Ақша қаражаттары аудиті
Кіріспе
І тарау. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы қолма.қол ақшаның есебі
1.1 Кассадағы қолма.қол ақшаның есебі
1.2 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма.қол ақшаның есебі.
1.3 Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма.қол ақшаның есебі.
1.4 Есеп айырысу шотындағы қолма.қол ақшаның есебі
ІІ. тарау. Ақша қаражаттары аудитінің жоспары және бағдарламасы
2.1 Ақша қаражаттары аудитінің маңыздылығы
2.2 Ақша қаражаттары аудитінің жоспары
2.3 Ақша қаражаттары аудитінің бағдарламасы
ІІІ тарау. Ақша қаражаттары аудитін жүргізуді ұйымдастыру
3.1 Кассалық операциялардың есебінің аудиті
3.2 Есеп айырысу, валюталық және банктегі басқа да арнайы шоттары мен жол үстіндегі ақша қаражаттары есебінің аудиті
3.3 Есепте көрсетілген қателіктер және аудиторлық қорытынды
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
І тарау. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы қолма.қол ақшаның есебі
1.1 Кассадағы қолма.қол ақшаның есебі
1.2 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма.қол ақшаның есебі.
1.3 Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма.қол ақшаның есебі.
1.4 Есеп айырысу шотындағы қолма.қол ақшаның есебі
ІІ. тарау. Ақша қаражаттары аудитінің жоспары және бағдарламасы
2.1 Ақша қаражаттары аудитінің маңыздылығы
2.2 Ақша қаражаттары аудитінің жоспары
2.3 Ақша қаражаттары аудитінің бағдарламасы
ІІІ тарау. Ақша қаражаттары аудитін жүргізуді ұйымдастыру
3.1 Кассалық операциялардың есебінің аудиті
3.2 Есеп айырысу, валюталық және банктегі басқа да арнайы шоттары мен жол үстіндегі ақша қаражаттары есебінің аудиті
3.3 Есепте көрсетілген қателіктер және аудиторлық қорытынды
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазіргі экономика жағдайында аудиттің өте өзекті бағыты – ағымдағы активтің ең жылжымалы және толық өтімді элементтері қатарына жататын ақша мен оның баламаларының төлеу циклі мен қозғалысын тексеру болып табылады. Ақшалай операциялар қарқынды кең ауқымды сипатта. Дәл осы учаскеде резервтер мен әр түрлі бұрмалаулар жасырынған.
Ақшалай және кассалық-банктік операцияларды жүргізу заңнамалық, жалпы мемлекеттік, ведомоствалық және басқа нормативті актілермен жеткілікті түрде қатаң реттелген. Сондықтан төлеу циклі функционалды аудитін өткізуге дайындық кезінде қабылданған заңдардың, стандарттардың, бухгалтерлік есептің, аудиттің, ақша тасуын, қолданылуын, қаржылық бақылаудың нормалары мен ұйымдастыру ережелерінің талаптарын мұқият оқып-білу қажет. Аудитор кәсіпорынның төлеу мен қозғалыс циклін есептеу мен бақылау жүргізудің сапалы жақтары туралы анық тұжырымдамаларын қамтамасыз ету қажеттілігіне байланысты проблемалық сипаттағы көптеген заңдық, ұйымдастырушылық, әдіснамалық, (методологиялық), қаржылық, есептік, экономикалық мәселелерді шешудің баламалы мүмкіндіктерін қарастырған жөн.
Дегенмен жалпы аудитте ақшалай операцияларды тексеру мен ревизиялау тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктері бар. Олар жалпы әдістер арқылы жасалса да, бұл операцияларды уақтылы және тиімді атқаруға ерекше көңіл аударатын төлеу циклінің функционалдық аудитінде бұлар шынында жеткіліксіз. Сондықтан ғылыми зерттеулердің күн талабына сай бағыты ақшаны басқарудың функционалды аудитінің ерекше тәсілдерін анықтау мен ізденістерін талдау болып саналады.
Ақшалай ағымның төлемі мен қозғалысы циклі функционалды аудитінде экономикалық талдау, бақылау мен статистиканың классикалық әдістерімен қатар сарапшылық бағалау, жай және күрделі пайыз есептеулері, дисконттау, интегралды, сараланған (дифференциалды), және матрицалық тәсілдер, желілік (линейный), желілік емес және өсіңкі (динамикалық) бағдарламалау әдістерін, операцияларды, ойын теорияларын, шешім қабылдау және т.б кеңінен қолданылуы керек. Функционалды аудиттің арнайы әдіс тәсілдерінің көмегімен ақшаны басқару мен құнды қағаздардың тиімділігін арттыру мен ұйымдастыруды жақсартудың әр түрлі резервтерін ашуға болады. Мәселен, инкассация мен төлемді тездету, флоутты, электронды ақша аударуды, сейф жүйесін, репо мәмілесін, бақылау шегі теориясын және т.б. ең көп шамаға молайту сияқты тәсілдерді дұрыс және уақтылы қолдану нақты ақша мен құнды қағаздарды шапшаң және ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді.
Ақшалай және кассалық-банктік операцияларды жүргізу заңнамалық, жалпы мемлекеттік, ведомоствалық және басқа нормативті актілермен жеткілікті түрде қатаң реттелген. Сондықтан төлеу циклі функционалды аудитін өткізуге дайындық кезінде қабылданған заңдардың, стандарттардың, бухгалтерлік есептің, аудиттің, ақша тасуын, қолданылуын, қаржылық бақылаудың нормалары мен ұйымдастыру ережелерінің талаптарын мұқият оқып-білу қажет. Аудитор кәсіпорынның төлеу мен қозғалыс циклін есептеу мен бақылау жүргізудің сапалы жақтары туралы анық тұжырымдамаларын қамтамасыз ету қажеттілігіне байланысты проблемалық сипаттағы көптеген заңдық, ұйымдастырушылық, әдіснамалық, (методологиялық), қаржылық, есептік, экономикалық мәселелерді шешудің баламалы мүмкіндіктерін қарастырған жөн.
Дегенмен жалпы аудитте ақшалай операцияларды тексеру мен ревизиялау тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктері бар. Олар жалпы әдістер арқылы жасалса да, бұл операцияларды уақтылы және тиімді атқаруға ерекше көңіл аударатын төлеу циклінің функционалдық аудитінде бұлар шынында жеткіліксіз. Сондықтан ғылыми зерттеулердің күн талабына сай бағыты ақшаны басқарудың функционалды аудитінің ерекше тәсілдерін анықтау мен ізденістерін талдау болып саналады.
Ақшалай ағымның төлемі мен қозғалысы циклі функционалды аудитінде экономикалық талдау, бақылау мен статистиканың классикалық әдістерімен қатар сарапшылық бағалау, жай және күрделі пайыз есептеулері, дисконттау, интегралды, сараланған (дифференциалды), және матрицалық тәсілдер, желілік (линейный), желілік емес және өсіңкі (динамикалық) бағдарламалау әдістерін, операцияларды, ойын теорияларын, шешім қабылдау және т.б кеңінен қолданылуы керек. Функционалды аудиттің арнайы әдіс тәсілдерінің көмегімен ақшаны басқару мен құнды қағаздардың тиімділігін арттыру мен ұйымдастыруды жақсартудың әр түрлі резервтерін ашуға болады. Мәселен, инкассация мен төлемді тездету, флоутты, электронды ақша аударуды, сейф жүйесін, репо мәмілесін, бақылау шегі теориясын және т.б. ең көп шамаға молайту сияқты тәсілдерді дұрыс және уақтылы қолдану нақты ақша мен құнды қағаздарды шапшаң және ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді.
1. Аренс Э.А, Дж. К. Лоббек “Аудит”
2. Абленов Д.О “Аудит негіздері”, Алматы – 2005
3. Әбдіқалықов Т.Ә “Аудит және бухгалтерлік есеп”, Алматы – 1999
4. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М “Аудит”, Алматы – 2004
5. Джек. К. Робертсон, Москва –1993
6. Данилевский Ю.А “Аудит”, Москва - 2000
7. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дихембаева З.К “Аудит и анализ финансовой отчетности”, Алматы – 1998
8. Ержанов М.С “Теория и практика аудита”, Алматы –1994
9. Лабынцев Н.Т., Ковалев О.В “Аудит”, Москва - 2000
10. Подольский “Аудит”, Москва -
11. Сейдахметова Ф.С. “Учет, аудит и анализ в информационных системах маркетинга”, Алматы – 1997
12. Шишкин А.К., Микрюков В.А., Дышкант И.Д «Учет, анализ, аудит на предприятии», Москва – 1995
13. Шеремет А.Д., Суйц В.П., Москва – 1995
2. Абленов Д.О “Аудит негіздері”, Алматы – 2005
3. Әбдіқалықов Т.Ә “Аудит және бухгалтерлік есеп”, Алматы – 1999
4. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М “Аудит”, Алматы – 2004
5. Джек. К. Робертсон, Москва –1993
6. Данилевский Ю.А “Аудит”, Москва - 2000
7. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дихембаева З.К “Аудит и анализ финансовой отчетности”, Алматы – 1998
8. Ержанов М.С “Теория и практика аудита”, Алматы –1994
9. Лабынцев Н.Т., Ковалев О.В “Аудит”, Москва - 2000
10. Подольский “Аудит”, Москва -
11. Сейдахметова Ф.С. “Учет, аудит и анализ в информационных системах маркетинга”, Алматы – 1997
12. Шишкин А.К., Микрюков В.А., Дышкант И.Д «Учет, анализ, аудит на предприятии», Москва – 1995
13. Шеремет А.Д., Суйц В.П., Москва – 1995
Жоспар
Кіріспе
І тарау. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
1.1 Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
1.2 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның есебі.
1.3 Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма-қол ақшаның есебі.
1.4 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
ІІ- тарау. Ақша қаражаттары аудитінің жоспары және бағдарламасы
1. Ақша қаражаттары аудитінің маңыздылығы
2. Ақша қаражаттары аудитінің жоспары
3. Ақша қаражаттары аудитінің бағдарламасы
ІІІ тарау. Ақша қаражаттары аудитін жүргізуді ұйымдастыру
3.1 Кассалық операциялардың есебінің аудиті
3.2 Есеп айырысу, валюталық және банктегі басқа да арнайы шоттары мен
жол үстіндегі ақша қаражаттары есебінің аудиті
3.3 Есепте көрсетілген қателіктер және аудиторлық қорытынды
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі экономика жағдайында аудиттің өте өзекті бағыты – ағымдағы
активтің ең жылжымалы және толық өтімді элементтері қатарына жататын ақша
мен оның баламаларының төлеу циклі мен қозғалысын тексеру болып табылады.
Ақшалай операциялар қарқынды кең ауқымды сипатта. Дәл осы учаскеде
резервтер мен әр түрлі бұрмалаулар жасырынған.
Ақшалай және кассалық-банктік операцияларды жүргізу заңнамалық,
жалпы мемлекеттік, ведомоствалық және басқа нормативті актілермен
жеткілікті түрде қатаң реттелген. Сондықтан төлеу циклі функционалды
аудитін өткізуге дайындық кезінде қабылданған заңдардың, стандарттардың,
бухгалтерлік есептің, аудиттің, ақша тасуын, қолданылуын, қаржылық
бақылаудың нормалары мен ұйымдастыру ережелерінің талаптарын мұқият оқып-
білу қажет. Аудитор кәсіпорынның төлеу мен қозғалыс циклін есептеу мен
бақылау жүргізудің сапалы жақтары туралы анық тұжырымдамаларын қамтамасыз
ету қажеттілігіне байланысты проблемалық сипаттағы көптеген заңдық,
ұйымдастырушылық, әдіснамалық, (методологиялық), қаржылық, есептік,
экономикалық мәселелерді шешудің баламалы мүмкіндіктерін қарастырған жөн.
Дегенмен жалпы аудитте ақшалай операцияларды тексеру мен ревизиялау
тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктері бар. Олар жалпы әдістер арқылы жасалса
да, бұл операцияларды уақтылы және тиімді атқаруға ерекше көңіл аударатын
төлеу циклінің функционалдық аудитінде бұлар шынында жеткіліксіз. Сондықтан
ғылыми зерттеулердің күн талабына сай бағыты ақшаны басқарудың функционалды
аудитінің ерекше тәсілдерін анықтау мен ізденістерін талдау болып саналады.
Ақшалай ағымның төлемі мен қозғалысы циклі функционалды аудитінде
экономикалық талдау, бақылау мен статистиканың классикалық әдістерімен
қатар сарапшылық бағалау, жай және күрделі пайыз есептеулері, дисконттау,
интегралды, сараланған (дифференциалды), және матрицалық тәсілдер, желілік
(линейный), желілік емес және өсіңкі (динамикалық) бағдарламалау әдістерін,
операцияларды, ойын теорияларын, шешім қабылдау және т.б кеңінен қолданылуы
керек. Функционалды аудиттің арнайы әдіс тәсілдерінің көмегімен ақшаны
басқару мен құнды қағаздардың тиімділігін арттыру мен ұйымдастыруды
жақсартудың әр түрлі резервтерін ашуға болады. Мәселен, инкассация мен
төлемді тездету, флоутты, электронды ақша аударуды, сейф жүйесін, репо
мәмілесін, бақылау шегі теориясын және т.б. ең көп шамаға молайту сияқты
тәсілдерді дұрыс және уақтылы қолдану нақты ақша мен құнды қағаздарды
шапшаң және ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді.
І-ТАРАУ. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
1.1 Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық
жүргізуші субъектінің кассасы болады.
Кассир – материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке
дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақы мен басқа
да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа
адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадағы операциялар есебі 45-“Кассадағы қолма-қол ақша”
бөлімшесінің активті жинақтаушы шоттарында:
451- “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша” және 452-
“Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша” шоттарында
жүргізіледі.
“Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның” есебі
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды
жүргізу тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).
Кассаға ақша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге
асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған
жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны
қабылдағаны туралы түбіртек беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде
кассир “Төлем таңбаларын анықтау тәртібін” басшылыққа алуға міндетті.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттамен рәсімделеді.
Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда субъект басшысының
рұқсат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген
адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының
төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы
мен нөмірін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетіледі.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде
ақшаны алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты
көрсетіледі. Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол
тізімдемеге: “Сенімхат бойынша” деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс
ордеріне немесе ведомостьқа қоса тіркейді.
Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен
сыйлықтар төлем тізімдемесі бойынша таратылады, оның қас бетінде ақша
беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас
бухгалтер қол қояды.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем
тізімдемесіне еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты-
тегінің тұсына мөртабан соғады немесе '' Депозитке салынды” деп қолымен
жазып белгі соғады, берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі;
тізімдемеде нақты төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде
жазылады. Егер төлемді кассир емес, уәкілдік алған адам жасайтын адам
болса, төлем тізімдемесінде:”Тізімдеме бойынша ақша таратқан” деген жазу
жазылады.Касса ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол
берілмейді.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында жүргізіледі,
ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар
санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың
бірін кассир бірінші дана ретінде толтырады және ол кітапта қалады.;
екіншісі көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы бетін толтырады. Ол
кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып табылады. Касса
операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің бет жағынан
басталады. Алдын ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын бөлігіне сай
келетіндей етіп парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейін жазу үшін
жыртылатын парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына салып,
парақтың жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен жазуды
одан әрі жалғастырады.
Есеп бланкісі операциялар аяқталғанға дейін бір күн бойы
жыртылмайды. “Соның ішінде жалақыға” деген жолдың бойында касса бойынша
шығысқа есептен шығарылмаған жалақыға арналған төлем тізімдемелері бойынша
сомасы да көрсетіледі.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет
жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге
берілгені жөніндегі құжаттың нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы
көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінің аяғында кассир берілген ақшаның
жиынтығын шығарады және күн аяғындағы қалдықты есептейді. Өшіру мен
ескертілмеген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді. Түзетулерге кассир
мен бас бухгалтердің қол қойылуы керек.
Кассирдің есебінде корреспонденцияланатын шоттарға белгі жасалады,
содан соң оның деректері 451 – “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол
ақша” шотының дебеті мен кредиті бойынша машинограммаға немесе есеп
регистрлеріне көшіріледі.
Касса бойынша операциялардың, яғни 451 шоттың кредиті мен дебеті
есебін кассир жүргізеді. Регистрлерге жазулар бухгалтерияға кассир есебінің
түсуіне қарай жүргізіледі. Бірыңғай корреспонденцияланған шоттардың
сомалары біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші
жұлдызына регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас
кітаптағы 451 шоттың қалдығына сәйкес келуге тиіс.
Касса бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есеп операцияларының негізгі
корреспонденциясы
1 451 701
Өндірілген өнімдерді сатудан қолма-қол келіп
түскен ақша қаражаттары
2 Алынуға тиісті жал төлемі кассаға келіп түсті 451 334
3 Келіп түсуге тиісті жолдағы ақша қаражаттары 451 411
кассаға келіп түсті
4 Тауарларды сатудан қолма-қол келіп түскен ақша 451 702
қаражаттары
5 Артық тұрған материалдарды сатқаннан қолма-қол 451 727
келіп түскен ақша
6 Жұмысшы қызметкерлерге артық төленген еңбекақы 451 333
сомасы кассаға қайтарылды
7 Есеп беруге тиісті адамдардың бұрын аванс ретінде 451 333
алып,жұмсамаған сомасы кассаға қайтарылды
8 Жарғылық қорды толтыру үшін үлес қосушылардан 451 511
қолма-қол келіп түскен ақша
9 Заңды тұлғалар мен жеке адамдардың берешек қарызы 451 333,334
кассаға қабылданды
10Енщілес, тәуелді серіктестіктердің берешек сомасы 451 321-323
кассаға келіп түсті
11Кассаға банк және банктен тыс мекемелердің 451 601-603
несиелері келіп түсті
12Алынған материалдық емес активтердің құны кассадан101-106451
төленді
13Алынған құнды қағаздардың құны кассадан төленді 401-403451
14Сатып алынған материалдық құндылықтардың құны 201-208451
кассадан төленді
15Өнімдерді сату және әкімшілік шығындары кассадан 811,821451
төленді
16Келіп түскен тауарлардың құны кассадан төленді 222 451
17Кассадан есеп айырысу немесе валюталық шотқа 441,431451
ақшалай түскен түсімдер аударылды
18Субъектінің сатып алған өз меншігіндегі акциясын 451 521
қайта сатудан түскен табыс кассаға қабылданды
19Акционерлер мен үлес қосушыларға есептелінген 621-622451
дивидендтер сомасы кассадан төленді
20Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелінген 681 451
еңбекақы сомасы кассадан төленді
21Субъектінің лауазымды тұлғалар алдындағы борышы 682 451
кассадан төленді
22Құнды қағаздарды сатуға байланысты шығындар 843 451
кассадан төленді
23Есеп беруге тиісті адамдарға кассадан төленген 333 451
сома
24Субъектінің кассасынан жұмысшы қызметкерлерге 333 451
берілген несие сомасы
25Кассадан жұмысшы қызметкерлердің 687 451
депонеттелген(уақытында алмаған) еңбекақы сомасы
төленді
26Банк немесе банктен тыс мекемелерден алынған 601-603451
несиелер сомасы кассадан қайтарылды
1.2 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның есебі.
Шетел валютасымен есеп айырысуды жүргізген кезде субъектілер 452 шотын
ашады. Валюта кассасындағы есеп субъект кассасындағы операцияларға ұқсас
жүргізіледі, тек оның айырмашылығы мынадай: кіріс және шығыс касса
ордерлеріне, касса кітабында қаражаттар сомалары шетел валюталарымен және
теңгеге айналдырылған түрінде көрсетіледі.
Валюта кассасы үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта операциялары
үлкен көлемде жүргізілген кезде жеке машинограммалардың және басқа да есеп
регистрлерінің жүргізілуі мүмкін.
Валюта түскен кезде 452-шоты дебеттеледі де және мына төмендегі
шоттар кредиттеледі:
431-“Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша” шоты – валюта
шотынан валюта түскен кезде;
301-“Алынуға тиісті қарыздар” шоты – кассаға алынған валюта
түсімінің сомасына;
725-“Бағам айырмашылығынан түскен табыс” шоты – тиісті шетел
валюталарына қатысты теңге бағамының құлдырауы жағдайындағы бағам
айырмашылықтарының сомасына;
333-“Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары” шоты – есеп
беретін адамдардың кассаға өткізілген валюта түріндегі сомаларына.
Валюта кассасынан валюта берген кезде – 452-шот кредиттеледі және
мына төмендегі шоттар дебеттеледі:
333-“Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары” шоты –
есебіне берілген шетел валютасының сомасына;
431-“Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша” шоты – валюта
шотына өткізілген валюта сомасына;
844-“Бағам айырмашылығы бойынша шығыстар” шоты – тиісті
валюталарға қатысты теңге бағамының көтерілуі нәтижесінде болған бағам
айырмашылықтары сомасына.
1.3 Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма-қол ақшаның есебі.
Қоғамдық тамақтандыру мен бөлшек сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне
байланысты олардан түсетін түсімнің басым көпшілігі қолма-қол ақша
қаражаттары бойынша түсетіндіктен, оларға оперативтік кассасының есебін
жүргізуге тура келеді. Оперативтік касса, әдетте, сауда залында
орналасады.№1034 6 тамызда шыққан Қазақстан Республикасының Үкіметінің
қаулысына сәйкес, қолма-қол ақшамен есеп айырысатын барлық шаруашылық
жүргізуші субъектілердің Ережесі бекітілген. Аталған ережеде тыңшылық
жадысы бар бақылаушы кассалық машинасын (ТЖБКМ) енгізуді ұсынған болатын.
Кассалық аппараттарды міндетті түрде салық органдарында тіркеуден
өткізеді.Оны тіркеуден өткізу үшін келесідей құжаттарды ұсыну керек: арыз,
заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеуден өткені туралы куәлігінің көшірмесі,
БКМ (бақылаушы кассалық машина) поспорты, қолма-қол ақшаны тіркейтін
журналы т.б. Салық органдары арыз бланкісінің дұрыс толтырылғанын және БКМ-
ның белгіленген талапқа сәйкес келетіндігін тексеріп есепке қояды, сосын
ТЖБКМ-на карточкасын береді. БКМ-ның пайдалану мерзімі біткен соң салық
органына қайтарылады. БКМ қондырған кезде салық органының өкілетті
инспекторы тыңшылықты жадында сақтайтын қондырғыға пароль енгізеді. Пароль
шаруашылық жүргізуші субъектінің тіркеуден өткен салық органдарында
сақталады.
Ақша операциялық кассаға түскен кезде 451”Операциялық кассадағы
қолма-қол ақша” аралық шоты дебеттеледі және мына шоттар кредиттеледі:
701-“Дайын өнімдерді сатудан түскен кіріс”, 704-“Көлік ұйымдарының
жүктер мен жолаушылар тасымалы жөніндегі қызметтерінен түскен табыс”
шоттары және басқа да шоттар-кассаға алынған түсімнің сомасына;
301- “Алынуға тиісті қарыздар” шоты – сатып алашылар мен тапсырыс
берушілердің кассаға алынған сомаға.
Кәсіпорын кассасына түскен түсімді өткізгенде – 451 шоты
дебеттеледі де, ал 451 шотының “Операциялық кассадағы қолма-қол ақша”
субшоты кредиттеледі.
1.4 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де ашылуы мүмкін.
Банк келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде,
шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе
үшінші тараптарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарамын
орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Банк
шоттары бойынша жасалған келісім-шарты келесі мәліметтерден тұрады:
реквизиттері, келісім мәні немесе келісім-шарттың жасалған нәрсесі, салық
қызметі органдары берген салық төлеуші-шот иесінің тіркеме нөмірі, банктің
көрсететін қызметінің шарты және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар
тарапынан келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін.
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті – заңды тұлға мен
оның жекелеген құрылымдық бөлімшесі арасында келісім жасау үшін: қойылған
қол үлгілері және мөр таңбасы бар құжаты клиенттің салық есебіне қойылғанын
растайтын, салық қызметі органдары берген, белгіленген үлгідегі құжаты,
аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық
жүргізуші субъектінің Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қорына
жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі фактісін растайтын
белгіленген үлгідегі құжаты, мемлекеттік тіркеуден өткендігін растайтын,
өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе
оған теңестірілген құжаттың көшірмесі, ҚР заң тәртібімен бекітіліп,
куәландырылған құрылтайшылық құжаттың көшірмесі тапсырылады.
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан
қабылдауға келісім-шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге
және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім-шартта қарастырылған
тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне
алады.
Егер де банкте шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша
қаражаттарының фактісі анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне
хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім-шартта
қарастырылғаны жөн.
Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер
арқылы жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының
көшірмелерін беру қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде
қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы жүзеге асырылады. Банк шот
иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру қызметін электрондық
тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы
атқаруға құқылы. Банктердегі есепшоттары бойынша операцияларды тоқтату
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының
жұмсалынбауына немесе алуға тыйым салу құқығы бар өкілетті органдардың
тиісті шешімдерінің негізінде жүзеге асады. Банкідегі есепшоттары бойынша
операциялардың жаңартылуы осы шешімдерді қабылдаған тиісті органдардың
жазбаша хабарландыруының немесе қаулыларының негізінде жүзеге асырылады.
Жаңадан ашылатын заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңына
сәйкес жарлық капиталын төлегенін қуаттайтын құжаттарды ұсынуы тиіс, ол
үшін банк келісім-шарттың негізінде оларға уақытша жинақ шоттарын ашады. Ал
мемлекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлғаға ағымдағы шоттар ашады.
Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.
Заңды тұлға – шот иесін тарату немесе қайта ұйымдастыру кезінде,
немесе заңды тұлғаның шотын бір жылдан астам, ал жеке тұлғалардың шотына үш
жылдан астам кезеңде ақша келіп түспеуіне байланысты банкі шоттары
жабылады, ал басқа жағдайда оны жабуға тыйым салынады.
Банкідегі есепшот жабылғаннан кейін субъект осы жөнінде он күндік
мерзім ішінде шот иесінің банкідегі есепшоты жабылғандығы туралы хабарлама
жасалуы тиіс.
Есепшоты жабылған кезде сондай-ақ иесінің аты немесе есепшоттың
нөмірі өзгергенде – шот иесі қолдарындағы пайдаланбаған чектерді банкіге
қайтаруы керек.
Есеп айырысу шоты бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есеп операцияларының
негізгі корреспонденциясы
1 Есеп айырысу шотына субъектінің жарғылық 441 511
қорын толтыру мақсатымен үлес қосушылардан
келіп түскен сома
2 Сатып алушылардан жіберілген өнім, 441 301,321-323
көрсетілген қызмет, істелген жұмыстар үшін
келіп түскен сома
3 Есеп айырысу шотына вексельден келіп
түскен сома:
негізгі берешектердің қарыз сомасы; 441 302
есептелінген пайыздар. 441 332
4 Есеп айырысу шотына жалға алушылардан 441 724,332
пайдаланғаны үшін түскен қаржы
5 Жалға алушылардан жалға алып пайдаланғаны 441 724
үшін есептелінген пайыз сомасы есеп
айырысу шотына келіп түсті
6 Есеп айырысу шотына кассадан келіп кіріске441 451
алынған сома
7 Басқа да берешектерден қарызын өтеу үшін 441 334
келіп түскен сома
8 Есеп айырысу шотына келіп кірістелген банк441 601
несиесі
9 Есеп айырысу шотына банктегі арнайы шоттан441 423
келіп түскен сома
10 Есеп айырысу шотына келіп кірістелген 441 602
банктен тыс мекемелердің несиесі
11 Есеп айырысу шотына келіп түскен 441 724
акциялардың дивидендтері
12 Есеп айырысу шотына облигациялардан пайыз 441 724
түрінде келіп түскен табыстар
13 Есеп айырысу шотына келіп түскен ұзақ 441 724
мерзімді инвестициялар дивидендтер сомасы
14 Есеп айырысу шотына құнды қағаздарды 441 723
сатқаннан келіптүскенсома
15 Кәсіпорынның өз акциясын қайта сатудан 441 521
есеп айырысу шотына келіп түскен табысы
411
Жолдағы деп есептелінген ақша 441
16 қаражаттарының есеп айырысу шотына келіп
түсуі
17 Бюджетке төленген салық сомасының артығы 441 631,633,634
есеп айырысу шотына қайтарылды
18 Есеп айырысу шотына келіп түскен атқарушы 441 726
органдардың субсидиялары
19 Бағасы есеп айырысу шотынан төленіп 101-106 441
кіріске алынған материалдық емес активтер
20 Құны есеп айырысу шотынан төленіп кіріске 121-125 441
алынған негізгі құралдар
21 Құны есеп айырысу шотынан төленген 126 441
монтаждауды қажет ететін бөлшектерді
кіріске алу
22 Негізгі табынды толтыру үшін жас малдарды 126 441
бағып өсіруге кеткен шығындар есеп айырысу
шотынан төленді
23 Ағымдағы айдың қысқа мерзімді жалдық 811,821, 441
міндеттемесі есеп айырысу шотынан төленді 937,947,
687
24 Материалдарды қосалқы бөлшектерді сатып 351 441
алу үшін алдын ала аванс ретінде есеп
айырысу шотынан төленген сома
25 Қызмет көрсетушілерге, орындаушыларға 352 441
істейтін жұмыстары үшін алдын ала аванс
ретінде есеп айырысу шотынан төленген ақша
қаражаттары
26 Алынған құнды қағаздардың құны есеп 401-403 441
айырысу шотынан төленді
27 Банк және банктен тыс мекемелерден алынған601-603 441
несиелер есеп айырысу шотынан қайтарылды
28 Үлес қосушыларға, акционерлерге 621-622 441
есептелінген дивиденд сомасы есеп айырысу
шотынан төленді
29 Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан 631,634 441
ұсталынған табыс салығы есеп айырысу
шотынан бюджетке аударылды
30 Қосылған құнға салынған салық сомасы есеп 633 441
айырысу шотынан бюджетке аударылды
31 Сақтандыру компаниясына сақтандыру төлемі 651 441
есеп айырысу шотынан аударылды
32 Әлеуметтік салық сомасы есеп айырысу 634 441
шотынан бюджетке аударылды
33 Жабдықтаушылардан алынған тауарлар үшін 671 441
берешек сома есеп айырысу шотынан
аударылды
34 Ұзақ мерзімді жал төлемі есеп айырысу 683 441
шотынан аударылды
35 Құнды қағаздарды сатуға байланысты кеткен 843 441
шығындар сомасы есеп айырысу шотынан
төленді
36 Еңбекақы,зейнетақы және тағы да басқа 451 441
төлемдерді төлеу үшін есеп айырысу шотынан
кассаға ақша алынды
ІІ- тарау. Ақша қаражаттары аудитінің жоспары және бағдарламасы
1. Ақша қаражаттары аудитінің маңыздылығы
Ақша қаражаттары дегеніміз – шаруашылықтың кассасындағы және
банктердегі шоттардағы нақты ақшалар. Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкісінің нормативтік актілерге және басқа да заң актілерінің талаптарына
сәйкес барлық шаруашылық жүргізуші шаруашылықтар өз ақша қаражаттарын
оларға қызмет көрсететін банктердің тиісті мекемелеріндегі шоттарда
сақтауға міндетті. Шаруашылық күнделікті қажетін өтеу үшін қалдырылған ақша
қаражаттары, Ұлттық Банктің белгілеген көлемінде шаруашылықтың кассасында
сақталуы тиіс.
Аудитор ақша қаражаттарының есебіне тексеру жүргізген кезде,
құжаттары бойынша жүргізілетін жаппай тексеру әдісін қолдануға тиісті.
Аудитор ақша қаражаттарының сақтау және заңды тұлғалармен есеп айырысу үшін
Қазақстан Республикасының және шетелдердің банк мекемелерінде ұлттық және
шетелдік валютада ашылған шоттарын анықтауға міндетті. Сондай-ақ,
шаруашылықтың ішіндегі кассалардың санын да қоса анықтайды.
Шаруашылықтағы ақша қаражаттарының есебінің тиімділігін арттырып,
талапқа сай жүргізілуіне бірден-бір әсер ететін фактор – ол уақтылы
жүргізілген түгендеу. Аудитор түгендеудің материалдарымен танысып, оның
нәтижесі бойынша жасалған актіде көрсетілген фактілерге назар аударып,
олардың кейбіреулерін қағазға жазып алып, тексеру барысында қайталануын
бақылауға алады. Түгендеу ақша қаражаттарына және басқа да, бетінде ақшалай
бағаланып номиналды құндылығы жазылған құндылықтарға жүргізіліп, түгендеу
актісінде көрсетілген нақты қолда бар ақша қаражаттарды, құндылықтарды,
ақша құжаттарын сол түгендеу жүргізілген күні берген есеп мәліметтерімен
салыстырылып нәтижесінің шығарылғандығын тексереді. Жол үстіндегі ақша
құжаттарына түгендеу жүргізгенде, сол түгендеу жүргізген күні жол үстіндегі
екенін растайтын құжаттарының көшірмелерінің тіркелгендігін анықтайды.
Банктердегі, есеп айырысу, валюталық және арнайы шоттардағы ақша
құжаттарына жүргізілген түгендеудің банктен алынған көшірмелердегі
мәліметтерімен салыстырылып тексеру арқылы жүзеге асырылғандығын анықтайды.
Шаруашылықтың басшысының түгендеудің нәтижесінде жасалған актіні мамандарды
қатыстырып талқылап бекіткендігін анықтап, кеткен кемшіліктер бойынша
қаралған шараларды растайтын хаттамамен танысып, кассалық операциялардың
есебін тексерумен ұштастырып жалғастырады. Шаруашылықтың қаржы шаруашылық
қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспарында ақша
қаражаттарының ақпараттарын жинақтап, қозғалысын таратып отыру үшін V “Ақша
қаражаттары” бөлімінің 41 “Жол үстіндегі ақшалар”, 42 “Банктегі арнайы
шоттардағы нақты ақша қаражаттары”, 43 “Валюталық шоттағы нақты ақшалар”,
44 “Есеп айырысу шотындағы нақты ақшалар” және 45 “Кассадағы нақты ақшалар”
бөлімшелерінің синтетикалық шоттары қаралған.
Ақша қаражаттарының аудитін жүргізгенде аудитор мыналарды анықтайды:
- касса-банк операцияларын атқаратын қызметкерлердің сандық және сапалық
құрамы;
- касса –банк құжаттарын жасап, өңдейтін адамдар үшін есеп пен ақша
бақылауын әдістемелік және ереже белгілейтін қамтамасыз етудің бар-жоғы;
- бұл жұмыс учаскесінің қызметкерлері кімге есеп береді;
- касса-банк және басқа ақшалай операциялардың дұрыстығын кім, қашан және
қалай тексереді?
- кәсіпорында кассадағы ақшаның бар-жоғын кенеттен тексеруді жүйелі
жүргізуге арналған тұрақты жұмыс істейтін комиссияны тағайындау туралы
басшының бұйрығы бар ма?
- бұл бұйрық орындала ма, кассаны кенеттен тексеру актілері бар ма және
олардың мазмұны қандай?
- аналитикалық және синтетикалық есеп, шаруашылықішілік бақылау мен ақшалай
операцияларды жедел қолдау жолға қалай қойылған?
Осылайша ұйымның ақша қаражаттары қозғалысын тексеру, оның аудитін
жүргізудің маңыздылығы жоғары деп айтуға болады.
2.2 Ақша қаражаттары аудитінің жоспары
Аудиторлық тексерудің бастапқы кезеңі жоспарлау болып танылады.
Аудитті жоспарлау міндеттеме-хатқа қол қоюға дейін және экономикалық
субъектімен келісім шарт жасағанға дейін басталады. Аудиторлық
жоспарлаудың мақсаты – оның стратегиясы мен тактикасын анықтап, аудиторлық
тексерудің жалпы жоспарын құру және аудиторлық бағдарлама жасау.
Аудитті жоспарлау процесі бірнеше кезеңнен өтеді:
1) Алдын ала жоспарлау;
2) Жалпы жоспарды дайындау және құру;
3) Бағдарламаны дайындау және құру.
Аудиторлық ұйымдар жоспарлау кезінде кешенділік, үздіксіздік және
тиімді сияқты бірқатар қағидаларды сақтауы қажет. (сурет 1)
Әдетте, жоспарлауға уақыттың көбірек үлесі бөлінеді (қайталанған
аудитте – 5-10%; алғашқы аудитте – 20-25% және одан да жоғары), олар
аудиторлық тексеруге жұмсалады. Бірақ, жоспарлау көлемі әр нақты жағдайда
клиентпен жүргізетін жұмыс шартына байланысты. Сапалы жоспарлауға жұмсалған
уақыт және күш тексеруге кететін уақыт пен күшті үнемдеп, нәтиже
сенімділігін жоғарылатады.
2.3 Ақша қаражаттарының аудитінің бағдарламасы
Аудитор шаруашылықтың есеп айырысу шоттарының және кассаларының
құрылымымен танысқаннан кейін, ақша қаражаттарының есебін тексерудің
аудиторлық бағдарламасын жасайды.
Бағдарламада тексеруді талап ететін мәселелер ретімен жазылып,
тексеру барысында басшылыққа алынып, кездескен фактілерге байланысты
толықтырулар мен түзетулер енгізіліп отырады. Ақша қаражаттарының
аудиторлық бағдарламасы мыналарды қамтуы мүмкін:
- баланстың көрсеткішінің, Бас кітаптың және есеп регистрлерінің,
машинажазбалардың мәліметтерін салыстырып тексеру;
- ақша қаражаттары шоттарының синтетикалық және аналитикалық есеп
мәліметтерінің сәйкестігін және дұрыс жүргізілгендігін тексеру;
- кассаға түгендеу жүргізуді және касса операцияларын тексеруді;
- банктегі арнайы шоттардың ашылу тәртібін және жүргізілген
операцияларының заңдылығын тексеруді;
- есеп айырысу тәртібін бұзуға жол бергені үшін қолданылған шараларды
тексеруді;
- шаруашылықтың келісімінсіз, олардың шоттарынан қаражаттың аударылу және
есептен шығарылу фактілерін тексеруді;
- шаруашылықтағы ақша қаражаттарының есебіне ішкі бақылаудың қалай
ұйымдастырылғанын тексеруді. (кесте 1)
Ақша қаражаттары аудитінің бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері, бағалаудың
критерийлері мен тәсілдері
1. Ақшалай операцияларды атқаратын Кадр бөлімінің мәліметтері, білім
(кассир, бухгалтер және т.б) мен біліктілік туралы куәліктер,
қызметкерлер құрамын білу жұмыс өтімі, іскерлік қасиеттері
және т.б.
2. Ақша алу, сақтау және қолдану Заңнамалық актілердің,
үшін әдістемелік, нормативті және стандарттардың, нормалардың,
материалдық базамен қамтамасыз ережелердің, нұсқаулықтың, құжат
етуді тексеру бланкілерінің, касса, сейф
бөлмелерінің, күзет дабылдамасының
және т.б. бар-жоқтығы
3. Операцияларды құжаттау, ресімдеуКірістік және шығыстық кассалық
мен ақшаны басқару жағдайын алдын ордерлерді тіркеу журналы, ақшалай
ала шолудың дұрыстығын тексеру қаражаттың қозғалысы есебі кітабы,
бастапқа құжаттар және т.б.
4. Ақша қозғалысы жөніндегі Төлем – тапсырмалары мен талаптары,
операцияларды көрсетудің журнал-ордерлер, тізімдемелер
дұрысытығын, толықтығын, дәлдігін (ведомостер) сенімхаттар,
тексеру вексельдер, бланк көшірмелері, чек
түбіртектері және т.б.
5. Кассаны түгендеу мен кассалық Кәсіпорын басшысының тұрақты жұмыс
операцияларды, ақшаны, құнды істейтін комиссия мен кассирді
қағаздарды және қатаң есептегі тағайындау туралы бұйрықтары, жеке
бланкілерді тексеру материалдық жауапкершілік туралы
шарт, кассаны түгендеу актісі,
кірістік және шығыстық ордерлер
(КО-1, КО-2), кассалық құжаттарды
тіркеу журналы (КО-3), касса кітабы
(КО-4), аванс есебі, журнал ордер
1, 1 тізімдеме (ведомость) Бас
кітабы, 401-403, 411, 421-424
шоттары және т.б.
6. Ақшаның сақталуы мен мақсатты
пайдаланылуын тексеру
7. Касса-банк операцияларын атқару
мен есеп сақтау шарттарын айқындау
үшін тексеру, байқау және тестілеу
8. Банк операцияларын, құжаттардың
түгелдігі мен анықтығын тексеру
9. Ақшаны есептен шығару, кассалық
және қаржылық тәртіпті сақтауды
тексеру
10. Инкассо қолданудағы, есеп Банк көшірмелері мен бастапқы
айырысудың аккредитивтік және құжаттар, оларға тіркелген:
чектік түрлерінің, құрылымдық аккредитивтер, чек кітапшалары,
бөлімшенің ағымдағы басқа шоттарын төлем тапсырмалары, пошта
ашудың дұрыстығы мен заңдылығын аударымдарының түбіртектері, 1-3
тексеру журнал-ордерлері; 1,2,3
журнал-ордерлеріне тізімдемелер.
Қолданыстағы заңнамаларға
нормативті-анықтама ақпаратының,
тізімдемелік нұсқаулықтар,
стандарттар мен ережелердің сәйкес
келуі
11. Жол-жөнекей ақша сомасының 3 журнал-ордер, 3 журнал-ордерге 1
шынайылығы, өнімді және басқа тізімдеме, 411 Жолдағы ақша шоты
іс-әрекетті, жұмысты және бойынша Бас кітап, шот-фактуралар,
көрсетілген қызметті өткізуден тауарлық-көліктік жүкқұжаттар,
түскен түсімнің түгелдігін тексеру қабылдау-тапсыру актілері және
басқа бастапқы құжаттар
12. Баланс көрсеткіштерін Бас кітапБаланс, 401-403, 411, 421-424,
мәліметтерінің сәйкестігін тексеру 431-432, 441, 451-452 шоттар
бойынша Бас кітап
13. Ақша қозғалысының синтетикалық Бас кітап, 1-4 журнал-ордерлер, 1-3
және аналитикалық есебін жүргізу журна-ордерлердің тізімдемелері,
дұрыстығын тексеру касса кітабы және ақша қозғалысы
туралы басқа құжаттар
14. Қысқа мерзімді инвестициялар Акциялар, облигациялар, депозиттік
бойынша операциялардың дұрыстығын сертификаттар, депозиттер, бондар,
тексеру қазынашылық вексельдер, опциондар,
варранттар, фьючерстік мәмілелер
ІІІ-тарау. Ақша қаражаттары аудитінің жоспары және бағдарламасы
2.1 Кассалық операциялардың есебінің аудиті
Шаруашылықтың ішіндегі нақты қолма-қол ақшаны қабылдау, тарату және
сақтау операциялары шаруашылықтың кассасы арқылы жүзеге асырылады.
Кассада сақталатын ақша 451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты
ақшалар және 452 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақшалар 45
бөлімшесінің Кассадағы нақты ақшалар шоттарында ескерілуі тиісті. Осы
шоттардың дебетінде кассаға түсетін ақша, кредитінде – кассалық есептен
шығатын ақша жазылады. Бұл шоттар бойынша жазбалар кірістік және шығыстық
кассалық ордерлер негізінде жасалды. (кесте 2)
Кассалық операцияларды аудиторлық тексерудің бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1. Ақша мен кассадағы басқа Касса ревизиясы бойынша комиссияны
құндылықтардың бар-жоғы мен тағайындау, кассирді тағайындау
жағдайын түгендеу туралы кәсіпорын басшысының
бұйрықтары; кассирмен материалдық
жауапкершілік туралы шарт, кассалық
құжаттар (КО-1, КО-5), аванстық
есептер, кассаны түгендеу актілері,
1 тізімдеме (ведомость), 1
журнал-ордер, Бас кітап және т.б
2. Кассалық операцияларды құжаттық Кассалық құжаттар (КО-1, КО-5),
ресімдеудің дұрыстығын тексеру аванстық есептер, кассаны түгендеу,
1 журнал-ордерге 1 тізімдеме
(ведомость), Бас кітап және т.б
3. Қолма – қол ақшаны кіріске Банк көшірмелері, чек кітапшалары,
алудың мерзімділігі мен заңды және жеке тұлғалармен
толықтығының дұрыстығын тексеру шарттар, банк көшірмелеріне
тіркелген бастапқы құжаттар
кассалық құжаттар (КО-1, КО-5), 1
журнал-ордерге, Бас кітап және т.б
4. Ақшаны шығысқа шығарудың КО-1, КО-2, КО-3, КО-4, КО-5, 1
дұрыстығын тексеру журнал-ордер, Бас кітап және т.б.
5. Бухгалтерлік есептегі шоттарда Бастапқы құжаттар, 1 журнал-ордерге
операцияларды көрсетудің дұрыстығын1 тізімдеме (ведомость), 1
тексеру журнал-ордер, Бас кітап және т.б.
Аналитикалық кестені әзірлеу және
тұжырымдар мен ұсыныстарды негіздеу
6. Кассалық операциялар аудитінің Кассаны тексеру актісі, ескертулер,
қорытындылары бойынша тұжырымдар оларды жою жөніндегі ұсысынтар
мен ұсыныстарды әзірлеу
Кәсіпорынның кассадағы ақша қозғалысын ішкі бақылаудың болмауы
немесе жеткіліксіздігін білдіретін белгілері мыналар:
- кассадағы ақшаны толықтай парақтап қайта санау мен басқа құндылықтарды
тексеретін кенеттен болатын ревизияның кәсіпорында жолға қойылмауы;
- кәсіпорында тексерудің мерзімділігін белгілейтін басшы бұйрығының
жоқтығы;
- кассаға ревизияны немқұрайлы өткізудің барлығы – ревизия өткізетін
комиссияға тұрақты тек бір адамдардың ғана тағайындалуы, банкнотты
парақтап қайта санауды айғақтайтын, ревизия комиссиясы актісіне
тіркелген жұмыс жазбаларының болмауы және т.б;
- кәсіпорын басшысы өкімінде көрсетілмеген бас бухгалтер мен кәсіпорын
басшысын жанай өтіп, басқа адамдарға кірістік және шығыстық құжаттарға
қол қою құқығын беру;
- кассир ауысқанда (жұмыстан шыққанда) кассаға ревизияны сырт көзге ғана
(формальды) өткізу;
- штатта кассирдің болмауы, бұл функциялар кәсіпорын басшысының жазбаша
өкімінсіз есеп қызметкеріне жүктелсе;
- кассирмен толық материалдық жауапкершілік туралы шарттың жоқтығы;
- мұндай процедура ол үшін әдеттегідей екендігін дәлелдейтін кассирдің
кассаны ревизиялауға дайындығының болмауы.
Касса мен кассалық операциялардың аудиті негізінде үш бағыт бойынша
өтеді: қолма-қол ақшаны түгендеу, оларды түгел және уақтылы кіріске алуды
тексеру, ақшаны шығыстарға есептен шығарудың дұрыстығын тексеру.
Жалпы алғанда касса мен кассалық операциялады тексергенде келесі
әдіснаманы қолдануға болады:
1. Кассаны түгендеу аудитордың тексеру орнына келгенінде бірден өткізіледі.
Оны өткізуге дейін аудитор мыналарды анықтауы тиіс: кәсіпорында басшының
кассадағы ақшаның бар-жоғын кенеттен тексеруді жүйелі жүргізу үшін
тұрақты жұмыс істейтін комиссия туралы бұйрығы бар ма, бұйрық орындала
ма? Кассаны кенеттен тексеру актілері бар ма және олардың мазмұны
қандай, тексерілетін кәсіпорынға бір кассир немесе бірнеше кассир (немесе
соған уәкілетті тұлға) қызмет көрсете ме, кассир тек тексерілетін
кәсіпорында ғана жұмыс істей ме немесе өз міндеттерін басқа ұйымдарға
қызмет етумен қоса атқара ма, кассирді тағайындау туралы бұйрық және
кәсіпорын әкімшілігі кассирмен жасасқан материалдық жауапкершілік туралы
шарт бар ма, кассир кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен танысты
ма?
2. Кассаға тексеруді жүзеге асырғанда, аудитор мынадай шарттарды сақтауға
міндетті: тексеру құрамында кәсіпорынның кассир мен бас бухгалтері
міндетті түрде кіруге тиісті, кәсіпорын басшысы тағайындаған тұрақты
жұмыс істейтін комиссия мүшелерінің қатысуымен жүргізіледі, кассаны
тексеру кезінде кассаға бөгде кісілерге кіруге рұқсат етілмейді және
касадан тыс операциялар доғарылады.
3. Кассаны тексеру мүмкін болмағанда немесе бірнеше касса болғанда олардың
барлығын аудитор мөрлеп жабады. Кілт кассирде қалады, ал мөр аудиторда
болады. Бұл бір кассадағы ақшаның жетіспеушілігін басқа кассадағы бар
ақша есебінен орнын жабу мүмкіндігін болдырмау мақсатымен жасалады.
4. Кассир ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І тарау. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
1.1 Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
1.2 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның есебі.
1.3 Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма-қол ақшаның есебі.
1.4 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
ІІ- тарау. Ақша қаражаттары аудитінің жоспары және бағдарламасы
1. Ақша қаражаттары аудитінің маңыздылығы
2. Ақша қаражаттары аудитінің жоспары
3. Ақша қаражаттары аудитінің бағдарламасы
ІІІ тарау. Ақша қаражаттары аудитін жүргізуді ұйымдастыру
3.1 Кассалық операциялардың есебінің аудиті
3.2 Есеп айырысу, валюталық және банктегі басқа да арнайы шоттары мен
жол үстіндегі ақша қаражаттары есебінің аудиті
3.3 Есепте көрсетілген қателіктер және аудиторлық қорытынды
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі экономика жағдайында аудиттің өте өзекті бағыты – ағымдағы
активтің ең жылжымалы және толық өтімді элементтері қатарына жататын ақша
мен оның баламаларының төлеу циклі мен қозғалысын тексеру болып табылады.
Ақшалай операциялар қарқынды кең ауқымды сипатта. Дәл осы учаскеде
резервтер мен әр түрлі бұрмалаулар жасырынған.
Ақшалай және кассалық-банктік операцияларды жүргізу заңнамалық,
жалпы мемлекеттік, ведомоствалық және басқа нормативті актілермен
жеткілікті түрде қатаң реттелген. Сондықтан төлеу циклі функционалды
аудитін өткізуге дайындық кезінде қабылданған заңдардың, стандарттардың,
бухгалтерлік есептің, аудиттің, ақша тасуын, қолданылуын, қаржылық
бақылаудың нормалары мен ұйымдастыру ережелерінің талаптарын мұқият оқып-
білу қажет. Аудитор кәсіпорынның төлеу мен қозғалыс циклін есептеу мен
бақылау жүргізудің сапалы жақтары туралы анық тұжырымдамаларын қамтамасыз
ету қажеттілігіне байланысты проблемалық сипаттағы көптеген заңдық,
ұйымдастырушылық, әдіснамалық, (методологиялық), қаржылық, есептік,
экономикалық мәселелерді шешудің баламалы мүмкіндіктерін қарастырған жөн.
Дегенмен жалпы аудитте ақшалай операцияларды тексеру мен ревизиялау
тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктері бар. Олар жалпы әдістер арқылы жасалса
да, бұл операцияларды уақтылы және тиімді атқаруға ерекше көңіл аударатын
төлеу циклінің функционалдық аудитінде бұлар шынында жеткіліксіз. Сондықтан
ғылыми зерттеулердің күн талабына сай бағыты ақшаны басқарудың функционалды
аудитінің ерекше тәсілдерін анықтау мен ізденістерін талдау болып саналады.
Ақшалай ағымның төлемі мен қозғалысы циклі функционалды аудитінде
экономикалық талдау, бақылау мен статистиканың классикалық әдістерімен
қатар сарапшылық бағалау, жай және күрделі пайыз есептеулері, дисконттау,
интегралды, сараланған (дифференциалды), және матрицалық тәсілдер, желілік
(линейный), желілік емес және өсіңкі (динамикалық) бағдарламалау әдістерін,
операцияларды, ойын теорияларын, шешім қабылдау және т.б кеңінен қолданылуы
керек. Функционалды аудиттің арнайы әдіс тәсілдерінің көмегімен ақшаны
басқару мен құнды қағаздардың тиімділігін арттыру мен ұйымдастыруды
жақсартудың әр түрлі резервтерін ашуға болады. Мәселен, инкассация мен
төлемді тездету, флоутты, электронды ақша аударуды, сейф жүйесін, репо
мәмілесін, бақылау шегі теориясын және т.б. ең көп шамаға молайту сияқты
тәсілдерді дұрыс және уақтылы қолдану нақты ақша мен құнды қағаздарды
шапшаң және ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді.
І-ТАРАУ. Кассадағы және есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
1.1 Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық
жүргізуші субъектінің кассасы болады.
Кассир – материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу
тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке
дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақы мен басқа
да төлемдерді беру үшін субъекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа
адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара
жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.
Кассадағы операциялар есебі 45-“Кассадағы қолма-қол ақша”
бөлімшесінің активті жинақтаушы шоттарында:
451- “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша” және 452-
“Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша” шоттарында
жүргізіледі.
“Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның” есебі
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды
жүргізу тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).
Кассаға ақша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге
асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған
жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны
қабылдағаны туралы түбіртек беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде
кассир “Төлем таңбаларын анықтау тәртібін” басшылыққа алуға міндетті.
Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерімен немесе басшы мен бас
бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша
беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттамен рәсімделеді.
Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда субъект басшысының
рұқсат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген
адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде кассир алушының
төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы
мен нөмірін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетіледі.
Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде
ақшаны алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты
көрсетіледі. Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол
тізімдемеге: “Сенімхат бойынша” деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс
ордеріне немесе ведомостьқа қоса тіркейді.
Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен
сыйлықтар төлем тізімдемесі бойынша таратылады, оның қас бетінде ақша
беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас
бухгалтер қол қояды.
Банктен ақша алғаннан кейін үш күн өткен соң, кассир төлем
тізімдемесіне еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты-
тегінің тұсына мөртабан соғады немесе '' Депозитке салынды” деп қолымен
жазып белгі соғады, берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі;
тізімдемеде нақты төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде
жазылады. Егер төлемді кассир емес, уәкілдік алған адам жасайтын адам
болса, төлем тізімдемесінде:”Тізімдеме бойынша ақша таратқан” деген жазу
жазылады.Касса ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол
берілмейді.
Касса операцияларының есебін кассир Касса кітабында жүргізіледі,
ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар
санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың
бірін кассир бірінші дана ретінде толтырады және ол кітапта қалады.;
екіншісі көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы бетін толтырады. Ол
кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып табылады. Касса
операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің бет жағынан
басталады. Алдын ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын бөлігіне сай
келетіндей етіп парақты қиылатын сызық бойымен қойғаннан кейін жазу үшін
жыртылатын парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына салып,
парақтың жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен жазуды
одан әрі жалғастырады.
Есеп бланкісі операциялар аяқталғанға дейін бір күн бойы
жыртылмайды. “Соның ішінде жалақыға” деген жолдың бойында касса бойынша
шығысқа есептен шығарылмаған жалақыға арналған төлем тізімдемелері бойынша
сомасы да көрсетіледі.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет
жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге
берілгені жөніндегі құжаттың нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы
көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінің аяғында кассир берілген ақшаның
жиынтығын шығарады және күн аяғындағы қалдықты есептейді. Өшіру мен
ескертілмеген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді. Түзетулерге кассир
мен бас бухгалтердің қол қойылуы керек.
Кассирдің есебінде корреспонденцияланатын шоттарға белгі жасалады,
содан соң оның деректері 451 – “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол
ақша” шотының дебеті мен кредиті бойынша машинограммаға немесе есеп
регистрлеріне көшіріледі.
Касса бойынша операциялардың, яғни 451 шоттың кредиті мен дебеті
есебін кассир жүргізеді. Регистрлерге жазулар бухгалтерияға кассир есебінің
түсуіне қарай жүргізіледі. Бірыңғай корреспонденцияланған шоттардың
сомалары біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші
жұлдызына регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас
кітаптағы 451 шоттың қалдығына сәйкес келуге тиіс.
Касса бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есеп операцияларының негізгі
корреспонденциясы
1 451 701
Өндірілген өнімдерді сатудан қолма-қол келіп
түскен ақша қаражаттары
2 Алынуға тиісті жал төлемі кассаға келіп түсті 451 334
3 Келіп түсуге тиісті жолдағы ақша қаражаттары 451 411
кассаға келіп түсті
4 Тауарларды сатудан қолма-қол келіп түскен ақша 451 702
қаражаттары
5 Артық тұрған материалдарды сатқаннан қолма-қол 451 727
келіп түскен ақша
6 Жұмысшы қызметкерлерге артық төленген еңбекақы 451 333
сомасы кассаға қайтарылды
7 Есеп беруге тиісті адамдардың бұрын аванс ретінде 451 333
алып,жұмсамаған сомасы кассаға қайтарылды
8 Жарғылық қорды толтыру үшін үлес қосушылардан 451 511
қолма-қол келіп түскен ақша
9 Заңды тұлғалар мен жеке адамдардың берешек қарызы 451 333,334
кассаға қабылданды
10Енщілес, тәуелді серіктестіктердің берешек сомасы 451 321-323
кассаға келіп түсті
11Кассаға банк және банктен тыс мекемелердің 451 601-603
несиелері келіп түсті
12Алынған материалдық емес активтердің құны кассадан101-106451
төленді
13Алынған құнды қағаздардың құны кассадан төленді 401-403451
14Сатып алынған материалдық құндылықтардың құны 201-208451
кассадан төленді
15Өнімдерді сату және әкімшілік шығындары кассадан 811,821451
төленді
16Келіп түскен тауарлардың құны кассадан төленді 222 451
17Кассадан есеп айырысу немесе валюталық шотқа 441,431451
ақшалай түскен түсімдер аударылды
18Субъектінің сатып алған өз меншігіндегі акциясын 451 521
қайта сатудан түскен табыс кассаға қабылданды
19Акционерлер мен үлес қосушыларға есептелінген 621-622451
дивидендтер сомасы кассадан төленді
20Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелінген 681 451
еңбекақы сомасы кассадан төленді
21Субъектінің лауазымды тұлғалар алдындағы борышы 682 451
кассадан төленді
22Құнды қағаздарды сатуға байланысты шығындар 843 451
кассадан төленді
23Есеп беруге тиісті адамдарға кассадан төленген 333 451
сома
24Субъектінің кассасынан жұмысшы қызметкерлерге 333 451
берілген несие сомасы
25Кассадан жұмысшы қызметкерлердің 687 451
депонеттелген(уақытында алмаған) еңбекақы сомасы
төленді
26Банк немесе банктен тыс мекемелерден алынған 601-603451
несиелер сомасы кассадан қайтарылды
1.2 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаның есебі.
Шетел валютасымен есеп айырысуды жүргізген кезде субъектілер 452 шотын
ашады. Валюта кассасындағы есеп субъект кассасындағы операцияларға ұқсас
жүргізіледі, тек оның айырмашылығы мынадай: кіріс және шығыс касса
ордерлеріне, касса кітабында қаражаттар сомалары шетел валюталарымен және
теңгеге айналдырылған түрінде көрсетіледі.
Валюта кассасы үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта операциялары
үлкен көлемде жүргізілген кезде жеке машинограммалардың және басқа да есеп
регистрлерінің жүргізілуі мүмкін.
Валюта түскен кезде 452-шоты дебеттеледі де және мына төмендегі
шоттар кредиттеледі:
431-“Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша” шоты – валюта
шотынан валюта түскен кезде;
301-“Алынуға тиісті қарыздар” шоты – кассаға алынған валюта
түсімінің сомасына;
725-“Бағам айырмашылығынан түскен табыс” шоты – тиісті шетел
валюталарына қатысты теңге бағамының құлдырауы жағдайындағы бағам
айырмашылықтарының сомасына;
333-“Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары” шоты – есеп
беретін адамдардың кассаға өткізілген валюта түріндегі сомаларына.
Валюта кассасынан валюта берген кезде – 452-шот кредиттеледі және
мына төмендегі шоттар дебеттеледі:
333-“Қызметкерлер мен басқа да адамдардың қарыздары” шоты –
есебіне берілген шетел валютасының сомасына;
431-“Ел ішіндегі валюталық шоттағы қолма-қол ақша” шоты – валюта
шотына өткізілген валюта сомасына;
844-“Бағам айырмашылығы бойынша шығыстар” шоты – тиісті
валюталарға қатысты теңге бағамының көтерілуі нәтижесінде болған бағам
айырмашылықтары сомасына.
1.3 Субъектінің оперативтік кассасындағы қолма-қол ақшаның есебі.
Қоғамдық тамақтандыру мен бөлшек сауда кәсіпорындарының ерекшелігіне
байланысты олардан түсетін түсімнің басым көпшілігі қолма-қол ақша
қаражаттары бойынша түсетіндіктен, оларға оперативтік кассасының есебін
жүргізуге тура келеді. Оперативтік касса, әдетте, сауда залында
орналасады.№1034 6 тамызда шыққан Қазақстан Республикасының Үкіметінің
қаулысына сәйкес, қолма-қол ақшамен есеп айырысатын барлық шаруашылық
жүргізуші субъектілердің Ережесі бекітілген. Аталған ережеде тыңшылық
жадысы бар бақылаушы кассалық машинасын (ТЖБКМ) енгізуді ұсынған болатын.
Кассалық аппараттарды міндетті түрде салық органдарында тіркеуден
өткізеді.Оны тіркеуден өткізу үшін келесідей құжаттарды ұсыну керек: арыз,
заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеуден өткені туралы куәлігінің көшірмесі,
БКМ (бақылаушы кассалық машина) поспорты, қолма-қол ақшаны тіркейтін
журналы т.б. Салық органдары арыз бланкісінің дұрыс толтырылғанын және БКМ-
ның белгіленген талапқа сәйкес келетіндігін тексеріп есепке қояды, сосын
ТЖБКМ-на карточкасын береді. БКМ-ның пайдалану мерзімі біткен соң салық
органына қайтарылады. БКМ қондырған кезде салық органының өкілетті
инспекторы тыңшылықты жадында сақтайтын қондырғыға пароль енгізеді. Пароль
шаруашылық жүргізуші субъектінің тіркеуден өткен салық органдарында
сақталады.
Ақша операциялық кассаға түскен кезде 451”Операциялық кассадағы
қолма-қол ақша” аралық шоты дебеттеледі және мына шоттар кредиттеледі:
701-“Дайын өнімдерді сатудан түскен кіріс”, 704-“Көлік ұйымдарының
жүктер мен жолаушылар тасымалы жөніндегі қызметтерінен түскен табыс”
шоттары және басқа да шоттар-кассаға алынған түсімнің сомасына;
301- “Алынуға тиісті қарыздар” шоты – сатып алашылар мен тапсырыс
берушілердің кассаға алынған сомаға.
Кәсіпорын кассасына түскен түсімді өткізгенде – 451 шоты
дебеттеледі де, ал 451 шотының “Операциялық кассадағы қолма-қол ақша”
субшоты кредиттеледі.
1.4 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақшаның есебі
Банкі шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де ашылуы мүмкін.
Банк келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде,
шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе
үшінші тараптарға тиесілі ақша сомаларын аудару жөніндегі ұйғарамын
орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Банк
шоттары бойынша жасалған келісім-шарты келесі мәліметтерден тұрады:
реквизиттері, келісім мәні немесе келісім-шарттың жасалған нәрсесі, салық
қызметі органдары берген салық төлеуші-шот иесінің тіркеме нөмірі, банктің
көрсететін қызметінің шарты және оларды төлеу тәртібі. Келісімде жақтар
тарапынан келісілген басқа да жағдайлар қарастырылуы мүмкін.
Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті – заңды тұлға мен
оның жекелеген құрылымдық бөлімшесі арасында келісім жасау үшін: қойылған
қол үлгілері және мөр таңбасы бар құжаты клиенттің салық есебіне қойылғанын
растайтын, салық қызметі органдары берген, белгіленген үлгідегі құжаты,
аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық
жүргізуші субъектінің Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қорына
жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі фактісін растайтын
белгіленген үлгідегі құжаты, мемлекеттік тіркеуден өткендігін растайтын,
өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе
оған теңестірілген құжаттың көшірмесі, ҚР заң тәртібімен бекітіліп,
куәландырылған құрылтайшылық құжаттың көшірмесі тапсырылады.
Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан
қабылдауға келісім-шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге
және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім-шартта қарастырылған
тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне
алады.
Егер де банкте шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша
қаражаттарының фактісі анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне
хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім-шартта
қарастырылғаны жөн.
Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім-шартқа сәйкес банктер
арқылы жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының
көшірмелерін беру қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде
қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы жүзеге асырылады. Банк шот
иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру қызметін электрондық
тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы
атқаруға құқылы. Банктердегі есепшоттары бойынша операцияларды тоқтату
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының
жұмсалынбауына немесе алуға тыйым салу құқығы бар өкілетті органдардың
тиісті шешімдерінің негізінде жүзеге асады. Банкідегі есепшоттары бойынша
операциялардың жаңартылуы осы шешімдерді қабылдаған тиісті органдардың
жазбаша хабарландыруының немесе қаулыларының негізінде жүзеге асырылады.
Жаңадан ашылатын заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңына
сәйкес жарлық капиталын төлегенін қуаттайтын құжаттарды ұсынуы тиіс, ол
үшін банк келісім-шарттың негізінде оларға уақытша жинақ шоттарын ашады. Ал
мемлекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлғаға ағымдағы шоттар ашады.
Банкі шоттары оның иесінің өтініші бойынша жабылады.
Заңды тұлға – шот иесін тарату немесе қайта ұйымдастыру кезінде,
немесе заңды тұлғаның шотын бір жылдан астам, ал жеке тұлғалардың шотына үш
жылдан астам кезеңде ақша келіп түспеуіне байланысты банкі шоттары
жабылады, ал басқа жағдайда оны жабуға тыйым салынады.
Банкідегі есепшот жабылғаннан кейін субъект осы жөнінде он күндік
мерзім ішінде шот иесінің банкідегі есепшоты жабылғандығы туралы хабарлама
жасалуы тиіс.
Есепшоты жабылған кезде сондай-ақ иесінің аты немесе есепшоттың
нөмірі өзгергенде – шот иесі қолдарындағы пайдаланбаған чектерді банкіге
қайтаруы керек.
Есеп айырысу шоты бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есеп операцияларының
негізгі корреспонденциясы
1 Есеп айырысу шотына субъектінің жарғылық 441 511
қорын толтыру мақсатымен үлес қосушылардан
келіп түскен сома
2 Сатып алушылардан жіберілген өнім, 441 301,321-323
көрсетілген қызмет, істелген жұмыстар үшін
келіп түскен сома
3 Есеп айырысу шотына вексельден келіп
түскен сома:
негізгі берешектердің қарыз сомасы; 441 302
есептелінген пайыздар. 441 332
4 Есеп айырысу шотына жалға алушылардан 441 724,332
пайдаланғаны үшін түскен қаржы
5 Жалға алушылардан жалға алып пайдаланғаны 441 724
үшін есептелінген пайыз сомасы есеп
айырысу шотына келіп түсті
6 Есеп айырысу шотына кассадан келіп кіріске441 451
алынған сома
7 Басқа да берешектерден қарызын өтеу үшін 441 334
келіп түскен сома
8 Есеп айырысу шотына келіп кірістелген банк441 601
несиесі
9 Есеп айырысу шотына банктегі арнайы шоттан441 423
келіп түскен сома
10 Есеп айырысу шотына келіп кірістелген 441 602
банктен тыс мекемелердің несиесі
11 Есеп айырысу шотына келіп түскен 441 724
акциялардың дивидендтері
12 Есеп айырысу шотына облигациялардан пайыз 441 724
түрінде келіп түскен табыстар
13 Есеп айырысу шотына келіп түскен ұзақ 441 724
мерзімді инвестициялар дивидендтер сомасы
14 Есеп айырысу шотына құнды қағаздарды 441 723
сатқаннан келіптүскенсома
15 Кәсіпорынның өз акциясын қайта сатудан 441 521
есеп айырысу шотына келіп түскен табысы
411
Жолдағы деп есептелінген ақша 441
16 қаражаттарының есеп айырысу шотына келіп
түсуі
17 Бюджетке төленген салық сомасының артығы 441 631,633,634
есеп айырысу шотына қайтарылды
18 Есеп айырысу шотына келіп түскен атқарушы 441 726
органдардың субсидиялары
19 Бағасы есеп айырысу шотынан төленіп 101-106 441
кіріске алынған материалдық емес активтер
20 Құны есеп айырысу шотынан төленіп кіріске 121-125 441
алынған негізгі құралдар
21 Құны есеп айырысу шотынан төленген 126 441
монтаждауды қажет ететін бөлшектерді
кіріске алу
22 Негізгі табынды толтыру үшін жас малдарды 126 441
бағып өсіруге кеткен шығындар есеп айырысу
шотынан төленді
23 Ағымдағы айдың қысқа мерзімді жалдық 811,821, 441
міндеттемесі есеп айырысу шотынан төленді 937,947,
687
24 Материалдарды қосалқы бөлшектерді сатып 351 441
алу үшін алдын ала аванс ретінде есеп
айырысу шотынан төленген сома
25 Қызмет көрсетушілерге, орындаушыларға 352 441
істейтін жұмыстары үшін алдын ала аванс
ретінде есеп айырысу шотынан төленген ақша
қаражаттары
26 Алынған құнды қағаздардың құны есеп 401-403 441
айырысу шотынан төленді
27 Банк және банктен тыс мекемелерден алынған601-603 441
несиелер есеп айырысу шотынан қайтарылды
28 Үлес қосушыларға, акционерлерге 621-622 441
есептелінген дивиденд сомасы есеп айырысу
шотынан төленді
29 Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан 631,634 441
ұсталынған табыс салығы есеп айырысу
шотынан бюджетке аударылды
30 Қосылған құнға салынған салық сомасы есеп 633 441
айырысу шотынан бюджетке аударылды
31 Сақтандыру компаниясына сақтандыру төлемі 651 441
есеп айырысу шотынан аударылды
32 Әлеуметтік салық сомасы есеп айырысу 634 441
шотынан бюджетке аударылды
33 Жабдықтаушылардан алынған тауарлар үшін 671 441
берешек сома есеп айырысу шотынан
аударылды
34 Ұзақ мерзімді жал төлемі есеп айырысу 683 441
шотынан аударылды
35 Құнды қағаздарды сатуға байланысты кеткен 843 441
шығындар сомасы есеп айырысу шотынан
төленді
36 Еңбекақы,зейнетақы және тағы да басқа 451 441
төлемдерді төлеу үшін есеп айырысу шотынан
кассаға ақша алынды
ІІ- тарау. Ақша қаражаттары аудитінің жоспары және бағдарламасы
1. Ақша қаражаттары аудитінің маңыздылығы
Ақша қаражаттары дегеніміз – шаруашылықтың кассасындағы және
банктердегі шоттардағы нақты ақшалар. Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкісінің нормативтік актілерге және басқа да заң актілерінің талаптарына
сәйкес барлық шаруашылық жүргізуші шаруашылықтар өз ақша қаражаттарын
оларға қызмет көрсететін банктердің тиісті мекемелеріндегі шоттарда
сақтауға міндетті. Шаруашылық күнделікті қажетін өтеу үшін қалдырылған ақша
қаражаттары, Ұлттық Банктің белгілеген көлемінде шаруашылықтың кассасында
сақталуы тиіс.
Аудитор ақша қаражаттарының есебіне тексеру жүргізген кезде,
құжаттары бойынша жүргізілетін жаппай тексеру әдісін қолдануға тиісті.
Аудитор ақша қаражаттарының сақтау және заңды тұлғалармен есеп айырысу үшін
Қазақстан Республикасының және шетелдердің банк мекемелерінде ұлттық және
шетелдік валютада ашылған шоттарын анықтауға міндетті. Сондай-ақ,
шаруашылықтың ішіндегі кассалардың санын да қоса анықтайды.
Шаруашылықтағы ақша қаражаттарының есебінің тиімділігін арттырып,
талапқа сай жүргізілуіне бірден-бір әсер ететін фактор – ол уақтылы
жүргізілген түгендеу. Аудитор түгендеудің материалдарымен танысып, оның
нәтижесі бойынша жасалған актіде көрсетілген фактілерге назар аударып,
олардың кейбіреулерін қағазға жазып алып, тексеру барысында қайталануын
бақылауға алады. Түгендеу ақша қаражаттарына және басқа да, бетінде ақшалай
бағаланып номиналды құндылығы жазылған құндылықтарға жүргізіліп, түгендеу
актісінде көрсетілген нақты қолда бар ақша қаражаттарды, құндылықтарды,
ақша құжаттарын сол түгендеу жүргізілген күні берген есеп мәліметтерімен
салыстырылып нәтижесінің шығарылғандығын тексереді. Жол үстіндегі ақша
құжаттарына түгендеу жүргізгенде, сол түгендеу жүргізген күні жол үстіндегі
екенін растайтын құжаттарының көшірмелерінің тіркелгендігін анықтайды.
Банктердегі, есеп айырысу, валюталық және арнайы шоттардағы ақша
құжаттарына жүргізілген түгендеудің банктен алынған көшірмелердегі
мәліметтерімен салыстырылып тексеру арқылы жүзеге асырылғандығын анықтайды.
Шаруашылықтың басшысының түгендеудің нәтижесінде жасалған актіні мамандарды
қатыстырып талқылап бекіткендігін анықтап, кеткен кемшіліктер бойынша
қаралған шараларды растайтын хаттамамен танысып, кассалық операциялардың
есебін тексерумен ұштастырып жалғастырады. Шаруашылықтың қаржы шаруашылық
қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспарында ақша
қаражаттарының ақпараттарын жинақтап, қозғалысын таратып отыру үшін V “Ақша
қаражаттары” бөлімінің 41 “Жол үстіндегі ақшалар”, 42 “Банктегі арнайы
шоттардағы нақты ақша қаражаттары”, 43 “Валюталық шоттағы нақты ақшалар”,
44 “Есеп айырысу шотындағы нақты ақшалар” және 45 “Кассадағы нақты ақшалар”
бөлімшелерінің синтетикалық шоттары қаралған.
Ақша қаражаттарының аудитін жүргізгенде аудитор мыналарды анықтайды:
- касса-банк операцияларын атқаратын қызметкерлердің сандық және сапалық
құрамы;
- касса –банк құжаттарын жасап, өңдейтін адамдар үшін есеп пен ақша
бақылауын әдістемелік және ереже белгілейтін қамтамасыз етудің бар-жоғы;
- бұл жұмыс учаскесінің қызметкерлері кімге есеп береді;
- касса-банк және басқа ақшалай операциялардың дұрыстығын кім, қашан және
қалай тексереді?
- кәсіпорында кассадағы ақшаның бар-жоғын кенеттен тексеруді жүйелі
жүргізуге арналған тұрақты жұмыс істейтін комиссияны тағайындау туралы
басшының бұйрығы бар ма?
- бұл бұйрық орындала ма, кассаны кенеттен тексеру актілері бар ма және
олардың мазмұны қандай?
- аналитикалық және синтетикалық есеп, шаруашылықішілік бақылау мен ақшалай
операцияларды жедел қолдау жолға қалай қойылған?
Осылайша ұйымның ақша қаражаттары қозғалысын тексеру, оның аудитін
жүргізудің маңыздылығы жоғары деп айтуға болады.
2.2 Ақша қаражаттары аудитінің жоспары
Аудиторлық тексерудің бастапқы кезеңі жоспарлау болып танылады.
Аудитті жоспарлау міндеттеме-хатқа қол қоюға дейін және экономикалық
субъектімен келісім шарт жасағанға дейін басталады. Аудиторлық
жоспарлаудың мақсаты – оның стратегиясы мен тактикасын анықтап, аудиторлық
тексерудің жалпы жоспарын құру және аудиторлық бағдарлама жасау.
Аудитті жоспарлау процесі бірнеше кезеңнен өтеді:
1) Алдын ала жоспарлау;
2) Жалпы жоспарды дайындау және құру;
3) Бағдарламаны дайындау және құру.
Аудиторлық ұйымдар жоспарлау кезінде кешенділік, үздіксіздік және
тиімді сияқты бірқатар қағидаларды сақтауы қажет. (сурет 1)
Әдетте, жоспарлауға уақыттың көбірек үлесі бөлінеді (қайталанған
аудитте – 5-10%; алғашқы аудитте – 20-25% және одан да жоғары), олар
аудиторлық тексеруге жұмсалады. Бірақ, жоспарлау көлемі әр нақты жағдайда
клиентпен жүргізетін жұмыс шартына байланысты. Сапалы жоспарлауға жұмсалған
уақыт және күш тексеруге кететін уақыт пен күшті үнемдеп, нәтиже
сенімділігін жоғарылатады.
2.3 Ақша қаражаттарының аудитінің бағдарламасы
Аудитор шаруашылықтың есеп айырысу шоттарының және кассаларының
құрылымымен танысқаннан кейін, ақша қаражаттарының есебін тексерудің
аудиторлық бағдарламасын жасайды.
Бағдарламада тексеруді талап ететін мәселелер ретімен жазылып,
тексеру барысында басшылыққа алынып, кездескен фактілерге байланысты
толықтырулар мен түзетулер енгізіліп отырады. Ақша қаражаттарының
аудиторлық бағдарламасы мыналарды қамтуы мүмкін:
- баланстың көрсеткішінің, Бас кітаптың және есеп регистрлерінің,
машинажазбалардың мәліметтерін салыстырып тексеру;
- ақша қаражаттары шоттарының синтетикалық және аналитикалық есеп
мәліметтерінің сәйкестігін және дұрыс жүргізілгендігін тексеру;
- кассаға түгендеу жүргізуді және касса операцияларын тексеруді;
- банктегі арнайы шоттардың ашылу тәртібін және жүргізілген
операцияларының заңдылығын тексеруді;
- есеп айырысу тәртібін бұзуға жол бергені үшін қолданылған шараларды
тексеруді;
- шаруашылықтың келісімінсіз, олардың шоттарынан қаражаттың аударылу және
есептен шығарылу фактілерін тексеруді;
- шаруашылықтағы ақша қаражаттарының есебіне ішкі бақылаудың қалай
ұйымдастырылғанын тексеруді. (кесте 1)
Ақша қаражаттары аудитінің бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері, бағалаудың
критерийлері мен тәсілдері
1. Ақшалай операцияларды атқаратын Кадр бөлімінің мәліметтері, білім
(кассир, бухгалтер және т.б) мен біліктілік туралы куәліктер,
қызметкерлер құрамын білу жұмыс өтімі, іскерлік қасиеттері
және т.б.
2. Ақша алу, сақтау және қолдану Заңнамалық актілердің,
үшін әдістемелік, нормативті және стандарттардың, нормалардың,
материалдық базамен қамтамасыз ережелердің, нұсқаулықтың, құжат
етуді тексеру бланкілерінің, касса, сейф
бөлмелерінің, күзет дабылдамасының
және т.б. бар-жоқтығы
3. Операцияларды құжаттау, ресімдеуКірістік және шығыстық кассалық
мен ақшаны басқару жағдайын алдын ордерлерді тіркеу журналы, ақшалай
ала шолудың дұрыстығын тексеру қаражаттың қозғалысы есебі кітабы,
бастапқа құжаттар және т.б.
4. Ақша қозғалысы жөніндегі Төлем – тапсырмалары мен талаптары,
операцияларды көрсетудің журнал-ордерлер, тізімдемелер
дұрысытығын, толықтығын, дәлдігін (ведомостер) сенімхаттар,
тексеру вексельдер, бланк көшірмелері, чек
түбіртектері және т.б.
5. Кассаны түгендеу мен кассалық Кәсіпорын басшысының тұрақты жұмыс
операцияларды, ақшаны, құнды істейтін комиссия мен кассирді
қағаздарды және қатаң есептегі тағайындау туралы бұйрықтары, жеке
бланкілерді тексеру материалдық жауапкершілік туралы
шарт, кассаны түгендеу актісі,
кірістік және шығыстық ордерлер
(КО-1, КО-2), кассалық құжаттарды
тіркеу журналы (КО-3), касса кітабы
(КО-4), аванс есебі, журнал ордер
1, 1 тізімдеме (ведомость) Бас
кітабы, 401-403, 411, 421-424
шоттары және т.б.
6. Ақшаның сақталуы мен мақсатты
пайдаланылуын тексеру
7. Касса-банк операцияларын атқару
мен есеп сақтау шарттарын айқындау
үшін тексеру, байқау және тестілеу
8. Банк операцияларын, құжаттардың
түгелдігі мен анықтығын тексеру
9. Ақшаны есептен шығару, кассалық
және қаржылық тәртіпті сақтауды
тексеру
10. Инкассо қолданудағы, есеп Банк көшірмелері мен бастапқы
айырысудың аккредитивтік және құжаттар, оларға тіркелген:
чектік түрлерінің, құрылымдық аккредитивтер, чек кітапшалары,
бөлімшенің ағымдағы басқа шоттарын төлем тапсырмалары, пошта
ашудың дұрыстығы мен заңдылығын аударымдарының түбіртектері, 1-3
тексеру журнал-ордерлері; 1,2,3
журнал-ордерлеріне тізімдемелер.
Қолданыстағы заңнамаларға
нормативті-анықтама ақпаратының,
тізімдемелік нұсқаулықтар,
стандарттар мен ережелердің сәйкес
келуі
11. Жол-жөнекей ақша сомасының 3 журнал-ордер, 3 журнал-ордерге 1
шынайылығы, өнімді және басқа тізімдеме, 411 Жолдағы ақша шоты
іс-әрекетті, жұмысты және бойынша Бас кітап, шот-фактуралар,
көрсетілген қызметті өткізуден тауарлық-көліктік жүкқұжаттар,
түскен түсімнің түгелдігін тексеру қабылдау-тапсыру актілері және
басқа бастапқы құжаттар
12. Баланс көрсеткіштерін Бас кітапБаланс, 401-403, 411, 421-424,
мәліметтерінің сәйкестігін тексеру 431-432, 441, 451-452 шоттар
бойынша Бас кітап
13. Ақша қозғалысының синтетикалық Бас кітап, 1-4 журнал-ордерлер, 1-3
және аналитикалық есебін жүргізу журна-ордерлердің тізімдемелері,
дұрыстығын тексеру касса кітабы және ақша қозғалысы
туралы басқа құжаттар
14. Қысқа мерзімді инвестициялар Акциялар, облигациялар, депозиттік
бойынша операциялардың дұрыстығын сертификаттар, депозиттер, бондар,
тексеру қазынашылық вексельдер, опциондар,
варранттар, фьючерстік мәмілелер
ІІІ-тарау. Ақша қаражаттары аудитінің жоспары және бағдарламасы
2.1 Кассалық операциялардың есебінің аудиті
Шаруашылықтың ішіндегі нақты қолма-қол ақшаны қабылдау, тарату және
сақтау операциялары шаруашылықтың кассасы арқылы жүзеге асырылады.
Кассада сақталатын ақша 451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты
ақшалар және 452 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақшалар 45
бөлімшесінің Кассадағы нақты ақшалар шоттарында ескерілуі тиісті. Осы
шоттардың дебетінде кассаға түсетін ақша, кредитінде – кассалық есептен
шығатын ақша жазылады. Бұл шоттар бойынша жазбалар кірістік және шығыстық
кассалық ордерлер негізінде жасалды. (кесте 2)
Кассалық операцияларды аудиторлық тексерудің бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1. Ақша мен кассадағы басқа Касса ревизиясы бойынша комиссияны
құндылықтардың бар-жоғы мен тағайындау, кассирді тағайындау
жағдайын түгендеу туралы кәсіпорын басшысының
бұйрықтары; кассирмен материалдық
жауапкершілік туралы шарт, кассалық
құжаттар (КО-1, КО-5), аванстық
есептер, кассаны түгендеу актілері,
1 тізімдеме (ведомость), 1
журнал-ордер, Бас кітап және т.б
2. Кассалық операцияларды құжаттық Кассалық құжаттар (КО-1, КО-5),
ресімдеудің дұрыстығын тексеру аванстық есептер, кассаны түгендеу,
1 журнал-ордерге 1 тізімдеме
(ведомость), Бас кітап және т.б
3. Қолма – қол ақшаны кіріске Банк көшірмелері, чек кітапшалары,
алудың мерзімділігі мен заңды және жеке тұлғалармен
толықтығының дұрыстығын тексеру шарттар, банк көшірмелеріне
тіркелген бастапқы құжаттар
кассалық құжаттар (КО-1, КО-5), 1
журнал-ордерге, Бас кітап және т.б
4. Ақшаны шығысқа шығарудың КО-1, КО-2, КО-3, КО-4, КО-5, 1
дұрыстығын тексеру журнал-ордер, Бас кітап және т.б.
5. Бухгалтерлік есептегі шоттарда Бастапқы құжаттар, 1 журнал-ордерге
операцияларды көрсетудің дұрыстығын1 тізімдеме (ведомость), 1
тексеру журнал-ордер, Бас кітап және т.б.
Аналитикалық кестені әзірлеу және
тұжырымдар мен ұсыныстарды негіздеу
6. Кассалық операциялар аудитінің Кассаны тексеру актісі, ескертулер,
қорытындылары бойынша тұжырымдар оларды жою жөніндегі ұсысынтар
мен ұсыныстарды әзірлеу
Кәсіпорынның кассадағы ақша қозғалысын ішкі бақылаудың болмауы
немесе жеткіліксіздігін білдіретін белгілері мыналар:
- кассадағы ақшаны толықтай парақтап қайта санау мен басқа құндылықтарды
тексеретін кенеттен болатын ревизияның кәсіпорында жолға қойылмауы;
- кәсіпорында тексерудің мерзімділігін белгілейтін басшы бұйрығының
жоқтығы;
- кассаға ревизияны немқұрайлы өткізудің барлығы – ревизия өткізетін
комиссияға тұрақты тек бір адамдардың ғана тағайындалуы, банкнотты
парақтап қайта санауды айғақтайтын, ревизия комиссиясы актісіне
тіркелген жұмыс жазбаларының болмауы және т.б;
- кәсіпорын басшысы өкімінде көрсетілмеген бас бухгалтер мен кәсіпорын
басшысын жанай өтіп, басқа адамдарға кірістік және шығыстық құжаттарға
қол қою құқығын беру;
- кассир ауысқанда (жұмыстан шыққанда) кассаға ревизияны сырт көзге ғана
(формальды) өткізу;
- штатта кассирдің болмауы, бұл функциялар кәсіпорын басшысының жазбаша
өкімінсіз есеп қызметкеріне жүктелсе;
- кассирмен толық материалдық жауапкершілік туралы шарттың жоқтығы;
- мұндай процедура ол үшін әдеттегідей екендігін дәлелдейтін кассирдің
кассаны ревизиялауға дайындығының болмауы.
Касса мен кассалық операциялардың аудиті негізінде үш бағыт бойынша
өтеді: қолма-қол ақшаны түгендеу, оларды түгел және уақтылы кіріске алуды
тексеру, ақшаны шығыстарға есептен шығарудың дұрыстығын тексеру.
Жалпы алғанда касса мен кассалық операциялады тексергенде келесі
әдіснаманы қолдануға болады:
1. Кассаны түгендеу аудитордың тексеру орнына келгенінде бірден өткізіледі.
Оны өткізуге дейін аудитор мыналарды анықтауы тиіс: кәсіпорында басшының
кассадағы ақшаның бар-жоғын кенеттен тексеруді жүйелі жүргізу үшін
тұрақты жұмыс істейтін комиссия туралы бұйрығы бар ма, бұйрық орындала
ма? Кассаны кенеттен тексеру актілері бар ма және олардың мазмұны
қандай, тексерілетін кәсіпорынға бір кассир немесе бірнеше кассир (немесе
соған уәкілетті тұлға) қызмет көрсете ме, кассир тек тексерілетін
кәсіпорында ғана жұмыс істей ме немесе өз міндеттерін басқа ұйымдарға
қызмет етумен қоса атқара ма, кассирді тағайындау туралы бұйрық және
кәсіпорын әкімшілігі кассирмен жасасқан материалдық жауапкершілік туралы
шарт бар ма, кассир кассалық операцияларды жүргізу ережелерімен танысты
ма?
2. Кассаға тексеруді жүзеге асырғанда, аудитор мынадай шарттарды сақтауға
міндетті: тексеру құрамында кәсіпорынның кассир мен бас бухгалтері
міндетті түрде кіруге тиісті, кәсіпорын басшысы тағайындаған тұрақты
жұмыс істейтін комиссия мүшелерінің қатысуымен жүргізіледі, кассаны
тексеру кезінде кассаға бөгде кісілерге кіруге рұқсат етілмейді және
касадан тыс операциялар доғарылады.
3. Кассаны тексеру мүмкін болмағанда немесе бірнеше касса болғанда олардың
барлығын аудитор мөрлеп жабады. Кілт кассирде қалады, ал мөр аудиторда
болады. Бұл бір кассадағы ақшаның жетіспеушілігін басқа кассадағы бар
ақша есебінен орнын жабу мүмкіндігін болдырмау мақсатымен жасалады.
4. Кассир ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz