Ақпарат азаматтық-құқықтық қатынастар объектісі ретінде

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ

Реферат

Ақпарат азаматтық-құқықтық қатынастар

Объектісі ретінде

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Ақпарат азаматтық-құқытық қатынастар объектісі ретінде

1. Ақпарат және ақпараттың қасиеттері

2. Ақпараттық саладағы азаматтық-құқытық қатынастарды реттеу қағидалары

3. Ақпараттық саладағы азаматтық-құқытық қатынастардың субъектілері мен объектілері

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Пайдаланған терминдер тізімі

КІРІСПЕ

Ақпарат өміріміздің ажырамас бөлігі болып табылады. Ғылыми-техникалық революция, жаһандастыру процестері мен дүниежүзілік қоғамдастықтың қалыптасуының басқа да қырлары адамзат дамудың индустриялану кезеңінен ақпарат адам мен жалпы қоғам қызметінен бөлінбейтін бір бөлікке айналып келе жатқан ақпараттандыру кезеңіне өтіп жатқаны туралы айтуға мүмкіндік береді.

Сонымен бірге, ғылыми салада қолданылатын ақпарат ұғымы әзірге жоқ, өйткені ақпарат салыстырмалы түрде алғанда жақында ғана зерттеу объектісіне айналды. Одан біраз кейінірек ақпараттың құқықтық режимінің мәселелері заңтануда қарала бастады.

Осы жұмыста азаматтық құқықта қолданылатын жалпы ұғым беруге, оның айрықша белгілері мен азаматтық құқық объектілері жүйесіндегі орнын анықтауға әрекет жасалып отыр. Жұмыстың негізінде ақпараттың зияткерлік қызмет нәтижесіндегі анықтамасы жатыр. Ал бұл осы ұғымға авторлық, патенттік құқықтардың, жекеменшіктендіру (индивидуализация) құралдарының кең тобын енгізуге әкеледі. Олардың ақпараттық табиғаты мұқият зерттеуге лайық екендігіне күмән жоқ.

Қазіргі уақытта қарастырылып отырған тақырып бойынша көптеген мәселелер бір жақты шешім тапқан жоқ. Әлемдік тәжірибеде көпшілік жағдайларда ұлттық құқықтық жүйелердің ерекшелігіне сүйенген алуан түрлі амалдар бар. Қазақстандық құқықтық жүйенің ерекшеліктері ең толық дәрежеде ескерілетін шешімді табу бірінші кезектегі міндет болып тұр.

АҚПАРАТ АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫТЫҚ ҚАТЫНАСТАР ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ

1. Ақпарат және ақпараттың қасиеттері

«Ақпарат дегеніміз - ақпарат, ол энергия да емес, материя да емес», - дейді американдық ғалым Н. Винер. Ақпараттың семантикалық теориясы әлі күнге дейін белсенді түрде қалыптастырылуда. С. Ожегов өзінің сөздігінде ақпаратқа қоршаған әлем және ондағы болып жатқан процестер туралы мәліметтер немесе істердің жағдайы, жай-күйі туралы мағлұмат беретін хабарлама деген анықтама береді.

Ақпаратты құқықтық қатынастардың негізгі объектісі ретінде зерттеген кезде құқықтық саладағы ақпаратты, ақпараттық процестерді және ақпараттық жүйелерді зерттейтін ғылым - құқық информатика әдістерін қолдану мақсатқа лайық болады. Ақпараттық құқық жүйесін ақпараттық қатынастарды құқықтық реттеу жүйесі ретінде зерттеу үшін тірі ағзалар мен техникалық жүйелердегі басқару процестерін зерттейтін ғылым - құқықтық кибернетика әдістерін қолданған қолайлы.

Құқықтық жүйедегі қарастырылып отырған объект ең алдымен азаматтық, әкімшілік немесе өзге де қоғамдық айналымда жүрген және құқықпен реттеуге жататын қоғамдық қатынастардың пайда болуына түрткі немесе себеп болатын ақпарат болуға тиіс.

«Ақпарат» термині заңнамада кеңінен қолданылады: бұқаралық ақпарат, коммерциялық құпия, мемлекеттік құпиялар (құпия ақпарат), жарнама, құжатталған ақпарат (құжат), мұрағаттық құжат, мұрағат, кітапхана, ақпараттық қызметтер және т. б. Ақпарат ҚР азаматтық кодексіне алғашқы рет енгізілді, алайда онда оның мазмұны кеңінен ашылмаған.

Ақпаратты әр түрлі негіздер бойынша таптастыруға болады, алайда олардыңі екеуін ғана негізгілері деп есептеуге болады: а) ақпараттың құқықтық жүйеде ойнайтын роліне қарай - құқықтық және құқықтық емес ақпарат және ә) ақпаратқа жету мүмкіндігінің шектелуіне қарай - ашық ақпарат және шектеулі ақпарат.

Ақпаратты айналымға енгізу үшін, ақпараттық меншік деп аталатын мәселелерді шешу үшін ақпараттың заңдық қасиеттерін зерттеу қажет. Ақпаратты құқықтық қатынастар объектісі ретінде анықтайтын - дәл сол оның ерекшеліктері мен заңдық қасиеттері. В. А. Копылов оларға ақпараттың келесідей қасиеттерін жатқызады:

ақпараттың физикалық жолмен (білімді иесіздендіруге болмайды) . Осының негізінде, ақпарат бір тұлғадан екіншісіне өткен кезде тасушыдан ақпаратты ажырату процедурасы оны пайдалану құқығының өткізіп берілуімен қатар жүруге тиіс және ақпарат осы құқықтармен бірге берілуге тиіс;
ақпараттың бөлектенушілігі. Айналымға енгізілген кезде ақпарат әрқашан таңбаларға, белгілерге, толқындарға айналдырылады және осының салдарынан өзінің өндірушісінен жеке шығып, одан бөлек және тәуелсіз болады;
ақпарат пен материалдық тасушының екі бірлігіне негізделген ақпараттық зат (ақпараттық объект) ;
ақпараттың таралушылығы. Ақпаратты мазмұнын өзгертпестен шектеусіз мөлшерде көбейтіп, таратуға болады;
құқықтық нысан (құжат (түпнұсқа, көшірме), деректер (құжаттар) массиві (базасы), кітапхана, құжаттар қоры, мұрағат және с. с. ) . Бұл қасиет ақпараттық заттарға (ақпараттық объектілерге) жеке құжаттарды да, күрделі ұйымдық ақпараттық құрылымдарды да жатқызуға мүмкіндік береді.

2. Ақпараттық саладағы азаматтық-құқытық қатынастарды реттеу қағидалары

Ең маңыздылардың бірі деп қазіргі күні жеткілікті зерттелмеген ақпараттық меншік немесе ақпаратпен байланысты меншік мәселелерін есептеуге болады. Бұл жерде жиі бір-біріне қарама-қайшы келетін пікірлер мен пайымдар көп. Негізгі себебі - ақпаратпен байланысты меншік мәселелерін белгілі институттардың біріне «жатқызу» әрекеті. Дегенмен, ақпарат (ақпарат объектісі) құқықтық қатынастар объектісі ретінде күрделі объект болғандықтан, ол бойынша бүкіл қатынастар кешенін бір институттың шешуі мүмкін емес. Ақпараттың ерекшеліктері мен заңдық қасиеттерін зерттеу ақпараттық қатынастарды құқықтық реттеу қағидаларына негізделген ақпараттық меншіктің белгілі механизмін құрап шығуға мүмкіндік береді.

Ақпараттың ерекшеліктері мен заңдық қасиеттеріне сүйене отырып, ақпараттық саладағы негізгі қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу қағидаларын тұжырымдауға болады.

Ақпаратты иесіздендіру құқығын иесіздендіру қағидасы ақпаратты өндірушісінен (иесінен) физикалық жолмен ажыратуға болмайтын заңдық қасиетке негізделген. Ол ақпаратты иесіздендіру процедурасын ақпаратты пайдалану құқығын иесіздендеруге алмастырудан тұрады.

Ақпараттың айналым қабілеттілігі қағидасы ақпараттың бөлектенушілігі мен затқа айналушылық қасиетіне негізделген. Ол ақпараттың өндірушісінен немесе иесінен тәуелсіз дербес объект ретінде айналымда жүре алатындығынан тұрады.

Ақпараттық объект (ақпараттық зат) қағидасы ақпарат пен екі бірлігі қасиетіне негізделген және мұндай объектіге екі институт бірдей қолданылып, өзара байланысқан болуы тиіс: материалдық тасушыдағы ақпаратқа құқықты қорғайтын зияткерлік меншік институты мен өзіне бекітілген ақпараттың материалдық тасушысына меншік құқығын қорғайтын заттық меншік институты.

Ақпараттық таралушылық қағидасы ақпараттық таралу қасиетіне негізделген және бірдей ақпарат бір уақытта шектеусіз тұлғалар ортасының иелігінде бола алатындығынан тұрады.

Ұйымдық нысан қағидасы ақпараттың онымен аттас қасиетіне негізделген және құқықтық жүйеде сөз әдетте жалпы ақпарат (философиялық ұғынысында) бойынша емес, белгілі бір ұйымдық нысанда (құжат - түпнұсқа, көшірме; құжаттар массиві; деректер базалары; кітапхана; мұрағат және с. с. ) берілген ақпарат бойынша жүруге тиіс. Бұл қағида сонымен қатар ақпараттық объектілер санатына жекелеген құжаттарды да, күрделі ұйымдық ақпараттық құрылымдарды да жатқызуға мүмкін береді.

3. Ақпараттық саладағы азаматтық-құқытық қатынастардың субъектілері мен объектілері

Ақпарат бойынша пайда болатын қоғамдық қатынастарда құқықтық реттеудің негізгі қағидаларын ескеру ақпараттық қатынастардың негізгі ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Ақпараттық объект ақпарат (мазмұн) пен материалдық тасушыдан тұратындықтан, мұндай күрделі затты иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі құқықтылықтар жоғарыда аталған ақпараттың заңдық қасиеттері негізінде осы затта берілген ақпаратты пайдалану тәртібін анықтайтын ақпараттық құқықтылықтардың қосымша қолданылуы шартымен іске асырылуы тиіс.

Ақпараттық құқықтылықты былай анықтауға болады:

а) ақпараттың мазмұнын білу құқығы (ақпаратты иелену) ;

ә) ақпаратты өз қызметінде қолдану құқығы (ақпаратты пайдалану) ;

б) ақпаратты көбейтіп, тарату құқығы (ақпаратқа билік ету) ;

Бұл жерде үш субъект қатысады:

а) ақпаратты өндіруші (ақпаратты құру факті бойынша барлық ақпараттық құқықтылықтарға ие) ;

ә) ақпараттың иесі (авторлық құқық бойынша пайдаланушы) - ақпараттық құқықтылықтарға ие болады, мысалы, авторлық шарт бойынша) ;

б) ақпаратты тұтынушы (тек ақпараттың мазмұнын білуге және жеке қызметінде қолдану құқы бар, оған ақпаратты көбейтіп, таратуға тыйым салынады) ;

Бұдан ақпараттық объектілердің екі түрі болады деген қорытынды келіп шығады:

а) ақпараттық объектінің меншік иесі - осы ақпараттық объектіде берілген ақпараттың өндірушісі немесе иесі;

б) ақпараттық объектінің меншік иесі - өзі ие болған ақпараттық объектінің тұтынушысы.

... жалғасы