Азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі мемлекеттік басқару жүйесіндегі ішкі істер органдары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық ұйымдастырушылық амалдарының ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1.Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық ұйымдастырушылық амалдарының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.Қазақстан Республикасы Ішкі істер органдарының азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі басқа да құқық қорғау және мемлекеттік органдармен арақатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.1. Азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуде ішкі істер органдарының заңдылықтың кепілі болуының мәселелері ... ... ... ... ... ... 46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
1. Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық ұйымдастырушылық амалдарының ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1.Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық ұйымдастырушылық амалдарының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.Қазақстан Республикасы Ішкі істер органдарының азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі басқа да құқық қорғау және мемлекеттік органдармен арақатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.1. Азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуде ішкі істер органдарының заңдылықтың кепілі болуының мәселелері ... ... ... ... ... ... 46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Диплом тақырыбының өзектілігі азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі мемлекеттік басқару жүйесіндегі ішкі істер органдарының қызметінен тәжірибеден мысалдар келтіре отырып жан-жақты талдауында.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздікке қол жеткізуі мемлекет алдында маңызды келелі міндеттерді алға тартуда. Бұл саладағы атқаруылуы тиіс шаралардың ауыр жүгі заң ғылымын, оның конституциялық құқықтағы адамзаттың құндылығын анықтайды. Осындай мазмұнды тарихи контекстен тыс, құқықтық мемлекет тұжырымыдамасының мәні мен мақсатының ерекше тұстарын түсіну, санаға сіңіру мүмкін емес. Аталған тарихи тәжірибені ескеру арқылы ғана ресми жарияланған құндылықтарды жүзеге асырудың ақиқат мәні мен шарттарын ұғынуға, Қазақстан Республикасындағы нақты жағдайларды және еліміздің құқықтық мемлекетке шын мәнінде жету мүмкіншіліктерін парасатты бағалауға болады. Тұлғалардың бостандығы мен құқықтары барлық мемлекеттердің Конституциясына, Декларациясына енгізіліп, ең негізгі ресми саясатқа айналды. Қазақстан Республикасының 1993-1995 жж. Конституциялары адамның бостандығы мен құқықтарына арнаулы бөлім беріліп, бұл мәселені жан-жақты дамыту, жақсарту өзінің мемлекеттік міндеті деп жариялады.
Адам құқығы — азаматтың басты игілігі. Қазіргі заманда өркениеттің басты жетістігі адам құқығы мен бостандығын нақты қалыптастыру болып табылса, барлық мемлекет оны қорғап, оған кепіл болуы тиіс. Осындай ізгілікті үрдістен тәуелсіз Қазақстан да шет қалып отырған жоқ.
Заң ғылымында адам құкығы, азамат құқығы, жеке тұлға құқығы деген ұғымдар бар. Оларға қысқаша түсінік берейік.
Адам кұқығы - табиғи құқық, табиғи бостандықтар субъектілері оған мемлекеттің ешқандай қатысы жоқ. Егерде ол табиғи құқықтарды мемлекет бекітсе онда ол адам сол мемлекеттің адамы болады.
Азамат құқығы — табиғи кұкықтар жинақталып, жүйеге келтіріліп мемлекеттің заңдарында, нормативтік актілерде көрсетіліп, мемлекеттің қорғауында болып адамдар сол қоғамның азаматы болу.
Тұлғаның құқығы - жеке адамның құзыреті, іс-әрекет жасау мүмкіншілігі. Оның шеңбері жеке тұлғаның саяси-қоғамдық, әлеуметтік, экономикалық мәртебесінің шеңберіне байланысты.
Адам құқықтарын бекiтуге, оларға кепiлдiк беру, қамтамасыз ету, қорғау және iске асыруға ұмтылыстың артуы құқықтық мемлекеттiң (қалыптасқан немесе ендi ғана қалыптасып келе жатқан) сипаты мен тегiне, оған тән басқару, реттеу және ықпал жасаудың құқықтық құралдарының басымдылықтарына, онда байқалып отырған гуманистiк бастаулардың, демократияландырудың күшеюiне, мемлекеттiк құрылымдардың халық бұқарасы үшiн ашықтығына байланысты. Құқықтық (немесе оны құруды аяқтап келе жатқан) мемлекет мәжбүрлеу және күш қолдану шараларын шектен тыс қолдана алмайды, өйткенi оның нәтижесi қолданылған тәсiлдерге барабар болып шығады.
Жақын болашақтағы міндет - жаңа ғасырдың мыңжылдық басындағы кезеңде басымдықтарды дамытудың жаңа перспективаларын есепке алып жүзеге асыру болып табылмақ.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздікке қол жеткізуі мемлекет алдында маңызды келелі міндеттерді алға тартуда. Бұл саладағы атқаруылуы тиіс шаралардың ауыр жүгі заң ғылымын, оның конституциялық құқықтағы адамзаттың құндылығын анықтайды. Осындай мазмұнды тарихи контекстен тыс, құқықтық мемлекет тұжырымыдамасының мәні мен мақсатының ерекше тұстарын түсіну, санаға сіңіру мүмкін емес. Аталған тарихи тәжірибені ескеру арқылы ғана ресми жарияланған құндылықтарды жүзеге асырудың ақиқат мәні мен шарттарын ұғынуға, Қазақстан Республикасындағы нақты жағдайларды және еліміздің құқықтық мемлекетке шын мәнінде жету мүмкіншіліктерін парасатты бағалауға болады. Тұлғалардың бостандығы мен құқықтары барлық мемлекеттердің Конституциясына, Декларациясына енгізіліп, ең негізгі ресми саясатқа айналды. Қазақстан Республикасының 1993-1995 жж. Конституциялары адамның бостандығы мен құқықтарына арнаулы бөлім беріліп, бұл мәселені жан-жақты дамыту, жақсарту өзінің мемлекеттік міндеті деп жариялады.
Адам құқығы — азаматтың басты игілігі. Қазіргі заманда өркениеттің басты жетістігі адам құқығы мен бостандығын нақты қалыптастыру болып табылса, барлық мемлекет оны қорғап, оған кепіл болуы тиіс. Осындай ізгілікті үрдістен тәуелсіз Қазақстан да шет қалып отырған жоқ.
Заң ғылымында адам құкығы, азамат құқығы, жеке тұлға құқығы деген ұғымдар бар. Оларға қысқаша түсінік берейік.
Адам кұқығы - табиғи құқық, табиғи бостандықтар субъектілері оған мемлекеттің ешқандай қатысы жоқ. Егерде ол табиғи құқықтарды мемлекет бекітсе онда ол адам сол мемлекеттің адамы болады.
Азамат құқығы — табиғи кұкықтар жинақталып, жүйеге келтіріліп мемлекеттің заңдарында, нормативтік актілерде көрсетіліп, мемлекеттің қорғауында болып адамдар сол қоғамның азаматы болу.
Тұлғаның құқығы - жеке адамның құзыреті, іс-әрекет жасау мүмкіншілігі. Оның шеңбері жеке тұлғаның саяси-қоғамдық, әлеуметтік, экономикалық мәртебесінің шеңберіне байланысты.
Адам құқықтарын бекiтуге, оларға кепiлдiк беру, қамтамасыз ету, қорғау және iске асыруға ұмтылыстың артуы құқықтық мемлекеттiң (қалыптасқан немесе ендi ғана қалыптасып келе жатқан) сипаты мен тегiне, оған тән басқару, реттеу және ықпал жасаудың құқықтық құралдарының басымдылықтарына, онда байқалып отырған гуманистiк бастаулардың, демократияландырудың күшеюiне, мемлекеттiк құрылымдардың халық бұқарасы үшiн ашықтығына байланысты. Құқықтық (немесе оны құруды аяқтап келе жатқан) мемлекет мәжбүрлеу және күш қолдану шараларын шектен тыс қолдана алмайды, өйткенi оның нәтижесi қолданылған тәсiлдерге барабар болып шығады.
Жақын болашақтағы міндет - жаңа ғасырдың мыңжылдық басындағы кезеңде басымдықтарды дамытудың жаңа перспективаларын есепке алып жүзеге асыру болып табылмақ.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы 1995ж.
2. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ҚР Қодексі, 30.01.2001 ж.
3. «Ішкі істер органдары туралы» ҚР заңы, 21.12.1995 жыл.
4. ҚР Мемлекеттік қызметкерлер туралы Заңы, 23.06.1999 ж.
5. Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы ҚР Заңы, 02.07.1998 ж.
6. ҚР жергілікті мемлекеттік басқару туралы ҚР заңы, 23.01.2001 ж.
7. ҚР нормативтік құқықтық актілер туралы ҚР Заңы, 24.03.1998 ж.
8. Бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды әкімшілік қадағалау туралы ҚР Заңы, 30.10.2002 ж.
9. «Әскери жағдай туралы» ҚР Заңы 05.03.2003 ж.
10. «Төтенше жағдайлар туралы» ҚР Заңы 08.02.2003 ж.
11. «Кәмелетке толмағандардың арасындағы құқықбұзушылықтың алдын алу және жас балалардың қаңғыбастығын болдырмау туралы» ҚР Заңы 09.07.2004 ж.
12. «Алкоголизммен, наркоманиямен және токсикоманиямен ауыратын адамдарды мәжбүрлеп емдеу туралы» ҚР Заңы 07.04.1995 ж.
13. «Азаматтардың шағымдарын, ұсыныстарын және арыздарын қарастыру тәртібі туралы» ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы 9.06.1995 ж.
14. «Әділет органдары туралы» ҚР Заңы 18.03.2002 ж.
15. ҚР мемлекеттік қызметкерлердің ар-ождан Кодексі туралы ҚР Президентінің Жарлығы, 03.05.2005 ж.
16. «Қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуге азаматтардың қатысуы туралы» ҚР 2004 жылғы 9 шілде айындағы Заңы
17. Указ Президента Республики Казахстан от 23 апреля 2005 года № 1559 «Об утверждении Присяги лиц рядового и начальствующего состава органов внутренних дел Республики Казахстан».
18. Указ Президента Республики Казахстан от 17 января 2004 года № 1284 «О единой системе оплаты труда работников органов Республики Казахстан, содержащихся за счет государственного бюджета и сметы (бюджета) Национального Банка Республики Казахстан» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 28.12.2005 г.).
19. Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 декабря 1996 года № 1644 «Об утверждении Положения о прохождении службы лицами рядового и начальствующего состава органов внутренних дел Республики Казахстан» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 03.11.2005 г.).
20. Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 сентября 2003 года № 925 «Об утверждении Правил воинского учета военнообязанных и призывников в Республике Казахстан» (с изменениями, внесенными постановлениями Правительства РК от 08.12.03 г. № 1242; от 06.09.04 г. № 936; от 30.06.05 г. № 662; от 21.07.05 г. № 761).
21. Постановление Правительства Республики Казахстан от 24 января 2002 года N 97 «Об утверждении Правил выплаты единовременной компенсации в случае гибели (смерти) или увечья сотрудника органов внутренних дел Республики Казахстан в период исполнения им служебных обязанностей или служебного долга».
22. Постановление Правительства Республики Казахстан от 25.12.1996 года «О денежном содержании (заработной плате) военнослужащих Министерства обороны, органов национальной безопасности, сотрудников ОВД и работников финансовой полиции, отдельных категории лиц, не имеющих воинских и специальных званий» (с изменениями и дополнениями от 09.02.2005 года).
23. Постановление Правительства Республики Казахстан от 23 января 2004 года № 74 «Об утверждении размеров базового должностного оклада и поправочного коэффициента» (с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 29.04.05 г. № 409).
24. Постановление Правительства Республики Казахстан «Об утверждении Правил о порядке выплаты денежной компенсации военнослужащим (за исключением военнослужащих срочной службы и курсантов военных (специальных) учебных заведении) для оплаты расходов на коммунальные услуги, за исключением центрального отопления в закрытых и обособленных военных городских, на пограничных заставах и в комендатурах» от 29.05.2002 года.
25. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 1 января 2001 года № 1 «Об утверждении Инструкции о порядке применения Положения о прохождении службы лицами рядового и начальствующего состава органов внутренних дел Республики Казахстан» (с изменениями по состоянию на 30.07.2005 г.).
26. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 22 декабря 1998 года N 459 «Об утверждении Правил отбора кандидатов на учебу в высшие учебные заведения и колледжи МВД Республики Казахстан» (с изменениями, внесенными приказом Министра внутренних дел РК от 01.12.04 г. N 650).
27. Приказ МВД РК № 548 от 09.07.2001 года «Об утверждении Правил приема в ВУЗ МВД РК» (с изменениями и дополнениями от 08.05.2004 года).
28. Приказ МВД РК № 63 от 01.02.2005 года «Об утверждении Правил приема в адъюнктуру ВУЗ МВД РК».
29. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 16 июня 2001 года № 473 «Об утверждении Правил приема в средние профессиональные учебные заведения МВД Республики Казахстан» (с изменениями, внесенными приказом Министра внутренних дел РК от 02.06.04 г. № 309; приказом и.о. Министра внутренних дел РК от 25.05.05 г. № 308).
30. Приказ МВД РК № 692 от 12.12.2000 года «Об утверждении Инструкции о персональном распределении выпускников учебных заведений МВД РК и об организации работы с молодыми специалистами».
31. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 03.04.2000 года «О ведении бухгалтерского учета в государственных учреждениях системы МВД РК, содержащихся за счет республиканского и местного бюджетов».
32. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 08.06.2001 года «Об оплате труда специалистов и служащих ОВД, не имеющих специальных званий рядового и начальствующего состава».
33. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 3 апреля 2002 года N 223 «О правилах исчисления стажа работы по специальности работников системы органов внутренних дел, не являющихся государственными служащими и установления рабочим процентной надбавки за работу в системе органов внутренних делң.
34. Приказ Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 25 марта 2001 года № 17-п «Об утверждении Инструкции о порядке организации назначения и выплаты пенсионных выплат, государственной базовой пенсионной выплаты, государственных социальных пособий и государственных специальных пособий из Центра» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 16.06.2005 г.).
35. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 24 декабря 1998 г. N 470 «Об утверждении Положения о военно-врачебной экспертизе в органах внутренних дел и внутренних войсках МВД Республики Казахстан и Правил медицинского освидетельствования в органах внутренних дел и внутренних войсках МВД Республики Казахстан (на мирное и военное время)ң (с изменениями, внесенными приказами Министра внутренних дел РК от 10.02.04 г. N 99; от 11.06.04 г. N 334).
36. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 8 августа 2002 года N 536 «Об организации медицинской, санаторно-курортной помощи в МВД Республики Казахстанң.
37. Таранов А.А. Административное право Республики Казахстан. Общая часть. Алматы. Жеті жаргы. 1996 г.
2. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ҚР Қодексі, 30.01.2001 ж.
3. «Ішкі істер органдары туралы» ҚР заңы, 21.12.1995 жыл.
4. ҚР Мемлекеттік қызметкерлер туралы Заңы, 23.06.1999 ж.
5. Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы ҚР Заңы, 02.07.1998 ж.
6. ҚР жергілікті мемлекеттік басқару туралы ҚР заңы, 23.01.2001 ж.
7. ҚР нормативтік құқықтық актілер туралы ҚР Заңы, 24.03.1998 ж.
8. Бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды әкімшілік қадағалау туралы ҚР Заңы, 30.10.2002 ж.
9. «Әскери жағдай туралы» ҚР Заңы 05.03.2003 ж.
10. «Төтенше жағдайлар туралы» ҚР Заңы 08.02.2003 ж.
11. «Кәмелетке толмағандардың арасындағы құқықбұзушылықтың алдын алу және жас балалардың қаңғыбастығын болдырмау туралы» ҚР Заңы 09.07.2004 ж.
12. «Алкоголизммен, наркоманиямен және токсикоманиямен ауыратын адамдарды мәжбүрлеп емдеу туралы» ҚР Заңы 07.04.1995 ж.
13. «Азаматтардың шағымдарын, ұсыныстарын және арыздарын қарастыру тәртібі туралы» ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы 9.06.1995 ж.
14. «Әділет органдары туралы» ҚР Заңы 18.03.2002 ж.
15. ҚР мемлекеттік қызметкерлердің ар-ождан Кодексі туралы ҚР Президентінің Жарлығы, 03.05.2005 ж.
16. «Қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуге азаматтардың қатысуы туралы» ҚР 2004 жылғы 9 шілде айындағы Заңы
17. Указ Президента Республики Казахстан от 23 апреля 2005 года № 1559 «Об утверждении Присяги лиц рядового и начальствующего состава органов внутренних дел Республики Казахстан».
18. Указ Президента Республики Казахстан от 17 января 2004 года № 1284 «О единой системе оплаты труда работников органов Республики Казахстан, содержащихся за счет государственного бюджета и сметы (бюджета) Национального Банка Республики Казахстан» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 28.12.2005 г.).
19. Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 декабря 1996 года № 1644 «Об утверждении Положения о прохождении службы лицами рядового и начальствующего состава органов внутренних дел Республики Казахстан» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 03.11.2005 г.).
20. Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 сентября 2003 года № 925 «Об утверждении Правил воинского учета военнообязанных и призывников в Республике Казахстан» (с изменениями, внесенными постановлениями Правительства РК от 08.12.03 г. № 1242; от 06.09.04 г. № 936; от 30.06.05 г. № 662; от 21.07.05 г. № 761).
21. Постановление Правительства Республики Казахстан от 24 января 2002 года N 97 «Об утверждении Правил выплаты единовременной компенсации в случае гибели (смерти) или увечья сотрудника органов внутренних дел Республики Казахстан в период исполнения им служебных обязанностей или служебного долга».
22. Постановление Правительства Республики Казахстан от 25.12.1996 года «О денежном содержании (заработной плате) военнослужащих Министерства обороны, органов национальной безопасности, сотрудников ОВД и работников финансовой полиции, отдельных категории лиц, не имеющих воинских и специальных званий» (с изменениями и дополнениями от 09.02.2005 года).
23. Постановление Правительства Республики Казахстан от 23 января 2004 года № 74 «Об утверждении размеров базового должностного оклада и поправочного коэффициента» (с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 29.04.05 г. № 409).
24. Постановление Правительства Республики Казахстан «Об утверждении Правил о порядке выплаты денежной компенсации военнослужащим (за исключением военнослужащих срочной службы и курсантов военных (специальных) учебных заведении) для оплаты расходов на коммунальные услуги, за исключением центрального отопления в закрытых и обособленных военных городских, на пограничных заставах и в комендатурах» от 29.05.2002 года.
25. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 1 января 2001 года № 1 «Об утверждении Инструкции о порядке применения Положения о прохождении службы лицами рядового и начальствующего состава органов внутренних дел Республики Казахстан» (с изменениями по состоянию на 30.07.2005 г.).
26. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 22 декабря 1998 года N 459 «Об утверждении Правил отбора кандидатов на учебу в высшие учебные заведения и колледжи МВД Республики Казахстан» (с изменениями, внесенными приказом Министра внутренних дел РК от 01.12.04 г. N 650).
27. Приказ МВД РК № 548 от 09.07.2001 года «Об утверждении Правил приема в ВУЗ МВД РК» (с изменениями и дополнениями от 08.05.2004 года).
28. Приказ МВД РК № 63 от 01.02.2005 года «Об утверждении Правил приема в адъюнктуру ВУЗ МВД РК».
29. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 16 июня 2001 года № 473 «Об утверждении Правил приема в средние профессиональные учебные заведения МВД Республики Казахстан» (с изменениями, внесенными приказом Министра внутренних дел РК от 02.06.04 г. № 309; приказом и.о. Министра внутренних дел РК от 25.05.05 г. № 308).
30. Приказ МВД РК № 692 от 12.12.2000 года «Об утверждении Инструкции о персональном распределении выпускников учебных заведений МВД РК и об организации работы с молодыми специалистами».
31. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 03.04.2000 года «О ведении бухгалтерского учета в государственных учреждениях системы МВД РК, содержащихся за счет республиканского и местного бюджетов».
32. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 08.06.2001 года «Об оплате труда специалистов и служащих ОВД, не имеющих специальных званий рядового и начальствующего состава».
33. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 3 апреля 2002 года N 223 «О правилах исчисления стажа работы по специальности работников системы органов внутренних дел, не являющихся государственными служащими и установления рабочим процентной надбавки за работу в системе органов внутренних делң.
34. Приказ Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 25 марта 2001 года № 17-п «Об утверждении Инструкции о порядке организации назначения и выплаты пенсионных выплат, государственной базовой пенсионной выплаты, государственных социальных пособий и государственных специальных пособий из Центра» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 16.06.2005 г.).
35. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 24 декабря 1998 г. N 470 «Об утверждении Положения о военно-врачебной экспертизе в органах внутренних дел и внутренних войсках МВД Республики Казахстан и Правил медицинского освидетельствования в органах внутренних дел и внутренних войсках МВД Республики Казахстан (на мирное и военное время)ң (с изменениями, внесенными приказами Министра внутренних дел РК от 10.02.04 г. N 99; от 11.06.04 г. N 334).
36. Приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 8 августа 2002 года N 536 «Об организации медицинской, санаторно-курортной помощи в МВД Республики Казахстанң.
37. Таранов А.А. Административное право Республики Казахстан. Общая часть. Алматы. Жеті жаргы. 1996 г.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ІШКІ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ АЛМАТЫ АКАДЕМИЯСЫ
Әкімшілік-құқықтық пәндер кафедрасы
ӘҚП кафедрасының бастығы, з.ғ.к.,
полиция полковнигі Әмитов Ш.Е
қорғауға _____________________
(жіберіледі, жіберілмейді)
Азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі
мемлекеттік басқару жүйесіндегі ішкі істер органдары тақырыбына
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
050303 Құқыққорғау қызметі бакалавриат мамандығы бойынша
Орындаған: Құсайынов Мади Зейнелұлы
Әкімшілік-құқықтық мамандық
401 топ тыңдаушысы
Ғылыми
жетекші: Әкімшілік құқықтық
пәндер кафедрасының доценті
Ақымбеков О.Қ.
Алматы 2011 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың
қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық
ұйымдастырушылық амалдарының
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1.Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың
қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық
ұйымдастырушылық амалдарының
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..10
2.Қазақстан Республикасы Ішкі істер органдарының азаматтардың қауіпсіздігі
мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі басқа да құқық қорғау және
мемлекеттік органдармен
арақатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.30
2.1. Азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуде ішкі
істер органдарының заңдылықтың кепілі болуының
мәселелері ... ... ... ... ... ... 4 6
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .58
Кіріспе
Диплом тақырыбының өзектілігі азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық
тәртіпті қамтамасыз етудегі мемлекеттік басқару жүйесіндегі ішкі істер
органдарының қызметінен тәжірибеден мысалдар келтіре отырып жан-жақты
талдауында.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздікке қол жеткізуі мемлекет алдында
маңызды келелі міндеттерді алға тартуда. Бұл саладағы атқаруылуы тиіс
шаралардың ауыр жүгі заң ғылымын, оның конституциялық құқықтағы адамзаттың
құндылығын анықтайды. Осындай мазмұнды тарихи контекстен тыс, құқықтық
мемлекет тұжырымыдамасының мәні мен мақсатының ерекше тұстарын түсіну,
санаға сіңіру мүмкін емес. Аталған тарихи тәжірибені ескеру арқылы ғана
ресми жарияланған құндылықтарды жүзеге асырудың ақиқат мәні мен шарттарын
ұғынуға, Қазақстан Республикасындағы нақты жағдайларды және еліміздің
құқықтық мемлекетке шын мәнінде жету мүмкіншіліктерін парасатты бағалауға
болады. Тұлғалардың бостандығы мен құқықтары барлық мемлекеттердің
Конституциясына, Декларациясына енгізіліп, ең негізгі ресми саясатқа
айналды. Қазақстан Республикасының 1993-1995 жж. Конституциялары адамның
бостандығы мен құқықтарына арнаулы бөлім беріліп, бұл мәселені жан-жақты
дамыту, жақсарту өзінің мемлекеттік міндеті деп жариялады.
Адам құқығы — азаматтың басты игілігі. Қазіргі заманда өркениеттің
басты жетістігі адам құқығы мен бостандығын нақты қалыптастыру болып
табылса, барлық мемлекет оны қорғап, оған кепіл болуы тиіс. Осындай
ізгілікті үрдістен тәуелсіз Қазақстан да шет қалып отырған жоқ.
Заң ғылымында адам құкығы, азамат құқығы, жеке тұлға құқығы деген
ұғымдар бар. Оларға қысқаша түсінік берейік.
Адам кұқығы - табиғи құқық, табиғи бостандықтар субъектілері оған
мемлекеттің ешқандай қатысы жоқ. Егерде ол табиғи құқықтарды мемлекет
бекітсе онда ол адам сол мемлекеттің адамы болады.
Азамат құқығы — табиғи кұкықтар жинақталып, жүйеге келтіріліп
мемлекеттің заңдарында, нормативтік актілерде көрсетіліп, мемлекеттің
қорғауында болып адамдар сол қоғамның азаматы болу.
Тұлғаның құқығы - жеке адамның құзыреті, іс-әрекет жасау мүмкіншілігі.
Оның шеңбері жеке тұлғаның саяси-қоғамдық, әлеуметтік, экономикалық
мәртебесінің шеңберіне байланысты.
Адам құқықтарын бекiтуге, оларға кепiлдiк беру, қамтамасыз ету, қорғау
және iске асыруға ұмтылыстың артуы құқықтық мемлекеттiң (қалыптасқан немесе
ендi ғана қалыптасып келе жатқан) сипаты мен тегiне, оған тән басқару,
реттеу және ықпал жасаудың құқықтық құралдарының басымдылықтарына, онда
байқалып отырған гуманистiк бастаулардың, демократияландырудың күшеюiне,
мемлекеттiк құрылымдардың халық бұқарасы үшiн ашықтығына байланысты.
Құқықтық (немесе оны құруды аяқтап келе жатқан) мемлекет мәжбүрлеу және күш
қолдану шараларын шектен тыс қолдана алмайды, өйткенi оның нәтижесi
қолданылған тәсiлдерге барабар болып шығады.
Жақын болашақтағы міндет - жаңа ғасырдың мыңжылдық басындағы кезеңде
басымдықтарды дамытудың жаңа перспективаларын есепке алып жүзеге асыру
болып табылмақ.
Қазақстан Республикасының адам құқықтарын қорғауға байланысты маңызды
халықаралық құжаттарды мақұлдағаны жөн, өйткені бұл үкіметке ықпал жасау
үшін халықаралық механизмдерді қолдануға, құқықтары мен мүдделері үшін
аяққа басылып, ұлттық заңмен қорғалмаған адамдарға тиімді көмектесуге
мүмкіндік береді.
Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды мемлекеттiң
қорғаушылық қызметiнен бөлген меншiктi, құқықтық тәртiптi, заңдылықты не
т.б. қорғау қызметiнен ажыратқан және оларды басқа қызметтiң негiзiне алып,
оның мазмұнын кеңейткен абзал. Бiздiң пiкiрiмiзше, мемлекеттiң адам
құқықтары саласындағы қызметiн тек оларды қорғаумен шектеуге болмайды.
Мемлекеттiң адам құқықтарын бекiту, қамтамасыз ету және оларға кепiлдiк
беру, оларды iске асыруға жәрдемдесу жөнiндегi iс шараларының маңызы
бұлардан артық болмаса, кем емес. Оның бергi жағында мемлекет қызметiнiң
барлық аталған түрлерi бiр-бiрлерiне өте жақын, бағдарлары бойынша бiр-
бірiне ұқсас, оларды бiр-бiрiнен ажыратуға, бөлек және дара қарастыруға
болмайды. Өйткенi, сайып келгенде, олар белгiлi бiр бiрлiк пен тұтастықты
құрайды.
Тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын қорғауды жүзеге асыру барысында
халықаралық және ұлттық институттардың түрлерін, мәнін және мазмұнын
түсініп білу үшін, оның адам құқықтары мен бостандықтарының пайда болуы,
түсінігі және түрлеріне шолу жасай отырып, аталған институттардың қазіргі
кездегі жай-күйіне тоқталу қажет. Жаңа дамып келе жатқан мемлекет үшін бұл
институттарды дәйекті зерттеу және қазіргі кезеңде құқықтар мен
бостандықтардың қорғалуын жүзеге асыру мәселесі тәуелсіз еліміздің алдына
қойған мақсат мүдделері негізінде жүйелі түрде зерттеу қажеттілігі
туындауда.
Дипломдық зерттеудің пәні – адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау
аясындағы қатынастардың мазмұны мен бағытын анықтайтын халықаралық және
ұлттық институттарын құқықтық ұйымдастыу мәселелерінің ерекшеліктері.
Дипломдық зерттеудін объектісі – тұлғаның құқықтары мен бостандықтары
мазмұнын ашу барысында туындайтын құқықтық қатынастар.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Зерттеу барысында қойылған негізгі міндет
аталмыш тақырыптың мәні мен негізгі белгілерін қамту мен қатар зерттеудің
жүйелігін және қамтылған проблемалардың мағынасын аша білу. Тұлға
институтының құқықтық негізін дамытып, толықтыру мақсатында ұлттық және
халықаралық конституциялық және нормативтік-құқықтық базасын және
институттарын саралап, зерттеу арқылы тұлғаның құқықтық жағдайын қарастыру
болып табылады.
Дипломдық зерттеудің негізгі міндеті - төмендегі мәселелерді
айқындайды:
тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының пайда болуы, түсінігі және
маңыздылығын ашып көрсету;
Конституцияда бекітілген тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының
түрлері және олардың айырмашылықтары мен ерекшеліктерін нақтылау;
халықаралық стандарттар жүйесіндегі адам құқықтары мен бостандықтары
институтын талдау;
Халықаралық ұйымдардың тұлғаның құқықтарын қорғаудағы орнын анықтау;
Қазақстанда адам құқықтарын қорғайтын, қамтамасыз ететін, кепіл ететін
негізгі институты - мемлекеттің және мемлекеттік органдардың, оның ішінде
ішкі істер органдарының қызметін зерттеу, әрі жетілдіру туралы мәселелерді
қарастыру;
Дипломдық зерттеудің алдына қойған міндеттері оның теориялық және
тәжірибелік маңыздылығын арттыра түседі. Зерттеу тұжырымдары мен
ұсыныстарын адам құқықтарын қорғау мен қаматамсыз етуге бағытталған
тәжірибелік және ғылыми қызметтерде қолдануға болады. Жұмыста көрсетілген
тұжырымдарын Қазақстан Республикасының заңнамасындағы ұлттық және
халықаралық институттардың адам құқықтарын қорғау, сақтау, кепіл беру және
қамтамасыз ету қызметін жетілдіруде қолдануға болады.
Дипломдық зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Зерттеудің мақсаттарына
тиімді қол жеткізу үшін жүйелі таладу әдісі: жүйелі-құрылымдық және жүйелі-
функционалдық талдау қолданылып, ұлттық және халықаралық институттардың
тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөніндегі мәселелері
қарастырылды. Бұл әдістермен қатар, талдау, бақылау, салыстыру әдістері
қолданылды.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиет көздерінен тұрады.
1. Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың қауіпсіздігі
мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық ұйымдастырушылық
амалдарының ұғымы
Қазақстан Республикасының конституциясында ең бірінші адам мен
азамттың құқықтары мен бостандылықтары қорғалады деп атап көрсетілген. Ал
құқықтар мен бостандықтарын қылмыстық қол сұғушылықтан, әкімшілік құқық
бұзушылықтардан қорғайтын бірден-бір орган ол ішкі істер органдары[1].
Ішкі істер органдарының біртұтас жүйесін Қазақстан Республикасының
Ішкі істер министрлігі, оның құрамына кіретін комитеттер мен өзге де
құрылымдық бөлімшелер, облыстардың, Республикалық маңызы бар қала мен
Республика астанасының, көліктегі оған бағынатын ішкі істер
департаменттері, қалалық, аудандық, қаладағы аудандық, поселкелік, желілік
ішкі істер органдары, ішкі әскерлер, оқу орындары, мекемелер және өзге де
ұйымдар құрайды.
Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес анықтау, алдын ала тергеу мен жедел
іздестіру қызметін, сондай-ақ қоғамдық тәртіпті сақтау мен қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету, адам мен азаматтың құқығы мен бостандығына,
қоғм мен мемлекет мүдделеріне қылмыстық және өзге де заңға қарсы қол
сұғушылықтардың алдын-алу және жолын кесу жөніндегі атқарушылық және өкім
етушілік функцияларын жүзеге асыратын арнайы мемлекеттік орган болып
табылады[3].
Осы заңмен белгіленген өкілеттіктерін жүзеге асыру үшін ішкі істер
органдарының қызметкелеріне мемлекет тарапынан белгілі құқықтар мен
міндеттер жүктелген.
Ішкі істер органдары алдарына қойылған міндеттерге сәйкес және
өздерінің құзыреті шегінде:
1. адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын құқыққа қайшы қол
сұғудан қорғау;
2. қоғамдық тәртіпті қорғауға, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге,
соның ішінде мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың
жәрдемімен, ұйымдар мен азаматтардың ерікті қатысуымен қорғауға және
қамтамасыз етуге;
3. қылмыстың алдын алуға, анықтауға, жолын кесуге және анықтауға;
4. әкімшілік құқық бұзушылықтардың алдын алуға, анықтауға және жолын
кесуге;
5. қылмыстық процеске қатысушылар мен өзге де адамдардың өмірін,
денсаулығын, ар-намысын, қадір – қасиетін және мүлкін қорғауі жөнінде
заңдарда көзделген шараларды қолдануға;
6. қылмыс жасаған, бірақ анықтамадан, тергеуден және соттан бой тасалған,
қылмыстық немесе әкімшілік жазаларын өтеуден жалтарған, хабар-ошарсыз
жоғалып кеткен адамдарды іздестіруді жүзеге асыруға және заңмен
көзделген өзге де жағдайларға, сондай-ақ ұрланған мүлікті іздеуді
жүзеге асыруға;
7. заңдарда белгіленген тәртіппен жедел іздестіру және тосқауыл қою
шараларын, қылмыс жасаған адамдарды ұстау жөніндегі операцияларды
жүргізуді жүзеге асыруға, сондай-ақ өзге де құқық қорғау органдарымен
арнаулы мемлекеттік органдарға оларды жүргізуде және жүзеге асыруда
жәрдем көрсетуге;
8. халықты құқықтық тәрбиелеуге қатысуға, құқық тәртібінің жай-күйі мен
ішкі істер органдары қызметінің тиімділігін арттыру жөніндегі шаралар
туралы қоғамдық пікірді зерделеуге;
9. авария, өрт, дұлей апат және басқа төтенше жағдайлар зардаптарын жою
кезінде қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге;
10. құқыққа қайшы қол сүғудан, жазатайым және оқыс оқиғалардан зардап
шеккен, сондай-ақ денсаулығы мен өмірі үшін қауілті дәрменсіз немесе
өзге де күйдегі азаматтарға көмек көрсетуге;
11. заңдарға сәйкес төтенше немесе әскери жағдай режимін қамтамасыз етуге
қатысуға, соғыс уақытында Қазақстан Республикасының аумақтық қорғаныс
жүйесінде жекелеген міндеттерді орындауға;
12. ішкі істер органдарының қорғаныстық-жұмылдыру даярлығын, бейбіт кезең
мен соғыс уақыты жағдайында төтенше ахуалдар туындаған кезде олардың
жумысының тұрақгылығын арттыру, Ішкі істер министрлігі арнаулы
бөлімшелерінің толық және дер кезінде жұмылдыруға тұрақты әзірлігін
қамтамасыз ету жөніндегі шараларды әзірлеп, жүзеге асыруға;
13. мемлекеттік өрттен қорғау қызметі органдарына меншіктің барлық
нысандарындағы объектілерде өрт қауіпсіздігі жай-күйіне бақылау
жасауды жұзеге асыруда жәрдем көрсетуге;
14. шет мемлекеттердің тиісті органдарымен, халықаралық ұйымдармен
Қазақстан Республикасының тиісті халықаралық шарттары негізінде
ынтымақтастық жасауға;
15. азаматтық материалдарын ресімдеуді қамтамасыз етуге;
16. заңды тұлғалардың шетелдік жұмыс күшін тарту, шетелдіктердің елде
болуына рұқсат беру ережелерін сақтауына қатысты қызметін бақылауға,
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтардың шетелге шығуын
және шетелдіктерді тұрғылықты тұруға қалдыруды шектеу туралы шешім
қабылдауға;
17. кез келген жасалған немесе әзірленіп жатқан, соның ішінде өздерінің
қарауына жатпайтын құқыққа қарсы қастық жасау туралы арыздар мен
хабарламаларды қарауға оларды тіркеуге, олардың жолын кесу, ашу,
оларды жасаған адамдарды ұстау, қоғамдық қауіпті зардаптарға жол
бермеу жөнінде уактылы шаралар қолдануға; қылмыс жасады деген сезік
бойынша ұсталған адамдарды, сондай-ақ оларға қатысты бұлтартпау шарасы
ретінде әкімшілік қамауға алу таңдап алынған адамдарды оқшаулау
жағдайында ұстау үшін уақытша ұстау оқшаулау бөлмелері болуға;
18. есірткі қүралдары, психотроптық заттар және прекурсорлар айналымы
саласындағы қызмет түрлерін лицензиялауды Қазақстан Республикасының
зандарына сәйкес бақылауға және жүзеге асыруға;
19. есірткі қуралдары, психотроптық заттар және прекурсорлар айналымы және
олардың заңсыз айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет
жасау саласына келіп түсетін техникалық көмек пен инвестициялардың
нысаналы пайдаланылуын өз қүзыреті шегінде бақылауға;
20. мемлекеттік органдармен бірлесе отырып, есірткі құралдары,
психотроптық заттар, прекурсорлар айналымы және олардың заңсыз
айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет жасау
саласындағы мемлекеттік саясат пен стратегияны әзірлеуге және іске
асыруға қатысуға;
21. Қазақстан Республикасындағы нашақорлық ахуалының жай-күйі мен даму
үрдісін талдауға, нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес
саласындағы стратегия мен мемлекеттік бағдарламалардың іске асырылу
барысы туралы ақпараттық-талдау материалдарын дайындауға;
22. есірткі құралдары, психотроптық заттар, прекурсорлар айналымы және
олардың заңсыз айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет
жасау саласындағы халықаралық ынтымактастықты жүзеге асыруға;
23. есірткі құралдары. психотроптық заттар, прекурсорлар айналымы және
олардың заңсыз айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет
жасау саласындағы заңдардың қолданылу іс-тәжірибесін талдап, қорытуға
және оны жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеуге және енгізуге;
24. құзыретті мемлекеттік органдармен бірлесе отырып, есірткі құралдары,
психотроптық заттар, прекурсорлар айналымы және олардың заңсыз
айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет жасау
саласындағы ғылыми зерттеулерді үйлестіруге міндетті.
Қызметкерлер азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзған жағдайда
ішкі істер органдары бұл құқықтарды қалпына келтіруге, келтірілген залалды
өтеуге, кінәлі адамдарды жауапқа тартуды қамтамасыз етуге міндетті.
Ішкі істер органдарының біртұтас жүйесін Қазақстан Республикасының
Ішкі істер министрлігі, оның құрамына кіретін комитеттер мен өзге де
құрылымдық бөлімшелер, облыстардың, Республикалық маңызы бар қала мен
Республика астанасының, көліктегі оған бағынатын ішкі істер
департаменттері, қалалық, аудандық, қаладағы аудандық, поселкелік, желілік
ішкі істер органдары, ішкі әскерлер, оқу орындары, мекемелер және өзге де
ұйымдар құрайды.
Ішкі істер органдарының құрамында криминалдық полиция, әкімшілік
полиция және де полицияның өзге де қызметтері, сондай-ақ Ішкі істер
министрлігінің әскери құрылымдар мәртебесі бар әскери-тергеу органдары мен
әскери полициясы құрылады.
Криминалдық полицияның негізгі міндеттері қылмыстарды анықтау, оның
алдын алу, жолын кесу, оны ашу және тергеу, ішкі істер органдарының
жүргізуіне жататын қылмыстар туралы істер бойынша анықтама ісін жүргізу,
тергеуден, анықтамадан және соттан жасырынған, қылмыстық жазаны өтеуден
жалтарған, хабарсыз кеткен және Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген өзге де жағдайларды адамдарды іздестіруді ұйымдастыру және
жүзеге асыру болып табылады.
Криминалдық полицияны жедел іздестіру, тергеу, ғылыми-техникалық және
Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігіне тікелей бағынатын, оның
алдында тұрған міндеттерді шешу үшін қажетті өзге де бөлімшелер құрайды.
Әкімшілік полицияның негізгі міндеттері қоғамдық тәртіпті сақтау,
қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қылмыстар мен әкімшілік құқық
бұзушылықтарды анықтау, оның алдын алу және жолын кесу, Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген құзыретінің шегінде анықтама мен
әкімшілік іс жүргізуді жүзеге асыру, ұсталған және қамауға алынған адамдар,
оның ішінде белгілі бір тұратын жері жоқ адамдар ұсталатын жерлерде құқық
тәртібін қамтамсыз ету, кәмелетке толмағандар арасындағы кәмелетке
қадағалаусыздық пен құқық бұзушылықтарды анықтау және жолын кесу, жол
қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мемлекеттік қадағалау және
бақылау жасау, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес ішкі істер
органдарына жүктелген лицензиялау мен рұқсат ету қызметін жүзеге асыру
болып табылады.
Әкімшілік полицияны полицияның учаскелік инспекторлары мен кәмелетке
толмағандар ісі жөніндегі учаскелік инспекторлар қызметтері, сақшылық
қызмет, лицензиялық және рұқсат ету жүйесі, табиғат қорғау және мал
дәрігерлік полиция, жол полициясы бөлімшелері, ішкі істер органдарының
арнаулы мекемелері және әкімшілік полицияның алдында тұрған міндеттерді
шешу үшін қажетті өзге де бөлімшелер құрайды.
Әскери – тергеу органдарының негізгі міндеттері әскери қылмыстарды
және әскери қызметшілер жасаған, ішкі істер органдары тергеуге тиісті
қылмыстарды анықтау, олардың алдын алу, жолын кесу, ашу және тергеу болып
табылады.
Сонымен бұл сұрақты қорытатын болсақ, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын қамтамасыз етуде ішкі істер органдарының аталған органдары
өз өкілетіктері шегінде қызмет атқарады.
1.1. Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың
қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық
ұйымдастырушылық амалдарының түрлері
Республиканың негізгі заңы тәуелсіз Қазақстанның қоғамдық және
мемлекеттік құрылымының іргелі принциптерін бекемдеді.
Ел Конституциясының басты міндеті тұрақтылықты нығайту, халықтың әл-
ауқатын көтеру және демократияны дамыту болып табылады. Ол халықтың
бірлігін бекітті, қазақстанның жерінде ортақ тарихи тағдырымен байланысқан
әртүрлі этнос өкілдерін біріктірді. Мемлекетіміз егемендік алғаннан бастап
демократиялық мемлекет құруға бағыт алды. Ел Призенді Н.Ә. Назарбаев
ұсынған саяси реформалар мен демократияландыру бағдарламасы негізінде
азаматтық қоғам құру мемлекеттік саясаттың басымды бағыттарының бірі болып
табылады.
Демократияландыру бағдарламасын және саяси реформаларды жүзеге асыру
демократияның нығаюына септігін тигізді, оның ішінде шын жүзінде
көппартиялықтың пайда болуы мен үкіметтік емес ұйымдардың атқарар рөлінің
күшеюін атап өту қажет.
Мемлекетіміздегі азаматтық қоғамның негізін қалаушы белгісі ретінде
азаматтардың сенім бостандығы мен оны еркін түрде білдіру құқығын бекіту,
идеологиялық және саяси әралуандылықты тану, мемлекеттік органдарда саяси
партияларды құруға тиым салу болды.
Осы жағдайда еліміздің экономикасы сәтті, тез, сенімді, серпінді дамып
келеді, осының негізінде адамдардың тұрмыс деңгейі ұдайы жоғарлап келеді,
адамның және азаматтың бостандықтары мен құқақтары нақты мазмұнмен
толыққан. Мұның бәрі демократияның дамуына, мемлекет пен қоғамдық
тұрақтылық үшін материалдық және әлеуметтік жағдай жасайды.
Конституцияның 1-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы өзін ең қымбат
қазынасы – адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылатын
мемлекет ретінде орнықтырады. Осы негізгі базалық ереже адам және азамат
құқықтары мен бостандықтарына арналған бүкіл 2-тараудың мазмұнын және
құрылымын айқындайды. [1].
Адам құқығы және азамат құқығы ұғымдары жақын, бірақ өзінің
табиғаты және мазмұны бойынша сәйкес келмейді, өйткені бірінші ұғым барлық
қоғам мүшелеріне тән бостандық пен қадір-қасиетті басшылыққа ала отырып,
жеке тұлғаны құқығынан айырмайтынын атап көрсетеді. Екіншісі – жеке адамның
құқығын мемлекет азаматы ретінде сипаттайды, осындай тұлға ретінде оның
құқықтары мен бостандықтарын айқындайды.
Адамның нақты мемлекетте пайдалана алатын құқықтары мен
бостандықтарының көлемі, сондай-ақ оған осы мемлекет жүктейтін міндет
көлемі осы мемлекеттің азаматтығында болуына немесе болмауына тікелей
тәуелділікте болады. Азаматтық – бұл заңда көрсетілген жағдайларда азамат
пен мемлекеттің өзара құқықтары мен міндеттемелерін орнықтыратын адамның өз
мемлекетімен арадағы орнықты құқықтық байланысы. Азамат мемлекеттің
егемендігінде болады және мемлекет ол шетелде жүрсе де, одан
міндеттемелерін орындауды талап ете алады. Мемлекет өз тарапынан
азаматтарды өз аумағында қорғауы және олар одан тысқары жерлерде жүргенде
оларға қамқорлық жасауы тиіс.
Қазақстан Республикасының Конституциясында айтылатын адам құқықтары мен
бостандықтары оның жалпы құқықтық мәртебесін құрайды. Көрсетілген адам
құқықтары мен бостандықтарын абсолютті деп тану, оның Республика
азаматтығына жату-жатпауына қарамастан Қазақстан Республикасы аумағында
жүрген әрбір адамға таралатынын білдіреді. Құқықтар мен бостандықтардың
бөлінбейтіні, конституцияда және соның негізінде қабылданған заңдарда
көзделген жағдайларды қоспағанда, Конституция бекіткен адам құқықтары мен
бостандықтарынан ешкім, соның ішінде мемлекет те айыра алмайтынын
білдіреді. Негізгі құқықтар мен бостандықтардың абсолюттілігі және олардың
бөлінбейтіні азаматпен өзара қарым-қатынаста мемлекеттік билікті шектейді.
Конституцияда жарияланған адам мен азамат құқықтарының біреуін де мемлекет
жоя алмайды, мемлекеттік билік негізгі құқықтар мен бостандықтар есебінен
алынған өкілеттіктерге ие бола алмайды.
Адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын тану
үшін арнайы заңдар мен заңға тәуелді актілерді қабылдау қажеттілігі жоқ,
оларды іске асыру үшін мемлекеттік органдардың қосымша рұқсаты талап
етілмейді. Сонымен бірге олардың кепілдіктерінің неғұрлым толық және нақты
жүйесін орнату мақсатында құқықтар мен бостандықтарды тиісті дәрежеде іске
асыру үшін қосымша нормативтік құқықтық реттеу талап етіледі.
Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды мемлекеттiң
қорғаушылық қызметiнен бөлген меншiктi, құқықтық тәртiптi, заңдылықты не
т.б. қорғау қызметiнен ажыратқан және оларды басқа қызметтiң негiзiне алып,
оның мазмұнын кеңейткен абзал. Бiздiң пiкiрiмiзше, мемлекеттiң адам
құқықтары саласындағы қызметiн тек оларды қорғаумен шектеуге болмайды.
Мемлекеттiң адам құқықтарын бекiту, қамтамасыз ету және оларға кепiлдiк
беру, оларды iске асыруға жәрдемдесу жөнiндегi iс шараларының маңызы
бұлардан артық болмаса, кем емес. Оның бергi жағында мемлекет қызметiнiң
барлық аталған түрлерi бiр-бiрлерiне өте жақын, бағдарлары бойынша бiр-
бірiне ұқсас, оларды бiр-бiрiнен ажыратуға, бөлек және дара қарастыруға
болмайды. Өйткенi, сайып келгенде, олар белгiлi бiр бiрлiк пен тұтастықты
құрайды.
Азаматты сыйлау, оның қадыр-қасиетін, ойлау және мінез-құлық
еркіндігін тану қоғамның сәтті дамуының басты алғышарты болып табылады.
Осындай қағидат адамның жауапкершілігінің артуымен қоса, тұлғаның еріктігі
мен қоғамдық тәртіптің үйлесуін, тиімді де ұтымды демократиялық мемлекеттің
өмір сүруін қамтамасыз етеді. Еркін адам еркін емес адамға қарағанда
қоғамның дамуына көп үлесін қосатыны туралы баршаға мәлім емес пе.
Конституцияның барлық бөлімдері мен тараулары, оның барлық баптары
тұлғаның дамуына еркіндік беруге және осы жолда тұратын кедергілерді жоюға
бағытталған. Қазіргі уақытта адамзаттың жоғары құндылықтарына ұмтылған
Қазақстан Республикасы үшін тұлғаның бас бостандығы, мемлекеттің
конституциялық тұжырымдамасының біртұтас бөлігіне айналды.
Адамның негізгі құқақтары мен бостандықтарын сақтау – бұл
Конституцияның және Қазақстан Республикасындағы барлық құқықтық тәртіптің
ең басты міндеті екендігін атап айтқан дұрыс. Адам өзінің тағдырын өзі
айқындайтынына және де өзінің шешімдері үшін тек қана өзі жауапты
екендігіне сенімді болуы тиіс. [1].
Адамның нақты мемлекетте пайдалана алатын құқықтары мен
бостандықтарының көлемі, сондай-ақ оған осы мемлекет жүктейтін міндет
көлемі осы мемлекеттің азаматтығында болуына немесе болмауына тікелей
тәуелділікте болады. Азаматтық – бұл заңда көрсетілген жағдайларда азамат
пен мемлекеттің өзара құқықтары мен міндеттемелерін орнықтыратын адамның өз
мемлекетімен арадағы орнықты құқықтық байланысы. Азамат мемлекеттің
егемендігінде болады және мемлекет ол шетелде жүрсе де, одан
міндеттемелерін орындауды талап ете алады. Мемлекет өз тарапынан
азаматтарды өз аумағында қорғауы және олар одан тысқары жерлерде жүргенде
оларға қамқорлық жасауы тиіс.
Ол заң шеңберінде өз қалағаны бойынша өмір сүреді және ешкім
оның мінез-құлқын айқындауға құқығы жоқ.
Қоғамдық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге нақты
қатысатын қоғамдық құрылымдар. Қоғамдық тәртіпті қорғау, қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету және қылмыстылықпен, сонымен де басқа да құқық
бұзушылықтармен күрес жүргізудегі маңызды рөл, арнаулы қоғамдық құрылымдар:
халық жасақшылары және сарбаздары; полицияның учаскелік пункті; ішкі істер
органдарының қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуге қатысатын азаматтары, және
т.б. жатады.
Қоғамдық тәртіпті қорғау, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және
қылмыстылықпен, сонымен бірге басқа да құқық бұзушылықтармен күрес
жүргізуде ішкі істер органдарының жұмыс тиімділігінің маңыздысы олардың
қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-қимыл жасауында.
Мемлекет ішкі істер органдарына қоғамдық тәртіпті қорғау, қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету және қылмыстылықпен, сонымен бірге басқа да
құқық бұзушылықтармен күрес жүргізуде нақты функциялар жүктелгендіктен,
құқықтық тәртіпті қорғауға қатысатын қоғамдық бірлестіктер мен өзара қимыл
жасаудың басты рөлі жатады. Қоғамдық бірлестіктермен өзара қимыл жасау
мемлекетті басқарудың жалпы қағидалары негізінде жүзеге асырылады. Ішкі
істер органдарының қоғамдық бірлестіктер мен құқықтық тәртіпті қорғаудағы
өзара қимыл жасау қағидалары мен нысандары, олардың қызметтерін реттейтін
нормативтік актілерінде және басқа да актілерде бекітілген. [3].
Қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-қимыл жасаудың айрықша кең тараған
нысандары:
1. Қоғамдық тәртіп және қоғамдық қауіпсіздік жағдайы туралы
ақпарат алмасу. Бұл ақпарат құқық бұзушылықты ескерту және
алдын алудың көкейкесті міндеттерін анықтау, жұмысты
жоспарлау, оның тиімділігін нығайту және соңғы нәтижелерді
(қорытындыларды) бағалау үшін қажет. Ішкі істер органдарының
қоғамдық бірлестіктерді ақпарат пен қамтамасыздандырудың
көлемі мен мазмұнын ішкі істер органдарының бастығы
анықтайды.
2. Қоғамдық тәртіпті қорғау, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету, сонымен бірге, құқық бұзушылықтармен күреске бірігіп
шараларды жоспарлау мен өткізу.
3. Ішкі істер органдарының қоғамдық бірлестіктерге құқықтық
тәртіп саласында жүктелген міндеттерді орындауға көмектесу
және қолдау жасау.
4. Ішкі істер органдарының қызметкерлерінің қоғамдық
бірлестіктердің мүдделерін құқық бұзушылық пен күрестің
әдістері мен нысандарына оқыту; олармен құқықтық оқыту
жұмыстарын жүргізу; жұмысын жоспарлау мен есепке алуға
әдістемелік және басқа да көмек көрсету;
5. Азаматтардың ішкі істер органдарымен ақылы-шартты негізде
қызметті жүзеге асыруы.
Азматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі ішкі
істер органдарынң әкімшілік полицияның атқарар рөлі үлкен, атап айтсақ:
1. әкімшілік құқық бұзушылықтар жөніндегі істер бойынша іс жүргізуді жүзеге
асыруға;
2. іздестіру, тергеу және өзге де заңмен көзделген іс жүргізу әрекеттерін
жүргізу кезінде соттардың ұйымдарын, судьялардың қаулыларын,
прокурордың, тергеушінің және анықтамашының жазбаша тапсырмаларын
орындауға;
3. әкімшілік жазалауларды орындауға, әкімшілік қамауға алынғандардың
еңбекпен қамтылуын қамтамасыз етуге;
4. прокурордың азаматтар мен лауазымды адамдарды мәжбүрлеп жеткізу
(күштеп әкелу) туралы қаулыларын орындауға, сондай-ақ прокурордың өз
құзыреті шегінде шығарған өзге де жазбаша тапсырмалары мен талаптарын
орындауға;
5. жол жүрісі ережелерінің және жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
қатысты өзге де нормативтердің сақталуын бақылауды жүзеге асыруға;
6. мемлекеттік тіркеу және есепке алу тәртібін айқындауға, сондай-ақ
жеңіл, жүк автомобильдерін және автобустарды, олардың базасында
жасалған әрнаулы автомобильдерді қоса алғанда; мотоциклдер мен
мотороллерлерді, автомобильдердің құрамында жүруге арналған
тіркемелерді мемлекеттік тіркеуді және есепке алуды жүргізуге, оларды
мемлекеттік техникалық байқаудан өткізуге, оларды пайдаланушы, оның
ішінде сенімхат бойынша пайдаланушы адамдарды тіркеуді және есепке
алуды жүргізуге, оларды жүргізу және троллейбустар меи трамвайларды
жургізу құқығына емтихан қабылдауға және куәлік беруге, жол журін
ретгеуге;
7. қару мен оқ-дәрілердің (жауынгерлік оқ-дәрілерді қоспағанда) сатып
алынуына, сақталуына, оларды тасымалдауға, алыл жүруге, әкелуге,
әкетуге және пайдалануға мемлекеттік бақылауды жүзеге асыруға, қару
мен оқ-дәрілерді, жарылғыш және күшті әсер ететін ұлы заттарды,
есірткілік құралдарды, психотроптық заттарды, солар тақылеттестерді,
прекурсорларды, радиоактивті материалдар мен заттарды ұстаудың және
олардың жүмыс істеуінің белгіленген ережелерінің сақталуын бақылауға;
8. әкімшіліктің қатысуымен аталған заттар, нәрселер, материалдар тұрған
үй-жайларды тексеруге;
9. қаруды есепке алуға және занда көзделген жағдайларда алыл қоюға;
10. азаматтардағы қару, оқ-дәрілер мен олар сақталатын орындарды оларды
қолдану ережелерінің сақгалуын бақылау мақсатында тексеруге;
11. қару мен оқ-дәрілерді сақтау және пайдалану ережелері бұзылған, сондай-
ақ заңдарда көзделген басқа жағдайларда ұйымдар мен азаматтардан
оларды алып қою туралы мәселе қоюға;
12. заңдарға сәйкес ішкі істер органдарының құзыретіне жататын мәселелер
бойынша лицензиялар және рұқсаттар беруді жүзеге асыруға;
13. мемлекеттік маңызы бар объектілер мен түзеу мекемелерін күзетуді
қамтамасыз етуге, ұйымдарды күзетудің жай-куйін бақылауға;
14. жаппай тәртіпсіздікгерді, соның ішінде түзеу мекемелеріндегі жаппай
тәртіпсіздіктерді тыюға, әскери қарауылдардың күзетуінен қашқан
сотталғандарды іздестіруді жузеге асыруға қатысуға;
15. ұсталғандарды, қамауға алынғандар мен сотталған адамдарды күзетуге
және айдап апаруға;
16. азаматтар мен лауазымды түлғалардың шетел азаматтары мен азаматтығы
жоқ адамдардың олар үшін белгіленген келу, кету, болу және Қазақстан
Республикасының аумағы арқылы транзитті өту ережелерін сақтауын
бәқылауға;
17. арнаулы және әскери тасымалдарды ұйымдастыруға;
18. карантиндік, санитарлық және экологиялық іс-шараларды, оның ішінде
төтенше жағдайлар кезінде өткізуге қатысуға;
19. денсаулық сақгау мекемелеріне шақыру бойынша келуден жалтарған
алкоголизм, нашақорлық, уытқумарлық, жыныс ауруларына шалдыққан немесе
иммунитет тапшылығы вирусын жуқтырған адамдарды олардың ұсыныстары
бойынша айдап алып келуді жүзеге асыруға;
20. иесіз қалған мүлік пен қазыналардың тиісті мемлекеттік органдар мен
лауазымды тұлғалардың қарауына бергенге дейін сақгалуын қамтамасыз ету
жөнінде шұғыл шаралар қолдануға; табылған және ішкі істер органдарына
тапсырылған құжаттардың заттардың, құндылықтардың және басқа мүліктің
сақталуын қамтамасыз етуге, оларды меншік иелеріне қайтару не
белгіленген тәртіппен сату жөнінде шаралар колдануға;
21. кәмелетке толмағандардың арасында қылмыскерліктің алдын-алу
мақсатында: бас бостандығынан айыру орындары мен жабық үлгідегі
арнаулы оқу орындарынан босатылғандардың; қылмыс жасаған кезінде заңға
сәйкес жасы толған соң қылмыстық жауапқа тартылуы мүмкін жасқа
толмағандардың; спиртті ішімдіктерді, есірткілік құралдар мен уытты
заттарды қолданатындардың; әкімшілік жазалау шараларын қолдану
көзделген өзге де құқық бузушылықгар жасағандардың есебін жүргізуге
және оларға ықпал ету шараларын қолдануға;
22. құқық тәртібін қорғау жөніндегі міндеттерді шешуді, соның ішінде
әкімшілік қадағалауға алынған және алдын алу ықпалы жасалуға тиіс
адамдарды, қайталап жасауы күшейтілген жауаптылыққа әкеліп соғатын
әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамдарды есепке алуды қамтамасыз
ететін мамандандырылған есепке алуды, ақпарат жүйелерін кұруға және
пайдалануға; есепте туратын адамдардың мінез-құлқын бақылау мен
қадағалауды жүзеге асыруға;
23. он сегіз жасқа толмаған және құқық бұзған, сондай-ақ арнаулы оқу-
тәрбие мекемесіне жіберілген кәмелетке толмаған адамдарды, егер оларды
жедел оқшаулау қажет болса, Қазақстан Республикасының заң актілерінде
белгіленген тәртіппен ұстауға және уақытша оқшаулау, бейімдеу және
оңалту орталықтарында ұстауға;
24. кәмелетке толмаған қадағалаусыз балаларды, сондай-ақ ата-аналарының
немесе оларды алмастырушы адамдардың қамқорлығынсыз қалған үш жастан
он сегіз жасқа дейінгі жасөспірімдерді уақытша оқшаулау, бейімдеу және
оңалту орталықтарына жеткізуге және онда ұстауға, кейіннен қорғаншылық
және қамқоршылық органдарына беруге;
25. қоғамдық орындарда адамның қадір-қасиеті мен қоғамдық имандылықгы
қорлайтындай мас күйде жүрген не айналасындағыларға немесе өзіне зиян
келтіруі мүмкін адамдарды, ал тұрғын үйде болып, қоғамдық тәртіпті
бұзған адамдарды - олармен бірге тұратын азаматтардың арыздары бойынша
арнаулы медициналық мекемелерге не ішкі істер органдарының кезекші
бөлімдеріне жеткізуге және оларда айыққанға дейін ұстауға;
26. өзге де мемлекеттік органдармен бірлесе отырып есірткі құралдары,
психотроптық заттар, прекурсорлар айналымы және олардың заңсыз
айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет жасау саласында
жұмыс істеу үшін мамандарды, сондай-ақ есірткі құралдары мен
психотроптық заттарды пайдаланатын және пайдалануға бейім адамдардың
профилактикасы, оларды емдеуді, әлеуметтік оңалтуды ұйымдастыру
саласындағы мамандарды оқытуды және олардың біліктілігін арттыруды
ұйымдастыруға және үйлестіруге.
Заңмен белгіленген өкілеттіктерін жүзеге асыру үшін ішкі істер
органдарының қызметкелеріне мемлекет тарапынан белгілі құқықтар мен
міндеттер жүктелген.
Қазақстан Республикасының Ішкі істер органдарының қызметкерлерінің
құқықтық статусына жүктелген құқықтары:
1) азаматтардан қоғамдық тәртіпті және қоғамдық қауіпсіздікті сақтауды
талап етуге, құқыққа қарсы іс-қимылдар мен ішкі істер органдарының
өкілеттігін жүзеге асыруға кедергі келтіретін әрекеттерді тоқтатуды талап
етуге құқығы бар. Бұл талаптар орындалмаған жағдайларда тиісті мәжбүрлеу
шараларын қолдануға.
Мәжбүрлеу деп жеке тұлға мен мемлекет мүдделерін қорғау мақсатында,
тиісті құқықтық актілермен белгіленген құқыққа қайшы әрекеттірді жасаған
субъектілердің санасына және жүріс-тұрысына мемлекеттік органдар (лауазымды
адамдар) тарапынан, күш көрсету, ұйымдастырушылық немесе мүліктік әсер ету
шараларын айтамыз.
Өзінің мәні бойынша біртұтас болып келетін мемлекеттік мәжбурлеу
жүйесі, өз ішінде мынандай жекелеген түрлерге бөлінеді:
- әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеу;
- тәртіптік мәжбүрлеу;
- азаматтық-құқықтық мәжбүрлеу;
- қылмыстық-құқықтық мәжбүрлеу.
2) қылмыс пен әкімшілік құқық бұзушылық жасаған деп сезіктелген жағдайда
азаматтардың жеке басын куәландыратын құжаттарды, сондай-ақ орындалуын
бақылау ішкі істер органдарына жүктелген белгіленген ережелердің сақталуын
тексеруге қажетті басқа құжаттарды тексеруге.
Бұл шара азаматтың жеке басын анықтау үшін, құжаттардың жалған
еместігін тексеру үшін, құқық бұзушылық туралы хаттаманы толтыру үшін және
құжаттық тексеру үшін қолданылады.
Құжаттарды тексеру екі негізгі мақсатты көздейді:
- құқық бұзушылықты алдын алу;
- құқық бұзушылықтың жолын кесу.
3) кез-келген жасалған немесе әзірленіп жатқан құқыққа қарсы қол сұғу,
соның ішінде олардың қарауына жатпайтындар туралы арыздар мен хабарларды
қарауға, оларды тіркеуге, олардың жолын кесу, ашу, оларды жасаған
адамдарды ұстау, қоғамдық қауіпті зардаптарға жол бермеу жөнінде нақтылы
шаралар қолдануға;
ҚР азаматтары ҚР Конституциясының 13,33 баптарына сәйкес өздерінің
құқықтарын, мүдделерін қорғау үшін уәкілетті органдарға шағымдар мен
ұсыныстар жасауға құқығы бар[1].
Бұл өндірісті жүргізуге негіз болып азаматтардың жазған өтініштері,
шағымдары, арыздары, ұсыныстары жатады. Бұл жағдайдың құқықтық негізі болып
ҚР Президентінің “Азаматтардың шағымдарын, ұсыныстарын және арыздарын
қарастыру тәртібі туралы” заң күші бар Жарлығы жатады (19.06.1995 ж.
қабылданған)[13].
Осы заңға сәйкес азаматтар мемлекеттік мекемелердің, олардың лауазымды
адамдарының қызметін, әрекетін сынауға, шағымдануға санымен қатар ұсыныстар
айтуға құқығы бар.
Заң бойынша азаматтар мемлекеттік органдарға бес түрлі:
1. Ұсыныс предложение;
2. Арыз заявление;
3. шағым жалоба;
4. пікір отклик;
5. ресми сұрау салу запрас жаза алады.
4) қылмыстарды анықтау, тыю, ашу және тергеу кезінде басқа органдарға,
ұйымдар мен лауазымды тұлғаларға атқарылуы міндетті тапсырмалар беруге;
5) азаматтарды іс жүргізудегі материалдар мен қылмыстық істер бойынша ішкі
істер органдарына шақыруға, олардан түсініктемелер, құжаттар, олардың
көшірмелерін алуға, жауап алуға, сондай-ақ шақырғанда келуден дәлелді
себепсіз жалтарған адамдарды мәжбурлеп алып келуге.
Алып келуді ІІО-ры белгіленген тәртіппен құқық бұзушылық туралы істі қарап
жатқан соттің, органның (лауазымды адамның) ұйғарымы негізінде ІІО-ның және
қаржы полициясы органдарының қызметкерлері жүргізеді.
6) тексеру материалдары, әкімшілік және қылмыстық істер бойынша Қазақстан
Республикасының заң актілеріне сәйкес қажетті зерттеулер жүргізуге;
7) қозғалған қылмыстық істер жөнінде мемлекеттік органдарда, сондай-ақ
ұйымдарда ақпарат пен мәтериалдарды кедергісіз және өтеусіз алуға;
8) заңда көзделген жағдайларда және тәртіппен қылмыстық іс жүргізу
әрекеттерін және жедел іздестіру шараларын жүргізуге, оларды жүргізуге
мамандарды тартуға, дерек мәліметтерді жинау және зерттеу үшін ғылыми-
техникалық құралдарды пайдалануға құқығы бар. Бұл ретте мемлекеттік және
өзге де заңмен қорғалатын құпияны құрайтын мәліметтер, сондай-ақ
адамдардың жеке өмірі, жеке басы мен отбасының құпиясы туралы мәліметтер
жария етілуге тиіс емес;
9) қамауға алынған, қылмыс жасады деген сезікпен ұсталған қылмыс жасады
деп айып тағылған, әкімшілік қамауға алынғандарды, сондай-ақ әкімшілік
құқық бұзған деп сезіктелген адамдарды, олардың жеке басын анықтау мүмкін
болмаған жағдайда, тіркеуге, фотосуретке түсіруге, дыбысын жазуға, кино
және бейнекөрініске түсіруге, дактилоскопия жасауға;
10) құқық бұзушылықгардың алдын алу және жолын кесу, қылмыстарды ашу және
тергеу мақсатында қоғамдық тәртіпті сақтауға және қоғамдық қауіпсіздікті
қамтамасыз етуге қатысуға келісім білдірген азаматтармен жария және жария
емес негізде ынтымақтастық орнатуға;
11) кідіртуге болмайтын жағдайларда қызмет мақсатында, қай жерде
орналасқанына және кімге тиесілі екендігіне қарамастан халықаралық және
қалааралық сөйлесуге кеткен шығыстарды өтей отырып, байланыс құралдарын
пайдалануға;
12) өзге мүмкіндіктер болмағанда меншік нысанына қарамастан (дипломатиялық
иммунитеті бар шет мемлекеттер өкілдіктері мен халықаралық ұйымдардан
басқа) жазатайым оқиғалар, дүлей апаттар болған жерлерге бару және жедел
медициналық көмекке мұқтаж азаматтарды емдеу мекемелеріне жеткізу үшін,
сондай-ақ кідіртуге болмайтын өзге де жағдайларда, иелеріне залал
келтірілген жағдайда оны өтей отырып, көлік құралдарын пайдалануға;
13) ішкі істер органдарының қызметін жария ету, қылмыстың мән-жайын,
сондай-ақ оны жасаған адамдарды анықтау үшін. Тергеуден, анықтама алудан
және соттан бой тасалап жүрген адамдарды және хабар-ошарсыз кеткен
адамдарды іздестіру үшін қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету барысында пайда болған өзге де жағдайларда
мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарының мүмкіндігін тегін пайдалануға;
14) азаматтардың қауіпсіздігіне қатер төндіретін қылмыс жасаған, әкімшілік
құқық бұзған деп сезіктелген адамдардың ізіне түскен кезде не ол жерде
қылмыс, әкімшілік құқық бұзушылық жасалды немесе жасалуда, жазатайым оқиға
болды деп санау үшін жеткілікті мәліметтер болса, сондай-ақ дүлей апаттар,
күйреулер, авариялар, эпидемиялар, эпизоотиялар және жаппай
тәртіпсіздіктер кезінде азаматтардың жеке басының
қауіпсіздігі мен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін азаматтардың
тұрғын және басқа жайларына, оларға тиесілі жер учаскелеріне, аумаққа және
үй-жайларға (дипломатиялық иммунитеті бар шет мемлекеттер өкілдіктері мен
халықаралық үйымдардан басқа) кедергісіз кіруге және оларды тексеруге
хақылы. Азаматтарға тиесілі тұрғын және басқа жайларға басып кірген
жағдайлар жайында осыған уәкілдік берілген ішкі істер органдары жиырма
төрт сағаттың ішінде прокурорды хабардар етуге;
15) азаматтардың жекелеген учаскелер мен аумақгарға кіруін шектеуге немесе
оған тыйым салуға қоғамдық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету мақсатында, сондай-ақ жедел іздестіру шаралары мен тергеу іс-әрекетін
жүргізген кезде оларды белгілі бір орынды босатуға міндеттеуге;
16) жергілікті атқарушы немесе басқа өкілетті мемлекеттік орган өкілінің
ұйғаруымен, жиналысты, митингті, демонстрацияны, шеруді, пикетті, оның
ұйымдастырушылары аталған шараларды өткізу тәртібі туралы заң талаптарын
сақтамаған жағдайда, токтату жөнінде қажетті шаралар қолдануға;
17) қамаудан қашқан адамдарды іздестіруге байланысты шараларды жүргізген
кезде өздігінен бақылау-өткізу пункттерін орнатуға;
18) карантиндік шаралар жүргізілген кезде, сондай-ақ құрамында есірткі бар
жабайы өсімдіктер жаппай өсетін, балықтың құнды туқымдарының уылдырық
шашатын жерлерінн, ұлттық парктердің, мемлекеттік қорықтар мен
заказниктердің аумақгарына тиісті атқарушы органдар мен лауазымды
адамдардың шешімімен бақылау-өткізу пункттерін орнатуға;
19) қажет болған жағдайларда шаруашылық жургізуші субъектілер мен
азаматтардың өрт қауіпсіздігі ережелерін сақгауын тексеруде мемлекеттік
өрттен қорғау қызметіне жәрдем көрсетуге;
20) төтенше жағдайларда барлық тұрғын, өндірістік және басқа да үй-
жайларға бөгетсіз кіруге, сондай-ақ азаматтарды құтқаруға бағытталған өзге
де шаралар қолдануға өртке қарсы күрес және апаттан құтқару қызметінің
күштері мен құралдарын, көлік және басқа да материалдық-техникалық
құралдарды меншік нысанына қарамастан ұйымдардың байланыс және химиялық
қорғану құралдарын тартуға, қажет болған жағдайда адамдарды, материалдық
құндылықтарды қауіпті аймақтан көшіруге өкім жасауға; құтқару жұмыстарын
жүргізу және төтенше жағдайларды жою кезеңіне цехтар мен объектілердің
жұмысын тоқтатуға.
21) мемлекеттік органдар мен меншік нысанына қарамастан ұйымдардан, соның
ішінде анықтама мен тергеуді жүзеге асыратын арнаулы органдардан құқық
бұзушылықтың алдын алу және қылмыстарды ашу мақсатында кедергісіз әрі
өтеусіз және Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген
коммерциялық, банктік және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын
мәліметтерді жария етуге қойылатын талаптарды
сақгай отырып ақпарат пен материалдарды алуға;
22) заңдарға сәйкес ғылыми-зерттеу, оқу, өндірістік, қаржы-шаруашылық
қызметін жүзеге асыруға;
23) халықтың құқық қорғау бағытында өз бетінше іс-қимыл жасайтын қоғамдық
жасақтарының жұмысына жәрдемдесуге;
24) қоғамдық тәртіпті қорғауда, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде
және құқық бұзушылыққа қарсы күресте көзге түскен азаматтарды көтермелеуге
құқығы бар.
Сонымен қатар, Ішкі істер органдарының қызметкерлеріне арнайы құралдар
мен атыс қаруын өзімен алып жүру, сақгау не қолдану құқығы беріледі. Олар,
сол сияқты күш, соның ішінде кұрестің жауынгерлік тәсілдерін қолдануға
хақылы. Арнайы құралдарды, атыс қаруы мен күш қол-дану тәртібі ІІО туралы
заңымен белгіленеді.
Азматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету
мақсатында ішкі істер органдары қызметкерлерінің атыс қаруын, арнайы
құралдарды және күш қолдануға құқылы.
Атыс қаруы, ариайы құралдар және күш қоғамдық қауіпті әрекеттерге тыйым
салу, құқық бұзушылық пен нақгы ахуал ескеріле отырып, оларды жасаған
адамдарды ұстау және ішкі істер органдарына жеткізу мақсатында қолданылады.
Адамның нақты мемлекетте пайдалана алатын құқықтары мен
бостандықтарының көлемі, сондай-ақ оған осы мемлекет жүктейтін міндет
көлемі осы мемлекеттің азаматтығында болуына немесе болмауына тікелей
тәуелділікте болады. Азаматтық – бұл заңда көрсетілген жағдайларда азамат
пен мемлекеттің өзара құқықтары мен міндеттемелерін орнықтыратын адамның өз
мемлекетімен арадағы орнықты құқықтық байланысы. Азамат мемлекеттің
егемендігінде болады және мемлекет ол шетелде жүрсе де, одан
міндеттемелерін орындауды талап ете алады. Мемлекет өз тарапынан
азаматтарды өз аумағында қорғауы және олар одан тысқары жерлерде жүргенде
оларға қамқорлық жасауы тиіс.
Ішкі істер органдарының қызметкерлері күш пен арнайы
құралдарды, соның ішінде күрестің жауынгерлік тәсілдерін, қол кісендерін,
резина таяқты, көзден жас ағызатын заттарды, назарды басқа жаққа аудартатын
жарық-дыбыс құрылғыларын, үй-жайларды ашуға, көлікті мәжбурлеп тоқтатуға
арналған құрылғыларды, суатқыштарды, қызмет жануарларын, бронды машиналар
мен тізбесін Үкімет белгілейтін басқа да арнайы және көлік құралдарын:
азаматтарға, ішкі істер органдарының қызметкерлері мен қоғамдық тәртіпті
қорғау, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыэ ету және қылмысқа қарсы күрес
жөніндегі қызметтік немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әкімшілік-құқықтық пәндер кафедрасы
ӘҚП кафедрасының бастығы, з.ғ.к.,
полиция полковнигі Әмитов Ш.Е
қорғауға _____________________
(жіберіледі, жіберілмейді)
Азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі
мемлекеттік басқару жүйесіндегі ішкі істер органдары тақырыбына
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
050303 Құқыққорғау қызметі бакалавриат мамандығы бойынша
Орындаған: Құсайынов Мади Зейнелұлы
Әкімшілік-құқықтық мамандық
401 топ тыңдаушысы
Ғылыми
жетекші: Әкімшілік құқықтық
пәндер кафедрасының доценті
Ақымбеков О.Қ.
Алматы 2011 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың
қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық
ұйымдастырушылық амалдарының
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1.Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың
қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық
ұйымдастырушылық амалдарының
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..10
2.Қазақстан Республикасы Ішкі істер органдарының азаматтардың қауіпсіздігі
мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі басқа да құқық қорғау және
мемлекеттік органдармен
арақатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.30
2.1. Азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуде ішкі
істер органдарының заңдылықтың кепілі болуының
мәселелері ... ... ... ... ... ... 4 6
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .58
Кіріспе
Диплом тақырыбының өзектілігі азаматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық
тәртіпті қамтамасыз етудегі мемлекеттік басқару жүйесіндегі ішкі істер
органдарының қызметінен тәжірибеден мысалдар келтіре отырып жан-жақты
талдауында.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздікке қол жеткізуі мемлекет алдында
маңызды келелі міндеттерді алға тартуда. Бұл саладағы атқаруылуы тиіс
шаралардың ауыр жүгі заң ғылымын, оның конституциялық құқықтағы адамзаттың
құндылығын анықтайды. Осындай мазмұнды тарихи контекстен тыс, құқықтық
мемлекет тұжырымыдамасының мәні мен мақсатының ерекше тұстарын түсіну,
санаға сіңіру мүмкін емес. Аталған тарихи тәжірибені ескеру арқылы ғана
ресми жарияланған құндылықтарды жүзеге асырудың ақиқат мәні мен шарттарын
ұғынуға, Қазақстан Республикасындағы нақты жағдайларды және еліміздің
құқықтық мемлекетке шын мәнінде жету мүмкіншіліктерін парасатты бағалауға
болады. Тұлғалардың бостандығы мен құқықтары барлық мемлекеттердің
Конституциясына, Декларациясына енгізіліп, ең негізгі ресми саясатқа
айналды. Қазақстан Республикасының 1993-1995 жж. Конституциялары адамның
бостандығы мен құқықтарына арнаулы бөлім беріліп, бұл мәселені жан-жақты
дамыту, жақсарту өзінің мемлекеттік міндеті деп жариялады.
Адам құқығы — азаматтың басты игілігі. Қазіргі заманда өркениеттің
басты жетістігі адам құқығы мен бостандығын нақты қалыптастыру болып
табылса, барлық мемлекет оны қорғап, оған кепіл болуы тиіс. Осындай
ізгілікті үрдістен тәуелсіз Қазақстан да шет қалып отырған жоқ.
Заң ғылымында адам құкығы, азамат құқығы, жеке тұлға құқығы деген
ұғымдар бар. Оларға қысқаша түсінік берейік.
Адам кұқығы - табиғи құқық, табиғи бостандықтар субъектілері оған
мемлекеттің ешқандай қатысы жоқ. Егерде ол табиғи құқықтарды мемлекет
бекітсе онда ол адам сол мемлекеттің адамы болады.
Азамат құқығы — табиғи кұкықтар жинақталып, жүйеге келтіріліп
мемлекеттің заңдарында, нормативтік актілерде көрсетіліп, мемлекеттің
қорғауында болып адамдар сол қоғамның азаматы болу.
Тұлғаның құқығы - жеке адамның құзыреті, іс-әрекет жасау мүмкіншілігі.
Оның шеңбері жеке тұлғаның саяси-қоғамдық, әлеуметтік, экономикалық
мәртебесінің шеңберіне байланысты.
Адам құқықтарын бекiтуге, оларға кепiлдiк беру, қамтамасыз ету, қорғау
және iске асыруға ұмтылыстың артуы құқықтық мемлекеттiң (қалыптасқан немесе
ендi ғана қалыптасып келе жатқан) сипаты мен тегiне, оған тән басқару,
реттеу және ықпал жасаудың құқықтық құралдарының басымдылықтарына, онда
байқалып отырған гуманистiк бастаулардың, демократияландырудың күшеюiне,
мемлекеттiк құрылымдардың халық бұқарасы үшiн ашықтығына байланысты.
Құқықтық (немесе оны құруды аяқтап келе жатқан) мемлекет мәжбүрлеу және күш
қолдану шараларын шектен тыс қолдана алмайды, өйткенi оның нәтижесi
қолданылған тәсiлдерге барабар болып шығады.
Жақын болашақтағы міндет - жаңа ғасырдың мыңжылдық басындағы кезеңде
басымдықтарды дамытудың жаңа перспективаларын есепке алып жүзеге асыру
болып табылмақ.
Қазақстан Республикасының адам құқықтарын қорғауға байланысты маңызды
халықаралық құжаттарды мақұлдағаны жөн, өйткені бұл үкіметке ықпал жасау
үшін халықаралық механизмдерді қолдануға, құқықтары мен мүдделері үшін
аяққа басылып, ұлттық заңмен қорғалмаған адамдарға тиімді көмектесуге
мүмкіндік береді.
Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды мемлекеттiң
қорғаушылық қызметiнен бөлген меншiктi, құқықтық тәртiптi, заңдылықты не
т.б. қорғау қызметiнен ажыратқан және оларды басқа қызметтiң негiзiне алып,
оның мазмұнын кеңейткен абзал. Бiздiң пiкiрiмiзше, мемлекеттiң адам
құқықтары саласындағы қызметiн тек оларды қорғаумен шектеуге болмайды.
Мемлекеттiң адам құқықтарын бекiту, қамтамасыз ету және оларға кепiлдiк
беру, оларды iске асыруға жәрдемдесу жөнiндегi iс шараларының маңызы
бұлардан артық болмаса, кем емес. Оның бергi жағында мемлекет қызметiнiң
барлық аталған түрлерi бiр-бiрлерiне өте жақын, бағдарлары бойынша бiр-
бірiне ұқсас, оларды бiр-бiрiнен ажыратуға, бөлек және дара қарастыруға
болмайды. Өйткенi, сайып келгенде, олар белгiлi бiр бiрлiк пен тұтастықты
құрайды.
Тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын қорғауды жүзеге асыру барысында
халықаралық және ұлттық институттардың түрлерін, мәнін және мазмұнын
түсініп білу үшін, оның адам құқықтары мен бостандықтарының пайда болуы,
түсінігі және түрлеріне шолу жасай отырып, аталған институттардың қазіргі
кездегі жай-күйіне тоқталу қажет. Жаңа дамып келе жатқан мемлекет үшін бұл
институттарды дәйекті зерттеу және қазіргі кезеңде құқықтар мен
бостандықтардың қорғалуын жүзеге асыру мәселесі тәуелсіз еліміздің алдына
қойған мақсат мүдделері негізінде жүйелі түрде зерттеу қажеттілігі
туындауда.
Дипломдық зерттеудің пәні – адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау
аясындағы қатынастардың мазмұны мен бағытын анықтайтын халықаралық және
ұлттық институттарын құқықтық ұйымдастыу мәселелерінің ерекшеліктері.
Дипломдық зерттеудін объектісі – тұлғаның құқықтары мен бостандықтары
мазмұнын ашу барысында туындайтын құқықтық қатынастар.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Зерттеу барысында қойылған негізгі міндет
аталмыш тақырыптың мәні мен негізгі белгілерін қамту мен қатар зерттеудің
жүйелігін және қамтылған проблемалардың мағынасын аша білу. Тұлға
институтының құқықтық негізін дамытып, толықтыру мақсатында ұлттық және
халықаралық конституциялық және нормативтік-құқықтық базасын және
институттарын саралап, зерттеу арқылы тұлғаның құқықтық жағдайын қарастыру
болып табылады.
Дипломдық зерттеудің негізгі міндеті - төмендегі мәселелерді
айқындайды:
тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының пайда болуы, түсінігі және
маңыздылығын ашып көрсету;
Конституцияда бекітілген тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының
түрлері және олардың айырмашылықтары мен ерекшеліктерін нақтылау;
халықаралық стандарттар жүйесіндегі адам құқықтары мен бостандықтары
институтын талдау;
Халықаралық ұйымдардың тұлғаның құқықтарын қорғаудағы орнын анықтау;
Қазақстанда адам құқықтарын қорғайтын, қамтамасыз ететін, кепіл ететін
негізгі институты - мемлекеттің және мемлекеттік органдардың, оның ішінде
ішкі істер органдарының қызметін зерттеу, әрі жетілдіру туралы мәселелерді
қарастыру;
Дипломдық зерттеудің алдына қойған міндеттері оның теориялық және
тәжірибелік маңыздылығын арттыра түседі. Зерттеу тұжырымдары мен
ұсыныстарын адам құқықтарын қорғау мен қаматамсыз етуге бағытталған
тәжірибелік және ғылыми қызметтерде қолдануға болады. Жұмыста көрсетілген
тұжырымдарын Қазақстан Республикасының заңнамасындағы ұлттық және
халықаралық институттардың адам құқықтарын қорғау, сақтау, кепіл беру және
қамтамасыз ету қызметін жетілдіруде қолдануға болады.
Дипломдық зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Зерттеудің мақсаттарына
тиімді қол жеткізу үшін жүйелі таладу әдісі: жүйелі-құрылымдық және жүйелі-
функционалдық талдау қолданылып, ұлттық және халықаралық институттардың
тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөніндегі мәселелері
қарастырылды. Бұл әдістермен қатар, талдау, бақылау, салыстыру әдістері
қолданылды.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланылған әдебиет көздерінен тұрады.
1. Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың қауіпсіздігі
мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық ұйымдастырушылық
амалдарының ұғымы
Қазақстан Республикасының конституциясында ең бірінші адам мен
азамттың құқықтары мен бостандылықтары қорғалады деп атап көрсетілген. Ал
құқықтар мен бостандықтарын қылмыстық қол сұғушылықтан, әкімшілік құқық
бұзушылықтардан қорғайтын бірден-бір орган ол ішкі істер органдары[1].
Ішкі істер органдарының біртұтас жүйесін Қазақстан Республикасының
Ішкі істер министрлігі, оның құрамына кіретін комитеттер мен өзге де
құрылымдық бөлімшелер, облыстардың, Республикалық маңызы бар қала мен
Республика астанасының, көліктегі оған бағынатын ішкі істер
департаменттері, қалалық, аудандық, қаладағы аудандық, поселкелік, желілік
ішкі істер органдары, ішкі әскерлер, оқу орындары, мекемелер және өзге де
ұйымдар құрайды.
Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес анықтау, алдын ала тергеу мен жедел
іздестіру қызметін, сондай-ақ қоғамдық тәртіпті сақтау мен қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету, адам мен азаматтың құқығы мен бостандығына,
қоғм мен мемлекет мүдделеріне қылмыстық және өзге де заңға қарсы қол
сұғушылықтардың алдын-алу және жолын кесу жөніндегі атқарушылық және өкім
етушілік функцияларын жүзеге асыратын арнайы мемлекеттік орган болып
табылады[3].
Осы заңмен белгіленген өкілеттіктерін жүзеге асыру үшін ішкі істер
органдарының қызметкелеріне мемлекет тарапынан белгілі құқықтар мен
міндеттер жүктелген.
Ішкі істер органдары алдарына қойылған міндеттерге сәйкес және
өздерінің құзыреті шегінде:
1. адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын құқыққа қайшы қол
сұғудан қорғау;
2. қоғамдық тәртіпті қорғауға, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге,
соның ішінде мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың
жәрдемімен, ұйымдар мен азаматтардың ерікті қатысуымен қорғауға және
қамтамасыз етуге;
3. қылмыстың алдын алуға, анықтауға, жолын кесуге және анықтауға;
4. әкімшілік құқық бұзушылықтардың алдын алуға, анықтауға және жолын
кесуге;
5. қылмыстық процеске қатысушылар мен өзге де адамдардың өмірін,
денсаулығын, ар-намысын, қадір – қасиетін және мүлкін қорғауі жөнінде
заңдарда көзделген шараларды қолдануға;
6. қылмыс жасаған, бірақ анықтамадан, тергеуден және соттан бой тасалған,
қылмыстық немесе әкімшілік жазаларын өтеуден жалтарған, хабар-ошарсыз
жоғалып кеткен адамдарды іздестіруді жүзеге асыруға және заңмен
көзделген өзге де жағдайларға, сондай-ақ ұрланған мүлікті іздеуді
жүзеге асыруға;
7. заңдарда белгіленген тәртіппен жедел іздестіру және тосқауыл қою
шараларын, қылмыс жасаған адамдарды ұстау жөніндегі операцияларды
жүргізуді жүзеге асыруға, сондай-ақ өзге де құқық қорғау органдарымен
арнаулы мемлекеттік органдарға оларды жүргізуде және жүзеге асыруда
жәрдем көрсетуге;
8. халықты құқықтық тәрбиелеуге қатысуға, құқық тәртібінің жай-күйі мен
ішкі істер органдары қызметінің тиімділігін арттыру жөніндегі шаралар
туралы қоғамдық пікірді зерделеуге;
9. авария, өрт, дұлей апат және басқа төтенше жағдайлар зардаптарын жою
кезінде қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге;
10. құқыққа қайшы қол сүғудан, жазатайым және оқыс оқиғалардан зардап
шеккен, сондай-ақ денсаулығы мен өмірі үшін қауілті дәрменсіз немесе
өзге де күйдегі азаматтарға көмек көрсетуге;
11. заңдарға сәйкес төтенше немесе әскери жағдай режимін қамтамасыз етуге
қатысуға, соғыс уақытында Қазақстан Республикасының аумақтық қорғаныс
жүйесінде жекелеген міндеттерді орындауға;
12. ішкі істер органдарының қорғаныстық-жұмылдыру даярлығын, бейбіт кезең
мен соғыс уақыты жағдайында төтенше ахуалдар туындаған кезде олардың
жумысының тұрақгылығын арттыру, Ішкі істер министрлігі арнаулы
бөлімшелерінің толық және дер кезінде жұмылдыруға тұрақты әзірлігін
қамтамасыз ету жөніндегі шараларды әзірлеп, жүзеге асыруға;
13. мемлекеттік өрттен қорғау қызметі органдарына меншіктің барлық
нысандарындағы объектілерде өрт қауіпсіздігі жай-күйіне бақылау
жасауды жұзеге асыруда жәрдем көрсетуге;
14. шет мемлекеттердің тиісті органдарымен, халықаралық ұйымдармен
Қазақстан Республикасының тиісті халықаралық шарттары негізінде
ынтымақтастық жасауға;
15. азаматтық материалдарын ресімдеуді қамтамасыз етуге;
16. заңды тұлғалардың шетелдік жұмыс күшін тарту, шетелдіктердің елде
болуына рұқсат беру ережелерін сақтауына қатысты қызметін бақылауға,
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтардың шетелге шығуын
және шетелдіктерді тұрғылықты тұруға қалдыруды шектеу туралы шешім
қабылдауға;
17. кез келген жасалған немесе әзірленіп жатқан, соның ішінде өздерінің
қарауына жатпайтын құқыққа қарсы қастық жасау туралы арыздар мен
хабарламаларды қарауға оларды тіркеуге, олардың жолын кесу, ашу,
оларды жасаған адамдарды ұстау, қоғамдық қауіпті зардаптарға жол
бермеу жөнінде уактылы шаралар қолдануға; қылмыс жасады деген сезік
бойынша ұсталған адамдарды, сондай-ақ оларға қатысты бұлтартпау шарасы
ретінде әкімшілік қамауға алу таңдап алынған адамдарды оқшаулау
жағдайында ұстау үшін уақытша ұстау оқшаулау бөлмелері болуға;
18. есірткі қүралдары, психотроптық заттар және прекурсорлар айналымы
саласындағы қызмет түрлерін лицензиялауды Қазақстан Республикасының
зандарына сәйкес бақылауға және жүзеге асыруға;
19. есірткі қуралдары, психотроптық заттар және прекурсорлар айналымы және
олардың заңсыз айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет
жасау саласына келіп түсетін техникалық көмек пен инвестициялардың
нысаналы пайдаланылуын өз қүзыреті шегінде бақылауға;
20. мемлекеттік органдармен бірлесе отырып, есірткі құралдары,
психотроптық заттар, прекурсорлар айналымы және олардың заңсыз
айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет жасау
саласындағы мемлекеттік саясат пен стратегияны әзірлеуге және іске
асыруға қатысуға;
21. Қазақстан Республикасындағы нашақорлық ахуалының жай-күйі мен даму
үрдісін талдауға, нашақорлыққа және есірткі бизнесіне қарсы күрес
саласындағы стратегия мен мемлекеттік бағдарламалардың іске асырылу
барысы туралы ақпараттық-талдау материалдарын дайындауға;
22. есірткі құралдары, психотроптық заттар, прекурсорлар айналымы және
олардың заңсыз айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет
жасау саласындағы халықаралық ынтымактастықты жүзеге асыруға;
23. есірткі құралдары. психотроптық заттар, прекурсорлар айналымы және
олардың заңсыз айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет
жасау саласындағы заңдардың қолданылу іс-тәжірибесін талдап, қорытуға
және оны жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеуге және енгізуге;
24. құзыретті мемлекеттік органдармен бірлесе отырып, есірткі құралдары,
психотроптық заттар, прекурсорлар айналымы және олардың заңсыз
айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет жасау
саласындағы ғылыми зерттеулерді үйлестіруге міндетті.
Қызметкерлер азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзған жағдайда
ішкі істер органдары бұл құқықтарды қалпына келтіруге, келтірілген залалды
өтеуге, кінәлі адамдарды жауапқа тартуды қамтамасыз етуге міндетті.
Ішкі істер органдарының біртұтас жүйесін Қазақстан Республикасының
Ішкі істер министрлігі, оның құрамына кіретін комитеттер мен өзге де
құрылымдық бөлімшелер, облыстардың, Республикалық маңызы бар қала мен
Республика астанасының, көліктегі оған бағынатын ішкі істер
департаменттері, қалалық, аудандық, қаладағы аудандық, поселкелік, желілік
ішкі істер органдары, ішкі әскерлер, оқу орындары, мекемелер және өзге де
ұйымдар құрайды.
Ішкі істер органдарының құрамында криминалдық полиция, әкімшілік
полиция және де полицияның өзге де қызметтері, сондай-ақ Ішкі істер
министрлігінің әскери құрылымдар мәртебесі бар әскери-тергеу органдары мен
әскери полициясы құрылады.
Криминалдық полицияның негізгі міндеттері қылмыстарды анықтау, оның
алдын алу, жолын кесу, оны ашу және тергеу, ішкі істер органдарының
жүргізуіне жататын қылмыстар туралы істер бойынша анықтама ісін жүргізу,
тергеуден, анықтамадан және соттан жасырынған, қылмыстық жазаны өтеуден
жалтарған, хабарсыз кеткен және Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген өзге де жағдайларды адамдарды іздестіруді ұйымдастыру және
жүзеге асыру болып табылады.
Криминалдық полицияны жедел іздестіру, тергеу, ғылыми-техникалық және
Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігіне тікелей бағынатын, оның
алдында тұрған міндеттерді шешу үшін қажетті өзге де бөлімшелер құрайды.
Әкімшілік полицияның негізгі міндеттері қоғамдық тәртіпті сақтау,
қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қылмыстар мен әкімшілік құқық
бұзушылықтарды анықтау, оның алдын алу және жолын кесу, Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген құзыретінің шегінде анықтама мен
әкімшілік іс жүргізуді жүзеге асыру, ұсталған және қамауға алынған адамдар,
оның ішінде белгілі бір тұратын жері жоқ адамдар ұсталатын жерлерде құқық
тәртібін қамтамсыз ету, кәмелетке толмағандар арасындағы кәмелетке
қадағалаусыздық пен құқық бұзушылықтарды анықтау және жолын кесу, жол
қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мемлекеттік қадағалау және
бақылау жасау, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес ішкі істер
органдарына жүктелген лицензиялау мен рұқсат ету қызметін жүзеге асыру
болып табылады.
Әкімшілік полицияны полицияның учаскелік инспекторлары мен кәмелетке
толмағандар ісі жөніндегі учаскелік инспекторлар қызметтері, сақшылық
қызмет, лицензиялық және рұқсат ету жүйесі, табиғат қорғау және мал
дәрігерлік полиция, жол полициясы бөлімшелері, ішкі істер органдарының
арнаулы мекемелері және әкімшілік полицияның алдында тұрған міндеттерді
шешу үшін қажетті өзге де бөлімшелер құрайды.
Әскери – тергеу органдарының негізгі міндеттері әскери қылмыстарды
және әскери қызметшілер жасаған, ішкі істер органдары тергеуге тиісті
қылмыстарды анықтау, олардың алдын алу, жолын кесу, ашу және тергеу болып
табылады.
Сонымен бұл сұрақты қорытатын болсақ, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын қамтамасыз етуде ішкі істер органдарының аталған органдары
өз өкілетіктері шегінде қызмет атқарады.
1.1. Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының азаматтардың
қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі құқықтық
ұйымдастырушылық амалдарының түрлері
Республиканың негізгі заңы тәуелсіз Қазақстанның қоғамдық және
мемлекеттік құрылымының іргелі принциптерін бекемдеді.
Ел Конституциясының басты міндеті тұрақтылықты нығайту, халықтың әл-
ауқатын көтеру және демократияны дамыту болып табылады. Ол халықтың
бірлігін бекітті, қазақстанның жерінде ортақ тарихи тағдырымен байланысқан
әртүрлі этнос өкілдерін біріктірді. Мемлекетіміз егемендік алғаннан бастап
демократиялық мемлекет құруға бағыт алды. Ел Призенді Н.Ә. Назарбаев
ұсынған саяси реформалар мен демократияландыру бағдарламасы негізінде
азаматтық қоғам құру мемлекеттік саясаттың басымды бағыттарының бірі болып
табылады.
Демократияландыру бағдарламасын және саяси реформаларды жүзеге асыру
демократияның нығаюына септігін тигізді, оның ішінде шын жүзінде
көппартиялықтың пайда болуы мен үкіметтік емес ұйымдардың атқарар рөлінің
күшеюін атап өту қажет.
Мемлекетіміздегі азаматтық қоғамның негізін қалаушы белгісі ретінде
азаматтардың сенім бостандығы мен оны еркін түрде білдіру құқығын бекіту,
идеологиялық және саяси әралуандылықты тану, мемлекеттік органдарда саяси
партияларды құруға тиым салу болды.
Осы жағдайда еліміздің экономикасы сәтті, тез, сенімді, серпінді дамып
келеді, осының негізінде адамдардың тұрмыс деңгейі ұдайы жоғарлап келеді,
адамның және азаматтың бостандықтары мен құқақтары нақты мазмұнмен
толыққан. Мұның бәрі демократияның дамуына, мемлекет пен қоғамдық
тұрақтылық үшін материалдық және әлеуметтік жағдай жасайды.
Конституцияның 1-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы өзін ең қымбат
қазынасы – адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылатын
мемлекет ретінде орнықтырады. Осы негізгі базалық ереже адам және азамат
құқықтары мен бостандықтарына арналған бүкіл 2-тараудың мазмұнын және
құрылымын айқындайды. [1].
Адам құқығы және азамат құқығы ұғымдары жақын, бірақ өзінің
табиғаты және мазмұны бойынша сәйкес келмейді, өйткені бірінші ұғым барлық
қоғам мүшелеріне тән бостандық пен қадір-қасиетті басшылыққа ала отырып,
жеке тұлғаны құқығынан айырмайтынын атап көрсетеді. Екіншісі – жеке адамның
құқығын мемлекет азаматы ретінде сипаттайды, осындай тұлға ретінде оның
құқықтары мен бостандықтарын айқындайды.
Адамның нақты мемлекетте пайдалана алатын құқықтары мен
бостандықтарының көлемі, сондай-ақ оған осы мемлекет жүктейтін міндет
көлемі осы мемлекеттің азаматтығында болуына немесе болмауына тікелей
тәуелділікте болады. Азаматтық – бұл заңда көрсетілген жағдайларда азамат
пен мемлекеттің өзара құқықтары мен міндеттемелерін орнықтыратын адамның өз
мемлекетімен арадағы орнықты құқықтық байланысы. Азамат мемлекеттің
егемендігінде болады және мемлекет ол шетелде жүрсе де, одан
міндеттемелерін орындауды талап ете алады. Мемлекет өз тарапынан
азаматтарды өз аумағында қорғауы және олар одан тысқары жерлерде жүргенде
оларға қамқорлық жасауы тиіс.
Қазақстан Республикасының Конституциясында айтылатын адам құқықтары мен
бостандықтары оның жалпы құқықтық мәртебесін құрайды. Көрсетілген адам
құқықтары мен бостандықтарын абсолютті деп тану, оның Республика
азаматтығына жату-жатпауына қарамастан Қазақстан Республикасы аумағында
жүрген әрбір адамға таралатынын білдіреді. Құқықтар мен бостандықтардың
бөлінбейтіні, конституцияда және соның негізінде қабылданған заңдарда
көзделген жағдайларды қоспағанда, Конституция бекіткен адам құқықтары мен
бостандықтарынан ешкім, соның ішінде мемлекет те айыра алмайтынын
білдіреді. Негізгі құқықтар мен бостандықтардың абсолюттілігі және олардың
бөлінбейтіні азаматпен өзара қарым-қатынаста мемлекеттік билікті шектейді.
Конституцияда жарияланған адам мен азамат құқықтарының біреуін де мемлекет
жоя алмайды, мемлекеттік билік негізгі құқықтар мен бостандықтар есебінен
алынған өкілеттіктерге ие бола алмайды.
Адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын тану
үшін арнайы заңдар мен заңға тәуелді актілерді қабылдау қажеттілігі жоқ,
оларды іске асыру үшін мемлекеттік органдардың қосымша рұқсаты талап
етілмейді. Сонымен бірге олардың кепілдіктерінің неғұрлым толық және нақты
жүйесін орнату мақсатында құқықтар мен бостандықтарды тиісті дәрежеде іске
асыру үшін қосымша нормативтік құқықтық реттеу талап етіледі.
Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды мемлекеттiң
қорғаушылық қызметiнен бөлген меншiктi, құқықтық тәртiптi, заңдылықты не
т.б. қорғау қызметiнен ажыратқан және оларды басқа қызметтiң негiзiне алып,
оның мазмұнын кеңейткен абзал. Бiздiң пiкiрiмiзше, мемлекеттiң адам
құқықтары саласындағы қызметiн тек оларды қорғаумен шектеуге болмайды.
Мемлекеттiң адам құқықтарын бекiту, қамтамасыз ету және оларға кепiлдiк
беру, оларды iске асыруға жәрдемдесу жөнiндегi iс шараларының маңызы
бұлардан артық болмаса, кем емес. Оның бергi жағында мемлекет қызметiнiң
барлық аталған түрлерi бiр-бiрлерiне өте жақын, бағдарлары бойынша бiр-
бірiне ұқсас, оларды бiр-бiрiнен ажыратуға, бөлек және дара қарастыруға
болмайды. Өйткенi, сайып келгенде, олар белгiлi бiр бiрлiк пен тұтастықты
құрайды.
Азаматты сыйлау, оның қадыр-қасиетін, ойлау және мінез-құлық
еркіндігін тану қоғамның сәтті дамуының басты алғышарты болып табылады.
Осындай қағидат адамның жауапкершілігінің артуымен қоса, тұлғаның еріктігі
мен қоғамдық тәртіптің үйлесуін, тиімді де ұтымды демократиялық мемлекеттің
өмір сүруін қамтамасыз етеді. Еркін адам еркін емес адамға қарағанда
қоғамның дамуына көп үлесін қосатыны туралы баршаға мәлім емес пе.
Конституцияның барлық бөлімдері мен тараулары, оның барлық баптары
тұлғаның дамуына еркіндік беруге және осы жолда тұратын кедергілерді жоюға
бағытталған. Қазіргі уақытта адамзаттың жоғары құндылықтарына ұмтылған
Қазақстан Республикасы үшін тұлғаның бас бостандығы, мемлекеттің
конституциялық тұжырымдамасының біртұтас бөлігіне айналды.
Адамның негізгі құқақтары мен бостандықтарын сақтау – бұл
Конституцияның және Қазақстан Республикасындағы барлық құқықтық тәртіптің
ең басты міндеті екендігін атап айтқан дұрыс. Адам өзінің тағдырын өзі
айқындайтынына және де өзінің шешімдері үшін тек қана өзі жауапты
екендігіне сенімді болуы тиіс. [1].
Адамның нақты мемлекетте пайдалана алатын құқықтары мен
бостандықтарының көлемі, сондай-ақ оған осы мемлекет жүктейтін міндет
көлемі осы мемлекеттің азаматтығында болуына немесе болмауына тікелей
тәуелділікте болады. Азаматтық – бұл заңда көрсетілген жағдайларда азамат
пен мемлекеттің өзара құқықтары мен міндеттемелерін орнықтыратын адамның өз
мемлекетімен арадағы орнықты құқықтық байланысы. Азамат мемлекеттің
егемендігінде болады және мемлекет ол шетелде жүрсе де, одан
міндеттемелерін орындауды талап ете алады. Мемлекет өз тарапынан
азаматтарды өз аумағында қорғауы және олар одан тысқары жерлерде жүргенде
оларға қамқорлық жасауы тиіс.
Ол заң шеңберінде өз қалағаны бойынша өмір сүреді және ешкім
оның мінез-құлқын айқындауға құқығы жоқ.
Қоғамдық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге нақты
қатысатын қоғамдық құрылымдар. Қоғамдық тәртіпті қорғау, қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету және қылмыстылықпен, сонымен де басқа да құқық
бұзушылықтармен күрес жүргізудегі маңызды рөл, арнаулы қоғамдық құрылымдар:
халық жасақшылары және сарбаздары; полицияның учаскелік пункті; ішкі істер
органдарының қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуге қатысатын азаматтары, және
т.б. жатады.
Қоғамдық тәртіпті қорғау, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және
қылмыстылықпен, сонымен бірге басқа да құқық бұзушылықтармен күрес
жүргізуде ішкі істер органдарының жұмыс тиімділігінің маңыздысы олардың
қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-қимыл жасауында.
Мемлекет ішкі істер органдарына қоғамдық тәртіпті қорғау, қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету және қылмыстылықпен, сонымен бірге басқа да
құқық бұзушылықтармен күрес жүргізуде нақты функциялар жүктелгендіктен,
құқықтық тәртіпті қорғауға қатысатын қоғамдық бірлестіктер мен өзара қимыл
жасаудың басты рөлі жатады. Қоғамдық бірлестіктермен өзара қимыл жасау
мемлекетті басқарудың жалпы қағидалары негізінде жүзеге асырылады. Ішкі
істер органдарының қоғамдық бірлестіктер мен құқықтық тәртіпті қорғаудағы
өзара қимыл жасау қағидалары мен нысандары, олардың қызметтерін реттейтін
нормативтік актілерінде және басқа да актілерде бекітілген. [3].
Қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-қимыл жасаудың айрықша кең тараған
нысандары:
1. Қоғамдық тәртіп және қоғамдық қауіпсіздік жағдайы туралы
ақпарат алмасу. Бұл ақпарат құқық бұзушылықты ескерту және
алдын алудың көкейкесті міндеттерін анықтау, жұмысты
жоспарлау, оның тиімділігін нығайту және соңғы нәтижелерді
(қорытындыларды) бағалау үшін қажет. Ішкі істер органдарының
қоғамдық бірлестіктерді ақпарат пен қамтамасыздандырудың
көлемі мен мазмұнын ішкі істер органдарының бастығы
анықтайды.
2. Қоғамдық тәртіпті қорғау, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету, сонымен бірге, құқық бұзушылықтармен күреске бірігіп
шараларды жоспарлау мен өткізу.
3. Ішкі істер органдарының қоғамдық бірлестіктерге құқықтық
тәртіп саласында жүктелген міндеттерді орындауға көмектесу
және қолдау жасау.
4. Ішкі істер органдарының қызметкерлерінің қоғамдық
бірлестіктердің мүдделерін құқық бұзушылық пен күрестің
әдістері мен нысандарына оқыту; олармен құқықтық оқыту
жұмыстарын жүргізу; жұмысын жоспарлау мен есепке алуға
әдістемелік және басқа да көмек көрсету;
5. Азаматтардың ішкі істер органдарымен ақылы-шартты негізде
қызметті жүзеге асыруы.
Азматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудегі ішкі
істер органдарынң әкімшілік полицияның атқарар рөлі үлкен, атап айтсақ:
1. әкімшілік құқық бұзушылықтар жөніндегі істер бойынша іс жүргізуді жүзеге
асыруға;
2. іздестіру, тергеу және өзге де заңмен көзделген іс жүргізу әрекеттерін
жүргізу кезінде соттардың ұйымдарын, судьялардың қаулыларын,
прокурордың, тергеушінің және анықтамашының жазбаша тапсырмаларын
орындауға;
3. әкімшілік жазалауларды орындауға, әкімшілік қамауға алынғандардың
еңбекпен қамтылуын қамтамасыз етуге;
4. прокурордың азаматтар мен лауазымды адамдарды мәжбүрлеп жеткізу
(күштеп әкелу) туралы қаулыларын орындауға, сондай-ақ прокурордың өз
құзыреті шегінде шығарған өзге де жазбаша тапсырмалары мен талаптарын
орындауға;
5. жол жүрісі ережелерінің және жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
қатысты өзге де нормативтердің сақталуын бақылауды жүзеге асыруға;
6. мемлекеттік тіркеу және есепке алу тәртібін айқындауға, сондай-ақ
жеңіл, жүк автомобильдерін және автобустарды, олардың базасында
жасалған әрнаулы автомобильдерді қоса алғанда; мотоциклдер мен
мотороллерлерді, автомобильдердің құрамында жүруге арналған
тіркемелерді мемлекеттік тіркеуді және есепке алуды жүргізуге, оларды
мемлекеттік техникалық байқаудан өткізуге, оларды пайдаланушы, оның
ішінде сенімхат бойынша пайдаланушы адамдарды тіркеуді және есепке
алуды жүргізуге, оларды жүргізу және троллейбустар меи трамвайларды
жургізу құқығына емтихан қабылдауға және куәлік беруге, жол журін
ретгеуге;
7. қару мен оқ-дәрілердің (жауынгерлік оқ-дәрілерді қоспағанда) сатып
алынуына, сақталуына, оларды тасымалдауға, алыл жүруге, әкелуге,
әкетуге және пайдалануға мемлекеттік бақылауды жүзеге асыруға, қару
мен оқ-дәрілерді, жарылғыш және күшті әсер ететін ұлы заттарды,
есірткілік құралдарды, психотроптық заттарды, солар тақылеттестерді,
прекурсорларды, радиоактивті материалдар мен заттарды ұстаудың және
олардың жүмыс істеуінің белгіленген ережелерінің сақталуын бақылауға;
8. әкімшіліктің қатысуымен аталған заттар, нәрселер, материалдар тұрған
үй-жайларды тексеруге;
9. қаруды есепке алуға және занда көзделген жағдайларда алыл қоюға;
10. азаматтардағы қару, оқ-дәрілер мен олар сақталатын орындарды оларды
қолдану ережелерінің сақгалуын бақылау мақсатында тексеруге;
11. қару мен оқ-дәрілерді сақтау және пайдалану ережелері бұзылған, сондай-
ақ заңдарда көзделген басқа жағдайларда ұйымдар мен азаматтардан
оларды алып қою туралы мәселе қоюға;
12. заңдарға сәйкес ішкі істер органдарының құзыретіне жататын мәселелер
бойынша лицензиялар және рұқсаттар беруді жүзеге асыруға;
13. мемлекеттік маңызы бар объектілер мен түзеу мекемелерін күзетуді
қамтамасыз етуге, ұйымдарды күзетудің жай-куйін бақылауға;
14. жаппай тәртіпсіздікгерді, соның ішінде түзеу мекемелеріндегі жаппай
тәртіпсіздіктерді тыюға, әскери қарауылдардың күзетуінен қашқан
сотталғандарды іздестіруді жузеге асыруға қатысуға;
15. ұсталғандарды, қамауға алынғандар мен сотталған адамдарды күзетуге
және айдап апаруға;
16. азаматтар мен лауазымды түлғалардың шетел азаматтары мен азаматтығы
жоқ адамдардың олар үшін белгіленген келу, кету, болу және Қазақстан
Республикасының аумағы арқылы транзитті өту ережелерін сақтауын
бәқылауға;
17. арнаулы және әскери тасымалдарды ұйымдастыруға;
18. карантиндік, санитарлық және экологиялық іс-шараларды, оның ішінде
төтенше жағдайлар кезінде өткізуге қатысуға;
19. денсаулық сақгау мекемелеріне шақыру бойынша келуден жалтарған
алкоголизм, нашақорлық, уытқумарлық, жыныс ауруларына шалдыққан немесе
иммунитет тапшылығы вирусын жуқтырған адамдарды олардың ұсыныстары
бойынша айдап алып келуді жүзеге асыруға;
20. иесіз қалған мүлік пен қазыналардың тиісті мемлекеттік органдар мен
лауазымды тұлғалардың қарауына бергенге дейін сақгалуын қамтамасыз ету
жөнінде шұғыл шаралар қолдануға; табылған және ішкі істер органдарына
тапсырылған құжаттардың заттардың, құндылықтардың және басқа мүліктің
сақталуын қамтамасыз етуге, оларды меншік иелеріне қайтару не
белгіленген тәртіппен сату жөнінде шаралар колдануға;
21. кәмелетке толмағандардың арасында қылмыскерліктің алдын-алу
мақсатында: бас бостандығынан айыру орындары мен жабық үлгідегі
арнаулы оқу орындарынан босатылғандардың; қылмыс жасаған кезінде заңға
сәйкес жасы толған соң қылмыстық жауапқа тартылуы мүмкін жасқа
толмағандардың; спиртті ішімдіктерді, есірткілік құралдар мен уытты
заттарды қолданатындардың; әкімшілік жазалау шараларын қолдану
көзделген өзге де құқық бузушылықгар жасағандардың есебін жүргізуге
және оларға ықпал ету шараларын қолдануға;
22. құқық тәртібін қорғау жөніндегі міндеттерді шешуді, соның ішінде
әкімшілік қадағалауға алынған және алдын алу ықпалы жасалуға тиіс
адамдарды, қайталап жасауы күшейтілген жауаптылыққа әкеліп соғатын
әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамдарды есепке алуды қамтамасыз
ететін мамандандырылған есепке алуды, ақпарат жүйелерін кұруға және
пайдалануға; есепте туратын адамдардың мінез-құлқын бақылау мен
қадағалауды жүзеге асыруға;
23. он сегіз жасқа толмаған және құқық бұзған, сондай-ақ арнаулы оқу-
тәрбие мекемесіне жіберілген кәмелетке толмаған адамдарды, егер оларды
жедел оқшаулау қажет болса, Қазақстан Республикасының заң актілерінде
белгіленген тәртіппен ұстауға және уақытша оқшаулау, бейімдеу және
оңалту орталықтарында ұстауға;
24. кәмелетке толмаған қадағалаусыз балаларды, сондай-ақ ата-аналарының
немесе оларды алмастырушы адамдардың қамқорлығынсыз қалған үш жастан
он сегіз жасқа дейінгі жасөспірімдерді уақытша оқшаулау, бейімдеу және
оңалту орталықтарына жеткізуге және онда ұстауға, кейіннен қорғаншылық
және қамқоршылық органдарына беруге;
25. қоғамдық орындарда адамның қадір-қасиеті мен қоғамдық имандылықгы
қорлайтындай мас күйде жүрген не айналасындағыларға немесе өзіне зиян
келтіруі мүмкін адамдарды, ал тұрғын үйде болып, қоғамдық тәртіпті
бұзған адамдарды - олармен бірге тұратын азаматтардың арыздары бойынша
арнаулы медициналық мекемелерге не ішкі істер органдарының кезекші
бөлімдеріне жеткізуге және оларда айыққанға дейін ұстауға;
26. өзге де мемлекеттік органдармен бірлесе отырып есірткі құралдары,
психотроптық заттар, прекурсорлар айналымы және олардың заңсыз
айналымы мен оларды теріс пайдалануға қарсы іс-әрекет жасау саласында
жұмыс істеу үшін мамандарды, сондай-ақ есірткі құралдары мен
психотроптық заттарды пайдаланатын және пайдалануға бейім адамдардың
профилактикасы, оларды емдеуді, әлеуметтік оңалтуды ұйымдастыру
саласындағы мамандарды оқытуды және олардың біліктілігін арттыруды
ұйымдастыруға және үйлестіруге.
Заңмен белгіленген өкілеттіктерін жүзеге асыру үшін ішкі істер
органдарының қызметкелеріне мемлекет тарапынан белгілі құқықтар мен
міндеттер жүктелген.
Қазақстан Республикасының Ішкі істер органдарының қызметкерлерінің
құқықтық статусына жүктелген құқықтары:
1) азаматтардан қоғамдық тәртіпті және қоғамдық қауіпсіздікті сақтауды
талап етуге, құқыққа қарсы іс-қимылдар мен ішкі істер органдарының
өкілеттігін жүзеге асыруға кедергі келтіретін әрекеттерді тоқтатуды талап
етуге құқығы бар. Бұл талаптар орындалмаған жағдайларда тиісті мәжбүрлеу
шараларын қолдануға.
Мәжбүрлеу деп жеке тұлға мен мемлекет мүдделерін қорғау мақсатында,
тиісті құқықтық актілермен белгіленген құқыққа қайшы әрекеттірді жасаған
субъектілердің санасына және жүріс-тұрысына мемлекеттік органдар (лауазымды
адамдар) тарапынан, күш көрсету, ұйымдастырушылық немесе мүліктік әсер ету
шараларын айтамыз.
Өзінің мәні бойынша біртұтас болып келетін мемлекеттік мәжбурлеу
жүйесі, өз ішінде мынандай жекелеген түрлерге бөлінеді:
- әкімшілік-құқықтық мәжбүрлеу;
- тәртіптік мәжбүрлеу;
- азаматтық-құқықтық мәжбүрлеу;
- қылмыстық-құқықтық мәжбүрлеу.
2) қылмыс пен әкімшілік құқық бұзушылық жасаған деп сезіктелген жағдайда
азаматтардың жеке басын куәландыратын құжаттарды, сондай-ақ орындалуын
бақылау ішкі істер органдарына жүктелген белгіленген ережелердің сақталуын
тексеруге қажетті басқа құжаттарды тексеруге.
Бұл шара азаматтың жеке басын анықтау үшін, құжаттардың жалған
еместігін тексеру үшін, құқық бұзушылық туралы хаттаманы толтыру үшін және
құжаттық тексеру үшін қолданылады.
Құжаттарды тексеру екі негізгі мақсатты көздейді:
- құқық бұзушылықты алдын алу;
- құқық бұзушылықтың жолын кесу.
3) кез-келген жасалған немесе әзірленіп жатқан құқыққа қарсы қол сұғу,
соның ішінде олардың қарауына жатпайтындар туралы арыздар мен хабарларды
қарауға, оларды тіркеуге, олардың жолын кесу, ашу, оларды жасаған
адамдарды ұстау, қоғамдық қауіпті зардаптарға жол бермеу жөнінде нақтылы
шаралар қолдануға;
ҚР азаматтары ҚР Конституциясының 13,33 баптарына сәйкес өздерінің
құқықтарын, мүдделерін қорғау үшін уәкілетті органдарға шағымдар мен
ұсыныстар жасауға құқығы бар[1].
Бұл өндірісті жүргізуге негіз болып азаматтардың жазған өтініштері,
шағымдары, арыздары, ұсыныстары жатады. Бұл жағдайдың құқықтық негізі болып
ҚР Президентінің “Азаматтардың шағымдарын, ұсыныстарын және арыздарын
қарастыру тәртібі туралы” заң күші бар Жарлығы жатады (19.06.1995 ж.
қабылданған)[13].
Осы заңға сәйкес азаматтар мемлекеттік мекемелердің, олардың лауазымды
адамдарының қызметін, әрекетін сынауға, шағымдануға санымен қатар ұсыныстар
айтуға құқығы бар.
Заң бойынша азаматтар мемлекеттік органдарға бес түрлі:
1. Ұсыныс предложение;
2. Арыз заявление;
3. шағым жалоба;
4. пікір отклик;
5. ресми сұрау салу запрас жаза алады.
4) қылмыстарды анықтау, тыю, ашу және тергеу кезінде басқа органдарға,
ұйымдар мен лауазымды тұлғаларға атқарылуы міндетті тапсырмалар беруге;
5) азаматтарды іс жүргізудегі материалдар мен қылмыстық істер бойынша ішкі
істер органдарына шақыруға, олардан түсініктемелер, құжаттар, олардың
көшірмелерін алуға, жауап алуға, сондай-ақ шақырғанда келуден дәлелді
себепсіз жалтарған адамдарды мәжбурлеп алып келуге.
Алып келуді ІІО-ры белгіленген тәртіппен құқық бұзушылық туралы істі қарап
жатқан соттің, органның (лауазымды адамның) ұйғарымы негізінде ІІО-ның және
қаржы полициясы органдарының қызметкерлері жүргізеді.
6) тексеру материалдары, әкімшілік және қылмыстық істер бойынша Қазақстан
Республикасының заң актілеріне сәйкес қажетті зерттеулер жүргізуге;
7) қозғалған қылмыстық істер жөнінде мемлекеттік органдарда, сондай-ақ
ұйымдарда ақпарат пен мәтериалдарды кедергісіз және өтеусіз алуға;
8) заңда көзделген жағдайларда және тәртіппен қылмыстық іс жүргізу
әрекеттерін және жедел іздестіру шараларын жүргізуге, оларды жүргізуге
мамандарды тартуға, дерек мәліметтерді жинау және зерттеу үшін ғылыми-
техникалық құралдарды пайдалануға құқығы бар. Бұл ретте мемлекеттік және
өзге де заңмен қорғалатын құпияны құрайтын мәліметтер, сондай-ақ
адамдардың жеке өмірі, жеке басы мен отбасының құпиясы туралы мәліметтер
жария етілуге тиіс емес;
9) қамауға алынған, қылмыс жасады деген сезікпен ұсталған қылмыс жасады
деп айып тағылған, әкімшілік қамауға алынғандарды, сондай-ақ әкімшілік
құқық бұзған деп сезіктелген адамдарды, олардың жеке басын анықтау мүмкін
болмаған жағдайда, тіркеуге, фотосуретке түсіруге, дыбысын жазуға, кино
және бейнекөрініске түсіруге, дактилоскопия жасауға;
10) құқық бұзушылықгардың алдын алу және жолын кесу, қылмыстарды ашу және
тергеу мақсатында қоғамдық тәртіпті сақтауға және қоғамдық қауіпсіздікті
қамтамасыз етуге қатысуға келісім білдірген азаматтармен жария және жария
емес негізде ынтымақтастық орнатуға;
11) кідіртуге болмайтын жағдайларда қызмет мақсатында, қай жерде
орналасқанына және кімге тиесілі екендігіне қарамастан халықаралық және
қалааралық сөйлесуге кеткен шығыстарды өтей отырып, байланыс құралдарын
пайдалануға;
12) өзге мүмкіндіктер болмағанда меншік нысанына қарамастан (дипломатиялық
иммунитеті бар шет мемлекеттер өкілдіктері мен халықаралық ұйымдардан
басқа) жазатайым оқиғалар, дүлей апаттар болған жерлерге бару және жедел
медициналық көмекке мұқтаж азаматтарды емдеу мекемелеріне жеткізу үшін,
сондай-ақ кідіртуге болмайтын өзге де жағдайларда, иелеріне залал
келтірілген жағдайда оны өтей отырып, көлік құралдарын пайдалануға;
13) ішкі істер органдарының қызметін жария ету, қылмыстың мән-жайын,
сондай-ақ оны жасаған адамдарды анықтау үшін. Тергеуден, анықтама алудан
және соттан бой тасалап жүрген адамдарды және хабар-ошарсыз кеткен
адамдарды іздестіру үшін қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету барысында пайда болған өзге де жағдайларда
мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарының мүмкіндігін тегін пайдалануға;
14) азаматтардың қауіпсіздігіне қатер төндіретін қылмыс жасаған, әкімшілік
құқық бұзған деп сезіктелген адамдардың ізіне түскен кезде не ол жерде
қылмыс, әкімшілік құқық бұзушылық жасалды немесе жасалуда, жазатайым оқиға
болды деп санау үшін жеткілікті мәліметтер болса, сондай-ақ дүлей апаттар,
күйреулер, авариялар, эпидемиялар, эпизоотиялар және жаппай
тәртіпсіздіктер кезінде азаматтардың жеке басының
қауіпсіздігі мен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін азаматтардың
тұрғын және басқа жайларына, оларға тиесілі жер учаскелеріне, аумаққа және
үй-жайларға (дипломатиялық иммунитеті бар шет мемлекеттер өкілдіктері мен
халықаралық үйымдардан басқа) кедергісіз кіруге және оларды тексеруге
хақылы. Азаматтарға тиесілі тұрғын және басқа жайларға басып кірген
жағдайлар жайында осыған уәкілдік берілген ішкі істер органдары жиырма
төрт сағаттың ішінде прокурорды хабардар етуге;
15) азаматтардың жекелеген учаскелер мен аумақгарға кіруін шектеуге немесе
оған тыйым салуға қоғамдық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету мақсатында, сондай-ақ жедел іздестіру шаралары мен тергеу іс-әрекетін
жүргізген кезде оларды белгілі бір орынды босатуға міндеттеуге;
16) жергілікті атқарушы немесе басқа өкілетті мемлекеттік орган өкілінің
ұйғаруымен, жиналысты, митингті, демонстрацияны, шеруді, пикетті, оның
ұйымдастырушылары аталған шараларды өткізу тәртібі туралы заң талаптарын
сақтамаған жағдайда, токтату жөнінде қажетті шаралар қолдануға;
17) қамаудан қашқан адамдарды іздестіруге байланысты шараларды жүргізген
кезде өздігінен бақылау-өткізу пункттерін орнатуға;
18) карантиндік шаралар жүргізілген кезде, сондай-ақ құрамында есірткі бар
жабайы өсімдіктер жаппай өсетін, балықтың құнды туқымдарының уылдырық
шашатын жерлерінн, ұлттық парктердің, мемлекеттік қорықтар мен
заказниктердің аумақгарына тиісті атқарушы органдар мен лауазымды
адамдардың шешімімен бақылау-өткізу пункттерін орнатуға;
19) қажет болған жағдайларда шаруашылық жургізуші субъектілер мен
азаматтардың өрт қауіпсіздігі ережелерін сақгауын тексеруде мемлекеттік
өрттен қорғау қызметіне жәрдем көрсетуге;
20) төтенше жағдайларда барлық тұрғын, өндірістік және басқа да үй-
жайларға бөгетсіз кіруге, сондай-ақ азаматтарды құтқаруға бағытталған өзге
де шаралар қолдануға өртке қарсы күрес және апаттан құтқару қызметінің
күштері мен құралдарын, көлік және басқа да материалдық-техникалық
құралдарды меншік нысанына қарамастан ұйымдардың байланыс және химиялық
қорғану құралдарын тартуға, қажет болған жағдайда адамдарды, материалдық
құндылықтарды қауіпті аймақтан көшіруге өкім жасауға; құтқару жұмыстарын
жүргізу және төтенше жағдайларды жою кезеңіне цехтар мен объектілердің
жұмысын тоқтатуға.
21) мемлекеттік органдар мен меншік нысанына қарамастан ұйымдардан, соның
ішінде анықтама мен тергеуді жүзеге асыратын арнаулы органдардан құқық
бұзушылықтың алдын алу және қылмыстарды ашу мақсатында кедергісіз әрі
өтеусіз және Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген
коммерциялық, банктік және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын
мәліметтерді жария етуге қойылатын талаптарды
сақгай отырып ақпарат пен материалдарды алуға;
22) заңдарға сәйкес ғылыми-зерттеу, оқу, өндірістік, қаржы-шаруашылық
қызметін жүзеге асыруға;
23) халықтың құқық қорғау бағытында өз бетінше іс-қимыл жасайтын қоғамдық
жасақтарының жұмысына жәрдемдесуге;
24) қоғамдық тәртіпті қорғауда, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде
және құқық бұзушылыққа қарсы күресте көзге түскен азаматтарды көтермелеуге
құқығы бар.
Сонымен қатар, Ішкі істер органдарының қызметкерлеріне арнайы құралдар
мен атыс қаруын өзімен алып жүру, сақгау не қолдану құқығы беріледі. Олар,
сол сияқты күш, соның ішінде кұрестің жауынгерлік тәсілдерін қолдануға
хақылы. Арнайы құралдарды, атыс қаруы мен күш қол-дану тәртібі ІІО туралы
заңымен белгіленеді.
Азматтардың қауіпсіздігі мен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету
мақсатында ішкі істер органдары қызметкерлерінің атыс қаруын, арнайы
құралдарды және күш қолдануға құқылы.
Атыс қаруы, ариайы құралдар және күш қоғамдық қауіпті әрекеттерге тыйым
салу, құқық бұзушылық пен нақгы ахуал ескеріле отырып, оларды жасаған
адамдарды ұстау және ішкі істер органдарына жеткізу мақсатында қолданылады.
Адамның нақты мемлекетте пайдалана алатын құқықтары мен
бостандықтарының көлемі, сондай-ақ оған осы мемлекет жүктейтін міндет
көлемі осы мемлекеттің азаматтығында болуына немесе болмауына тікелей
тәуелділікте болады. Азаматтық – бұл заңда көрсетілген жағдайларда азамат
пен мемлекеттің өзара құқықтары мен міндеттемелерін орнықтыратын адамның өз
мемлекетімен арадағы орнықты құқықтық байланысы. Азамат мемлекеттің
егемендігінде болады және мемлекет ол шетелде жүрсе де, одан
міндеттемелерін орындауды талап ете алады. Мемлекет өз тарапынан
азаматтарды өз аумағында қорғауы және олар одан тысқары жерлерде жүргенде
оларға қамқорлық жасауы тиіс.
Ішкі істер органдарының қызметкерлері күш пен арнайы
құралдарды, соның ішінде күрестің жауынгерлік тәсілдерін, қол кісендерін,
резина таяқты, көзден жас ағызатын заттарды, назарды басқа жаққа аудартатын
жарық-дыбыс құрылғыларын, үй-жайларды ашуға, көлікті мәжбурлеп тоқтатуға
арналған құрылғыларды, суатқыштарды, қызмет жануарларын, бронды машиналар
мен тізбесін Үкімет белгілейтін басқа да арнайы және көлік құралдарын:
азаматтарға, ішкі істер органдарының қызметкерлері мен қоғамдық тәртіпті
қорғау, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыэ ету және қылмысқа қарсы күрес
жөніндегі қызметтік немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz