Қазақстанның энергетика жүйесі туралы ақпарат

Кіріспе

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстанның энергетика жүйесі — электр энергиясы мен қуатын өндiру және
электрмен жабдықтау жүйесi; ұлттық экономиканың өндiрiстiк және әлеум.
инфрақұрылымындағы маңызды сала әрi өнеркәсiптiң басқа салаларын дамытудың
басты базасы.
Кеңестiк билiк дәуiрiне дейiнгi кезеңде өндiргiш күштердiң даму деңгейi
төмен болуы себептi оның энергет. базасы Қазақстанда тым кенже қалды.
Деректер бойынша, қазақ жерiнде барлық электр ст-лардың қуаты 2,5 мың
кВтсағ-тан аспаған, оларда жылына 1,3 млн. кВтсағ электр қуаты
өндiрiлген. Кен кәсiпорындарына қызмет көрсету үшiн ұсақ локомобильдi
немесе екi тактiлi мұнай электр ст-лары қолданылған. Успенск сияқты
кенiштiң барлық электр қуаты 32 кВт болған, ал Спасск з-тында 455 кВт-тан
аспаған. Тек 6 қалада ғана қуаты шағын қалалық электр ст. болған.
Қарағанды алабындағы таскөмiр кенiшiнен алғаш көмiр өндiру 1856 ж.
басталғанымен Қазақстанда отын өнеркәсiбi де нашар дамыды. 1917 жылға Қазан
төңкерiсiне дейiнгi кезеңде мұнда 1182 мың т көмiр өндiрiлдi. Ленгiр қоңыр
көмiр кенiшiн (1869 жылдан), Екiбастұз тас көмiр кенiшiн (1898 жылдан) және
басқа кенiштердi қосқанда Қазақстанда төңкерiске дейiнгi 67 жылда 1,6 млн.
т көмiр өндiрiлген. 1900 — 18 ж. Ембi мұнай кенiшiнен 1377 т мұнай, соның
iшiнде Доссор кенiшiнде (1911 жылдан) 1332 т мұнай өндiрiлген. Кеңестiк
дәуiрдiң бас кезiнде қабылданған ГОЭЛРО жоспарының (1920) елдi
электрлендiрудегi экон. және саяси мәнi зор болды.
Бұл жоспардың Қазақстанға да тiкелей қатысы бар. Онда Сiбiр т. ж.
бойындағы iрi сауда-өнеркәсiп орталықтарының қатарында Петропавлды, Ертiс
өз-нiң бойындағы Павлодар ауданын бiрiншi кезекте, ал Дала өлкесiн екiншi
кезекте электрлендiру, Павлодарда қуаты 15 мың кВт электр ст-н салу
межеленген. Осы жоспарға сай 1925 ж. Қарсақбай электр ст-ның құрылысы
басталып, 1928 ж. мұнда мыс қорыту з-ты iске қосылды. Осы жылы Жоғ. Харуиз
СЭС-i пайдалануға берiлiп, соның негiзiнде Риддер қорғасын з-ты iске
қосылды. 1925 — 26 ж. Доссорда мұнайдың 41,2%-ы, Мақатта 87,8%-ы электр
қуатын қолдана отырып өндiрiлдi. Осы жылдары мұнай оқпандарын бұрғылау және
мұнайды барлау үшiн КСРО-да тұңғыш рет электр қуаты қолданылды.
Қазақстандағы отын-энергет. қорларды iздестiру жұмыстарының нәтижесiнде
көмiр мен мұнайдың iрi кенiштерi табылды.
Қазбалы отын қорлары бойынша Қазақстан Кеңес Одағында екiншi орынға
шықты. Жалпы электр ст-лары қуатының артуына, электр қуатының өндiрiлуiне,
экономиканы электрлендiру деңгейiне жасалған талдау негiзiнде кеңестiк
дәуiрдегi Қазақстан электр энергетикасының даму жолын негiзгi үш кезеңге
бөлуге болады: бiрiншi кезең 1918 — 45 жылдарды қамтиды, бұл кезеңде сол
уақыттың өлшемi бойынша iрi электр ст-лары салынып, алғашқы энергет.
тораптар пайда болды. Екiншi кезеңде (1946 — 58 ж.) аймақтық электр ст-
ларында электр қуатын бiр орталықтан өндiру күрт артты, алғашқы энергет.
жүйелер құрылды. Үшiншi кезеңде (1959 — 90 ж.) республиканың энергет.
базасы жедел қарқынмен дамып, аймақтық энергет. жүйе қалыптасты.
Сөйтiп, Қазақстан өзiнiң электр қуаты жөнiндегi мұқтаждарын толық
қамтамасыз ететiн әрi оны өзге елдерге шығаратын ахуалға жеттi. Бұл кезеңде
Алматыда, Қарағандыда, Петропавлда, Жамбылда, Шымкентте, Павлодарда iрi
аймақтық су электр ст-лары (АСЭС) салынды. Ертiс өз-нде Өскемен және
Бұқтарма су электр ст-лары (СЭС), Iледе Қапшағай СЭС-i жұмыс iстедi. Аса
iрi Ақсу АСЭС-ы Екiбастұз кенiшiнiң арзан көмiрiн пайдаланды.
1990 ж. КСРО экономикасының құлдырауы қарсаңында республика электр ст-
ларының қуаты 18 млн. кВт-тан асты, ал Қазақстанның жалпы электр энергиясын
тұтынуы 104,8 млрд. кВтсағатты құрады, оның 87,4 кВтсағаты меншiктi
электр ст-ларында өндiрiлдi. 1990 ж республикада 131,5 млн. т көмiр, 25,5
млн. т мұнай мен газ конденсаты және 6,8 млрд. м3 газ өндiрiлдi. Өндiрiлген
көмiр мен мұнайдың едәуiр бөлiгi республикадан тысқары шығарылды. 1990 ж.
басқа елдерге 10 млн. т кокстелетiн және 46,6 млн. т энергет. көмiр
(42,9%), 21 млн. т мұнай мен газ конденсаты (82,4%) шығарылды.
Республиканың отын балансындағы газдың үлесi 15% болды. 1990 ж.
республиканың ұлттық табысындағы үлестi энергия сыйымд. 1 сомға шаққанда
4,01 кг болды, мұның өзi өзге одақтас республикалармен салыстырғанда 28%-ға
көп. Қ. э. ж. 1991 жылдан дағдарысты жағдайды бастан кешiрдi. Республиканың
қолданыстағы энергет. қуаты 1990 жылдың басында 17000 мВт-қа жуық болса,
1998 ж. ортасына қарай бұл қуат 10000 мВт-қа дейiн қысқарды. 2000 жылдың
қорытындысы бойынша электр қуатын тұтыну көрсеткiшi 8560 мВт-қа дейiн
төмендедi. Қазақстан энергия өндiрушi қуаттардың тапшылығы және артық
электр қуаты бар аймақтардан оны жеткiзе алатын электр желiсiнiң жоқтығы
себептi оңт. және батыс аймақтар үшiн электр қуатын сырттан алды.
ҚР Үкiметi 1996 ж. электр энергетикасының қуат өндiрушi және электр
тораптары активтерiне мемл. монополияны реформалау, сөйтiп электр қуатының
бәсекелi рыногiн жасау қажеттiгi туралы шешiм қабылдады. Осы мақсатта
электр энергетикасын құрылымдық жағынан қайта құрудың үкiметтiк
бағдарламасы әзiрлендi. Бұл бағдарламаны iске асыру электр энергетикасының
бәсекелi бөлiгiн (электр қуатын өндiру және оны тұтыну) табиғи
монополистерден ажыратып алу (электр энергиясын беру және бөлу) қамтамасыз
етiлдi. Iрi электр ст-лары (МАЭС) инвесторларға сатылды, ал аймақтық жылу
электр ст-лары (ЖЭО) жергiлiктi басқару органдарының меншiгiне берiлдi.
1120, 500 және 220 кВ кернеулi негiзгi тораптардың активтерi негiзiнде
Электр тораптарын басқару жөнiндегi қазақстандық компания (“КЕGOC” ААҚ),
110 — 35, 6 — 10 және 0,4 кВ кернеулi аймақтық электр тораптары негiзiнде
бөлу электр тораптық акцион. компаниялары (АЭК АҚ) құрылды.
Бұл саланы одан әрi дамытудың 1997 — 2000 жылдарға арналған
бағдарламасында электр қуаты рыногiн ұйымдастырудың мынадай үлгiлерi
көзделдi: ақырғы тұтынушыға жеткiзiлетiн электр қуатының бағасы бойынша
бәсеке; бiрыңғай электр қуаты рыногiнiң екi деңгейде (көтерме сауда және
бөлшек сауда) болуы; электр қуатымен сауда жасауды ұйымдастыру; рынок
субъектiлерiнiң аймақаралық (“КЕGOC” ААҚ), аймақтық және жергiлiктi (БЭК-
тер) деңгейдегi тораптар бойынша электр қуатын тарату және бөлу қызметтерiн
көрсету жөнiнде шарттар жасасу. Осы үлгiнiң енгiзiлуi екi жақты мерзiмдi
келiсiмшарттар рыногiн құруға мүмкiндiк бердi. Бiр орталықтан диспетчерлiк
басқару жүйесi қайта құрылды, ол электр қуатын бәсекелi (электр қуатын
өндiру мен тұтыну) және монополиялы (электр қуатын тарату және бөлу)
бөлiктерiнiң бөлiнiсi жағдайында жұмыс iстеуге бейiмделдi, сондай-ақ,
электр қуатының сапалық көрсеткiштерi, атап айтқанда, электр тогының
жиiлiгi жақсартылды. Электр энергетикасы секторын реформалау бағдарламасын
дәйектiлiкпен iске асыру нәтижесiнде 2000 жылдан бастап оң өзгерiстерге қол
жеткiзiлдi: екi жақты мерзiмдiк (форвардтық) келiсiмшарттар рыногi құрылып,
жұмыс iстей бастады. Қазақстанның электр энергетикасы секторының бастапқы
экспорттық әлеуетi 2001 жылдың басында 500 — 1000 мВт деп бағаланды. Мыс.,
Екiбастұз АЭС компаниясы 2001 жылдан Ресейге (Омбы қ-ның маңына) 300 мВт
электр қуатын экспортқа шығара бастады. 2030 ж-ға дейiн электр
энергетикасын дамыту бағдарламасы шеңберiнде Қазақстанның электр
энергетикасы жөнiнен тәуелсiздiгiн қамтамасыз етудiң 2005 жылға дейiнгi
жоспары әзiрлендi.
Қазба байлықтарында іс жүзінде Менделеев кестесіндегі барлық элементтер
кездеседі. Қазақстанда 155 кен орны, тас көмір мен қоңыр көмір, жанғыш
тақтатас шығарылатын 102 орны бар. Мұнай мен газ қоры орасан зор. Каспий
ойпатында Орталық Азиядағы ең ірі Теңіз мұнай кен орны орналасқан.
Экономикалық даму Қазақстанды бес ірі экономикалық-географиялық аймаққа
билеуге негіз болды.
Батыс Қазақстан экономикалық аймағы мұнай-газ өндіру, өңдеу, мұнай-химия,
металлургия, балық өнеркәсібі мен мал шаруашылығына маманданушы аймақ
ретінде қалыптасты.
Оңтүстік Қазақстан экономикалық аймаѓы түсті металлургияға, химия және
цемент өнеркәсібіне, суармалы егіншілікке, жүзім өсіру мен қаракөл қой
шаруашылығына маманданған.
Орталық Қазақстан экономикалық аймағы көмір мен темір кендерін және
басқа да кен байлықтар өндірумен, дамыған металлургия өнеркәсібімен, қуатты
отын-энергетика кешенімен ерекшеленеді.
Солтүстік Қазақстан аграрлық-индустриялық аймағында астық, сүт және ет
өндірумен қатар, машина жасау, кен өндіру мен кен байыту өнеркәсібі, электр
энергиясын өндіру дамытылған.
Шығыс Қазақстан экономикалық аймағы түсті металлургия, машина жасау,
жеңіл және тамақ өнеркәсібі дамыған орталық болып табылады.
Республикаға шетел инвестициясы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.