Д. А. Қонаевтың өмiр жолы

I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

II. Негiзгi бөлiм:
2.1. Д. А. Қонаевтың өмiр жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2.2. Д. А. Қонаевтың саясаттағы орны мен атқарған iс.әрекетi ... ..6
2.3. Д.А. Қонаев қызметінен қалай кетті? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.4. Д. А. Қонаевтың қызметiнен кету себбептерi ... ... ... ... ... ... ...13
2.5. Д. А. Қонаевтың қызметін босатудағы өз сөздері ... ... ... ... ... .16

III. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18

Қодланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19

1999 жылы Ел басының жарлығына сəйкес ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығына сəйкес Қазақстан жерінде қазақ халқын біріктіріп, жаулардан қорғаған, мəдениет пен салт-дəстүрді сақтауға тырысқан, адамдар арасындағы жан-жалды шешуге айналысқан, халықты білімге, өнерге, еңбекке бағыттаған адамдарды еске алу туралы жарлығы. Осыған орай мен өз рефератымда Қазақ халқының экономикалық жəне əлеуметтік жəне т. б. жағынан дамуына көп еңбек сіңірген адам — Д. А. Қонаев туралы сөйлегім келеді.
Халқымыздың аяулы перзенті, аса ірі мемлекет қайраткері, үш мəрте Социалистік Еңбек Ері Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев 1992 жылы шыққан "өтті дəурен ссылай" деп аталатын естелік-эссесін көзі тірісінде түгелдей қайта қарап, оқырман талап-тілегiне сай толықтырулар жасай келіп, кітаптың атын "Ақиқаттан аттауға болмайды" деп өзгертілген кітабында өз өмірінің беймəлім беттерін ғана емес, өз заманының ірі тұлғалары Сталиннің, Маленковтың, Булганиннің, Хрущевтің, Косыгиннің, Брежневтің, Андроповтың, тіпті Горбачевтің көпшілікке жұмбақ сырларын ашып, Қазақстанның елу жылдық экономикалық, мəдени және əлеуметтік тыныс-тіршілігін жан-жақты əңгімелеп берді. Оның игі жақсылары туралы да шет қалмайды. Кезінде жылы жауып қойылған Теміртау оқиғасын, Семей полигонын, Арал мəселесін, Желтоқсан зардаптарын, сондай-ақ тілге, дінге, елге қатысты көкейтесті сұрақтардың жауабын алға тартады. Ұлттық сана, əдет-ғұрып, салт-дəстүр туралы ой-толғамдарын ортаға салады. Кешегі Кеңес өкіметінің күйреу себептерін талдап, қазіргі экономикалық дағдарыстан шығу жолдарына барлау жасайды.
Бірақ мен бұл кітаптан тек Д. А. Қонаевтың қызметінен босатылуы туралы өз сөздерін келтіремін жəне де бұл кітапты оқырмандар оқып өз ойларын шет елдегі журналистердiң ойымен салыстыруға мүмкiндік бар. Сонымен бірге елімiздегі елеулі өзгерістерге шетелдің қоғам қайраткерлері мен ғалымдары да ден қоя бастады. Осыған байланысты мен Америкадағы Колгейт университетінің докторы, саяси ғылымдардың профессоры Марта Брили Олкоттың қазақ халқының тарихы туралы жазылған "Қазақтар" атты монографиясы. 1987 жылы Гувер институты мен Стенфорд университетінің баспаханасынан басылып шыққан аталмыш кітап Қазақстанның тарихы мен саяси даму жолдарына қатысты жайларға өзіндік топшылаулар жасайды.
Сондықтан да мен Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің бұрынғы бірінші хатшысы Д. А. Қонаевтың басшылық еткен дəуіріне бір уақ американдық ғалымының көзі мен қарап қойған теріс болмас деген мақсатпен осы кітаптың 240-246 бетіндегі баяндалған жайларды жазып отырмын. Бірақ бұл баяндаманы мен "Ақиқат" журналынан алдым.

1. Д. А. Қонаев "Ақиқаттан аттауға болмайды", Алматы, 1994 жыл.
2. "Ақиқат" журналы, №1, 1997 жыл, 1 қаңтар, 35-40 бет.
3. ҚазССР энциклопедиясы, 7 том.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

II. Негiзгi бөлiм:
2.1. Д. А. Қонаевтың өмiр
жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.2. Д. А. Қонаевтың саясаттағы орны мен атқарған iс-әрекетi ... ..6
2.3. Д.А. Қонаев қызметінен қалай
кетті? ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 12
2.4. Д. А. Қонаевтың қызметiнен кету
себбептерi ... ... ... ... ... ... . ..13
2.5. Д. А. Қонаевтың қызметін босатудағы өз
сөздері ... ... ... ... ... .16

III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 18

Қодланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.19

I. Кіріспе

1999 жылы Ел басының жарлығына сəйкес ұрпақтар бірлігі мен
сабақтастығына сəйкес Қазақстан жерінде қазақ халқын біріктіріп, жаулардан
қорғаған, мəдениет пен салт-дəстүрді сақтауға тырысқан, адамдар арасындағы
жан-жалды шешуге айналысқан, халықты білімге, өнерге, еңбекке бағыттаған
адамдарды еске алу туралы жарлығы. Осыған орай мен өз рефератымда Қазақ
халқының экономикалық жəне əлеуметтік жəне т. б. жағынан дамуына көп еңбек
сіңірген адам — Д. А. Қонаев туралы сөйлегім келеді.
Халқымыздың аяулы перзенті, аса ірі мемлекет қайраткері, үш мəрте
Социалистік Еңбек Ері Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев 1992 жылы шыққан "өтті
дəурен ссылай" деп аталатын естелік-эссесін көзі тірісінде түгелдей қайта
қарап, оқырман талап-тілегiне сай толықтырулар жасай келіп, кітаптың атын
"Ақиқаттан аттауға болмайды" деп өзгертілген кітабында өз өмірінің беймəлім
беттерін ғана емес, өз заманының ірі тұлғалары Сталиннің, Маленковтың,
Булганиннің, Хрущевтің, Косыгиннің, Брежневтің, Андроповтың, тіпті
Горбачевтің көпшілікке жұмбақ сырларын ашып, Қазақстанның елу жылдық
экономикалық, мəдени және əлеуметтік тыныс-тіршілігін жан-жақты əңгімелеп
берді. Оның игі жақсылары туралы да шет қалмайды. Кезінде жылы жауып
қойылған Теміртау оқиғасын, Семей полигонын, Арал мəселесін, Желтоқсан
зардаптарын, сондай-ақ тілге, дінге, елге қатысты көкейтесті сұрақтардың
жауабын алға тартады. Ұлттық сана, əдет-ғұрып, салт-дəстүр туралы ой-
толғамдарын ортаға салады. Кешегі Кеңес өкіметінің күйреу себептерін
талдап, қазіргі экономикалық дағдарыстан шығу жолдарына барлау жасайды.
Бірақ мен бұл кітаптан тек Д. А. Қонаевтың қызметінен босатылуы
туралы өз сөздерін келтіремін жəне де бұл кітапты оқырмандар оқып өз
ойларын шет елдегі журналистердiң ойымен салыстыруға мүмкiндік бар. Сонымен
бірге елімiздегі елеулі өзгерістерге шетелдің қоғам қайраткерлері мен
ғалымдары да ден қоя бастады. Осыған байланысты мен Америкадағы Колгейт
университетінің докторы, саяси ғылымдардың профессоры Марта Брили Олкоттың
қазақ халқының тарихы туралы жазылған "Қазақтар" атты монографиясы. 1987
жылы Гувер институты мен Стенфорд университетінің баспаханасынан басылып
шыққан аталмыш кітап Қазақстанның тарихы мен саяси даму жолдарына қатысты
жайларға өзіндік топшылаулар жасайды.
Сондықтан да мен Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің бұрынғы
бірінші хатшысы Д. А. Қонаевтың басшылық еткен дəуіріне бір уақ американдық
ғалымының көзі мен қарап қойған теріс болмас деген мақсатпен осы кітаптың
240-246 бетіндегі баяндалған жайларды жазып отырмын. Бірақ бұл баяндаманы
мен "Ақиқат" журналынан алдым.

II. Негiзгi бөлiм:

2.1. Д. А. Қонаевтың өмiр жолы

Д. А. Қонаев 1912 жылы 12 қаңтарда туылды. Верный қазіргі Алматы
қаласында қызметкер семьясында туған. Коммунистік партиямен көрнекті
қайраткері КПСС ОК Саяси Бюросының мүшесі. Социалистік Еңбек ері. 1972
жылы, Қазақ ССР Ғылым Академиясының академигi 1952 жылы, 1939 жылдан КПСС
мүшесі. 1930 жылы Орта мектепті бітіргеннен кейін Қазақстан өлкелік
комсомол комитетi, оны Мəскеудің түсті металл жəне алтын институтына оқуға
жіберді. 1936 жылы тау-кен инженері. Қазақстанда Балқаш мыс қорыту
комбинатының Қоңырат руднигіне жұмысқа жіберіліп онда бұрғылау станогiнің
машинисі, цех бастығы, рудниктің бас инженері жəне оның директоры болып
істеді.
Ұлы Отан соғысының қаһарлы күндерінде жауға қарсы тылдағы
ұйымдастырушылардың бірі болды. "Алтайполиметалл" комбинаты бас инженерінің
орынбасары, Ридер руднигінің жəне СССР қорғасын-мырыш өнеркəсібінің ең ірі
орындарының бірі- Ленинагор кен қызметтерін атқарды. 1942-1952 ж.ж. ҚазССР
Министрлер Советі председателінің орынбасары. 1952 жылы 17 апрельде
Қазақстан ғылымдары зор сенім көрсетіп Д.А. Қонаевты ҚазССР Ғылым
Академиясының академигі жəне оның президенті етіп сайланды. Тау-кен ісі
саласының ірі ғалымы. Д. А. Қонаев республика Ғылым Академиясының дамуы
жолында зор еңбек сіңірді. Ғылыми ұйымдық жұмысты жақсарту, ғылыми,
зерттеулердің негізіі салаларын кадрларымен нығайту жөнінде күрделі
шаралар, оның басшылығымен жүзеге асырылды. Д. А. Қонаев жүзден астам
еңбектің авторы. 1955-60 ж.ж. жəне 1962-64 ж.ж. ҚазССР Министрлері
Советiнiң председателі. Осы тұстан біздің партиямыздың аса көрнекті
қайраткері Л.И. Брежневпен бірге жемісті қызмет етіп, Д. А. Қонаев ірі
ұйымдастырушы жəне мемлекет басшысы ретінде танылды. 1960-62 ж.ж. жəне 1964
жылдан Қазақстан КПОК- нің бірінші секретарі.
Д. А. Қонаев Компартиясының адал ұлы. Ол Көп ұлтты Қазақстанда
халықтар достығының лениндік бағытын жүзеге асырушы, СССР халықтарының
туысқандық семьясындағы Қазақстанның экономикасы мен мəдениетін шұғыл өрге
бастыруға бағытталған партияның сара жолының жүзеге асуьш ұйымдастырушы.
Партия оны қай жұмысқа жіберсе де Д. А. Қонаев өзінің бірінші тәжрибесін
жəне ұйымдастырушының қаблетін еліміздегі коммунизм құрылысының ұлы ісіне
жұмсап келеді.
Д. А. Қонаев 3-9 сайланған СССР Жоғарғы Советінің депутаты. Совет
парламентін жəне партия делегациясын бірнеше рет басқарып шетелдерде болды.
КПСС ХIХ-ХХIV съездерінің делегаты. 1956 жылдан КПСС ОК-нің мүшесі.
Партияның XXVIII съезінде Орталық Комитет Саяси Бюросының мүшесі болып
сайланды. СССР Жоғарғы Совет президумының жəне Қаз ССР Жоғарғы Совет
президумының мүшесі.
Компартия мен Совет Мемлекетіне сіңірген зор еңбегі үшін Социалистік
Еңбек ері атағы берілді. Бесінші рет Ленин орденімен, Еңбек Қызыл Ту
орденімен жəне медальдармен наградталған.

2.2. Д. А. Қонаевтың саясаттағы орны мен атқарған iс-әрекетi

Қазақстан Коммунистік партиясының соңғы 25 жылдың ішінде үлкен
абыройға ие болуының себебі тың жəне тыңайған жерлерді игерудегі және
экономикалық саясаттағы атқартан ролі ғана емес, сонымен қатар, Л.И.
Брежневтің Қазақстан партия ұйымына жасаған ықпалы айта қаларлықтай
болмағанымен көп уақыттар бойы оған жанама әсер етіп келді. Себебі: ол осы
екі жылда өзімен бірге тіл табыса қызмет атқарған адамдармен қатынасын
үзбей, оларды қызмет бабында одан əрі жоғарлатты. Осынау кадрлардың
ішіндегі айрықша көзге түскені 1986 жылға дейін Қазақстан Коммунистік
партиясының бірінші хатшысының қызметін атқартан, Саяси Бюроның қазақ
арасынан бұрын — сонды тұңғыш рет мүшесі Д. А. Қонаев болатын. Ерекше атап
айтатын нəрсе — осыншама уақыт ішінде Д. А. Қонаев жай ғана қатардағы қазақ
болып қойған жоқ, сонымен қатар, ол республика партия ұйымының Л. И.
Брежнев кезінде өз қолындағы мол билікгі Қазақстанда да, Москвада да
тұрақты ұйымдастырушылық база жасауға пайдаланды. Д.А. Қонаевтың ықпалының
Ю. В. Андропов кезінде əлсірегені сондай, тіпті оның жақын досы К.У.
Черненконың Бас секретарі болып сайлануы да осы ықпалды бұрынғы қалпына
қайта келтіре алмады.
М.С. Горбачев кезінде Д.А. Қонаев билігiнің аясы бұрынғыдан да тарыла
бастады, бірақ Мəскеудің қолдауымен Қазақстан Компартиясын Д.А. Қонаевтың
ықпалынан шығарып алу жөніндегі істеліп жатқан Əрекетті іске асыру үшін əлі
талай уақыт керек болды.
Тіпті, қолындағы биліктің ең мықты кезінде де, Д.А. Қонаевтың
Қазақстан Коммунистік Партиясын одан əрі ұлғайтуға жəне күшейтуге істеген
əрекеттері біріңғай табысты болған жоқ. Қазақстан Коммунистік Партиясы
халықпен бірге жасасып, өсіп дамығанымен де ол өз қатарында бүкіл халық
санының бес процентке жуық қана мүшесі бар элиталық ұйым болып қала берді.
Мүмкін, бастауыш партия ұйымдарында қазақтардың саны жоғары болып
қала беретінде болар, біздің қолда тек қаңа Н.С. Хрущев еткен жылдардағы
Қазақстан Коммунистік Партиясының съездеріндегі облыстық, қалалық жəне
ауылдық комитеттеріндегі коммунистердің ұлттық құрамы жөніндегі мəліметтер
ғана бар. 1966 жылдан бермен қарайғы қорытындылар - қолға түскен жалпы
мəліметтерге ғана негізделуге тиіс болды, əйтсе де олар толық хабар бере
алмайды.
1954-1956 жылдары бастауыш партия ұйымдарындағы қазақтардың саны өте
жоғары болды, съезге қатысқан барлық делегаттардың 45% жуығы қазақтар еді,
ал облыстық комитеттердегі қазақтардың саны 48% жетті. 1960 жылға қарай тың
жерді көтеруге келген ұлты орыс партия мүшелері съезге сайланған қазақ
делегаттарының санын үштен-бірге азайтты жəне қалалық, аудандық партия
комитеттерінде жұмыс істейтін қазақтардың саны 30% жуықтады.
Тың жерлерді игеру бағдарламасының жергілікті жерлердегі партия
ұйымдарының құрамьша енген жерін анықтау мүмкін болмады. Əрине, тың
жерлердегі алты облыстық жетекші ұйымдарының құрамы сырттан келгені өзінен-
өзі түсінікті. Сонымен қатар, əрбір құралған жаңа совхоздың партия ұйымын
да орыстар мен украиндар басқарды. Бұл жаңа совхоздарға басшылық ететін
аудандық партия комитеттері бұрынан келе жатқан ұлты қазақ партия
басшыларын енді олардың орыс əріптестерімен алмастырыла бастады. Бұл
процестің логикалық салдары 1960 жылы белгілі болды. Сол тұста тың
жерлердегі облыстар Қазақстан Коммунистік Партиясына емес, негізінен
тікелей Мəскеуге бағынатын жағдайға апарып соқтырды.
Дегенімен, бұл ұйымдастырушылық өзгерістер копке созылған жоқ. Д.А.
Қонаевтың басшылыққа қайта оралуына байланысты партия ұйымдарындағы
қазақтардың жетекшілік ролі мен партия қатарындағы қазақтардың саны қайта
өсе бастады. 1966 жылы Қазақстан Коммунистік Партиясының он екінші съезіне
сайланған делегаттардың 43 процентi қазақтар болды жəне бастауыш партия
ұйымдарындағы қазақтардың үлесі де жоғары деңгейге көтерілді. Əйткенімен
сол кездегі бастауш партия ұйымдарының кадрлары жөнінде де, облыстық,
қалалық партия ұйымдарындағы қарым-қатынастармен идеологиялық жұмыстар
жөнінде де ешбір мағлұмат жоқ. 1960 жылдарымен тұспа-тұс келетін Килиэри
жазып отырған бұл болжам, бəлкім, дұрыста шығар... Себебі: 1954 пен 1964
жылдар арасында обкомдардың бірнші хатшылық қызметінде жүрген қазақтардың
саны күрт төмен түсіп кеткен болатын. 1965 жылға қарай — 15 бірнші хатшының
10-ы орыстар мен укранидықтар еді. Бірақ эрозияға жол берілген жоқ. Бүгінде
партия жəне өкімет жұмысының əртүрлі баспалдағында қызмет атқарып жүрген
қазақтардың саны 1964 жылғыдан əлдеқайда көп.
Килиэри Республиканың билік таразысының төмендейтінін тежейтін үш
факторды назардан тыс қалдырған. Бұл, біріншіден, славяндардың эммиграциясы
тек қана тың жəне тыңайған жерлерді игеру программасымен байланысты уақытша
құбылыс екендігі; екіншіден, қазақтардың табиғи өсімінен əсерінен болған
демографиялык өзгеріс; үшіншіден Д. А. Қонаевтың 20 жылдан астам уақыт бойы
біршші хатшы ретінде беделді əрі мықты басшылық қызмет еткені. Д. А.
Қонаевтың басшылығымен қазақтар партияның да, өкіметтің де жетекшілік
қызметіне көптеп тартыла бастады. Сол кездерде сан жағынан орыстардың
жергілікті кадрлардан басымдығы бұрыңғыдай емес азая бастады. Бұл, əсіресе,
1971 жылдан кейін Д. А. Қонаев партияның Саяси Бюросының толық мүшесі болып
сайланғаннан кейін күшейе түсті. Батыста көптеген адамдар Д. А. Қонаевты Л.
И. Брежневтің қолдан қойған кісісі, өз халқымен еш байланысы жок, орыстанып
кеткен қазақ деп сырттан тон пішкен болатын. Алайда, нақты дəйектер бұл
жаңсақ пікірді теріске шығарды. Оның Л. И. Брежневке деген пиғылы адал бола
тұрып, ол өз жағдайында мықтау керек екендігін назардан тыс қалдырмай,
өзіне қолдаушыларды да бағалай білді. Европалық емес партия басшысының
мүлде тосындау бір қасиеті сол - Д. А. Қонаев өзінің əріптестері ішінде
қазақтармен бірге, көптеген орыстарды да қатар енгізіп отырды. Д. А.
Қонаевтың атқарған қызметі мен мансабы сан-алуан. Əу баста металлург
мамандығын меңгерген ол, кейіннен — екінші дүниежүзілік соғыс кезінде
Қазақстан индустриясының басшысы ретінде үлкен абыройға ие болды. Өкімет
аппаратында қызметі өсіп, ақыры Қазақстан Компартиясының басшысы болып
тағайындалды. Бірінші хатшы ретінде ол ауылшаруашылығы саласы бойынша да
мол тəжірибе жинақтады, əрі экономиканың осынау ауқымды саласынан өзіне
жаңа достарды тапты.
Д. А. Қонаев жұмыс барысында орыстармен тіл табыса білді. Өз лауазымы
өскен сайын олардың да қызметін орынды бағалайтын. Бірақ бұл шаруаны ол
ешқашанда өз отандастарының есебінен жасаған жоқ Партия бюросындағы
қазақтардың саны тұрақты 45% күйінде қала берседе, 1981 жылы қазақтардың
Республикалық Компартиясының Орталық Комитетіндегі мөлшері 51,9% жетті.
Сонымен қатар, негiзгi экономикалық бөлімдер болып есептелінетін ауыр
өнеркәсіп, ауылшаруашылық, құрылыс жəне үгіт-насихат бөлімдерден бұрынғыша
орыстар басқарғанымен, қазақтар Орталық Комитеттегі 47%-ке жуығына басшылық
етті. 1981 жылдан бермен қарай Қазақстанда 500 ден астам жаңа адамдар
номенклатуралық қызметке шақырылды, бірақ бұл буын партияның жоғары
баспалдақтарындағы қазақтардың проценттік есебіне пәлендей өзгерістер əкеді
дейтіндей мағлұмат жоқ.
Үкімет құрамындағы қазақтардың да саны өсті; 1964 жылы республикалық
Министрлер Советіндегі қазақтардың саны тек кана - 33% болса, 1981 жылы
қазақтар ондағы қызметтің - 60%-не ие болды және министрліктермен өкімет
қызметіндегі қазақтардың мөлшері 39 дан — 61% -ке дейін көтерiлді. Ол ол
ма, сол кездерде қазақтар - ең негiзгi қызметтерді де қолға ала бастады.
Олар ауыр өнеркәсiп, ауылшаруашылық жəне құрылыс министрлері болып та
қызмет атқарып жатыр. Д. А. Қонаевтың кезінде Мемлекеттік Қауіпсіздік
Комитет басшысы да қазақтан тағайындалды.
Саяси бюроның мүшесі болғандықтан, бұрынғы бiрiншi хатшылардай емес,
Д. А. Қонаевтың жеке мүмкіншіліктері көбiрек болды. Бұл, əсіресе,
республикалық деңгейдегі екінші хатшыны тағайындау кезінде байқалды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.