Адам Смит ілімі

Зерттеу пәні мен тәсілі
Теориялық жұмыстарының ерекшеліктері
Еңбек бөлінісі теориясы
Құн теориясы
Еңбек өнімділігі теориясы
Ақша теориясы
Табыстар теориясы
Капитал теориясы
Ұдайы өндіріс теориясы
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Тарихи жағынан қалыптасқан пікір бойынша, әлемдік деңгейде экономикалық ғылымның пайда болуын XVIII ғасырдың аяғындағы ағылшынның атақты ғалым-экономисті Адам Смиттің есімімен байланыстырады. Тіпті А.С. Пушкиннің Евгений Онегині Адам Смитті оқып, соның арқасында мемлекетінің қалай бай болатынын білген. Оны бұл күндері де алғашқы экономикалық еңбек жазған, ғылымның жалпы негізін қалаған деп есептейді және оның бүкіл еңбегі, Адам Смиттің өзі байқағанындай, “табиғи еркіндік жүйесі идеясына толы еді”.
Адам Смит 1723 жылы 5 маусымда Шотландиядағы Киркол қаласында дүниеге келді. Оның әкесі кеден шенеунігі болып істейді. Адам Смиттің бала кезінен оқуға ынтасы зор болды: 14 жасында Глазго университетіне түсіп, оны үш жылда, 1740 жылы бітіреді. Үздік студенттердің бірі ретінде арнайы стипендия алып Оксфорд университетінде 1746 жылға дейін оқиды. Бірақ мұндағы оқыту оны қанағаттандырмады, көптеген профессорлар лекция оқымады. Оксфордтан Адам Смит Эденбургке келіп өз бетімен оқып, ағылшын әдебиеті мен политэкономиядан дәріс берді. Сол кезде-ақ ол лекцияларында экономикалық либерализм принципін басшылыққа алды, әсіресе сауда еркіндігі принципін жақтады. 1751 жылы Адам Смит Гарвард университетінде логика пәнінің профессоры болып тағайындалады, сол жылы рухани философия кафедрасына ауысады. 1759 жылы жазған “Моральдық сезім теориясы” атты ірі еңбегі оның есімін қалың жұртқа танытты. Бірақ бұдан әрі оның қызығушылығы экономика ғылымына ауысты. Оған әсер еткен жай – Адам Смиттің Глазгодағы политэкономия клубына қатысуы және оның философ-экономист Давид Юммен жақын болуы еді.
1764 жылы Адам Смиттің өмірінде айтулы оқиға болды: ол кафедраны тастап (соңынан белгілі болғанындай, біржола) жас лорд, герцог Баклюдің баласымен шетелге саяхатқа бірге бару ұсынысына келіседі. Саяхат 1764-1766 жылдарға созылады. Адам Смиттің материалдық жағдайы жақсарады – 800 фунт стерлинг ай сайын және өмір бойы алып тұрады. Саяхаттың жыл жарымы Тулуз қаласында, екі айы – Женевада өтті. Мұнда Адам Смит Вальтермен кездесті. 10 ай Парижде болады. Осы уақытта ол француз философтары д’Аламбермен, Гельвециемен, Гольбахпен және физиократтармен, соның ішінде Франсуа Кенэ, А. Тюрголармен тығыз байланыста болады. Бұл кездесулер Адам Смиттің “Халықтар байлығының табиғаты мен пайда болу себептерін зерттеуіне” үлкен әсер етті. Бұл еңбегін ол Тулуз қаласында бастайды.

1. Аникин А. В. Адам Смит. М.: Молодая гвардия, 1968.
2. Жид. Ш. Рист. Ш. История экономических учений. М.: Экономика, 1995.
3. Шумпетер Й. Теория экономического развития М.: Прогресс, 1982.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Адам Смит ілімі

Тарихи жағынан қалыптасқан пікір бойынша, әлемдік деңгейде экономикалық
ғылымның пайда болуын XVIII ғасырдың аяғындағы ағылшынның атақты ғалым-
экономисті Адам Смиттің есімімен байланыстырады. Тіпті А.С. Пушкиннің
Евгений Онегині Адам Смитті оқып, соның арқасында мемлекетінің қалай бай
болатынын білген. Оны бұл күндері де алғашқы экономикалық еңбек жазған,
ғылымның жалпы негізін қалаған деп есептейді және оның бүкіл еңбегі, Адам
Смиттің өзі байқағанындай, “табиғи еркіндік жүйесі идеясына толы еді”.
Адам Смит 1723 жылы 5 маусымда Шотландиядағы Киркол қаласында дүниеге
келді. Оның әкесі кеден шенеунігі болып істейді. Адам Смиттің бала кезінен
оқуға ынтасы зор болды: 14 жасында Глазго университетіне түсіп, оны үш
жылда, 1740 жылы бітіреді. Үздік студенттердің бірі ретінде арнайы
стипендия алып Оксфорд университетінде 1746 жылға дейін оқиды. Бірақ
мұндағы оқыту оны қанағаттандырмады, көптеген профессорлар лекция оқымады.
Оксфордтан Адам Смит Эденбургке келіп өз бетімен оқып, ағылшын әдебиеті мен
политэкономиядан дәріс берді. Сол кезде-ақ ол лекцияларында экономикалық
либерализм принципін басшылыққа алды, әсіресе сауда еркіндігі принципін
жақтады. 1751 жылы Адам Смит Гарвард университетінде логика пәнінің
профессоры болып тағайындалады, сол жылы рухани философия кафедрасына
ауысады. 1759 жылы жазған “Моральдық сезім теориясы” атты ірі еңбегі оның
есімін қалың жұртқа танытты. Бірақ бұдан әрі оның қызығушылығы экономика
ғылымына ауысты. Оған әсер еткен жай – Адам Смиттің Глазгодағы
политэкономия клубына қатысуы және оның философ-экономист Давид Юммен жақын
болуы еді.
1764 жылы Адам Смиттің өмірінде айтулы оқиға болды: ол кафедраны тастап
(соңынан белгілі болғанындай, біржола) жас лорд, герцог Баклюдің баласымен
шетелге саяхатқа бірге бару ұсынысына келіседі. Саяхат 1764-1766 жылдарға
созылады. Адам Смиттің материалдық жағдайы жақсарады – 800 фунт стерлинг ай
сайын және өмір бойы алып тұрады. Саяхаттың жыл жарымы Тулуз қаласында, екі
айы – Женевада өтті. Мұнда Адам Смит Вальтермен кездесті. 10 ай Парижде
болады. Осы уақытта ол француз философтары д’Аламбермен, Гельвециемен,
Гольбахпен және физиократтармен, соның ішінде Франсуа Кенэ, А. Тюрголармен
тығыз байланыста болады. Бұл кездесулер Адам Смиттің “Халықтар байлығының
табиғаты мен пайда болу себептерін зерттеуіне” үлкен әсер етті. Бұл
еңбегін ол Тулуз қаласында бастайды.
Шотландияға келіп Адам Смит анасының қасына орналасты. 1767 жылы
“Халықтар байлығы ...” еңбегін аяқтайды. Сол жылы жарық көрген автордың
шығармасы оның есімін әлемге жайды. Төрт рет қайта басылады. 1790 жылы
автор қайтыс болғаннан кейін де үш рет баспадан шығады. Адам Смиттің
замандастарына ықпалы күшті болды, ағылшын премьер-министрі У. Питт оны
өзінің ұстазы санады. Олар сан рет кездесіп, қаржы мәселесін талқылады.
Мұның айқын нәтижесі – 1786 жылы У. Питт Франциямен Эден шартына, алғашқы
либералды сауда келісіміне қол қояды: мұнда кеден тарифы өзгертіледі.
“Халықтар байлығы ...” авторының ықпалының нәтижесі ретінде Адам Смиттің
шәкірті Д. Стюарттың 1801 жылы Эдинбург университетінде политэкономиядан
жеке курс оқығанын атап өткен дұрыс. Өйткені бұрын ол рухани философия
курсына кірген еді. 1778 жылы Адам Смит Эденбургте кеден комиссары болып
тағайындалып, 1790 жылы өмірден өткенше істеді. Адам Смиттің мінез-құлқының
ерекшілігі - өте әдепті тәртібі және аңызға лайық ұмытшақтығы.

Зерттеу пәні мен тәсілі
Адам Смит өзінің “Халықтар байлығының жаратылысы мен пайда болу
себептерін зерттеу” деген кітабында политэкономияның зерттеу пәні деп
қоғамның экономикалық дамуы мен әл-ауқатты көтеру проблемасын атады. Бұл
жөнінде Н.Кондратьев “Халықтар байлығы ...” туралы Смиттің классикалық
еңбегі қандай жағдайларда, адамдар қалай жоғары әл-ауқатқа жетеді және ол
оны қалай түсінгені тұрғысынан жазылды” деп көрсетеді.
“Халықтар байлығының ...” басында, Адам Смит түсіндіргендей, ол
экономикалық өсу мен халық байлығының ақшалай мәнін жоққа шығарады “әрбір
халықтың жылдық еңбегі” алдымен материалдық (заттық) ресурстар байлығы
ретінде көрінуін жақтайды. Ал, соңғылар, оның ойынша, тек өндіріс саласында
жасалады, сөйтіп ол шаруашылық өмірдің маңызын басым бағыт деп есептеді.
Алайда экономиканың қай саласында байлық көбірек жасалады деген
мәселеде Адам Смиттің ойлары талас тудырады. Өзінің бес кітабының
екіншісінде ол былай деп жазады: “жер өңдеуге жұмсалған капитал ... шын
байлық пен табысқа әлдеқайда көп күн ... қосады”. Адам Смит “экономиканың
дамуы өнеркәсіп товарларына бағаны төмендетеді, ал ауыл шаруашылығының
бағасы жоғарылайды”, сондықтан ауыл шаруашылығына капитал жұмсау тиімді
елдерде капитал барлық қоғамға тиімді жұмсалады. Ол жер өңдеушілерге жол
ашқан капитал қоғамға да сөзсіз тиімді болатындығына сенеді”.
Адам Смит зерттеулері методологиясының басты бағыты – экономикалық
либерализм концепциясы, оның негізінде физиократтар сияқты жаратылыстану
тәртібі идеясы, яғни рыноктық экономика қатынастары жатыр. Сонымен қатар
Франсуа Кенэден өзгешелігі, Адам Смит өзі мойындағанындай мынада: егер жеке
мүддені қоғамдықтан жоғары қойсақ, яғни қоғамдық мүдде оның мүшелерінің
жиынтығы ретінде қаралса, рынок заңдары экономикаға оңды әсер етеді. Осы
идеяның жалғасы ретінде “Халықтар байлығының ...” авторы “экономикалық
адам” және “көрінбейтін қол” деген ұғымдарды енгізеді.
“Экономикалық адам” дегеннің мәні “Халықтар байлығының ...”
2-тарауында көрсетіледі. Мұнда еңбек бөлінісі – адам табиғатының сауда мен
айырбасқа икемділігінің нәтижесі. Оқушыларға саналы түрде иттердің бір-
бірімен сүйектер алмаса алмайтындығын ескере келіп, Адам Смит экономикалық
адамның сипатын былай береді: “ол өз мақсатына тез жетеді, егер олардың
эгоизміне және оның талабын орындау олардың мүддесіне де сай екеніне
көздерін жеткізе алса. Әрбір ұсыныстың мәні – сен маған керегімді бер, сен
де өзіңе керегіңді аласың. Ет сатушының, сыра иесінің немесе нан сатушы
қайырымдылығынан біз түскі тамағымызды ала алмаймыз – олардың өз мүдделерін
қорғаудың нәтижесі болуы керек”.
Адам Смит оқушыларына “көрінбейтін қолды” түсіндірумен көп
шұғылданбайды. Ол туралы жүре айтады, оқушының көңілін мынаған аударады:
“әрбір жеке адам ... өзінің жеке ұтысын көздейді, ол қоғамдық пайда емес.
... мұндай жағдайда және басқа да жағдайларда ол көрінбейтін қол арқылы
мақсатына жақындайды және бұл оның жоспарына енбесе де өзінің жеке
мүддесін көздей отырып, ол бұл жағдайда саналы түрдегіден артық қоғамдық
мүддеге өте тиімді әсер етеді”.
Сонымен, Смиттің “көрінбейтін қолы” “экономикалық адам” мен қоғамның
сондай ара қатынасын, яғни мемлекеттік басқарудың “көрінетін қолы” арқылы
объективтік экономикалық заңдарға қарсы келмейтін, импорт пен экспортты
шектемейтін, “табиғи” рыноктық қатынастарға кедергі жасамайтын қатынастарды
қалайды. Адам Смит мемлекетке нақтылы үш қызмет жүктейді: қоғамдық жұмыстар
шығынын жасау, әскери қауіпсіздікті және құқық заңдылығын қамтамасыз ету.
Экономика заңдарының әрекет етуінің сөзсіз шарты, Адам Смиттің сенуінше
– еркін бәсеке. Тек сол ғана рыноктың бағаға үстемдігін жояды, сатушылар
көп болса, монополизм болмайды, өйткені “монополистер рынокта өнімдердің аз
болуын тұрақты етеді және нақтылы сұранысты толық қанағаттандырмай, өз
товарларын табиғи бағадан жоғары сатып, табыстарын көбейтеді”.
Еркін бәсеке идеясын жақтау мақсатымен Адам Смит 1-кітабының
10-тарауында сауда компанияларының артықшылықтарын, оқушылар заңдарын,
цехтік қаулыларды, кедейлер туралы заңды айыптайды.
Ол заңдар еңбек рыногын тарылтады, бәсеке күресі мен жұмысшы күшінің
қозғалысына кері әсер етеді деп ойлайды. Оның ойынша, сауда мен қолөнер
өкілдері бір жерге жиналса, олардың әңгімесі “қайсы бір бұқараға болмаса
баға өсіру туралы астыртын келісім ...”. Ал сауданың құрылымы жөнінде
“Халықтар байлығының ...” авторы меркантилизм принциптеріне қарама-қарсы -
әуелі ішкі сауданы бірінші орынға, екінші орынға сыртқы, үшінші орынға –
транзитті сауданы қояды.
Ең ақтығында, Адам ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.