«Қазақстан темір жолы» акционерлік қоғамы

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

1. «Қазақстан Темір Жолы» Акционерлік қоғамының даму тарихы . . . 5
2. «Қазақстан Темір Жолы» Акционерлік қоғамының экономикалық манызы мен орны . . . 7
3. Қазақстан темір жол көлігінің техникалық-экономикалық жағдайын бағалау . . . 14
4. «Қазақстан Темір Жолы» Акционерлік қоғамының негізгі қызметінің сипаттамасы . . . 15

қорытынды . . . 21

пайдаланған әдебиеттер . . . 23

Кіріспе

Қазақстан Республикасының темір жол саласы экономикасы тиімді мемлекеттік реттеудің теориалықт және практикалық сұрақтары саланы зерттеу әлі өзіндік зерттеу пәні болмады. Темір жол саласының экономикасын мемлекеттік реттеудің қалыптасы, басқа рынок біздің мемлекет ерекшелігін ескеретін жаңа ғылыи құрастыруды енгізуді талап етеді. Бұның барлығы осы мәселелерді терең зерттеу қажеттігін алдын ала анықтайды.

Темір жол Қазақстандықтардың өміріне енгелі қашан. Темір жол көлігінсіз ел экономикасын елестетуде де қиын. Поездар миллиондаған адамдар үшін үйреншекті, әрі қайталанбас қозғалыс құралына айналды. Темір жолдың арқасында Қазақстан тәуелсіздігі қанатын қатайтып, нығая түсті десек қателеспеспіз. Еліміздің темір жол көлігінің үлесіне жалпы жүк айналымының 70%-ы, жолаушы тасмалыайналымының 60%-ы тиіп отыр. Осы жайт, тек темір жол магистрлінің бүгінгі жұысын үлке жауапкершілікпен қамтамасыз етіп қана қоймай, оның болашағын байыптылықпен бағдарлап жасауды жүктейді.

Қазіргі кезде еліміздің ең дамыған көлігі темір жол көлігі. Бұған әрине ең бірінші себебі еліміздің географиалық жағдайы. Геосаяси жағынан алатын болсақ, Қазақстан тура Европа мен Азия арасында болғандықтан осы екі ірі континенттерді байланыстырып тұр.

Сонау, ғасырлар бұрын Қазақстан арқылы көптеген керуендер өтіп, талай нәрселерді қалдырып, тіпті дәстүрімізге көптеген жаңалықтарды енгізді деп те айтуға болады.

Қазір алатын болсақ, Қазақстанның халықаралықкөлік жүйесіндегі маңызын арттыру керек, сәйкесінше еліміздің әлемдік аренадағы ролін де ұлғайтатын боламыз. Еліміздің жер байлығы өте көп, табиғатымыз да өте бай, даламыз өте кен, яғни еліміздің экономикалық, сан, және қай жақтан да болсын, дамуына жағдай бар. Бұл жағдайларды жандандыру үшін, әрине біріншіден көлікті дамыту керек, одан бұрын көлігімізді көршілес дамыған елдерінің көлігімен сәйкестендіру керек.

Қазақстан темір жолы көлігін реформалау 1997 жылы үш Қазақстандық темір жолды «Қазақстан темір жолы» республикалық мемлееттік кәсіпорының құрамына біріктіру және сол мезетте оның құрамында алты жол басқамасын құру арқылы басталған болатын. Құрыған сәттен бастап осы уақтқа дейін «Қазақстан темір жолы»ҰК»АҚ кәсіпорынның қаржылық және өндірстік жағдайын айтарлықтай жақсартқан іс-шаралар кешенін жүргізді. Алайда кәсіпорын жұмысының тиімділігін оңтайландыру және күшейту жөінднгі резервтер негізгі қорларды қайа өндіруге инвестициалық ресурстар тапшылығы активтер мен жұмыс көлемінің үйлеспеуі сияқты саланың құрылымдық проблемаларын шешу үшін жеткіліксіз. Қазіргі кезеңде темір жол көлігінің басқару негіздеріне әсер ететін, институционалдық өзгерістер жүргізу, бірқатар нормативтік-құқықтық кесімдерге өзгерістер енгізу, сондай-ақ, реформалар процесін мемлекеттік колдау қажет. Жолаушылар тасмалын субсидиялау проблемаларын шешу сияқты міндеттер деңгейі және олардың әлеуметтік мәні мемлекеттің тікелей қатысуын тлап етеді. Бұл роблемаларды одан әрі тек жалғыз «Қазақстан темір жолы»ҰК»АҚ-тың күш салу есебімен шешу Қазақстанның темір жол саласындағы инвестициалық рсурстардың тапшылығы порбемасын жоймайжы. Осы инвстициалар негізгі құралдарды жаңартуға, босайтын өндірістік қаттар мен персонал, соның ішінде күрделі қалпына келтіріп жөндеу, жаңа локомотивтер мен вагондарды жаңғырту және кұрастыру жөніндегі зауыттар егізінде жаңа жолдарды салуға тарту қажет.

