe үйлер болған. 1964
жылы қабырғалық силикат кірпіш зауыты өнім бере бастады. Ақтөбеде "Спутник"
магазині, Тұрмыстық қызмет көрсету орны, 960 оқушылық 200-ден 140 орындық
бала бақша салынды. 1971-1978 жылдары селолық құрылыс қарқын алды.
Кеңшарылар мен ұжымшарларда 2500 пәтер, 2 мың қой қора 400-.ден астам сиыр
қора, 25 жөндеу шеберхана, 12500 орындық мектеп, мектеп жасына дейінгі
балалар үшін құрылыс объектілері салынды. Экономиканы құрылыс базасынсыз
дамыту мүмкін емес екені белгілі. Тоқсаныншы жылдардың басында 17 ipi
құрылыс ұйымдары құрылды. Оған 14 мыңнан астам құрлысшылары бар 5 трест
енді ipi өнеркәсіп орындарынбіріктіретін базаныңжобалау күші 537 мың текше
м темірбетон бұйымдары мен конструкциясың 1 млн. 275 мың текше мбирудалы
материалдарды, 160 млн. дана құрылыс кірпішінөндіруге жетті. Соңғы
жылдарыоның құрамы керамикалықплита, пластикалық құрылысматериалдарын
шығаратын кәсіпорындармен толықты. Индустриялық құрылыстыңжедел өркендеу
тұсы 1946 жылы 15 наурызда "Ақтөбеқұрылыс"тресінің құрылуымен байланысты
болды. Мақсат - ферроқорытпа зауытын ұлғайтуды жалғастыру, құрылысқа қарқын
туғызу. Трест құрамына 30-жылдарда С.М.Киров атындағы Алға жөндеу зауыты
құрылысын жүргізген ағылшын құры-лысшылары және 1955 жылы Дөң кен байыту
басқармасы қосыл-ды. Алпысыншы жылдары құрылысқа қиыршық тастың
қажеттілігіне байланысты Мұғалжар қиыршық тас зауыты құрылысы, қабырғалық
силикат, темірбетон бұйымдары зауыттары, құрылыс ма-териалдар комбинаты
іске қосылды. "Ақтөбеқұрылыс" тресі 60 ipi құрылыс объектілерін, оның
ішінде жүнді алғаш еңдеу фабрикасы, тоқыма фабрикасы, кондитер және аяқ
киім фабрикалары, қалалық сүт зауыты және басқа да объектілерді пайдалануға
берді. Елу жылдан астам уақыт ішінде ұжымның күшімен 2007 жылдың қаңтарында
құрылыс жұмыстарының көлемі (қызметтер) қосымша ақыны қоса есептегенде
1482,0 млн.теңге құрады, бұл 2006 жылдың қаңтар айына 147,2% құрайды.
Облыс көлеміндегі ең үлкен үлес салмағын жеке меншікті ұйымдар орындаған
құрылыс жұмыстары алады – 43,4%. Шетел меншігіндегі ұйымдар мердігерлік
жұмыстардың жалпы облыстық санынан 55,5%, мемлекеттік ұйымдар – 1,1%
орындады. 2007 жылдың қаңтарында келесі маңызды өндіріс нысаналары іске
қосылды: жалпы алаңы 16692 шаршы метрлік 13 үймерет, оның ішінде тұрғын
үйлерге арналған – 11719 шаршы метрлік 10 үймереттер салынды.
Кесте 10 Меншік нысандары бойынша құрылыс жұмыстарының көлемі
2007ж.
млн. теңге жалпы көлемге %
Барлығы 1482,0 100,0
соның ішінде мердігерлік
меншік
нысандары бойынша:
мемлекеттік 15,8 1,1
жеке 643,0 43,4
шетелдік 823,2 55,5
1920-1921 ж.ж. елді жайлаған аштық облыс экономикасына да әсер етіп,
индустрияландыру процесін тежеп тастады. 1928 ж. байларды тәркілеу
басталды, олардан алынған мал, мүлік кедей шаруаларға таратылып берілді,
бірақ ол уезд экономикасын көтеруге бәлендей әсер етпеді. Осы жылдарда
Ақтөбе қаласындағы және жәрмеңке өтетін орталықтардағы шикізат өңдеу
кәсіпшіліктері, қолөнер ici қайта жанданды, ауыл шаруашылығында мал басы
көбейді, егін шьнымдылығы да арта түсті. 1980 ж. қазанда Ақтөбенің 19
өнеркәсіп орындары жалпы өнім шығару жөніндегі бес жылдық жоспарын бір ай
және одан да көп бұрын орындап шықты. Облыс өнеркәсібінің негізгі
өндірістік қорлары 44,4 пайызға өсті. Өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі 18
пайызға артып, жоспардан тыс 24 млн. сомның азық-түлік тауарлары өткізілді.
Агроөнеркәсіп кешенінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 АҚТӨБЕ қаласындағы демалыс пен туризмнің дамуының алғышарттары
1.1 Табиғи компонентердің және жеке обьектілердің
сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... 5
1.2 Табиғи ландшафттардың туристтік атрактивтілігі бойынша аудан
территориясын
аймақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2. 2006-2008 жж. арналған Ақтөбе облысында туристік саланы дамытудың
өңірлік бағдарламасы
2.1 Қаланың туристік инфрақұрылымын және туристік саланың қазіргі жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Бағдарламаның мақсаттары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
2.2.1 Бағдарламаны жүзеге асырудың негізгі бағыттары мен
тетіктері ... ... ... ...
2.2.2 Бағдарламаны жүзеге асырудан күтілетін
нәтижелер ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3 Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризмнің қазіргі жағдайы және оның
болашағы
3.1 Дамытуға қолайлы іскерлік туризмнің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризмнің
болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебитетер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі.Туризм – экономиканың, мемлекет пен қоғам
дамуының маңызды факторы болып табылады.Туризмді дұрыс жолға қоябілу қыруар
пайда табуға жол ашады. Қазақстанның туризмін экономиканың басымдылыққа ие
саласы ретінде қарастыруға болады. Республикада туризм мен спортты
дамытудың мемлеккеттік бағадарламалары қабылдануда. Шетел тәжірибесінен
белгілі болғандай егер мемлекет тарапынан дұрыс және тиімді саясат
жүргізілетін болса туризм өзін өзі қамтамасыз ететін және де бұл нарықтың
белгілі бір дәрежеде дамуына әкелетін жүйеге айналады. Бүкіл дүниежүзілік
туристік ұйымының маркетингтік қызыметтері зерттеулерінің мәліметтері
бойынша Ақтөбе облысында туризмді дамытудың мүмкіндіктері мол. Менің курс
жұмысымның тақырыбы Ақтөбе облысының туризмінің қазіргі жағдайы мен
болашағын ашып көрсету. Ақтөбе облысының туризм жағдайы даму үстінде..
Облыстың туризмі Ақтөбе обылысының әкімшілік тарапынан қолдау табуда.
Облыста туризмнің дамуына көптеген мүмкіншіліктер бар. Олар табиғи
рекреациялық ресурстар, тарихи-мәдени ескерткіштер. Бүгінгі күні туризмнің
инфрақұрылымы, сервис деңгейі нашар дамыған, екінші буындағы білікті
туристік кадрлар жетіспейді, автомобиль жолдарының, көптеген мәдениет және
тарих ескерткіштерінің қанағаттанғысыз жағдайы, батыстық туристің біздің
өлке туралы хабарының аздығы, туризмнің негізгі көрсеткіштерін есептеу
әдістемесінің жетілмегендігі, облыстың кейбір аудандарындағы экологиялық
жағдайдың қолайсыздығы.
Шыны керек, туризм индустриясын дамыту сан-салалы жұмыстарды жолға қоюдан
басталады. Ең бірінші біз өз өңірімізді шетелдіктерге барлық жағаынан
таныстыруымыз керек. Олардың қызығушылығын тудырып, туризмды дамыту туралы
жаңа бағыттар ашу керек. Сондықтан біз облыстағы инфроқұрлымды дамытуымыз
керек және туристік объектілерді тарихи және мәдени ескерткіштерді, табиғи
ресурстарды тиімді пайдалануымыз қажет. Қазіргі таңда Ақтөбе облысында
туризімнің қарқынды дамуына бағытталған, тиімді бағдарламалар жасалынып,
әрі біртіндеп атқарылуда. Осы курс жұмысымда мен Ақтөбе облыстық түризімнің
қазіргі жағдайы және болашағы, оның дамуының ерекшеліктері, мәселелері мен
оларды шешу жолдарын қарстырдық. . Ал Ақтөбе облысы болса қазіргі
туристердің барлық сұраныстарын қанағаттандыра алатын, ерекше туристік
мүмкіншілігі бар орталық болып дамып, жетіле алады. Өйткені облыстың басқа
аймақтармен салыстырғанда төмендегідей өзіндік ерекшелігі бар, олар:
Экономика салаларының дамуы; тарихи-мәдени ескертіштердің ерекшеліктері;
Мұражайлардың, мәдени-көңіл көтеру орындардың, этнографиялық жүйелердің
болуы. Сонымен Ақтөбе облысы қазіргі кезде мықты туризм инфраструктурасын
дамытуға арналған барлық ресурстар мен факторларға ие. Осылардың барлығы
облыста туризм саласының қарқынды дамуына өте үлкен ықпал етеді.
Мен осы тақырып бойынша курс жұмысымда алға қойған мақсатым мен міндетім
Ақтөбе облысының туризмінің қазырғы мәселелерін зерттеп туристік
индустриясының дамуына аз да болса үлесімді қосу. Тақырып бойынша жұмыс
істеу барысында біршама мәліметтер жинақтап оларға талдау жүргізіп,
тақырыпты өздеңгейімде ашып жаздым деп ойлаймын. Осы курс жұмысым үш
бөлімнен тұрады: бірінші бөлімде Ақтөбе облысының туристік географиясы мен
аудандар бойынша туристік рекреациялық мүмкіншілігін қарастырдым, екенші
бөлімде облыстың әлеументтік-экономикалық жағдайына талдау жасадым, үшінші
бөлім ең маңызды бөлім болып табылады, себебі мұнда облыстың туристік
инфрақұрлымына және дамуға қолайлы туризм түрлері мен оны дамытуына жаңа
бағыттары талдау жасалып ұсынылған. Ақтөбе облысы болашақта ел іші -
сыртындағы туристерді баурайтын туристік орталыққа айналу үшін
инфрақұрылымды, қызмет көрсету деңгейін жоғарлату қажет. Мысалы, туризм
саласында инвеситициялық саясат қалыптастырып, облыстағы туризм
инфрақұрылымының нашар дамығанын және қаржының шектеулілігін ескере отырып
инвеситициялар және жеке капитал тарту есебінен саланы қарыжыландыру
мәселесін шешу керек және де облыс ішінде кәсіптік маман даярлау қажет.
Бітіру жұмысының мақсаты- Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризм даму
мысалында Қазақстан туризмінің перспективаларын анықтау.
Аталған мақсаттарға жету үшін автор алдына келесі міндеттерді қойды:
• Ақтөбе қаласындағы демалыс пен туризмнің дамуының алғышарттарын
қарастыру;
• 2006-2008 жж. арналған Ақтөбе облысында туристік саланы дамытудың
өңірлік бағдарламасының мәнін түсіну;
• Ақтөбе қаласындағы іскерлік туризмнің қазіргі жағдайы және оның
болашағын анықтау.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Бітіру жұмысында автор шетелдік,
ресейлік және посткеңестік, отандық зерттеушілердің еңбектерін
пайдаланды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Бітіру жұмысының жазылуы барысында оқу-анықтамалық әдебиет ретінде
талқыламалық-анықтамалық сөздіктер, топтамалар
қолданылды ... ... ... ... ... ...
Бітіру жұмысының деректік негізін маңыздылық деңгейі мен тақырыптық
негізі бойынша үш топқа бөлуге болады: ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Деректердің бірінші тобын Қазақстан Республикасының заңнамалық құжаттары
кұрайды:
Деректердің екінші тобын статистикалық мағлұматтар құрайды:
Деректердің үшінші тобын интернет құжаттары құрайды.
Бітіру жұмысының әдістемелік негізін хронологиялық, тарихи, салыстырмалы-
сараптамалық, индуктивті, дедуктивті әдістер құрайды.
Бітіру жұмысының құрылымы кіріспе, үш тараудан, қорытынды, қолданылған
деректер тізімі және қосымшадан тұрады.
2 Ақтөбе облысының демалысты және туризмді дамытудың алғышарттарына
мінездеме беру.
2.1 Демалысты және туризмді дамытудың табиғи алғышарттары.
Ақтөбе облысының территориясы кейбір физикалық-географиялық
ерекшеліктеріне қарамастан (шұғыл континентті климаты, судың тапшылығы,
аринді типті ландшафттардың болуы, жердің жазықтығы), үзілістік іс-
әрекеттердің әр-алуан түрлері мен формаларының дамуына үлкен мүмкіндік
береді.
Ақтөбе облысы Қазақстанның солтүстік-батысында, 45о 10-51о 20
солтүстік ендік және 53о 35- 64о 15 шығыс бойлық аралығында
орналасқан.[65] Оның территориясы оңтүстіктен солтүстікке қарай 700км,
шығыстан батысқа қарай 800км жерді алып жатыр. Ақтөбе болысының жалпы
көлемі 300,6 мың км2 (немесе Қазақстан территориясының 11%-ын алып жатыр).
Солтүстігінде облыс Ресейдің Орынбор облысымен, шығысында – Қостанай және
Қарағанды облыстарымен, оңтүстік-шығысында- Қызылорда облысымен,
оңтүстігінде үлкен Арал теңізімен шайылып,Өзбекстанмен, батысында-
Манғыстау, Атырау және Батыс Қазақстан облыстарымен шектеседі. Сонымен қоса
Ақтөбе облысы- Шығыс бөлігін снауға ламай, солтүстігі мен оңтүстігінде ТМД
елдерімен, тағы республиканың саяси-экономикалық аудандарымен тығыз
байланысты, Қазақстанның жалғыз облысы болып саналады.
Еуразияның ең тереңдігінде орналасқанымен, Ақтөбе облысы жердің екі
бөлігінде шоғырланған- Еуропада және Азияда. Қазақстан аумағында тағы осы
жер бөліктерінің шекарасы Орал тауларынан, Ембі өзенінен және Каспий
теңізінің солтүстік бөлігінен өтетіні бізге мәлім. Оның орналасқан жерінде
алғашқыдан-ақ геологиялық, геоботаникалық және басқа да ерекшеліктерін
алдын ала белгіледі.
Негізінен Ақтөбе облысынында туризмнің және демалыстың қарқынды
дамуына, оның көлемі, географиялық орны және солтүстігі мен оңтүстігінде
көршілес мемлекеттермен шекарасының көптігі әсер етеді.
2.1.1 Жеке объектілері мен периодтық компоненттерінің мінездемесі.
Ақтөбе облысының қазіргі жер бедері үстірт зоналарының, таулы
жерлердің, қара топырақты алқаптардың және біршама жазық аймақтардың
алмасуымен бірге Қазақстанның таулы-жоталы жазықтықтарын алып жатыр.
Облыстың солтүстік және орталық аймақтары неғұрлым жоғары орналасқан (300-
600м), ал батыс және оңтүстік-шығыс жерлері керісінше төмен (100-200м)
болып келеді. Облыстың территориясының орташа биіктігі- теңіз деңгейінен
250-300м бола тұрып, жер бедері әр түрлі және бөлшектелген: горизонталь
бойымен 2-5кмкм2 және вертикаль бойымен 20-50м [67]. Биік тауы
Мұғалжардағы Үлкен Боқтыбай (657м), аласа тауының биіктігі -Үстірттің етегі
(18м).[65]
Мұғалжар тауынан Орал тауының оңтүстігіне дейін және Ор-Іле жотасы,
Батыс Қазақстанның кембриға дейінгі заманындағы метаморфтық тау жыныстары
мен палеозой кезеңіндегі магмалық , кембри мен перм кезеңдерін қоса
алғандағы тау жыныстары алып жатыр.
Мұғалжар тау жүйесі өзімен бірге, Ор өзенінің с.е 48о дейін созылып
жатқан аласа тау жоталарын қамтыған. Таудың оңтүстік жағында Дәутау(619м),
Айрық немесе Екі Бауыры(634м), Бершоғыр(638м), және бүкіл Батыс
Қазақстандағы ең биік шыңы Үлкен Боқтыбай(657м) орналасқан.
Таудың жер бедері жоталы-тізбекті Ембі өзенінің жоғарғы ағысына дейін,
Ор өзені мен Ырғыздың да ағыстарына дейін созылып жатыр. Ақтөбе облысының
жоғарғы аймақтары Батыс Қазақстанның , палеозойдың соңғы кезеңінен бастап
бір де бір рет су астында болмаған жалғыз аймақ. Осы да басқа да көптеген
факторлар бұл жердің ерекше әр-түрлі геологиялық-геоморфологиялық
объектілердің қалыптауына ықпал еткегдігі бізге мәлім. Мысалы: Шуылдақ
палеовулкандық кратер, Тікбұтақ жырасы т.б.
Организмдердің қалдықтары белгілі бір мерзімдегі, белгілі бір аумақтағы
тіршіліктің өркендеп дамуына үлкен ықпалын тигізетінін білеміз. Мысалы:
Мұғалжардың батыс жағындағы құмдарында көптеген кесірткелердің алуан
түрлерін байқауға болады. Тағы бір мысал Раманкөл және Ор өзенінің
жағалауында көптеген субтропиктік зоналардың өсімдіктері табылған: лавр,
фикус, грек жаңғағы, магнолий секілді. Бұл өсімдіктер шөлді жердің
кішігірім оазистарында өсіп жетілді жеуге болады.
Ор-Ілек жотасы, Ілек және Ор өзендерінің ортасында орналасқан. Жотаның
орталық жағы биік үстіртті, орташа биіктігі 350-500м, арғы жағында біршама
аласарып отырантын алқапты алып жатыр. Орал өзенінің сол жақ саласы мен
Тереклі өзенінің оң жақ саласында Тереклі Тауы орналасқан. Жақсы-Қарғалы
өзенінің жоғарғы ағыстарының ауданы Қарғалы таулары деп аталады.[68].
Мұндай биіктік аймаққа негізінен үш пейзажқұрушы фактор әсер ете алады:
үстірттің бөлшектілігі, территориянвң бос және орманды болуы. Ор-Ілектің
батысы мен басқа да аймақтары тізбектік үстірттер мен және ландшафттармен
сипатталады. Үстірттің құрылымында, Шілісай өзені аймағында гипстік үңгірді
көруге болады (Жақсы Қарғалы өзенінің оң жақ жағалауы), шұңғырдың түбінен
беткейіне дейін кристалдық гипспен қапталған. И.А Костанье 1916ж өз
зерттеулерінде бұл құбылыс туралы айтып өткен.[69]
Табиғаттың сирек туындылары- рифтер, әктасты балдырлар Ақтасты
өзенінің аймақтарында кездеседі (Жақсы Қарғалының сол жақ жағалауы) және
Жақсы Қарғалы өзенінің оң жақ жағалауында да. Геолог Р.А Сегединов басқа да
геологиялық объектілерді анықтап сипаттаған [70].
Әр-түрлі табиға және жасанды тастар нағыз табиғатты сүйетін адамдарды
таңғалдырады. Геолог Б.Е Мелецкийнің [71] айтуы бойынша, Ақтөбе облысының
яшмаларының ерекше сапасы Ордың және Оралдың белгілі яшмаларынан кем емес.
Ор-Ілек жотасында орналасқан Анастасъевтің туған жеріндегі яшмалардың түрлі-
түстілігі неғұрлым танымал болып келеді. Соңғы жылдары тастарды
құрметтеушілер арасында үлкен атаққа ие болған Шандинскідегі агттардың
пайда болуы, олар Ор-Ілектің жоғарғы жоталарында және Мұғалжардың оңтүстік-
батысында бар. Оралдың маңындағы жон Ақтөбе облысының батыс аймақтарын алып
жатыр, оның үсті бөктерлі-құламалы, көптеген кішігірім өзендермен және
сайлармен бөлшектелген. Сондықтан беткейдің орташа қалыңдығы 2-5 кмкм2.
Орташа көлемінің вертикалды бөлшектенуі 20-50м-ге дейін тебіренеді.
Абсолюттік биіктігі солтүстік-шығысында 350м-ден, батысы мен оңтүстік
батысында 80-100м-ге дейін жетеді.Жонның ерекшелігі ландшафттың құрылысы
мен үстірттің сипаттамасы бойынша анықталады.
Жонның бірінші ерекшелігі- турткулдардың(жазық шыңдардың қалдықтары)
бар болуы.[67]. Турткулалар мұз басу кезінде пайда болды. Жылы сулардың
күшті ағыстары Орал маңының жазықтарына бет бұрғанда, жерді шайып және
бөлшектеп жіберген болатын. Жердің неғұрлым берік және тығыз аймақтары
шайылу кезінде өзгеріске ұшырап әлсіреп, өзіне тән ерекше формаларына ие
болды. Сарықобда және Қарақобда өзендерінің арасында Ұйташ атты үшкір шыңды
турткулалардың көпшілігі шоғырланған. Байсары және Бесоба тауларының
турткулалары да қызықтырады.
Жонның екінші ерекшелігі- бор құрамдас таулардың, жоталардың,
үстірттектес жоталардың болуы. Академик Чибилев Орал маңы жонын ақ
горнизондар әлемі деп атаған, өйткені Қазақстанның бір-де бір жерінде
осындай бор құрамдас аумақтар жоқ. Орал маңы жерлерінде Үлкен Қобды
жағалауындағы Шаңғырау, Үіл,Ақтолағай өзендерінің, ембінің оң жақ
саласында көптеген қызықты бор құрамдас объектілерді көруге болады.
Ақтолағай аймағы облыстың ең таңғалдырарлық жерлерінің бірі. Геолог Р.А
Сегединнің айтуы бойынша ағынды сулар, күшті желдер жонды бөлшектетіп
тастайды және оның орнында биік күн көзіне шағылысып тұратын ақ қалдықтары
қалған, олар Үндістанның экзотикалық сарайларын еске түсіреді дейді. [70]
Үшінші ерекшелігі- бірнеше жүз м тереңдікке 1-2км орналасқан күшті
тұздардың арқасында, тұзды тектоникалардың ландшафттарының құрылуы мен
дамуына әсер етеді. Тұзды структуралардың морфоструктуралары
ландшафттардағы өздеріне тән ерекше формалардың жер бетіне шығуына ықпал
етеді. Орынбордағы Орал тауында ьабиға қорлардың көптеген ескерткіштері
тұзды тектоникамен байланысты екендігін көрсетеді.
Жонның төртіншң ерекшелігі-бұл ауданның өзендерінің ұзын және ерекше
болып келуі. Каспийдің трансгрессиялық замандарында теңіз өзендерінің
ағысы бойымен терең жерлеге дейін барып, түбінде теңіздік және құрлықтық
қалдықтарын қалдырған.
Сонымен, Орал маңы жонын геологиялық-геоморфологиялық ескерткіштердің
мұражайы деп атауға болады.
Ақтөбе облысының оңтүстік-батысындағы Үстірт жоны өзінің биік жарлы-
шыңдарымен шектеледі. Жонның морфоструктурасы орташа тығыздалып
бөлшектенген 5-10 кмкм2, бөлшектенідің тереңдігі- 2-10 м-ге дейін барады.
Жонның беті жазық, түзу, эррозиядан сақталған. Үстірттің кейбір
аймақтарында красттық формадағы рельефттер дамыған: үңгірлер, лйыстар (Сам)
айналасында кішкене құм алаптары, сортанды шұңғымалар (Асмантай) кездеседі.
[74] Шыңдардың үстірттері оның геологиялық құрылымымен байланысты. С.В.
Викторовтың болжамы бойынша, шыңдардың құрамында балшықтың, құмның, әр-
түрлі механикалық құрылғыдағы бор құрамдас заттардың болуы, қоршаған
ортаның ерекше шұбарлануына әсер етеді.
Облыстың ең батысында орналасқан Каспий маңы ойпаты үстірттік анықтама
бойынша абсолюттік биіктігі-100м-ден төмен мінсіз жазықтардан тұрады.
Горизонталь бойымен бөлшектенудің орташа тығыздығы- 20-5кмкм2,
вертикальдық бөлшектену тығыздығы- 20м-ге дейін жетеді. Бұл жердің
территориясы ертеде теңіз түбі болған, нәтижесінде Орал маңы жонынан ағып
келетін аллювилі өзендермен толтырылған.
Тұзды торғай жоны Мұғалжар тауының шығысында орналасқан. Жонның
Ақтөбелік бөлігі Ұлықаяқ өзенінің жоғарғы ағысында шектеліп, 100-350м
абсолют биіктікте тербеледі. Горизонтальдың орташа бөлшектенуі- 2-5кмкм2,
кейбір аймақтарда 10-25кмкм2. Жонның қырларын 0,1-2кмкм2-қа дейін қатты
тілімделіп, тұзды қалдықтардың шыңдарына айналған. Жонның вертикаль
бөлшектенуі- 5-10м.
Торғай жонымен Үстірт жонының арасында Тұран ойпатының морфологиялық
көрсеткіштері орналасқан: Горизонталь бойымен тығыздығы- 2-5кмкм2,
вертикаль бойымен- 10-20м.
М.В. Новоточинның байқауынша, [76] Үлкен және кіші құмдар мен ойпаттың
басқа да аймақтарындай, өзіне деген үлкен қызығушылықты арттырып отыр.
1913ж Шалқартеңіз көлінің солтүстігінде геологтар ірі сүтқоректілердің
сүйегін, сонымен бірге мүйізі жоқ мүйзтұмсұқтың, биіктігі -7м
индрикотерияның да қалдықтары табылған.[68] Ақтөбе облысы- бұл жануарлардың
қалдықтары бірінші болып табылған жер саналады. Шалқартеңіз көлінің
шығысында 5000 жыл бұрын үлкен Жаманшын метеориті құлап жарылғандығы туралы
дерке бар. Қазіргі кезде метеорит құлаған орны диаметрі- 6,5-7км үлкен
шұңғыр түрінде танылады. Кратердің ерекше құрылымы тұқымдардың күйіп
балқуына әсер етеді. Күйген кезде қызарып, шынылар мен шлақтар
(импактиттер) тығыз және бытыраңқы болады. [77]
Сонымен, Ақтөбе облысы территориясындағы ойпаттар мен жондардың
алмасуы, спорттық-денсаулықты дамыту мамандарының жұмыс істеуіне мүмкіндік
туғызады. Бұл мақсатта, тереңдігі мен тығыздығының бөлшектенуінің ішінде ең
қолайлыларын анықтап алу керек. Соның өзінде Жаманшын кратері
Ақтолағай,Ақшатау,Бершоғыр таулары секілді бөліктері туризмнің дамуына
үлкен қызығушылық туғызып отыр.
Ақтөбе облысының климатының сібір,арктикалық, континетті және тропиктік
ауа массалары, ауа райының жиі ауысуына ықпалын тигізеді. Облыстың жзалпы
сипаттамасы оның географиялық жағдайына қатысты: қысы суық,ызғарлы, жазы
ыстық, көктемгі мерзімі қысқа, атмосфералық жауын-шашын аз түседі.
Қаңтардың орташа температурасы солтүстігінде- -15,1оС, оңтүстігінде-
-15,5оС, Шілденің орташа температурасы солтүстігінде- +22 оС, оңтүстігінде-
+25,8 оС. Ауа тмпературасы абсолюттік минимумы- -47 оС дейін жетеді
(Мұғалжарда), ал басолют максимумы- +45 оС (Ырғыз тауында). Облыс
территориясының жылдық орташа жауын-шашын мөлшері солтүстіктен оңтүстікке
330-дан 130мм ауысады. Желдің орташа жылдық жылдамдығы- 3,5мс-нан 6мс-на
дейін.
Туризммен демалыс орындарының аймақтық дамуынаң негізгі қозғаушы
ресурсы- климат болып табылды. Климаттың теориялық және физиологиялық
классификациясының әдісін И.С.Кандрор, Д.М.Демин және Е.М.Ратнер ойлап
тапқан. Рекреациянвң дамуындағы ауа райының типтерін анықтау үшін,
Н.А.Данилованың методикасы қолданылады.[43] Сонымен қатар климаттың
сәттілік дәрежесі жайлы күндер санымен анықталады. Оған: комфортты, салқын
субкомфотты, ыстық субкомфортты күндерді жатқызамыз.
Ауа райының ең жайлы типі- ол рғзаның термоқадағалағыш кернеудің
минималды шартында, рекреациялық шынығуына мүмкіндік беретін климат.
Субкомфортты ауа райында: ыстық, салқын кездерде, жазғы туризм мен демалыс
орындары шектеледі. Ыстық ауа райында ең жақсы жылу сезімділігі өзен
жағалауларында, көлдерде, су қоймаларында байқалады. Ал салқын ауа райының
артықшылығы- денсаулықты жақсарту үшін рекреациялық жаттығулары, мысалы:
велосипед тағы да басқа туризм түрлері. Рекреациялық мақсаттарда белгілі
бір туристтік кез болатын ауа райын бағалау қажет. Белгілі бір айлар мен
жылдардың орташа есеппен алғанда әр –қалай мінездеме беру қажет.[78] Жылы
ауа райының ұзақ мерзімге созылу кезінде, демалыс орындары мен туризм қажет
ететіні, орташа күнделіктік температура- 10 оС-22 оС [44] және жел
жылдамдығы. Сонымен қоса, адам ағзасына зиян келтіретін метеорологиялық
элементтер мен атмосфералық құбылыстар ауа райының сәттілігін анықтауға
үлкен назар аударуда. Мысалы: ұзақ және қатты жауын-шашын,тұман тағы да
басқалары.[79,80] Зерттеу жұмыстары кезінде, ондаған жайлы күндердің
ішіндегі бір-екі жайсыз күндер туристтердің назарына түспейтіндіктен,
санауға алынбай жайлы ауа райының қатарына кіргізілген болатын. Ал ұзақ
дискомфортты ауа райының арасында бір-екі жайлы күндерді керісінше өзгеріс
туғызбағандықтан санауға алмаған. Сондықтан зерттеулер нәтижесінде екі
көрсеткішке ие болған: 1-жайлы күндер саны; 2-сәтті ауа райының ұзақтығы.
(1-кесте). Ақтөбе облысының туризммен жазғы демалыс үшін :
1-кесте: Жылдық жайлы күндкр саны мен жайлы ауа райының ұзақтығы.
Пункт Жылдық жайлы Жайлы ауа райының Жайлы мерзім
(метеорологиялық күндер саны ұзақтығы
станциялар)
Мартұқ 114 151 24.04.-22.09
Комсомольское 105 151 23.04-21.09
Ақтөбе 105 157 14.04-27.09
13.08-05.10
Орта есеппен 107 153
Алғанда
Мұғалжар 109 151 16.04-25.07
05.08-23.09
Ырғыз 102 159 03.04-18.06
06.08-03.10
Орта есеппен 105 155
алғанда
Шалқар 112 118 29.03-24.07
29.08-03.10
Аяққұм 113 149 30.03-13.06
30.08-06.10
Орта есеппен 112 133
алғанда
Берілген көрсеткіштер, Л.Н Пушкованың айтуы бойынша, зерттеулер
көбінесе жайлы ауа райының ұзақтығын анық көрсетеді.[81] Орта есеппен
алғанда, туризм мен демалыс орындарының жазғы уақытындағы жайлы ауа райының
ұзақтығы-143 күн.
Н.А Данилованың әдістемесіне сәйкес, облыстың жеке пункттарының
графигі жасалған. Мұндай графиктер арқасында жазғы уақытта туризм мен
демалыс орындарын қай жерге орналастыруы керек екендігін айтуға болады. Бұл
зерттеулерді жүргізудің ең қолайлы жолы- 2-кестені жалғастыру. 2-
кесте- Ақтөбе облысының жазғы демалыс пен туризм түрлерінің ауа райының
сәттілігіне байланысты күндер санының анықталуы.
Пункт Жылдық ауа райының күндер саны
(метеорологиялық
станциялар)
Комфорт- Сытық Салқын жайлы жайсыз
ты субкомфорт-ты субкомфорт-ты
Мартұқ 70 27 17 114 251
Комсомольское 76 18 11 105 260
Ақтөбе 68 13 21 102 263
Мұғалжар 66 29 14 109 256
Ырғыз 60 19 23 102 263
Шалқар 59 21 32 112 253
Аяққұм 63 19 31 113 252
Нәтижесінде мынадай қорытынды жасауға болады:
1. Туризммен демалыс орындарының ең қолайлы жазғы уақыты Ақтөбе облысының
солтүстігінде (Мартұк селосы, Ақтөбе және Комсомольское) және
орталығында (Мұғалжар, Ырғыз)орта есеппен 153,155 күн ; содан кейін
оңтүстік бөлігі (Шалқар қаласы,Аяққұм селосы)- орта есеппен 133 күн.
2. Туристтік жазғы маусымының ең ерте ашылуы оңтүстік бөлігінде
(Мұғалжар,Ырғыз); ең соңынан солтүстік бөлігінде
(Ақтөбе,Мартұк,Комсомольское) ашылуы мүмкін.
3. Облыстың барлық қарастырылып отырған аймақтарында, маусымның
соңында,шілде,тамыз айларында өте ыстық дискомфорт байқалады,
сондықтан жазғы туризмнің екі уақыты берілген; солтүстіктің кейбір
аймақтары (Мартұк,Комсомольское) бұл кезеңге кірмейді.
4. Қарастырылған аймақтарда жайлы ауа райының құрылымы
әркелкі.Комсомольское ауданында жайлы күндер 76 ақ, оңтүстікке қарай (
Шалқар қаласы)- 59 күн.
Туризмнің қысқы түрлерін дамыту үшін 20 см-ден кем қар түспейтін,
температурасы -1,5 оС-тен -20 оС-қа дейін, желдің жылдамдығы-5мс
болатын аймақтар қажет.
Ақтөбе облысының қысқы туризм мен демалыс орындарын дамыту үшін:
• Қысқы уақытқа неғұрлым жайлы кез, ол орта есеппен алғанда қысқы күндер-
54 болуы тиіс. Соңғы кезде демалушылар мен спротсмендердің Ақтөбе
қаласының маңындағы аймақтарға қызығушылығы артып отыр, мұнда Қарғалы
өзені маңында Геолог атты медициналық мекемесі орналасқан. Үстірттің
көтеріңкі болуы, жағымды климат және тағыда басқа. Ландшафттың
ерекшеліктеріне байланысты, бұл аймақта шаңғы тебудің және таза ауада
сырғанаудың дамуына ықпалын тигізеді. Бұл жерлердегі қысқы
рекреациялық құбылыстарды дамытуға үлкен бөгет жасайтын негізінен,
облыстың солтүстік бөлігіндегі күшті желдерді (Қара бұтақ селосы;
30мс), борандарды және температураның тым төмендеуін жатқызуға
болады.
• Облыстың ортаңғы бөлігі (Мұғалжар селосы,Ырғыз) қысқы туризмнің
сәттілігіне қарасақ, мұнда шығыс және оңтүстік бөлігінде қар жамылғысы
тұрақты емес жиі ауысып отырады да, температураның жылуы
байқалады.Көптеген суық желдер мен климаттық жағдайларына қарамастын,
Мұғалжар бұл қызметтерге ең қолайлы жерлердің бірі болып келеді. Бұған
дәлел ретінде, ХХ ғ солтүстік Мұғалжардың шығысындағы Бершоғыр климат-
емханасы алынады.
• Аймақтың оңтүстік бөлігі (Шалғар, Аяққұм) демалыстың қысқы түрлерін
дамытуға сәтсіз болып келеді.
Ауа райының анализі бойынша, жылдың кейбір уақыттарында, денсаулықты
жақсартуға қолайлы жағдайлар тағыда басқа көптеген аймақтарда, бұл уақыт-
көктемгі және күзгі аралық, қысқы және жазғы дискомфортты кездер. Бірақ ,
медициналық зерттеулер нәтижесінде ауа райының факторларының климат-емдік
мейрамдардың [82,83] өткізілуіне мүмкіндік туғызатыны белгіленді.
Сонымен, зерттеу нәтижелері, денсаулық мекемелері, биоклиматтық
негізінде туризммен демалыс орындарының қысқы және жазғы дамуына ықпал
етеді. Жоғарғы сулар көрініске сәнділік беріп, қолайлы микроклимат жасайды,
дем алып жатқандарға рекреациялық қызметтермен айналысуға рұқсат береді.
Ақтөбе облысының жоғарғы сулары, су ағындары (Тұрақты мен уақытша), ағынсыз
көлдер және жасанды су айдынынан тұрады. Ерекше мән беретін аймақ, ол
салыстырмалы кішкентай территорияға қарамағанда, барлық өзендер
Торғай,Ұлқаяқ ірі өзендерінен бастау алады. Мұғалжар тауының жонына қарай
көптеген кіші өзендердің салалары жүргізілген.
Суы мол батыс бөлігінде облыстың 580-ге жуық ұзындығы-10 км-ден астам
өзендер шоғырланған, олардың жалпы көлемі-15100км. Онда Орал өзенінің сол
жақ салалары Орал-Ембі аралығы мен Ембі өзенінің алқаптарын алып жатыр[84].
Ембі,Сағыз және Уіл өзендерінің салаларында кішкене көлшіктер пайда
болған. Облыстың негізгі өзендері: Ілек,Ор,Уіл,Ембі,Сағыз,Ырғыз,Ұлаяқ болып
саналады. Ақтөбе облысының солтүстік жағында 70км қашықтықта көптеген
құнарлы ағыстар (Қолымбай,Шошқа) өзендері сияқты құйып жатыр.
Ақтөбе облысының өзендері көбінесе қар суымен молығады, сондықтан судың
(90%) бөлігі көктемгі кезеңге шап келеді. А.Б. Стесин, С.Н Мальцевтің
айтуынша[85], көктемгі 40-55 күнге созылатын су молығу кезінде, көптеген
өзендермен (Ірек,Қарғалы,Уіл,Ұлқаяқ т.б) су үстінде сапар шегуге болады.
Бұл уақыттың: су көлемі-100-200км;уақыты-10-25 күн; Маусымдары- сәуір;
мамыр.
Уіл өзені облыстың 522км-рін алып жатыр. Өзен ағысы тұрақсыз,
қисық, ені 50-60метр кей жерлерде 100-160-метрге дейін барады. Орал-Ембі
бассейні бойында археологиялық ескерткіштердің көптеген түрлері шоғырланған
және үлкен қызығушылық білдіретін табиғи объектілер бар. Мысалы: Ембідегі
көк жидек және құмжарған құм алаптары бар.
Кіші өзендердің кейбір жайлы құбылыстары ( суға түсу күн
ванналары, балық аулау) секілді жерлері: Үлкен Қобды, Ор. Бірақ, көптеген
кіші өзендер мұндй құбылысқа, өздерінің құрғап, ластануынан жарамайды.
Өзендерден басқа, рекреациялық мақсатта көлдер де қолданылады.
Ақтөбе облысында 1000-дей жалпы көлемі- 1300км2 көл бар. Ол бүкіл облыстың
0,5% алып жатыр.
Туризм географиясының ең негізгі мәселелерінің бірі: Қажетті іспен
айналысу жүйесімен қамтамасыздандыруға қабілетті туризм мен демалу
ресурстарын анықтау және территорияны рекреациялау үшін мақстқа сәйкес
жүйелі бағытта пайдалану.
Рекреациялық георафияға баға беру ТРС элементтерінің жүйе бөліктерінің
байланысуының арасындағы күрделі құрылыс болып келеді. Әсіресе табиғи жүйе
және демалушылар тобының арасындағы жүйелі бөліктері.
Кез келген рекреациялық шұғылдану және әр демалушылар тобы табиғи
ауқым мен қызмет көрсету саласына өз талаптарын қояды. Сондықтан зерттеу
мәселелерін анықтау кезінде алғашқы баға берудің объектісі мен әдетте
субъектісін анықтау қажет. Баға беру объектісі ретінде- белгілі бір
дәрежедегі табиғи кешен, ал субъектісі ретінде- демалушылар танылады.
Рекреациялық географияның теориялық негіздеріне сәйкес баға беру
кезіндегі көрсеткіштер тізімін айқындау және баға беру межелігінің
жасалымы келесі бағалау кезеңін құрайды.
Бізге белгілі, туристік-рекреациондық аудандастыруды ең басты рольді
табиғи орта атқарады. Алайда, туристік- рекриациондық аудандар демалыс пен
туризмнің дамуына апатты қолайсыз табиғи кешендер негізінде құрылуы мүмкін.
Мысалы, Ақтөбе облысының кейбір аудандары секілді. (Солтүстік,солтүстік-
шығыс)
Баға беру межелігінің жасалымы келесі бағалау кезеңін құрайды.
Халықаралық деңгейдегі, Невада шөлінде орналасқан туристік орталық Лас-
Вегас.
Ақтөбе облысының табиғи копоненттерінің мінездемесі демалыс орындары
мен туризмді дамытуда үлкен бедел алады. Бұл территорияны аудандастыру
туризімінің дамуына байланысты облыстың табиғи кешендерін бағалау, демалыс
орындарын ұйымдастыру үшін Қазақ ССР-нің манифесттік картасының негізінде
құрылған. Ол жергілікті ландшафт құрушы фактордың ландшафт түрлеріне баға
беру негізінде құрылған. Қажетті рекреациялық белгілерінің баршылығынан
қорытынды шығарып 1 балл қойылған.
Сонымен, жоғарыда айтылған объектілердің Мұғалжар тауының барлық
аудандарында шоғырлануы, территорияның туристтік мекемелерімен толып,
үлкен масштабты ғылыми-зерттеу жұмыстарының жүргізілуіне көмектеседі.
Өткізілген зерттеу жұмыстарының нәтижесінде Ақтөбе облысының
территориясының туристік қызығушылық жағынан табиғи ландшафттарды
аудандандыру картосхемасы құрылды. Әдістемеге сәйкес, Ақтөбе облысының
әкімшілік аудандарының табиғи ландшафттары ең көркемдерінің бірі екендігі
анықталады.
Туристік аудандандырудың ең негізгі әкімшілік- территориялық мақсаты,
аудандарды қолайлы, ұқыпты қолдану. С.Р Ердаулетовтың әдісі бойынша, табиғи
ландшафттарға туристік қызығушылықты арттыру мақсатында келесі категориялар
қабылданды:
1. Өте жайлы- 3 балл.
2. Жайлы- 2 балл.
3. Онша жайлы емес- 1 балл.
4. Жайсыз- 0 балл.
Анализ бойынша, 1-категориялық ландшафттар өздеріне тән орфографиялық
айырмашылықтары, әр-алуан өсімдіктермен және жануар әлемімен ерекшеленеді.
Осындай аудандарда туризм мен демалыс орындарының қысқы да, жазғы да
түрлерін дамытуға өте қолайлы ауа райы (жайлы күндер саны- 112-109күн)
болуы қажет. Мұнда табиғи ескерткіштердің алтауынан үшеуі қойылған.
Территорияның көлемі әр деңгейлі демалыс ұйымдастыруға мүмкіндік
береді.Бұл бағалау бөлімінде келесі ландшафттар кіреді.
1. Құммен құрылған, әр-түрлі өсімді жайлаулары (Орал,Қарғалы өзендері)
ірі өзен алаптары.
2. Биік қырлы-ойпатты жазықтар, жауын-шашынды және кристаллды аймақтар.
3. Қырлы-жоталы, эолды жазықтар.
Сонымен, Қарғалы және Мұғалжар аудандарында 13, 12 баллдық туризммен
демалысты дамытуға арналған ландшафттар; жайлы ландшафттар- Мартұқ облысы-
10 балл; онша жайла емес- Ырғыз, Шалқар,Уіл, Қобды, Хромтау, Әйтекеби
аудандарында- 8 балл; жайсыз – Алғын, Темір, Байғанын аудандарында- 6,5
балл.
Туристік қызығушылығының дамуына классификациялық ландшафт түрлерінің
анализі:
1. Ақтөбе облысы өзінің әр-алуан потенциалымен белгілі, ол аяғына дейін
зерттеліп, туристік рекреациялық қатынаста қолданылмайды.
2. Туристік қызығушылықты дамытатын көбінесе таулы, жазықтықты және
шалғай аймақтар.
3. Қарғалы, Мұғалжар аудандарында ең жайлы және әдемі табиғи
рекреациялық ресурстары бар. Бұл ресурстардың негізін Мұғалжар тауы,
Орал өзені, Жақсы-Қарғалы ұсаққұмды жазықтар (450-500м) құрайды. Бұл
аудан өзінің флорасы мен геологиялық аймағымен жайлы бола тұра, оның
Ресеймен көршілес орналасуы халықаралық туризмнің қарқынды дамуына
жол ашады. Әсіресе геологиялық, экологиялық туризмнің дамуын
қорғайды.
4. Жайлы табиғи рекреациялық ресурстар Мартұқ ауданына тән құбылыс.
Үстірттің бөлшектеніп, өсімдіктер мен жануарларды қорғайтын су
қоймаларының пайда болуы, көптеген туристік маршруттардың ұйымдасуына
жолын ашады.
5. Онша жайлы емес табиғи рекреациялық ресурстар ауданына, Ырғыз,
Шалқар, Уіл, Қобды, Хромтау, Әйтекеби аудандары жатады. Мұнда
минералды сулардың денсаулыққа пайдалы балшық пен арренді климаттың
шоғырлануы , бұл аудандарда денсаулық мекемелерінің ашылуына ықпалын
тигізеді. Торғай мемлекеттік мекемесі, Жаманшың метеориттік кратері,
Бершоғыр таулары және тағы да басқа объектілер мұнда денсаулықты
дамытатын спорттық туризмнің дамуына әкеп соқты. Адам аз жерде арнайы
маршруттар жасалынуда.
6. Жайсыз табиғи рекриациялық ресурстар Байғанын, Алғын, Темір
аудандарында шоғырланған. Сонымен қоса, осы аудандар ғылыми тұрғыда
үлкен қызығушылық білдіреді. Мұнда ғылыми, оқу туризмі әр-алуан
демалыс түрлері қарқынды дамиды.
Ақтөбе облысының территориясын аудандандырумен қоса, туристік
қызығушылық дәрежесіне сәйкес, табиғи ландшафттардағы тағы да басқа
баиғи рекреациялық сбъектілерді функционалды құрылымын туризмге
қажетті етіп дамыту іске кірісті.
Территорияның неғұрлым дәлірек туристік рекреациялық кәсіпкершілігін
анықтау үшін оның әр-алуандылығына, көп құрылымдығына және басқа да
ерекшеліктеріне қарамастан, туризмнің негізгі құрылымдары 3 бөлімге
бөлінеді. Біріншісіне- денсаулық және спортты туризм негізін құрайтын
табиғи ландшафттар, екіншісіне-денсаулықты дамытуға арналған
гидрологиялық рекреациялық ресурстар, үшінші бөліміне- қалған жеке
объектілер мен ресурстар жатады.
Сонымен, Ақтөбе облысының-(113 объект, 51%) табиғи рекреациялық
ресурстарының басым көпшілігі денсаулық туризіміне жарамды (Шалқар,
Ырғыз, Мұғалжар және тағы да басқа аудандары); ресурстардың негізгі
бөлігі (93 объект, 40%)- дамыту туризіміне (Мұғалжар, Ырғыз, Байғанын
т.б); кішігірім бөлігі(18 объект, 9%)- десаулықты дамыту туризмі үшін
(Қарғалы, Мұғалжар,Мартұқ т.б аудандары).
Туризмнің табиғи дамуын зерттеуі нәтижесінде туризм мен демалыс пен
бірге кейбір кемшіліктерді назарсыз қалдырмау қажет. Мысалы: улы
жануарлар, өсімдіктер, ауру ошақтары.
Бұл анализ нәтижесінде ауданның географиялық зерттеуі жүргізілді.
Бұл аудандарда өте сирек улы жануарлар бар, бірақ туристердің
қауіпсіздік ережелерін орындауы нәтижесінде ештеңе қауіпті болмауы
тиіс.
Алынған нәтижеге сүйенсек, мынадай қорытындыға келуге болады. Ақтөбе
облысының территориясы туризм мен демалыс орындарының дамуына өзінің
әр-алуан және табиғи рекреациялық ресурстарына байланысты, өте жайлы
болып келеді.
2. 2006-2008 жж. арналған Ақтөбе облысында туристік саланы дамытудың
өңірлік бағдарламасы
2.1 Қаланың туристік инфрақұрылымын және туристік саланың қазіргі жағдайын
талдау
Қазіргі заманғы туризм индустриясына инфрақұрылымның дамуына көлік
кәсіпорындарын, қонақ үйлер, тамақтану кәсіпорындарын, демалыс және көңіл
көтеру объектілерін, құралдар, сувенирлер жасайтын, туристер үшін
ақпараттық, жарнамалық және басқа материалдар шығаратын кәсіпорындарды,
жол, байланыс және басқа қызметтерді қосады.
Облыстық санақ басқармасының деректері бойынша облыс аумағында 15, оның
ішінде 4-жұлдызды – Альбион және Дан+, 3-жұлдызды – Ақтөбе,
Амстердам қонақ үйлері орналасқан. 4 балаларды сауықтыру объектісі,
жылдың басқа уақытында олар туристер мен демалушылар үшін пайдаланылады;
215 орындық 4 профилакторий – Юкон, Шипагер, Қарғалы, Нұр-М жұмыс
істейді. Аталған объектілер жеке меншікте. Облыста шағын ведомстволық
орналастыру объектілері бар.
Облыстағы 686,9 мың адам үшін жыл бойы жұмыс істейтін осындай орны бар
емдеу-сауықтыру кешендері анық жетпейді. Тұрғындар тұрмыс жағдайының оң
өзгерістері мереке, демалыс күндері және демалыс мерзімінде толық демалыс
пен туризмді ұйымдастыруға сұранысты көбейтіп отыр.
Ақтөбе, Сазды су қоймалары жағасындағы жағажай, демалыс орындары
жабдықталды, ведомстволық қонақ үйлер салынды. Қарғалы су қоймасы жағасынан
демалыс аймағын жасау жөніндегі дайындық жұмыстары басталды.
Облыстың барлық аудандарында клубтар, 8 аудандық тарих және мәдениет
мұражайлары, Ақтөбе қаласында – 3 мұражай мен 4 Мәдениет үйі, филармония,
облыстық драма театры, қуыршақ театры, кинотеатр және басқа да мәдени және
көңіл көтеру орталықтары бар.
Тарихи және табиғи туристік объектілер шоғырланған ауылдық жерлерде
шағын турорталық – бір ғимаратта мұражай, қонақ үй, кафе, кітапхана,
спортзал, кинозал және сувенир дүңгіршектерін орналастыру тәжірибесі бар.
Осындай ауылдық орталықта туристерге қысқа мерзімге демалысқа тоқтау және
танымдық-экскурсиялық маршруттар жасау қолайлы. Облыс аудандарында демалыс
және туризм объектілерін – қонақ үйлер, кемпингтер, маусымдық турбазалар
ашу жоспары әзірленді, дегенмен, туризм саласында инвестициялардың,
кадрлардың, сауатты маркетингтердің және менеджменттердің жоқтығы бар
әлеуетті пайдалануды тоқтатып тұр. Облыс аудандарындағы туризм жай
қарқынмен дамуда және ұйымдастырылмаған сипатта, бұл туристік ресурстарға
орны толмас шығын әкелуде.
Басқа елдерден іскерлік сапармен келген туристерді қабылдайтын
ведомстволар туристік фирмалар қызметіне сүйенбей-ақ өздері
орналастыратынын және қызмет жасайтынын талдау көрсетіп отыр. Мұндай
туристердің туристік қызметтің толық кешенін алуға мүмкіндігі жоқ.
Іскерлік келу туризмінің турмаршруттарын жасау кезінде қатысушылардың
өзара әрекеттестігі ғана бизнес-турларға сапалы қызмет көрсетуге мүмкіндік
береді және облыстың туристік имиджін нығайтады.
Қызмет көрсету бағдарламасын жасау кезінде Орталық Азия елдерін тану
мақсатында саяхат жасайтын туристер үшін біздің облыс транзиттік екенін,
олардың біздің өңірде қысқа мерзімге келетінін ескеру керек.
Туристердің негізгі ағыны – бұл жергілікті туристер және Қазақстанның
басқа облыстарынан келген қонақтар. Туризмнің жасалынатын инфрақұрылымы
осыны ескере отырып құрылуы және оқушылар, жастар мен жергілікті тұрғындар
үшін қол жететіндей болуы тиіс.
Көрші облыстарға қарағанда Ақтөбе облысының климаттық жағдайы жыл
уақыттарын анық көрсетеді, тек жергілікті ғана емес, сонымен бірге көрші
өңірлер тұрғындары да демала алатындай жыл бойғы туристік кешен құруға
мүмкіндігі бар.
Батыс Қазақстанның көлік тораптары шоғырланған облыстың географиялық
жағынан қолайлы орналасуы облысты өңірлік туристік орталыққа айналдыруға
мүмкіндік береді.
Туристік ұйымдар облыста 15 туристік фирманың туристік қызмет жүргізуге
лицензиясы бар, қазіргі уақытта олардың 14-і: 2 туроператорлық және 12
турагенттік фирмалар жұмыс істейді. Бірқатар фирмалардың туристік қызмет
саласында жұмыс тәжірибесі бар, 3 турфирма 2005 жылы туристік қызмет
жүргізуге лицензия алды. Турфирмалар туризмнің түрлеріне, белгілі
бағыттарына, үлгілеріне маманданады: әлемнің ке-келген еліне бару
маршруттарын, бұл жыл сайын орташа 25 елді құрайды, іскерлік келу
туризмінің халықаралық маршруттарын, чартерлік рейстер, шоп-турлар,
Қазақстан бойынша ішкі маршруттар, жергілікті маршруттар ұйымдастырады.
Туристік ұйымдар штатында 3-5 адамы бар шағын кәсіпорындар болып табылады.
Әуе көлігі саласында туризмнің әлемдік статистикасы бойынша келетін
туристердің 84,8%-ы және баратындардың 70%-ы әуе көлігін артық санайды.
Статистика бойынша біздің облыс туристерінің 70%-ы баратын маршруттарда әуе
көлігін, 10%-ы – темір жол көлігін, 20%-ы қала аралық автобустарды
пайдаланады.
Ұшу-қону алаңын қайта жарақтандырғаннан кейін облыста ұшу салмағы және
қарқындылығы шектеусіз кез-келген самолет типтерін қабылдай алатын,
халықаралық стандарттардың барлық талаптарына жауап беретін әуежай
орналасқан. Ақтөбе халықаралық әуежайы туризм үшін аса маңызды Қазақстан
әуежайларының қатарына кіреді. Әуе бекеті кешенін қайта жарақтандырғаннан
кейін туристер Еуропадан Азияға жэне Азиядан Еуропаға ұша алады.
Ақтөбе әуежайы арқылы Астанадан Стамбулға, БАӘ-не чартерлік рейстер
жасалады. Ақтөбе туроператорлары Қытайға, Түркияға және т.б. туристік
чартерлік рейстер ұйымдастыруды жоспарлап отыр. Ақтөбе әуежайын Еуропа,
Азия елдерінен, Қазақстан мен Ресей қалаларынан чартерлік рейстер
ұйымдастыру кезінде аралық әуежай ретінде пайдалануға болады.
Теміржол көлігі саласында ірі тораптық бекеттері бар, ұзындығы 1000 км-
ден астам облыс теміржолы Орталық Азия мен Европаның, Орал мен Маңғыстаудың
маңызды бағыттарын, облыс орталығын елдің барлық өңірлерімен жалғастырады.
Егер бару маршруттарында теміржол көлігін туристердің 10%-ы қолданса, ішкі
маршруттарда - 90%-ға жуығы қолданады. Теміржол туристер үшін Қазақстан
бойынша қозғалыстың негізгі құралы болып табылады. Туристердің
ұйымдастырылған топтары – каникулдағы оқушылар, жеке туристер Түркістанға,
Шымкентке, Алматыға, Астанаға және Қазақстанның басқа да демалыс
аудандарына теміржолмен барады. Ұйымдастырылған туристік ағынның көбеюіне
кедергі келтіретін факторлардың бірі аса сұранысқа ие маршруттар бойынша
туристік маусымда жолаушылар поездарында орын санының шектеулілігі, вагон
паркінің айтарлықтай тозғандығы және вагон санының жеткіліксіздігі,
жолаушыларға сервистік қызмет деңгейінің төмендігі.
Автокөлік саласында туристік мақсаттар үшін бару маршруттарында
автокөлікті белсенді - 20% туристік ағын қолданады, ішкі маршруттарда жайлы
автокөлікті қолдануға облыстағы ішкі жолдар жағдайы мен автокөлік
қызметінің жоғары бағасы кедергі жасайды. Облыс аумағынан Шымкент-
Қызылорда, Ақтөбе-Орал-Самара халықаралық автомагистральдары өтеді.
Республикалық маңыздағы автожолдар бойында жол маңы инфрақұрылымының 56
объектісі, оның ішінде 1 – техникалық қызмет көрсету станциясы, 25 – жанар-
жағар май станциясы, 1 – шағын қонақ үй, 24 – сауда және тамақтану орындары
орналасқан.
Облыста бірнеше автокөлік ұйымдары халықаралық автобустар қызметін
көрсетеді. Турфирмалар туристердің ұйымдастырылған топтарын жалға алынған
жайлы автобустармен Сочиге, Санкт-Петербургке, Астанаға, Павлодарға,
Орынборға, Волгоградқа және т.б. жібереді. Жеке туристер автобустармен ТМД
және Европа елдеріне саяхатқа шығады.
Жаңа автожолдар салу, ескілерін қайта жарақтандыру, жол маңы
инфрақұрылымы объектілері мен сервисті одан әрі дамыту туризм саласына
облыстың жаңа аудандарын тартады және ішкі және жергілікті туризмнің
автосаяхаттары санын көбейтуге мүмкіндік береді.
2007 жылғы міндеттер:
➢ Автокөлік жолдарын, көпірлер желілерін дамыту және сақтау;
➢ Сазды өзені арқылы көпір құру. Бұтақ өзеніндегі салып жатқан
көпірді аяқтау.
➢ “Шұбарқұдық Ойыл-Қобда-Соль-Илецк” автокөлік жолының жөндеу
жұмыстарын жалғастыру;
➢ Елек өзені арқылы көпірлі жолы бар жобасын іске асыруды бастау
және жобалаудың құжаттарын өңдеу;
➢ “Хромтауға темір жол станциясына келу” жол құрлысын бастау;
➢ 12 ауылды сумен қамтамасыз ету (бұл мақсатқа бюджеттен 625
миллион тенге шамасында қаржы бөлу);
➢ “Ақтөбе-Мәртөк” газ жүретін магистральының құрлысын жалғастыру;
➢ Ембі қаласының газификациясын жалғастыру, сазды паселкісіне газ
жіберу құрлысын бастау;
Құрылыс қызметі 1869 жылы негізі қаланған Ақтөбе алғашқыда әскери
бекініс еді. 1878 жылы Ақтөбеге 28 шаруалар отбасылары келіп, келесі жылы
адам саны 488 жетті. 1884 жылы екі училище салынды. Қалада сол кездегі
бірден біроқу орны 1907 жылдан бастап ашылған 4 кластық училище еді. 1905-
1912 жылдар аралығында салада темір жол училищесі, екі жылдық педагогикалық
курстар, қыздар гимназиясы, ep мұғалімдер семинариясы ашылып, жаңа
ғимараттар бой көтерді. 1937 жылы қалада екі қатарлы үйлер салына бастады.
1940 жылы ферроқорытпа зауытының құрылысы басталды. 1957жылы химия
зауытының бірінші кезегі іске қосылды. Бесінші бесжылдық жылдарында
Ақтөбеде көлемі 35198 шаршы метр тұрғын үй және тұрғын алаңы 41678 шаршы
метр 1947 жеке үйлер салынды. Сегізінші бесжылдықта "Большевик" зауыты, ет
комбинаты, нан комбинаты, сыра зауыты, "Ақтөбеауылмаш" зауыттары
экономикалық үлес қосты. 1945 жылы Ақтөбе қалалық тұрғын үй
басқармасының иелігінде 165 көп пәтерлі үй, 214 жекe үйлер болған. 1964
жылы қабырғалық силикат кірпіш зауыты өнім бере бастады. Ақтөбеде "Спутник"
магазині, Тұрмыстық қызмет көрсету орны, 960 оқушылық 200-ден 140 орындық
бала бақша салынды. 1971-1978 жылдары селолық құрылыс қарқын алды.
Кеңшарылар мен ұжымшарларда 2500 пәтер, 2 мың қой қора 400-.ден астам сиыр
қора, 25 жөндеу шеберхана, 12500 орындық мектеп, мектеп жасына дейінгі
балалар үшін құрылыс объектілері салынды. Экономиканы құрылыс базасынсыз
дамыту мүмкін емес екені белгілі. Тоқсаныншы жылдардың басында 17 ipi
құрылыс ұйымдары құрылды. Оған 14 мыңнан астам құрлысшылары бар 5 трест
енді ipi өнеркәсіп орындарынбіріктіретін базаныңжобалау күші 537 мың текше
м темірбетон бұйымдары мен конструкциясың 1 млн. 275 мың текше мбирудалы
материалдарды, 160 млн. дана құрылыс кірпішінөндіруге жетті. Соңғы
жылдарыоның құрамы керамикалықплита, пластикалық құрылысматериалдарын
шығаратын кәсіпорындармен толықты. Индустриялық құрылыстыңжедел өркендеу
тұсы 1946 жылы 15 наурызда "Ақтөбеқұрылыс"тресінің құрылуымен байланысты
болды. Мақсат - ферроқорытпа зауытын ұлғайтуды жалғастыру, құрылысқа қарқын
туғызу. Трест құрамына 30-жылдарда С.М.Киров атындағы Алға жөндеу зауыты
құрылысын жүргізген ағылшын құры-лысшылары және 1955 жылы Дөң кен байыту
басқармасы қосыл-ды. Алпысыншы жылдары құрылысқа қиыршық тастың
қажеттілігіне байланысты Мұғалжар қиыршық тас зауыты құрылысы, қабырғалық
силикат, темірбетон бұйымдары зауыттары, құрылыс ма-териалдар комбинаты
іске қосылды. "Ақтөбеқұрылыс" тресі 60 ipi құрылыс объектілерін, оның
ішінде жүнді алғаш еңдеу фабрикасы, тоқыма фабрикасы, кондитер және аяқ
киім фабрикалары, қалалық сүт зауыты және басқа да объектілерді пайдалануға
берді. Елу жылдан астам уақыт ішінде ұжымның күшімен 2007 жылдың қаңтарында
құрылыс жұмыстарының көлемі (қызметтер) қосымша ақыны қоса есептегенде
1482,0 млн.теңге құрады, бұл 2006 жылдың қаңтар айына 147,2% құрайды.
Облыс көлеміндегі ең үлкен үлес салмағын жеке меншікті ұйымдар орындаған
құрылыс жұмыстары алады – 43,4%. Шетел меншігіндегі ұйымдар мердігерлік
жұмыстардың жалпы облыстық санынан 55,5%, мемлекеттік ұйымдар – 1,1%
орындады. 2007 жылдың қаңтарында келесі маңызды өндіріс нысаналары іске
қосылды: жалпы алаңы 16692 шаршы метрлік 13 үймерет, оның ішінде тұрғын
үйлерге арналған – 11719 шаршы метрлік 10 үймереттер салынды.
Кесте 10 Меншік нысандары бойынша құрылыс жұмыстарының көлемі
2007ж.
млн. теңге жалпы көлемге %
Барлығы 1482,0 100,0
соның ішінде мердігерлік
меншік
нысандары бойынша:
мемлекеттік 15,8 1,1
жеке 643,0 43,4
шетелдік 823,2 55,5
1920-1921 ж.ж. елді жайлаған аштық облыс экономикасына да әсер етіп,
индустрияландыру процесін тежеп тастады. 1928 ж. байларды тәркілеу
басталды, олардан алынған мал, мүлік кедей шаруаларға таратылып берілді,
бірақ ол уезд экономикасын көтеруге бәлендей әсер етпеді. Осы жылдарда
Ақтөбе қаласындағы және жәрмеңке өтетін орталықтардағы шикізат өңдеу
кәсіпшіліктері, қолөнер ici қайта жанданды, ауыл шаруашылығында мал басы
көбейді, егін шьнымдылығы да арта түсті. 1980 ж. қазанда Ақтөбенің 19
өнеркәсіп орындары жалпы өнім шығару жөніндегі бес жылдық жоспарын бір ай
және одан да көп бұрын орындап шықты. Облыс өнеркәсібінің негізгі
өндірістік қорлары 44,4 пайызға өсті. Өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі 18
пайызға артып, жоспардан тыс 24 млн. сомның азық-түлік тауарлары өткізілді.
Агроөнеркәсіп кешенінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz