XV—ХVIII ғасырлардағы қазақ әдебиеті

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

XV-ХVIII ғасырлардағы қазақ әдебиеті

Жыраулардың сөзі мақсатсыз айтылмайды. Не айтса да, көптің мұңы, көптін жайы туралы айтылады.

Жыраулар поэзиясы . Жыраулар поэзиясының күндылығы неде? «Бұл дәуірдегі әлеумет тіршілігінің, - дейді М. Әуезов, - ең шешуші мәселесін әдебиет жүзіне түсіріп, алғашқы рет қалың ел қамын ойлап, күңіренген қария - Асан. «Бұл заман сыншысы сөйлесе, шешілмеген жұмбақ, түйіні шатасқан сөздерді ғана сөйлейді, өзі туған заманның белгілерін қарап, келешек заман не айтарын болжайды: сөзінің бәрі терең ой, терең мағынамен сөйленеді. Айтпақ жайларын ашып, ұғымды қылып айтып бермейді. Әдейі көмескілеу, жұмбақ қып айтады. Жыраудың сөзі мақсатсыз айтылмайды. Не айтса да көптің мұңы, көптің жайы туралы не көпке арналып ақыл, өсиет есебінде айтылады». Ғалымның осы ғұламалық пікірінде жыраулар поэзиясының идеялық-көркемдік мәні терең ашылған.

Халқымыздың осы зергерлік сөз тұнығына әрі ақын, әрі ғұлама Шәкәрім де ден қойған. Ол «Ескі ақындық» деген өлеңінде халық мұрасын, ауыз әдебиетін, жыраулар поэзиясын аса жоғары бағалаған:

Тақпақ пен мақал тағы артық,

Суырыпсалма жағы артық,

Айтады олар ойланбай,

Сыпыра жырау, Шортанбай,

Үмбетей мен Марабай

Алды-артына қарамай,

Соққанда жырды суылдап,

Жел жетпейтін құландай.

Шәкәрім ескі ақындар поэзиясында «терең сыр» барын таниды. Олардың жырында «қыран құстың ұшқаны», «ақбөкеннің жүрісі», «жайдақ желдің желісі», «мөлдір судың аққаны», «жел жетпейтін құландар жүйріктігі», «адам жанының жайма шуақ кезеңі» - баршасы, көшпелі Қазақ өмірінің бүкіл әлеуметтік, рухани тіршілігі бейнеленген деп керемет ой түйген. Жыраулар поэзиясын айтулы сөз зергері Мағжан Жұмабаевта «Батыр Баян» поэмасында:

Бұқар мен Тәтіқара жырлағанда

Толқынды тұңғиық боп төгілді жыр, -

деп аса қадірлеген. Демек, жыраулар поэзиясы - халқымыздың неше ғасырлық өмірін өнер өрнегіне, ақыл сөзіне бейнелеп түсірген, өшпес, өлмес мұрамыз.

Жыраулар поэзиясы халықтың басынан өткерген тарихи оқиғаларды, оның арман-мұратын, кешірген ауыртпалықтарын жырлаумен ғана бағалы емес, елдің саяси-әлеуметтік тіршілігін, ой-санасын, дүниетанымын көркем бейнелі тілмен бере білуімен де бағалы.

Жыраулар поэзиясы соны философиялық терең ойға толы. Олардың поэзиясы өсиетнама түрінде іселеді. Сондықтан да жыраулар поэзиясында нақылдың сөз оралымдары мол.

Жыраулардың өз толғауларында көтерген негізгі тақырыбы қандай? Жыраулар поэзиясының өзекті тақырыбы - туған елі, оған деген сүйіспеншілігі, елдің бірлігі, бүтіндігі. Халқына жайлы қоныс, ырысты жер іздеген Асан қайғының «Желмая мініп жер шалсам, тапқан жерге ел көшір» деген ақылгөй сөзі - сол елінің қамын ойлаған жүрек сөзі. Сол сияқты Қазтуған жырау да «Қайран да менің Еділім» деп еңіреп өткен. «Еділдің бойын ел жайлап, шалғынына бие біз байлап» деп Доспамбет жырау армандаған, «ауылдан топыр үзілмейі ошақтың оты өшпесе, май жемесе қонағым . . . он кісіге жараса, бір кісіге асқан тамағым» деп, Ақтамберді жырау еліне ырыс, молшылық тілеген, бейбіт, тыныштық өмірді қалаған. Жыраулар поэзиясы еліне деген ыстық сезімге толы. Олар сол еліне жалынды жырларын арнаған, халқын сол елі үшін қызмет етуге үндеген, керек болса, жанын пида етуге шақырған. Халқы үшін қан майданда шайқасқа түсіп, елін, жерін сыртқы жаудан қорғаған әйгілі халық батырларының ерліктерін жырлаған. Мысалы, Тәтіқара ақын:

Бөкейді айт, Сағыр менен Дулаттағы,

Деріпсәлі, Маңдайды айт Қыпшақтағы.

Өзге батыр қайтса да бір қайтпайтын

Сары менен Баянды айт Уақтағы.

Ағашта биікті айтсаң қарағайды айт,

Жігіттік, ерлікті айтсаң Бөгенбайды айт,

Найзасының ұшына жау мінгізген

Еменәлі Керейде ер Жабайды айт, -

деп дәріптеген.

Жыраулар өмір жайлы, достық жайлы, адамгершілік, ерлік жайлы, тіршілік жайлы жыр шерткен.

Олар өмір диалектикасына да терең көз жіберген, дүниенің бірқалыпта тұрмайтынын («мынау жалған дүние кімдерден кейін қалмаған»- Шалкиіз), үнемі өзгерісте болатынын дұрыс пайымдаған. Жыраулар поэзиясында адамгерішлік, этика, мораль мәселелері кең орын алған. Оларда бүгінгі жастар ғибрат, тағылым алар дүниелер молшылық.

Жыраулар поэзиясы өзінің әлеуметтік, адамгершілік сарынымен ғана емес, көркемдік сапасымен де құнды.

Жыраулар поэзиясында синтаксистік параллелизмге, дыбыс үндесулеріне, ішкі ұйқасқа құрылған өрнектер де аз емес. Арнау түріндегі сөз қолданыстар да баршылық. Жыраулар өз поэзиясында терең философиялық ойды бейнелеу үшін өлеңдерінің ұйқас, ырғақтарын сол мақсатқа орай алған. Оған бірнеше мысал келтірейік.

Жабағылы жас тайлақ,

Жардай атан болтан жер.

Жатып қалған бір тоқты,

Жайылып мың қой болтан жер, -

деп Қазтуған жырау «ж» дыбысын тамаша сөйлете білген. Дауысты дыбыстарды да шебер қолдана отырып, жыраулар өлеңнің музыкалық сазын күшейткен. Шын көркемдік тәсіл арқылы олар оқушысын шығарманың ішкі иірімдеріне өндірумен қатар, эмоциялық әсерін үстей түскен. Мысалы, Жиембет жырау:

Еңсегей бойлы ер Есім,

Есім, сені есірткен,

Есіл менін кеңесім,

Ес білгеннен, Есім хан,

Қолына болдым сүйесін, -

деп тәж-тағына есірген Есім ханның қылығын ашу үшін «е» дыбысынан өрнек жасап сөйлеткен.

Ақтамберді жырау сұрай арнау сияқты көркемдік тәсілді ұтымды пайдаланған. Оның «Күмбір-күмбір кісінетіп» толғауынан:

Күмбір-күмбір кісінетіп,

Күренді мінер ме екенбіз . . .

Күдеріден бау тағып,

Кіреуке киер ме екенбіз?!

Төтелеп жүріп жол салып,

Қолды бір бастар ма екенбіз?!-

деген жолдар арқылы өлеңнің әсерлілік қуатын күшейткен, әрі «к» дыбысын қайталай қолдану нәтижесінде өлеңнің саздылығын үдеткен. Жыраулар психологиялық синтаксистік параллелизмді де шеберлікпен қолданған. Мысалы:

Уа, қарт Бөгенбай!

Құяр жауын аспаннан,

Қара бұлт торласа.

Пәлекет елде көбейер,

Жігітті жігіт қорласа.

Ақбөкен келіп жытылар,

Алдын қазып орласа.

Пенденің бағы ашылмас,

Мандайы қалың сорласа . . .

деп, Ақтамберді табиғат пен адам тағдырын жарыстыра, салыстыра бейнелей отырып, өлеңнің мән-мазмұнын тереңдеткен, әсерлі еткен. Мұнан жыраулар поэзиясының көркемдік сапасын айқын аңғаруға болады.

Жыршы - ауыз әдебиетінің дәстүрін сақтаушы, батырлық, тарихи, ғашықтың жырларды айтып таратушы. Ірі өнерпаз жыршылар жырларды өзінше өңдеп не суырып салып шығарып та айтқан. Бұл жағынан қарағанда ерте кезден жыршының тұлғасы екі түрлі болған деп ұққан дұрыс. Біреулерінде қандай да қоғамдық-тарихи уақиғаны жырлап айту, суырып салып өлең шығару қабілеті айқын көрінсе, ал басқаларда шығарылған жырды жаттап, өзінше өзгертіп, өңдеп айту, орындаушылық шеберлігі басым болтан. Жыршының негізінде тек бұрыннан белгілі поэзиялық нұсқаларды айтушы, орындаушы деп санау кейінгі кезеңдегі жыр-шыларға қарап қалыптасқаны сөзсіз. Қазақ поэзиясында суырыпсалма шығармашылық кең өрістеген ертерек замандарда жырды шығарып айтушы мен дайын нұсқаларын орындаушы арасында ондай шек болмаған. Кейбір белгілі эпостық жырлардың ондаған, бірінен-бірі өзгеше нұсқалары сақталып, бізге жеткені тегін емес. Ауыз әдебиетінің бірталай ірі өкілдері - ақындар бір жағынан жыршы, жыр да шығарушы, айтушы болып келеді, ал өнері бәсеңдеген кездерде жырды көбінесе жаттап айту әдетке айнала бастаған. Алайда қай кезеңді айтсақ та, жыршылық өнері жыр айту өзгешелігі ауызша туу, даму заңдылықтарына негізделеді. Бір нұсқаны әр түрлі орындайды. Тіпті бір жыршының өзі де жырдың сөздерін бастан-аяқ дәл сол күйінде ешқашан қайталамайды. Сөзге шешендік пен ой өткірлігі елеулі міндет атқарады.

Жыршының түркі тілдес халықтар поэзиясындағы ертеден белгілі жарқын тұлғасы - қырғыздың әйгілі «Манас» жырын айтушылар - манасшылар. Ежелгі дәстүрі бар эпостық жырлар, сондай-ақ толғау, терме сияқты жыр үлгісіндегі ескі нұсқалар жыршылық өнердің, жырдың өрнегі мен өлшемінің сонау көне дәуірде қалыптаса бастағанын дәлелдейді.

Енді XV-ХVIII ғғ. елдің әлеуметтік тіршілігі, халық тағдыры, арман-мұраты жеке жыраулар поэзиясында қалай көркемдік шешімін тапқан екен, соған тоқталып көрелік.

Асан қайғы (XV ғасыр) . Асан - өз заманының асқан ақылгөйі. Одан қалған «таза мінсіз асыл сөз» аз болмаса керек, бірақ олардың бәрі біздің заманымызға жетпеген. Оның қазір қолда бар өлеңдерінен ірі сөз зергері, терең ойшыл ақын екенін танимыз. Асан атына «қайғы» деген сөз қосылуы да көп нәрсені аңғартады. Мұнан біз оның желмаяға мініп, еліне шұрайлы, жайлы қоныс, шүйгін жер іздеумен өмір кешкен халық қамқоры екенін танимыз. Асан ел тыныштығын армандаған.

Мал баққан көшпелі елге керегі - бейбіт тіршілік. Бірақ ол кезде жаугершілік, басқыншылық, соғыс, құнарлы жер үшін ұрыс-қақтығыс жиі болып тұрған.

Олар ел берекесін кетіріп, күйзеліске ұшыратқан. Жырау халық басына төнген осы ауыртпалықты көре білген.

Асан қайғы «Әй, хан, мен айтпасам білмейсің» деген Жәнібек ханға айтқан толғауында «шабылып жатқан халқын бар, аймағын көздеп көрмейсің» деп күйзелген халқының қамын ойлау орнына, «қымыз iшіп қызарып, масаттанып, қызып, өзінен басқа хан жоқтай елеуреп, бақ-дәрежесіне, мансабына масаттанған» ханға батыл үн қатады. Жырау бұл жерде ханның мақтаншақ, парықсыз, ұшқалақ мінезін тамаша бейнелеген. Елінің қамын, ертеңін ойламаған ханға жырау: «Ойыл көздің жасы еді . . . Ойылдан елді көшірдін, Жемде кенес қылмадың, Жемнен де елді көшірдің. . Еділ деген киянға, еңкейіп келдің тар жерге», - деп нали тіл қатады.

Асан қайғы ел, халық тағдырына, болашағына терең көз жібереді, қабырғасы қайыса жыр төгеді, болжам жасайды. Жырау ханға:

Тіл алсаң, іздеп қоныс көр,

Желмая мініп жер шалсам,

Тапқан жерге ел көшір, -

деп ақыл-кеңес береда. Онан әрі ханға:

Аңдып жүрген көп дұшпан,

Елге жау боп келеді.

Құладан қуды өлтірсе,

Өз басына келеді.

Құлың кеп сені өлтірер,

Осыны Асан біледі, -

деп, жырау халық көтерілсе, хан басына ауыр күн туарын ескертеді.

Ақылгөй жырау халық күшін жоғары бағалайды. «Еділ бол да, Жайық бол, ешкімменен ұрыспа», - деп, елді бірлік-ынтымаққа шақырады. Жырда ғибрат, өнеге аларлық парасатты ой түйіндері мол. Ол өз тұсындағыларға да, келешек ұрпаққа да биік адамгершілікті уағыздаған. Жырау:

Ашу - дұшпан, артынан

Түсіп кетсең қайтесің

Түбі терең қуысқа, -

деп шалдуарлық теріс мінездерден сақтандырады. Сол сияқты «Ердің құны болса да, қол қусырып барған соң, аса кеште қоя бер, бұрынғыны қуыспа», -деп, қайырымдылық, ерлік істерге жетектейді. Асан қайғының:

Арғымақққа міндім деп,

Артқы топтан адаспа!

Күнінде өзім болдым деп,

Кең пейілге таласпа!

Артық үшін айтысып,

Достарыңмен санаспа!

Ғылымым жұрттан асты деп,

Кенессіз сөз бастама!

Жеңемін деп біреуді.

Өтірік сөзбен қостама! -

деген жолдарындағы өмір тәжірибесінен түйген парасатты толғам-танымы, философиялық терең ойлары бұгінгілерге де үлгі-өнеге.

«Көлде жүрген қоңыр қаз» толғауындағы ғибратнамалық ойлары да тереңділігімен, парасаттылығымен таңдаңдырады.

Асан жырлары тек өзінің мазмұнымен ғана емес көркемдік сапасымен де құнды. Жырау поэзиясы толғау түрінде келеді.

Бұл заманда не ғаріп?

Ақ қалада без ғаріп,

Жақсыларға айтпаған, -

Асыл шырын сөз ғаріп, -

деп сөз өнерінің қадірін білдіре отырып:

Ата жұрты - бұқара

Өз қолыңда болмаса,

Қанша жақсы болмаса,

Қайратты туған ер ғаріп, -

деген жолдар арқылы ер жігіттің өз халқымен, өз жерімен бірлікте болуына тілек қосады, оның жүрегі елім, жерім деп соққан ер азамат болуын арман тұтады. Ақын поэзиясы дыбыс үндестігіне құрылған.

Ойыл деген ойынды,

Отын тапсаң тойынды . . .

Елбең-елбең жүгірген

Ебелек отқа семірген

Екі семіз қолға алып,

Ерлер жортып күн көрген . . . -

деген жолдарда жырау өз ойын айтып беру үшін көркемдік тәсілді ұтымды қолданған. Мұндай өрнекті «Қырында киік жайлаған» өлеңінен де кездестіреміз.

Қазтуған жырау (XV ғасыр) . Ол өзін «айдаса қойдың көсемі», «сөйлесе қызыл тілдің шешені», «буыршынның бұта шайқар азуы», «бидайықтың көл жайқаған жалғызы» деп таныстырады. Қазтуған жырау тайпалар көсемі, отты биі, әскербасы, орақ тілді шешен, арқалы ақын болтан. Қазтуған жырларының арқауы-туған елі, кіндік кескен, кір жуған жері. Оны ақын тебірене жырға қосады.

. . . Салп-салпыншақ анау үш өзен,

Салуалы менің ордам қонған жер.

. . . Жабысы менен тайы тең,

Жары менен сайы тең.

. . . Ботташығы бұзаудай,

Боз сазаны тоқтыдай,

Балығы тайдай тулаған,

Шырмауығы шөккен түйе таптырмас,

Балығы көлге жылқы қаптырмас,

Сөйткен менің, Еділім, -

деп, Еділіне перзенттік қалтқысыз сезімін өмірене өрнектейді. Ақын өз жырларында батырлықты, ерлікті, елдікті дәріптейді. Оның жырындағы:

Балдағы алтын құрыш болат,

Ашылып шансам деп тартар,

Сусыным қанға қанар деп,

Азамат ердің баласы

Жабыққаның білдірмес,

Жамандар мазақ қылар деп, -

деген жолдардан мұны байқау қиын емес.

Өзі де қорамсағын «сары жүн оққа толтырған» батыр болған.

Доспамбет жырау (XVI ғасыр) . Доспамбет өз заманында жақсы тәрбие алған, парасатты білгір адам болған.

Азау қаласында туған жыраудың «Азаулының Ыстамбұлдан несі кем?!» деген жолдарына Қарағанда Доспамбеттің көргені, білгені көп, білімді адам екенін аңғарамыз.

Өз толғауларында ақын өзін «Ер Доспамбет» деп ер тұста таныстырып отырады. Демек, ол «астына қарт күренді мініп», «болат қылыш асынып» жаумен талай шайқасқан батыр жігіт болған. Ол «күңіреніп күн түбіне жортқан», «садақ толған сайгез оқ өткеріп», «арғымақтың талдай мойнын тандырып» көп жорықтарға бастаған. Сол жорық-шайқастарда батыр басына талай қауіп-қатер төнген. Оқ тиіп, өлім аузынан қайтқан. Ол жайында ақын:

Айдаметке ок тиді,

Отыз екі омыртқаның буынынан.

Зырлап аққан қара қан,

Тыйылмайды жонның уақ тамырынан . . .

Жара бір қатты, жан тәтті,

Жара аузына қан қатты . . .

Жағдайсыз жаман қалып барамын,

Жанымда бір туғаннын жоғынан, -

деп, сол бір қатерлі шақты бейнелеген.

Доспамбет «Айналайын ақ Жайық» деп, туған Жайығын, бетегелі Сарыарқасын, елін, жерін шексіз сүйген:

Екі арыстан жау шапса,

Оқ қылқандай шашпылса . . .

Бетегелі Сарыарқаның бойында,

Соғысып өлген өкінбес! -

деген жолдардан жыраудың еліне, жеріне деген перзенттік ыстық сезімін тану қиын емес. Ақын «Еділдің бойын ен жайлап, шалғынға бие біз байлап, орындықтай қара сабадан бозбаламен күліп-ойнап қымыз ішер күн қайда!»- деп, сол еліне тыныштық, бейбіт күн іздер шақты армандайды.

Шалкиіз жырау (1465-1560) . Шалкиіз поэзиясының жыраулар поэзиясындағы орны ерекше. Әйгілі ақын өз жырларында өмірге терең көз жіберген, аталы ғибратнамалық сөз қалдырған. Шалкиіз талай жорықтарға қатынасқан. Оның жырларынан ерлік сарыны айқын сезіледі. Ол «дулығамның төбесі туған айдай болмаса, батыршылық сүрмен-ді», «дулығалы бас кескен, ерлердің алдаспаннан игі қолы болар ма!» деп, батырлықты жоғары бағалаған. Елін жауынан, дұшпанынан тек «жалаңаш барып жауға тиер» ер ғана қорғай алады деген түйін жасайды. «Батыр жігіт қол бастар» деп, ерлікті, батырлықты жырына ту еткен.

Жырау жырларында адамгершілік жайында толғаныстар мол. Ол адамды жақсылыққа сүйсіндіріп, жамандықтан бездірген. Ақын жақсы деген не, жаман деген не, ізгілік, парасаттылық неде, адамгершілік қасиет адамның қандай әрекет, қылық-мінезінен көрінеді - міне, осы тақырыпта жыр толтаған, ұрпағына өсиет қалдырған. Ақын жырындағы сол тақырыптарға байланысты, жолдар парасаттылық ой тереңдігімен ерекшеленеді. Онда: ақын жастарды адал достыққа, қалтқысыз жолдастыққа үндеген. Осы бір пікірлер - оның жырының өзегі.

Ақын өз ойын жақсы мен жаманды, жарық пен күңгіртті салыстыра өрнектейді.

Бір жақсымен дос болсан,

Азбас-тозбас мүлкі етер.

Бір жаманмен дос болсан,

Күндердің күні болғанда

Бар ғаламға күлкі етер, -

десе, енді бірде:

Ағайынның ішінде

Бір жақсысы бар болса,

Қауқалаған көп жаман,

Сол жақсыны көре, алмас, -

деп, сол ойын әрі қарай тереңдете жалғастырады. Ақын бұл жерде салыстыру әдісін қолданған.

Шалкиіз жырының басты тақырыптарының бірі бірлігі, ынтымағы. Өйткені «бірлік болмай, Тірлік майды» деп халық даналығы айтқандай, жыра бүтіндігі бірлікке байланысты екенін терең. Сондықтан да ол «малыңды бер де, басың қос, басыңды қос та, бек сыйлас», «малыңды бер де, басың қос, бір күні болар керегі», «есендікте малыңды бер де батыр жи, басыңа қыстау іс түссе, дұшпанның қолы жете алмас» деген тілек айтады. Ақын жамандықтың бір белгісі опасыздық деп біледі, опасызға сыр айтуға болмайды, дұшпаныңа ұстап береді, тұрақтылық жоқ, ел алдында ол жақсының «дәйім бетін қара етер, қор етер» деп түйеді. Демек, ақын пиғылы жаман жаннан без, аулақ бол деген ғибрат айтады. Жырау ел билейтін басшының қауым, әлеумет өміріндегі орнын да дұрыс бағалай білген.

Алтау болар, бес болар,

Ішінде абаданы бір болар.

Абаданынан айырылса,

Олардың әр біреуі

Әрбір итке жем болар . . .

Ал сол ел билейтін адам қандай болу керек дегенге, жырау «ғаділ төре ел бастар» деп ел тағдыры, болашағы әділ басшыға байланысты деп даналық ой түйген. Өмір диалектикасын терең пайымдаған жырау «Қоғалы көлдер, құм сулар» толғауында дүние үнемі өзгерісте болатынын, өмірдің бір қалыпты тұрмайтындығын айтып, «мынау жалған дүние кімдерден кейін қалмаған» деп, болашақ ұрпаққа өмірден аларыңды алып, береріңді беріп қал деген ой айтады.

Жиембет жырау (ХVII ғасыр) . Жиембет жырау әрі әскербасы, әрі әйгілі ақын болтан. Қазақ жерін жаудан қорғауда талай ерлік көрсеткен. Ақын поэзиясынан оның ерлік, өрлік мінезі, ерен батырлығы айқын көрінеді. Жырау өлеңдеріндегі:

Менімен, ханым, ойнаспа,

Менің ерлігімді сұрасаң,

Жолбарыс пенен аюдай.

Өрлігімді сұрасаң,

Жылқыдағы асау тайындай.

Беріктігімді сұрасаң,

Қарағай мен қайыңдай . . . -

деген жолдар соған кепіл.

Жиембет алған бетінен қайтпайтын өжет, қайсар жан болған. Хан-әкімдерге бас имеген. Айтарын батыл айтқан, бас кетер деп тіл тартпаған, бүлікшіл, қанішер ханның теріс, жауыздық мінезін әшкерелеген, қаһарынан қорықпаған.

Әмірік қатты Есім хан,

Бүлік салып бұйырдын.

Басын бер деп батырдың

Қанын ішіп қанбаққа,

Жанын отқа салмаққ . . .

Хан ие ісің жол емес, -

деп, қалың еліне арқа сүйеген батыр ханға өктем сөйлейді. Жырау бейбіт күнде батырсынған ханның «қалмақтың Бәрі ханы келгенде, соқыр бурыл байталға» жайдақ мінгенсің», «тас қалаға жан сақтап» деп бас сауғалаған жүрексіз, қорқақ мінезін әшкерелейді. Сол опасыз хан қылығына зығырданы қайнай, ызалы үн көтереді. «Арқаға қарай көшермін, алашыма ұран десермін, ат құйрығын кесермін» деп қайсар мінезінен батыр еш қайтпайды.

Жыраудың туған жеріне толғауларында сүйіспеншілігі оның толғауларында айқын көрінген. «Ханға қарсы тұрам деп» елінен айдалған батыр Жиембет:

Қайырылып қадам басарға,

Күн болар ма екен мен copғa,

Өзен, Арал жерлерім?

Қиядан қолды көрсеткен,

Төбене шығар күн бар ма,

Жотасы биік Дендерім?! -

деп шер төгеді, соларды бір көруді армандайды. Демек, жырау елі, жері үшін емірене ерлік жыр төккен сол елдің елдігі, бүтіндігі жолында жырымен де, ерлігімен де қызмет еткен.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.