«Қазақстан Темір Жолы» Акционерлік қоғамының даму тарихы

1997 жылы Алматы, Целинный және Шығыс Қазақстан темір жолының қосылу арқылы «ҚТЖ» мемлекеттік кәсіпорын құрылды. Үкіметтің 15 наурыз 2002 жылғы № 310 «ҚТЖ»ҰҚ»АҚ» құрылуы туралы жарлығы бойынша «ҚТЖ» мемлекеттік республикалық кәсіпорны АҚ қайта құрылды, ол ең жас, әрі республикадағы ең ірі АҚ болып есептеледі, оның активтері 6млрд. доллардан астам болып табылады.

«ҚТЖ»ҰҚ»АҚ» көлік саясаты аясындағы басқарушы орган Қазақстанның көлік және коммуникация министірлігі болып таылады.

«ҚТЖ»ҰҚ»АҚ» 100% активтерінің егесі Қазақстандық «Самрұқ» холдингін мемлектеттік басқару АҚ болып саналады.

Темір жол көлігі Қазақстан Республикасының өндірістік инфраструктуасының маңызды бөлігін құрайды. Оның тұрақты және тиімді жұмыс істеуі мемлекет экономикасының өсуіне ұлттық қауіпсіздіктің қамсыздануына, халықтың әр - ауқатына және тұрмыс жағдайының жақсаруына зор үлесін тигізеді.

Мысалға, темір жол үлесіне елдің жүк айналымының 70% жүргізуілер айналымының 50% аса тиесілі. Темір жол саласында 135 мыңға жуық адам қызмет атқарды, ол Қазақстан ұрғындарының 1% құрайды. Қазіргі таңда Қазақстанның темір жол магистралі 14 мың км асатын темір жол торабынан, оның 5 мыңға жуығы екі жолды тарап, және 4 мыңға жуығы электрофицирленген.

Жыл сайын темір жол көліктерінің есебінен мемлекеттік бюджетке салық түсімдерің, елдің ЖІӨ - нің айтарлықтай үлесін артып отыр.

Қазақстанның темір жол саласы жоғары рентабельді, қарқынды дамып келе жатқан сала, өндірістік, қаржылық және техникалық потенциалын тұрақты арттырып келеді.

«ҚТЖ»ҰҚ»АҚ»қызметіндегі негізгі мақсаттар:

• Үздіксіз және салалы көліктік қамтамасыз ету (жүк, жүк тасмалдау, хат және жолаушылар қажеттілігі) ;
• Поездың және тасмалданушы жүктің сақталун қамтамасыз ету;
• Материалды - техникалық базаны жоспарлы және кешенді түрде дамыту;
• Теміржол көліктің номилизациялық дайындылығын қамтамасыз ету, құпия және жұмыс жайлы ақпаратты қорғау жөніндегі кешенді қорғау, жарияламау;

«ҚТЖ» - ның ратын қызметінің негізгі түрлері:

• Магистральді темір жол жүйесін иелену мен қолдану.
• Магистральді темір жол жүйесінің операторлық функцияларын жүзеге асыру.
• Жүкті жіберуш, жүкті алушы, тасмалданушы жолаушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру.
• Маркетингтік қызмет түрі.
• Қазақстан Республиканың көлік және коммуникация министірлігімен бірлесе отырып темір жол транзитті көліктік коридорлардың қалыптасу үшін шаралар өткізу.
• Ішкі экономикалық қызмет және басқа мемлекеттің кәсіпорын экономикалық қызметің экспорттау, импорттау қызмет көрсетуді дамыту.
• Қазақстан Республиканың мемлекеттік секторын техникалық қорғау, қызмет (дайын өнім шығару, монтаж, қолдану т. б)
• «ҚТЖ» қызметі туралы ақпаратты дайындау және жариялау.
• Ақпараттық қызмет түрі.
• Қазақстан Республиканың Занымен белгіленбеген басқа да қызмет түрі.

Темір жол көлігінің экономикалық маңызы мен орны

Көлік экономканың инфрқұрылымын қалыптатыратын салалардың бірі болып саналады. Қазақстанның теміржол, автомобиль, әуе, ішкі су және құбыр көлігі кіретін жеткілікті түрде дамыған кқлік жүйесі бар. Қазақстанның көлігі республика халық шаруашылығы салалық кешендерінің (агроөнеркәсіп, отын-энергетика, тау-кен метеллургия, құрлыс және т. б) қалыптасуын ескере отырып, экономика салалары мен өндіріс түрлерінің ғана емес, аумақтық кешендерінің өзара байланысын қамтамасызете отырып дамыды.

Республикамызда барлық көлік түрлерінің ең динамикалы дамуы өткен ғасырдың 70-80 жылдары болды. 90-шы жылдары басталған ТМД елдеріндегі экономикалық құлдырау барлық көлік түрлері үшін тасымал көлемінің жалпы төмендеуіне әкеліп соқты. Көлемдердің тұрақтануы мен өсуі 1999 жылдың соңынан басталды.

Еуразиялық трансконтиненталдық маршруттар Қазақстан темір жолының Солтүстік, Оңтүстік, Батыс, Ортаазиялық көліктік дәліздрі қызметін пайдаланады. Тасмалға тімді Солтүстік дәлсіз - Қазақстанның өнеркәсіпті аудандары арқалы өтіп, елдің орталығы - Астана, сондай - ақ Қарағанды, Балқаш, Көкшетау, Жезқазған, Павлодар, Екібастұз секілді ірі өнеркәсіп кешендері бар аймақтарды қамтиды.

Онда Қарағанда - Сұрыптау, Қырқыншы және Көкшетау-1 стансцияларында үлкен контейнерлерді сұрыптайтын терминалдар бар. Ал жалпы ірі көлемдегі жүктерді реттейтін үлкен көлемдегі контейнерлерге арналған терминалдар-1станцияларында.

Темір жол желесінде Еуропа мен Қытайды байланыстыратын Қазақстан - Қытай шекарасында орналасқан Достық - Алашонькоу өткізу бекетінің халықаралық транзит ретінде маңызы зор. Бүгінгі күні Достық бектінің жұмысын одан әрі жандандыру үшін арнайы жасалған бағдарлама бойынша ауқымды шара тындырылып жатыр.

Қазіргі күні Ақтау порты арқылы «Солтүстік - Оңтүстік» және «ТРАСЕКА» дәліздерді бойынша жүк тасымалдау ұйымдастырылып отыр.

Сондай - ақ, Өзбекстанмен арадағы тасмал қатынасы бір жүйеге келіп қалды. Шығыс портымен Находка - Локоть - Алматы маршруты бойынша аптасына бір рет қатынайтын контейнерлі пойыз қозғалысы ұйымдастырылғалы отыр. Бұл жаңа маршрут бойынша жүк иелері уақыттан ұтып, басқа тасмалдаушылармен салыстырғада темір жол көлігіне қызуғышылық тудырады.

Экономикалықт одақ ұйымдары шеңберінде Стамбул - Алматы арасында жүретін контейнерлік пойызын жүргізу қолға алынған - ды. Бұрын Стамбулдан аттандырылып жатқан контейнерлік пойыз Алматыға жеткенше бөлшектеліп, жекелеген партиялармен келетін. Жету жолының ұзақтығы да көңіл көншітпейді. Осыған байланысты экономикалық одақ ұйымдармен арада бірегей тарифті бекіту пойыз қозғалысындағы кестені шаралары қолға алынады.

Қазақстанның көліктік инфрақұрылымының басты элементі бола отырып, теміржол саласы КСРО құлдыраған соң Қазақстан экономикасындағы дағдарыстық үрдістерден құтыла алмады. Алдыңғы он жыл ішінде тасымалдар көлемі ұдайы төмендей отырып, 1999 жыл 1991жыл деңгейіне 26 пайызын құрадыда, тек 1999-2000 жылдардың соңынан бастап өсу басталды.

Қазақстанның темір жол көлігінің келтірілген өнімі.

2007 жылы келтірілген өнімнің көлемі 13, 5 пайызға (202737млн. тонна км-ге дейін) өсті. (1-кесте)

Егер 1993 жылы Қазақстан темір жолдарының келтірілген өнімдері 209, 6 млрд. Келтірілген тонна/км құрайды. Ал, 2007 жылы 202, 7 млрд. тонна км - ге, яғни 96, 7 пайызың құрайды.

2007 жылы жүк айналымы 1993 жылғы деңгейдің 78, 3 пайызына, ал тиеу жұмыстары 84, 9 пайызға жетті. Жолаушылар айналымының төмендеуі бұдан да шапшан болды. 2007 жылдың деңгейі 1993 жылғы деңгейдің 51, 9 - ын ғана құрайды.

Жалпы көлік туралы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылған:

• Қазақстан Республикасының көлігі - оның аумағында тіркелген теміржол, автомобиль, теңіз, ішкі су, әуе, қалалық электр, соның ішінде метрополитен, сондай - ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы магистралдық көлігі.

• Тасмалдаушы - ақыға немесе жалданып жолаушыларды, теңдеме жүкті, жүктерді және почтаны тасмалдау жөнінде қызмет көрсететін, әрі осыған белгіленген тәртіппен берілген лицензиясы немесе рұқсаты бар, меншік құқығымен өзге де заңды негіздерде көлік құралдарын иеленуші заңды нем есе жеке тұлға.
• Көлік кәсіпорны-жүктерді, жолаушыларды, теңдеме жүкті тасымалдау, көлік құралдарын сақтау, оларға техникалық қызмет көрсету және оларды жөндеу жөнінде шауашылық коммерциалық қызметен айналасатын заңды тұлға, ол Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес іс - әрекет жасайды.
• Клиент (жүк жөнелдетуші, жүк алушы, жолаушы) - тасмалдаушымен жасалған шартқа сәйкес көлікті пайдаланатын заңды тұлға немесе жеке тұлға немесе мемлекет.
• Темір жолдардың қызметі аз учаскелер - темір жолдардың тұйықталған немесе жүк тасымалы сирек желілерінің біршама қысқа жалғау желілер. Темір жолдар учаскелерлік қызметі аз учаскелерге жатқызу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
• Тікелей аралас қатынас - бірыңғай көлік құжаты бойынша әртүрлі көлік құралдарымен жүктерді, жолаушылармен теңдеме жүктерді тасымалдау.
• Уәкілетті мемлекеттік орган - көлік саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды, Қазақстан Республикасы көлік кешенінің қызметін үйлестіру мен реттеуді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган.

Көлік қызметін мемлекеттік реттеу құқықтық қамтамасыз ету, лицензиялау, салық салу, несие беру, қаржыландыру және баға белгілеу, инвестициалық, біртұтас әлеуметтік және ғылыми - техникалық саясат жүргізу, Қазақстан Республикасының заңдарын көлік кәсіпорындарының бақылау жасау жолымен жүзеге асырылады. Сондай - ақ мемлекеттік органдардың көлік кәсіпорындарының шаруашылық қызметіне араласуына, сонымен қатар көлік кәсіпорындарының пайдалану қызметкерлерін басқа жұмыстарға қатыстыруға құқығы жоқ.

Көлікті басқаруды Қазақстан Республикасы Президентінің шешімімен құрылған және Қазақстан Республикасының Үкіметінің бекіткен ережеге сәйкес іс - әрекет жасайтын уәкілетті мемлекеттік орган Қазақстан Республикасы көлік және коммуникациялар министірлігі жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасындағы Темір жол көлігі туралы Қазақстан Республикасының 2001жылғы 8 желтоқсандағы № 226-11 заңы темір жол көлігімен жолаушылар, жөнелтушілер, алушылар, жүк жөнелтушілер, жүк алушылар, басқа да жеке және заңды тұлғалар арасындағы қоғамдық қатынстарды реттейді.

Жалпы темір жол көлігінде пайдаланылатын негізгі ұғымдар;

Багаж - жолаушылар немесе почта багаж поезында тасымалдауға қабылданған, салмағы екі жүз килограмнан аспайтын мүлік;

Тамақ иеленуші - меншік құқығында немесе өзге де заңды негізде темір жолдың кірме жолдарын иеленуші тұлға;

Жүк - жүк поезына тасымалдауға қабылданған мүлік;

Жүк багажы - жолаушылар мен почта багажпоездарында тасымалдауға қабылданған, салмағы екі жүз илограмнан артық мүлік;

Жүк жөнелтуші - тасымалдау құ жаттарында көрсетілген және жүкті жөнелтуші тұлға;

Жүк жөнелтілімі - бір темір жол көлігі жүк құжатымен тасмалдауға ұсынылатын жүк партиясы;

Темір жол қатынасы - жөнелетін және баратын бекеттер арасында темір жол көлігімен жолаушылар, багаж, жүк, жүк - багаж және почта тасымалдау, оның мына түрлері:

Халықаралы қ - Қазақстан Республикасы мен шет мемлекеттер арасында және Қазақстан Республикасы арқылы транзитпен тасымалдау;

Республикалық - Қазақстан Республикасының шегінде тасымалдау;

Қала маңындағы - жолаушыларды қала шегінде және қашықтығы жүз елу километрден аспайтын қала маңында тасымалдау;

Темір жолдар - жылжымалы құрамын жүруі іске асырылатын жылжымайтын мүлік объектілер (тар және кең магистралдық, станциялық, кірме жолдар) ;

Темір жол көлігі - темір жол жолдарымен тасмалдауды қамтамасыз ететін көлік түрі;

Темір жол көлігінің қызметіне арналған жер - темір жолдар, құрылыстар, жол желісіндегі және басқа ғимараттар, темір жол станциялары, қорғаныш екпе ағаштар және жол құрылғылары алып жатқан жол учаскелер;

Магистралдық темір жол жлісі - магистралдық және станциалық жолдарды, оларды пайдалануды қамтамасыз етуге қажетті электрмен жабдықтау, сигнализация және байланыс объектілерін қамтитын магистралдық темір жол инфрақұрлымы;

Магистралдық жолдар - Қазақстан Республикасының аймақтары арасында және басқа мемлекетермен жол қатынасын қамтамасыз ететін темір жолдар;

Ұлттық темір жол компаниясы - меншік иесі мемлекет болып табылатын, магитралдқ темір жол желісі қызметін көрсету үшін құрылған ұйым;

Магистралдық темір жол желісінің операторы - тасмалдау процесін басқаруды және магистралдық темір жол желісі қызметін көрсетуді жүзеге асыратын тұлға;

Темір жол көлігі ұйым - тасмалдаушының және магистралдық темір жол желісі операторының қызмет көрсету жқніндегі жұмысын жүзеге асыратын тұлға, сондай - ақ тармақ иеленуші;

Жөнелтуші - багажды, жүк - багажды немесе почтаны жөнелтетін және тасмалдау құжаттарында көрсетілетін тұлға;

Темір жол көлігінің қорғалатын аймақтары - тасымалдау қауіпсізігінің темір жол құрылыстарының, құрылғыларының және басқа объектілерінің сақталуын төзімділігі мен беріктігін қамтамасыз ету үшін қажетті жер учаскелері;

Тасмалдау құжаттары - рәсімделу арқылы тасымалдау шарттары жасалатын құжаттар (жол жүру құжаты, багажбен жүк багаж квитанциясы, темір жол көлігі жүк құжаты) ;

Тасымалдау процесі - тасымалдауларды жүзеге асыру кезінде орындалатын ұйымдастырушылық жән технологиялық тұрғыдан өзара байланысты іс - әрекеттер мен операциялар жиынтығы;

Кірме жолдар - жүк жөнелтушілер мен жүк алушыларға қызмет көрсетуге арналған және магистралдық, станциялар, сондай - ақ, басқа да темір жолдарға қосылатын темір жолдар;

Жылжымалы құрам - жолаушыларды, багажды, жүкті, жүк багажды, почтаны тасмалдауға және темір жол көлігін қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз етуге арналған, темір жолда мен қозғалысты жүзеге асыратын тартқыш, өздігінен жүретін және көлік құралдарының жиынтығы;

Тасмалдау ережелері - жолаушылар, багажды, жүкті, жүк багажды, почтаны тасмалдауды жүзеге асыру кезінде темір жол көлігі ұйымдарының қызметін реттейтін, уәкілетті, орган бекітетін нормативтік құқықты актілер;

Қол жүгі - жолаушының вагонда өзімен бірге ақысыз тасымалдайтын салмағы мен көлемі бойынша белгіленген мөлшерден аспайтын жеке заттар;

Арнаулы тасымалдаулар - мемлекет және қорғаныс қажеттеріне арналған арнаулы жүктерді тасымалдау;

Станциалық жолдар - кірме жолдарды қоспағанда, темір жол станциясының шекарасындағы темір жолдар;

Ал енді темір жол көлігісаласындағы мемлекеттік саясатқа келетін болса, ол;

• Көлік рыногның барлық субъектілерінің темір жол көлігі қызметіне еркін қол жеткізу;
• Республиканың экономикалық мүдделерін қорғау;
• Тасымалдардың барлық қатысушылары үшін құқықтық және экономикалық кепілдіктердің біріңғай стандартын қолдану принциптерін негізге алып, халықтың, экономиканының және мемлекеттің тасымалдарға қажеттігін қанағаттандыру үшін жағдай жасауға бағытталған.

Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникацциялар министрлігіннің темір жол комитетің құрлымы 1- сурет

Қазақстан Респуликасы темір жол көлігінің техникалық-экономикалық жағдайы

Қазақстандағы ең алғашқы желісі Каспий теңізі мен Арал теңізінін Үстірт арқылы қосу жобасы тіпті, XIX ғасырдың 50 -шы жылдарында ақ пайда болған (В. Шукшинцев Каспий және Арал теңіздері аралығындағы темір жол)

Көптеген кәсіпкерлер түрлі ұсыныс жобаларымен жол қатынасы Министрлігіне келе бастайды. Ең бірінші кезекте Орынбор Ташкент жолына байланысты құрылымдар болды.

Қазақстандағы темір жол жүйесінің алғашқы құрылысы 1893 жылы басталған еді. Бұл ұзындығы 369 километлік Покровская Слабода Орал тар табанды жүйесі болатын. Оның 13-і Қазақстан территориясымен өтетін. Кейін бұл жүйе кең рельске ауыстырылды, ал төрт жыл өткен соң, бұрынғы дала өлкесінің жерімен өтетін Урбах - Астрахань, Астрахань - Александров Гай ені 1000 миллиметрлік тар табанды жол салынды. Қазақстан территориясындағы алғашқы темір жол магистралі Покровская Слабода Орал көшірілді торабының құрылысы Батыс Қазақстаннан ауылшаруашылық жүктерін көп, әрі жылдам жіберуге мүмкіндік туғызды. Өз кезегінде бұл аймаққа өнеркәсіп жүктері де (мүнай, керосин, май, қант, қағаз, т. б) тасылады.

Қазақстанның Солтүстік аудандарын көтеруде Транссібір темір жол құрылысының атқарар рөлі үлкен болды. Зерттеулер 1887-1889 ж. ж жүргізіліп, жолдың негізі 1891 жылы бірден шығыстан да (Владивастоктан, Хабаровскіге дейін) және батыстан да (Миелсадан Челябинскіге, бұдн соң Ока өзеніне дейін) жүргізіле бастады. Сібір магистральінің батыс бөлігі 1896 жылы іске қосылып, оның 190км Қазақстан территориясынан өтеді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс