Криминалистикалық баллистика
Кіріспе
І. Криминалистикалық баллистика.
1.1. Атыс қаруының нүсқасын (моделін), түрін және жүйесін анықтау.
1.2. Қарудың дұрыс қызметін және оның атуға жарамдылығын анықтау.
1.3. Өшірілген белгі көрсеткіштерін қалыпқа келтіру.
ІІ. Атыс қаруының идентификациясы.
2.1. Атыс қаруының снаряды бойынша идентификациялау.
2.2. Атыс қаруының гильзасы бойынша идентификациялау.
ІІІ. Атыс қаруын қолдану жағдайын анықтау.
3.1. Белгіленген қарудан оқ атылдыма және оның байырлығын (давность) анықтау
3.2. Ату арақашықтығын анықтау
3.3. Ату бағытын анықтау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
І. Криминалистикалық баллистика.
1.1. Атыс қаруының нүсқасын (моделін), түрін және жүйесін анықтау.
1.2. Қарудың дұрыс қызметін және оның атуға жарамдылығын анықтау.
1.3. Өшірілген белгі көрсеткіштерін қалыпқа келтіру.
ІІ. Атыс қаруының идентификациясы.
2.1. Атыс қаруының снаряды бойынша идентификациялау.
2.2. Атыс қаруының гильзасы бойынша идентификациялау.
ІІІ. Атыс қаруын қолдану жағдайын анықтау.
3.1. Белгіленген қарудан оқ атылдыма және оның байырлығын (давность) анықтау
3.2. Ату арақашықтығын анықтау
3.3. Ату бағытын анықтау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Сот баллистикасы – атылатын қаруды, құрама бөлшектерді және ату заңдылығын зерттейтін, қылмысты ашу, тергеу және алдын алуда пайдаланатын объектілер мен олардың іздерін жинақтап, зерттеу құрамы әдіс-тәсілдерін жақсартудың және криминалистикалық қару-жарақтану бөлімі.
Криминалистика – қылмыс механизмінің заңдылығы, қылмыс және оның қатысушылары жөніндегі ақпараттың пайда болуы, сонымен бірге дәлелдемелерді жинақтау, зерттеу, бағалау мен қолдану туралы және қылмысты ашу, тергеу және болғызбау әдіс – тәсілдерінің танымына негізделген заңдылықтарына бағытталған ғылым.
Криминалистиканың негізгі мақсаттары:
а) криминалистика пәнінің негізін құрайтын объективті заңдылықтарды жалғастырып зерттеу оның жалпы және жеке теориясын, қылмысты ашу, тергеу және болғызбау бойынша құралдарды, әдістер мен ұсыныстарды қайталап қарау базасы ретінде дамыту;
ә) техникалық жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдарды пайдалану арқылы қылмыстық тергеуді техникалық-криминалистикалық қамсыздандыру мақсатында қарастырып, дамыту;
б) алдын ала және соттық тергеудің ұйымдастырылуы, тактикалық және әдістемелік негіздерін қарастыру және қатыстыру;
в) қылмысты алдын-алудың криминалистикалық тәсілдері мен әдістерін қарастыру, осы мақсаттарда тергеу және сот практикасын зерттеу және қалыптастыру;
г) шетелдік криминалист ғалымдардың жетістіктердің оқыту және олардың қылмысты тергеуде, ғылыми зерттеулер жүргізуде пайдалану.
Криминалистика – қылмыс механизмінің заңдылығы, қылмыс және оның қатысушылары жөніндегі ақпараттың пайда болуы, сонымен бірге дәлелдемелерді жинақтау, зерттеу, бағалау мен қолдану туралы және қылмысты ашу, тергеу және болғызбау әдіс – тәсілдерінің танымына негізделген заңдылықтарына бағытталған ғылым.
Криминалистиканың негізгі мақсаттары:
а) криминалистика пәнінің негізін құрайтын объективті заңдылықтарды жалғастырып зерттеу оның жалпы және жеке теориясын, қылмысты ашу, тергеу және болғызбау бойынша құралдарды, әдістер мен ұсыныстарды қайталап қарау базасы ретінде дамыту;
ә) техникалық жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдарды пайдалану арқылы қылмыстық тергеуді техникалық-криминалистикалық қамсыздандыру мақсатында қарастырып, дамыту;
б) алдын ала және соттық тергеудің ұйымдастырылуы, тактикалық және әдістемелік негіздерін қарастыру және қатыстыру;
в) қылмысты алдын-алудың криминалистикалық тәсілдері мен әдістерін қарастыру, осы мақсаттарда тергеу және сот практикасын зерттеу және қалыптастыру;
г) шетелдік криминалист ғалымдардың жетістіктердің оқыту және олардың қылмысты тергеуде, ғылыми зерттеулер жүргізуде пайдалану.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы,. Алматы; Қазақстан, 2000 ж.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі,. Алматы; Юрист, 2001 ж.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі,. Алматы; Баспа, 2001 ж.
4. К. Ағбаев., Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы., Алматы, 2002 ж.
5. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы,. Алматы; ҚазГЗУ, 2002 ж.
6. Н.И. Порубов., Криминалистика,. Минск; «Высшая школа», 1997 г.
7. Н.П. Яблокова., Криминалистика,. Москва; Юрист, 2000 г.
8. В.А. Образцова., Криминалистика., Москва; Юрист, 1999 г.
9. И.Ф. Герасимова., Л.Я. Драбкина., Криминалитика под ред. Москва; «Высшая школа», 2000 г.
10. Е.М. Тілеубергенов., Криминалистика., Алматы; «Дәнекер» 2002 ж.
11. Е.М. Тілеубергенов., Криминалистикалық әдістеме., Алматы; «Дәнекер» 2003 ж.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі,. Алматы; Юрист, 2001 ж.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі,. Алматы; Баспа, 2001 ж.
4. К. Ағбаев., Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы., Алматы, 2002 ж.
5. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы,. Алматы; ҚазГЗУ, 2002 ж.
6. Н.И. Порубов., Криминалистика,. Минск; «Высшая школа», 1997 г.
7. Н.П. Яблокова., Криминалистика,. Москва; Юрист, 2000 г.
8. В.А. Образцова., Криминалистика., Москва; Юрист, 1999 г.
9. И.Ф. Герасимова., Л.Я. Драбкина., Криминалитика под ред. Москва; «Высшая школа», 2000 г.
10. Е.М. Тілеубергенов., Криминалистика., Алматы; «Дәнекер» 2002 ж.
11. Е.М. Тілеубергенов., Криминалистикалық әдістеме., Алматы; «Дәнекер» 2003 ж.
Кіріспе
Сот баллистикасы – атылатын қаруды, құрама бөлшектерді және ату
заңдылығын зерттейтін, қылмысты ашу, тергеу және алдын алуда пайдаланатын
объектілер мен олардың іздерін жинақтап, зерттеу құрамы әдіс-тәсілдерін
жақсартудың және криминалистикалық қару-жарақтану бөлімі.
Криминалистика – қылмыс механизмінің заңдылығы, қылмыс және оның
қатысушылары жөніндегі ақпараттың пайда болуы, сонымен бірге дәлелдемелерді
жинақтау, зерттеу, бағалау мен қолдану туралы және қылмысты ашу, тергеу
және болғызбау әдіс – тәсілдерінің танымына негізделген заңдылықтарына
бағытталған ғылым.
Криминалистиканың негізгі мақсаттары:
а) криминалистика пәнінің негізін құрайтын объективті заңдылықтарды
жалғастырып зерттеу оның жалпы және жеке теориясын, қылмысты ашу, тергеу
және болғызбау бойынша құралдарды, әдістер мен ұсыныстарды қайталап қарау
базасы ретінде дамыту;
ә) техникалық жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдарды пайдалану арқылы
қылмыстық тергеуді техникалық-криминалистикалық қамсыздандыру мақсатында
қарастырып, дамыту;
б) алдын ала және соттық тергеудің ұйымдастырылуы, тактикалық және
әдістемелік негіздерін қарастыру және қатыстыру;
в) қылмысты алдын-алудың криминалистикалық тәсілдері мен әдістерін
қарастыру, осы мақсаттарда тергеу және сот практикасын зерттеу және
қалыптастыру;
г) шетелдік криминалист ғалымдардың жетістіктердің оқыту және олардың
қылмысты тергеуде, ғылыми зерттеулер жүргізуде пайдалану.
Криминалистиканың жалпы және негізгі мақсаттары белгілі бір нақты
мәселені қарастыру кезінде шешіледі.
Ғылымның белгілі бір сатыда шешетін, уақытша мерзімдегі мәселесі
нақты болып табылады. Мысалы, қылмыстың жаңа түрін тергеу алгоритмін
дамыту.
Криминалистикалық қару-жарақтану – қылмыстық әрекетпен байланысы бар
атылатын, суық, газды және басқа қару түрлерін, сонымен қатар оларды
қылмыстық әрекетте қолдану және жасау материалдары мен құралдары жайындағы
криминалистикалық білім саласы.
Соңғы жылдарда елімізде қылмыстың өршуі, оның ішінде аса қауіпті
қылмыстардың жасалу саны одан әрі өсуде.
Бұл жай құқық қорғау, атап айтқанда, тергеу органдарының жұмысын одан
әрі жақсартылуын, олардың қылмысты ашуда, тергеудің нәтижелі және тиімді
тәсілдерді жанжақты пайдалануын талап етеді.
Құқық қорғау органдарының криминалистика пәнін біліп,
криминалистикалық әді-тәсілдерді шебер пайдалануы осы органдардың қылмысқа
қарсы күрес жұмыстарының іскерлігін және нәтижелігін арттырады.
Жасалған қылмысты тез арада ашып, қылмыс жасаған адамдарға тиісті
жаза тағайындау, қылмысқа қарсы күрестің нәтижелілігін арттырады, қылмыс
жасаудан кейбір адамдарды сақтандырады.
І. Криминалистикалық баллистика.
Криминалистикалық баллистика – ол қылмыстық істерді тергеу кезінде
пайда болатын сұрақтарды шешу үшін атыс мылтығын, қару – жарақтарды
қолдану, олардың қолдану іздерін анықтау, түртіп қою және зерттеу түрлерін
әзірлеп, жетілдіріп, оқып білетін криминалистика техникасының саласы.
Криминалистикалық баллистиканың басты мазмұны, оқтың мылтық арнасының
(каналының) ішінде және ауада қозғалуын, сонымен қоса мылтықтың, оқтардың
қасиетін оның іздері бойынша, атылу механизмін зерттейді.
Оның тәсілдерімен шешілетін сұрақтар ішінен үш басты топ
ерекшеленеді:
1) Істе заттай дәлелдеме ретінде белгіленген, атыс мылтығы және оқ-
дәрілердің қасиетін анықтау. Мысалы: ұсталған адамнан алынған зат
атыс қаруы болып табыла ма; зерттеуге берілген қарудың жүйесі және
нұсқасы қандай; ол атуға жарамды ма және тағы басқа;
2) Атылған оқ іздерімен қарудың және оқ-дәрілерінің идентификациясы.
Мысалы: өліктің денесінен алынған оқ, осы тапаншадан атылған ба;
оқиға болған жерден табылған гильза, аиыпталушының мылтығынан
атылған ба екен;
3) Атыс мылтығының қолдану жағдайын анықтау; ату қашықтығы, ату
бағыты, жәбірленушінің және атқан кісінің арақашықтықтары, атылу
саны, олардың реттілігі және тағы басқа.
Криминалистиканың міндеттерінің қатарын шешу барысында оның зерттеу
обектісі болып, заттай дәлелдемелер емес, оқиға болған жердегі жағдай,
мысалы, атқан кісінің тұрған жерін анықтау кезіндегі жағдайы. Бұл, оқиға
болған жерде сәйкесінше баллистикалық зерттеулер және суретке түсіру
арқылы, хаттама жазу және өлшеу арқылы, атыс мылтығының қолданылған
белгілерін және бір-бірімен байланысты іздерді нақты белгілеуді қажет
етеді. Баллистикалық зерттеулердің кезінде әсіресе дәлме-дәлдік мақсатында,
криминалистикалық суретке түсіру және із тану тәсілдері кеңінен
қолданылады.
Атылған оқтың және қару-жарақ іздерін зерттеу кезінде спектралды,
рентгендік және химиялық талдау қолданылады. Майланған бөлшектерін және
отырғандығын зерттеу үшін газ-сұйықтық храмотографиясы және ифрақызғылт
спектрометрия қолданылады. Денедегі және киімдегі оқ тиген зақымдарды
зертеу кезінде сот-баллистикасы, сот-медицинасымен тығыз байланыста болады.
Криминалистикалық баллистикамен шешілетін міндеттерінің қатрынан, атыс
қаруының іске байланысты мәнді қасиетін анықтаудың маңызды мағынасы бар.
Қылмыстың сапасын дұрыс анықтау барысында қарудың атыс қаруына
жататындығын анықтаудың мәнді мағынасы бар. Кейбір жағдайда қылмыстың
құрамы бар екендігін немесе жоқтығын анықтайды, мысалы: заңсыз алып жүру,
сақтау, тасымалдау, сатып алу, беру, жасау немесе өткізу істерінде, соған
қоса қаруды ұрлау (Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 251, 252,
255 баптары) зауытта дайындалған стандартты қаруға байланысты; әскери,
аңшылық, спорт қарулардың атыс қаруына жатқызылуы, оны тергеу сот қарауында
шешіледі.
Қолөнер дайындаған немесе әдейі бейімделген қаруға байланысты сұрақтар
эксперттік зерттеулерді қажет етеді. Зерттеу барысында алдыңғы парада
көрсетілген белгілер бар екендігі тексеріледі.
Қарудың сапасын және оқтың күштілігін анықтау үшін, байқау атыстары
жүргізіледі, оның барысында арнайы құрылғыларда оқтың бастапқы жылдамдығы,
онымен кинетикалық қуаты анықталады.
1.1. Атыс қаруының нүсқасын (моделін), түрін және жүйесін анықтау.
Атыс қаруының нүсқасын (моделін), түрін және жүйесін анықтау –
қарудың мәнді қасиетін, мақсатын, құрылысын, атылу жылдамдығын, қүштілігін,
оқтың алысқа ұшуын және траекториясын талдауға ықпалын тигізеді (бұл
анықталғандарды берілген тұлғаның қаруды құқығымен қолданғанын және оны
сатып алу көзін белгілеу үшін де қолданады).
Атыс қаруының түрі деп – жалпы мақсатқа шартталған сындарлы және
баллистикалық жақындық мінездемелері бар қарулардың класын айтамыз.
Сәйкесінше әртүрлі әскери, қызметтік, азаматтық қару (қорғану, аңшылық,
спорт) және атипикалық қылмыстық қару. Жүйе деп – тұпнұсқалық құрылысын
айтамыз, оған өзіндік ат қойылады, көбіне құрастырушының тегі, мысалы: ПМ
- пистолет Макарова, револьвер Смит-Вессон, винтовка Мосина және тағы
басқа.
Қаруды әрдайым жетілдіру, дамыту бір жүйе шеңберіндегі әртүрлі
құрамдағы; қаруландыруға енгізу жолымен, үлгілер немесе нұсқаларымен
ерекшеленетін қарулар әзірлеу пайда болуына әкеліп соғады.
Қаруды баллистикалы – қылмыстық тұрғыдан алғанда атыс қаруының стволы
маңызды бөлшегі болып табылады. Ствол құрылымының белгілеріне байланысты,
бірінші кезекте оның тегіс ұңғылы және кесілген (нарезной) қару екендігін
айырамыз. Кесілген қару – бұл стволдың арнасындағы винт тәріздес
тереңдетулері бар қару, ол оққа стволдың бойымен өту кезінде айналмалы
қозғалыс береді, соған орай дәлдік және үлкен қашықтық қамтамасыз етеді.
Қазіргі кездегі көптеген қарулардың жүйелері кесілгенге жатады. Тегіс
ұңғылыға (гладкоствольный) - әдетте аңшылық пытыра қарулар және қолөнерлік,
яғни қолдан жасалған қарулар жатады. Стволының ұзындығына байланысты ұзын
стволды, орта стволды, қысқа стволды болып бөлінеді. Ұзын стволдысына –
әскери және спортқа оқытатын винтовкалар, аңшылық мылтықтар жатады. Орта
стволдыларға – әскери тапаншалар, пулеметтар және автоматтар жатады. Қысқа
стволдыларға – тапаншалар, револьверлер және көптеген қолөнерлік қарулар
жатады. Қысқа стволды немесе орта стволды қаруларға кесілген, яғни,
винтовка, мылтық және карабиндар, стволының бөлігі алынып (кесіліп)
тасталған мылтықтар жатады. Стволының қысқартылуы қарудың баллистикалық
қасиетін нашарлатады. Стволдың үшінші маңызды белгісі болып оның калибрі,
яғни, кесілген қаруда өлшенетін шеңбердің ортасы арқылы өтіп, екі нүктесін
қосатын түзу сызық (ствол үнгісінің шығып тұрған жерлері). Қолөнер атыс
мылтығының калибрі 5.6 дан 11,45 мм аралығында. Аңшылыққа арналған мылтық
жүйесінде калибрі басқаша белгіленеді, дара алғанда, 12-ші калибр – 18,2 мм
арна диаметрін, ал 32-ші калибрі сәйкес арақашықтық мағынасымен 12,7 мм ға
тең. Қару механизмінің іс-қимылына байланысты автоматты және автоматты емес
болып ерекшеленеді. Автоматты қаруда қайта оқтау және ату оның күкірт
зарядының жану қуатының әсерінен болады. Автоматты емес қаруда ол қолмен
жүзеге асырылады. Қазіргі кездегі әскери қарулар автоматты құбылыс: өзі
атады және оқтайды. Аңшылық және қолөнерлік қарулар көбіне автоматты емес.
1.2. Қарудың дұрыс қызметін және оның атуға жарамдылығын анықтау.
Қарудың дұрыс қызметін және оның атуға жарамдылығын анықтау – тергеу
жүргізуде, қылмыстық іс жағдайындағы берілген қарудан бір-бірлеп немесе
автоматты түрде ату мүмкіндігін белгілеу керек болғанда маңызды мағынасы
бар. Қарудың атуға жарамдылығы тұрғысынан жалпы-техникалық
ерекшеленетіндігін ескеру керек. Қару техникасы жағынан қарағанда, оңдалуға
жата ма әлде есептен шығару керек пе, яғни, техникалық жағынан жарамсыз
болып табылады, қарудың көздеу құрылғысының ақаулылығы, (приклад
рукоядкасының ақаулылығы) стволының қатты желінгендігі және тағы да басқа.
Бірақ сот-баллистикасының көз қарасы бойынша, бұндай ақаулар атыс қаруының
қылмыстық тұрғыда қолданылуына кедергі келтірмейтіндігі туралы айтады.
Баллистикалы – криминалистикалық зерттеулер нәтижесінде төмендегілер
белгіленуі мүмкін:
а) қару дұрыс қызмет етеді және атуға жарамды;
ә) қару дұрыс қызмет етеді, бірақ берілген күйде, кейбір жағдайлармен
(майы қатқан, стволына топырақ түскен және тағы басқа) атуға жарамсыз.
б) қарудың жүйелі атуға кедергі келтіретін ақаулары бар (көздеу
құрылғысының болмауы, пружиндардың босап кетуі, стволының аздаған үрілуі
және тағы басқа).
в) қару жөндеуге жатпайды, бірақ белгіленген жағдайда бір-бірден ату
мүмкіндігі бар, мысалы: автоматтың оқтау магазині болмаған кездегі, ішінде
қалған оқпен атуы, ударник орнына шеге қойылған тапаншаның атуы,
револьверден басу тетігінің жарамсыздығынан курокты қолмен тарту арқылы
атылу және тағы басқа.
г) қару жөндеуге жатпайды және атуға жарамайды. Басында қарудың сыртын
қарайды және бөлшектерінің өз-ара іс-қимылын тексереді. Бұл уақытта
рентгендік сурет немесе қарудың гаммографиясы ұсынылады. Одан соң қаруды
жартылай немесе түгел шашып, оның ақауларын және олардың атуға әсерлерін
зерттеп анықтайды. Тұжырымға келу үшін сол қарудан, міндетті қауіпсіздікті
сақтай отырып, сынап атудың үлкен мағынасы бар. Спусковой курокқа баспай
(сомопроизвольный выстрел) атылу мүмкіндігін анықтау; оқталып,
абайсыздықтан немесе байқаусыздан атылғандығын белгілеу үшін маңызы зор.
Осыған байланысты атқан адамның іс-қимылына, қылмыстық-құқықтық баға беру
тәуелділігі анықталады. Спусковой крючекқа баспай атылу жарамсыз
қарудағыдай, жарамды қаруда да болуы мүмкін. Бұл, жалпы тетіктің қатты
шайқалысынан, қарудың түсіп кетуі, қарумен соғу немесе қаруды соғу, әсіресе
курокпен соғу, ударникпен қосылған бөлшектері немесе ударниктің артқы
жағына соғу нәтижесінде, ударниктің гильза капсюліне әсерінен, күкірт
құрамында өрт шығуға әкелуі себеп болады. Атылуға әзір тұрған ударникті,
курокты немесе затворды босатып оның сол кездегі күйін, ату күйін және
тетігінің (механизмінің) әрекетін туғызып өзінен-өзі атылу мүмкіндігінің
әсерін анықтайды.
Эксперттік зерттеу кезінде қарудың тетігінің бөлшектерін бастапқы
күйінде байқайды, содан соң қаруды бөлшектеп тексереді. Байқаулар басталмас
бұрын, оқиға болған жердегі жағдайлар түгелімен ескеріліп, атылыс болу
мүмкіндіктерін түгелімен қарастырып талдау жүргізеді, оған қоса, эксперттің
бірнеше мүмкіндік жағдайлары әзірленеді, олар тәжірибелер өткізу арқылы
тексеріледі.
1.3. Өшірілген белгі көрсеткіштерін қалыпқа келтіру.
Өшірілген белгі көрсеткіштерін қалыпқа келтіру (нөмірі, шығарылған
жылы, заводы) оның бұрынғы заңды иесін табуға және оның бұрын жасалған
қылмысы мен байланысын анықтауға мүмкіндік береді (ұрлық, шабуыл, адам
өлтіру).
Қарудағы белгіні тауып қалпына келтіру, штрих белгілері табылған жер
темірінің қасиетін өзгеруінен байқалады: қаттылығы, икемділігі, электр
өткізгіштігі, ерігіштігі және тағы басқа. Қалыпқа келтірудің техникалық
әдістері осыған негізделген.
Қарудың сыртына қарау жүргізгеннен соң, оның белгілерінің сүртілген
жерлерін алдын – ала болжап оларды белгілейді, содан соң, ішіндегі
бөлшектерінен белгі салынғандығын табу, анықтау мақсатында қаруды
бөлшектерге бөледі.
Алдын – ала зерттелетін үстірт, қырылып тегістеледі, полировкадан
өткізіліп майын кетіреді. Содан соң, қалыпқа келтіру үшін химиялық,
электрохимиялық немесе магниттік тәсілдер қолданылады.
Қару – жарақтың топтық пайда болу көзін (жеке алғанда моделін немесе
түрін, гильза және пыждің сыпасын) анықтау, атыс қаруының дайындалған
мақсатын немесе қылмыстың болған жеріндегі қолданылуы туралы талқылауға
мүмкіндік береді. Азаматтарды тексеріп олардан сол үлгіге сай қару-жарақ
табылып алынса, топтың идентификация жүргізілуі немесе сол қару-жарақтың
басқа қылмыспен баланысты екендігінің дәлелдемесі ретінде қолданылуы
мүмкін.
Оқты, оқ дәрілерді дайындап толтыруға екі түрлі күкірт қолданылады:
түтінді және түтінсіз. Әскери қарулардың оқтары түтінсіз күкіртпен
толтырылады. Ал аңшылық және қолөнерлік қаруларда, түтінді күкірт
қолданылады.
Зақымдалған нәрседе (киім, өліктің терісі және тағы басқа) табылған
өртенбей қалған күкірттің түсін, үлгісін, мөлшерін және қалдығының химиялық
құрамын зерттеу, қылмыскер қолданған күкірттің түрін және сортын анықтауға
мүмкіндік береді. Бұл, қылмыскер қолданатын оқтың үлгісін айқындап
талқылауға және одан табылған қаружарақпен салыстыруға маңызды мән береді.
Әртүрлі оқтардың түріне пулялар: үлгісімен, биіктігімен, калибрімен,
қабығының болу және оның дайындалу шикізатымен өзгешеленеді. Ерекше
құрылғылардың өздігінше әдейі пулялары бар. Ол пуляларда қабығы мен
сердечниктан басқа, өзінің тағайындалуына байланысты жандырғыш,
трассирующии немесе жарылғыш заты бар кесесі болады.
Аңшы мылтығының оқтарында, пытыра немесе картечь қолданылады.
Пытыраның құрамы, әсіресе қолөнерлік пытыраның шығу тегі әртүрлі болып
келеді. Қорғасын, олово, мышяк, сурьма ертіндісінен басқа да көптеген,
әртүрлі үйлесімділік құрамдары болуы мүмкін.
Қылмыскерлердің пытыра жасауға қолданатын шикізатының химиялық құрамын
зерттеу сезікті адамнан алынған және оқиға болған жерден табылған күкіртті
салыстырмалы түрде зерттеу арқылы маңызы бар дәлелдемелер алуға әсерін
тигізеді. Бұндай зерттеулер спектроскопия тәсілімен өткізіледі. Оның үлкен
сезгіштігі салыстырылатын шикізаттың микрокөлемін ғана қолдануға мүмкіндік
береді (лазерлі, микроспектралды анализ). Салыстырылып жатырған күкірттің
сапасы және құрамдас мөлшері сәйкес келсе, олардың бір жерден, бір пытыра
дайындайтын зауодтан шыққандығы туралы тұжырым жасалуы мүмкін. Қолөнерлік
жолымен жасалған пытыра екендігі анықталса сечка, пытыраны дайындауға
қолданылған құралды (стамеска, долото, пышақ, клещ және тағы басқа)
трасологиялық зерттеу жолымен оны анықтау мүмкіндігі бар екенін естен
шығармаған жөн. Снаряд және күкірт заряды темірден немесе латуннан
жасалатын цилиндр немесе бөтелке пішініндегі гильзаның көмегімен
бекітіледі. Кейде аңшылыққа арналған мылтықтардың патрондарына гильза –
картоннан дайындалады. Әртүрлі патрондардың гильзалары өзінің құрылысымен,
бекітілу тәсілімен және таңба белгілерімен ерекшеленеді.
Оқиға болған жерден табылған пулялар және гильзалар, қылмыскермен
қолданған оқтың түрін анықтауға маңызды ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Оқтың түрін анықтау, оған іздеу салуға өте маңызды қолданылған оқ қарудың
жүйесі немесе тараған (круг систем) жүйесі туралы талқылауға және
сезіктіден, соған сәйкес қару жарақ табылса, маңызды дәлелдемелер алуға
мүмкіндік береді.
Оқтың түрін атылған пулясы және гильзасы арқылы анықтау үшін, олардың
үлгісін, биіктігін, диометрін, бекітілу тәсілін (кернение, обжим) пуля
қабығының материалын және гильза материалын, салмағын, таңба белгісін,
сақина тәріздес (виточкасының) қайрылғанының мөлшерін, гильза шеттері және
(скат) ойыстарын байқайды, зерттейді. Алынған мәліметтер қолда бар кестелер
мен жинақтармен салыстырылады.
Аңшылық қаруларының оқтарында айтылған бөлшектерден басқа (пыж және
прокладкалар) пытыра мен күкіртті және толтырылған күкіртті бөлетін, пыж
және прокладкалар болады. Жаппай шығарылған оқтар пыждары-войлочный және
картонный болады. Қолөнерлік жолмен дайындалған оқтарды пыж ретінде әртүрлі
шикізат қолданылады; қағаз, пакля, картон және т.б.
ІІ. Атыс қаруының идентификациясы.
Сот-баллистикалық зерттеудің көп таралған түрін ұсынады. Ол снаряд
және гильзамен жүзеге асырылуы мүмкін.
2.1. Атыс қаруының снаряды бойынша идентификациялау.
Атыс қаруының снаряды бойынша идентификациялау снарядтың ствол
арнасының бойымен өту кезінде снаряд бетінде жаппай шығару (фабричный)
жерінде өңдеу салдарынан пайда болған және кейінгі қолдануда өзіне тән
ерекшелігі бар ствол арнасындағы микрорельеф көрінісі (отображение) түседі.
Бұндай өзіне тән ерекшеліктердің (пайда болуына) қалыптасуына ствол
арнасында күкірт газынан өсетін жоғарғы қысым, жоғарғы температура,
снарядттар тетігінің (механика) әсері, порох құрамының, жанғыш химиялық
құрамының әсері және капсюль құрамының бытырауы әсер етеді.
Снаряд бетінде пайда болған іздер, динамикалық түрге жатады. Олардың
пайда болу (механизмі) тетігі өте күрделі. Пуляның ствол арнасының ішінде
қозғалу басында, пуля тек қозғалысының даму жағдайында болады, соның
нәтижесінде оның бетінде бастапқы пуляның өсіне (ось) паралель бағыты бар
сызық іздері пайда болады. Пуля, кесу шектерінің әсерімен, өзінің әрі қарай
қозғалысы нәтижесінде қосымша айналмалы қозғалысына иеленеді. Бұл пуляның
өс сызығына бұрыштан (под углом) орналасқан трасса (пучков трасс) жиынтығы
тәріздес екінші іздер пайда болуына әкеледі. Осы кезде үнгінің бас жағына
қарай (дульной части) орналасқан арнасының (толқынының) үлкен ақаулары,
ствол арасының микрорельефін көрсететін орта әсіресе артқы жағындағы
кішкене трассаларды жояды. Сондықтан идентификация үшін, ствол арасының
алдыңғы бөлігінің рельеф ерекшеліктерінің көп мәні бар. Әр атылыс сайын
ствол арасының микроқұрлымы көрінетін өзгерістерге ұшырайды. Үдемелі
тасымалдау немесе ұқыпсыз сақтау салдарынан уақыт өткен соң қаруды жеке
ерекшелік қасиеттері арқылы үнгі арнасын идентификациялау мүмкін болмауына
әкеліп соқтыруы мүмкін.
Тегіс үнгілі қарудың микроқұрылысы өзінің жеке қасиетіне байланысты
кесілген қаруға жол бермейді. Онымен қоса пытырада және картечта іздің
қалыптасу механизмі өте күрделі болып келеді. Пытыра зарядына әсер ететін
ствол бойынша тығыз көлеммен қозғалатын арнасында порох газының күшеюінен
пайда болатын қысым әсерінен, онда тығыздалу, раслинивание және тығыздалу
пайда болады. Ол кезде пытырада және картечта қатарлас снарядтардан және
олардың қозғалуына байланысты ствол арасының жарларынан үйкеліс іздерінен
байланыс іздері пайда болады. Байланыс іздері зерттеліп жатырған оқталған
қарудың ішінде пытыра қай жерде болғанын анықтауға пайдаланылуы мүмкін, ал
ствол арнасының ізі-идентификация үшін пайдаланылады. Ствол арнасының
іздері, дәлірек айтқанда-ондағы бар ақауларының трассасы бар цилиндр
бетінің бөліктері, снарядтың стволға тиіп өтетін жерінде ғана пайда болады.
Басқа жерлерінде, тек байланыс жырықтары, нүктелері ғана болуы мүмкін, олар
зарядтың астыңғы жағынан көбірек байқалады.
Дуласы кішірейген (стволды чектік тескілеу) қарумен ату кезінде,
дуласының кішірейген варонка тәріздес жерімен, снаряд ауытқуға
мұқтажданады. Бұндай ауытқулар, бірінші ізден әлсіздеу, кішкене пішіндегі
байланыс нүкте, сызықтарының екінші іздерін қалыптасуына және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Сот баллистикасы – атылатын қаруды, құрама бөлшектерді және ату
заңдылығын зерттейтін, қылмысты ашу, тергеу және алдын алуда пайдаланатын
объектілер мен олардың іздерін жинақтап, зерттеу құрамы әдіс-тәсілдерін
жақсартудың және криминалистикалық қару-жарақтану бөлімі.
Криминалистика – қылмыс механизмінің заңдылығы, қылмыс және оның
қатысушылары жөніндегі ақпараттың пайда болуы, сонымен бірге дәлелдемелерді
жинақтау, зерттеу, бағалау мен қолдану туралы және қылмысты ашу, тергеу
және болғызбау әдіс – тәсілдерінің танымына негізделген заңдылықтарына
бағытталған ғылым.
Криминалистиканың негізгі мақсаттары:
а) криминалистика пәнінің негізін құрайтын объективті заңдылықтарды
жалғастырып зерттеу оның жалпы және жеке теориясын, қылмысты ашу, тергеу
және болғызбау бойынша құралдарды, әдістер мен ұсыныстарды қайталап қарау
базасы ретінде дамыту;
ә) техникалық жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдарды пайдалану арқылы
қылмыстық тергеуді техникалық-криминалистикалық қамсыздандыру мақсатында
қарастырып, дамыту;
б) алдын ала және соттық тергеудің ұйымдастырылуы, тактикалық және
әдістемелік негіздерін қарастыру және қатыстыру;
в) қылмысты алдын-алудың криминалистикалық тәсілдері мен әдістерін
қарастыру, осы мақсаттарда тергеу және сот практикасын зерттеу және
қалыптастыру;
г) шетелдік криминалист ғалымдардың жетістіктердің оқыту және олардың
қылмысты тергеуде, ғылыми зерттеулер жүргізуде пайдалану.
Криминалистиканың жалпы және негізгі мақсаттары белгілі бір нақты
мәселені қарастыру кезінде шешіледі.
Ғылымның белгілі бір сатыда шешетін, уақытша мерзімдегі мәселесі
нақты болып табылады. Мысалы, қылмыстың жаңа түрін тергеу алгоритмін
дамыту.
Криминалистикалық қару-жарақтану – қылмыстық әрекетпен байланысы бар
атылатын, суық, газды және басқа қару түрлерін, сонымен қатар оларды
қылмыстық әрекетте қолдану және жасау материалдары мен құралдары жайындағы
криминалистикалық білім саласы.
Соңғы жылдарда елімізде қылмыстың өршуі, оның ішінде аса қауіпті
қылмыстардың жасалу саны одан әрі өсуде.
Бұл жай құқық қорғау, атап айтқанда, тергеу органдарының жұмысын одан
әрі жақсартылуын, олардың қылмысты ашуда, тергеудің нәтижелі және тиімді
тәсілдерді жанжақты пайдалануын талап етеді.
Құқық қорғау органдарының криминалистика пәнін біліп,
криминалистикалық әді-тәсілдерді шебер пайдалануы осы органдардың қылмысқа
қарсы күрес жұмыстарының іскерлігін және нәтижелігін арттырады.
Жасалған қылмысты тез арада ашып, қылмыс жасаған адамдарға тиісті
жаза тағайындау, қылмысқа қарсы күрестің нәтижелілігін арттырады, қылмыс
жасаудан кейбір адамдарды сақтандырады.
І. Криминалистикалық баллистика.
Криминалистикалық баллистика – ол қылмыстық істерді тергеу кезінде
пайда болатын сұрақтарды шешу үшін атыс мылтығын, қару – жарақтарды
қолдану, олардың қолдану іздерін анықтау, түртіп қою және зерттеу түрлерін
әзірлеп, жетілдіріп, оқып білетін криминалистика техникасының саласы.
Криминалистикалық баллистиканың басты мазмұны, оқтың мылтық арнасының
(каналының) ішінде және ауада қозғалуын, сонымен қоса мылтықтың, оқтардың
қасиетін оның іздері бойынша, атылу механизмін зерттейді.
Оның тәсілдерімен шешілетін сұрақтар ішінен үш басты топ
ерекшеленеді:
1) Істе заттай дәлелдеме ретінде белгіленген, атыс мылтығы және оқ-
дәрілердің қасиетін анықтау. Мысалы: ұсталған адамнан алынған зат
атыс қаруы болып табыла ма; зерттеуге берілген қарудың жүйесі және
нұсқасы қандай; ол атуға жарамды ма және тағы басқа;
2) Атылған оқ іздерімен қарудың және оқ-дәрілерінің идентификациясы.
Мысалы: өліктің денесінен алынған оқ, осы тапаншадан атылған ба;
оқиға болған жерден табылған гильза, аиыпталушының мылтығынан
атылған ба екен;
3) Атыс мылтығының қолдану жағдайын анықтау; ату қашықтығы, ату
бағыты, жәбірленушінің және атқан кісінің арақашықтықтары, атылу
саны, олардың реттілігі және тағы басқа.
Криминалистиканың міндеттерінің қатарын шешу барысында оның зерттеу
обектісі болып, заттай дәлелдемелер емес, оқиға болған жердегі жағдай,
мысалы, атқан кісінің тұрған жерін анықтау кезіндегі жағдайы. Бұл, оқиға
болған жерде сәйкесінше баллистикалық зерттеулер және суретке түсіру
арқылы, хаттама жазу және өлшеу арқылы, атыс мылтығының қолданылған
белгілерін және бір-бірімен байланысты іздерді нақты белгілеуді қажет
етеді. Баллистикалық зерттеулердің кезінде әсіресе дәлме-дәлдік мақсатында,
криминалистикалық суретке түсіру және із тану тәсілдері кеңінен
қолданылады.
Атылған оқтың және қару-жарақ іздерін зерттеу кезінде спектралды,
рентгендік және химиялық талдау қолданылады. Майланған бөлшектерін және
отырғандығын зерттеу үшін газ-сұйықтық храмотографиясы және ифрақызғылт
спектрометрия қолданылады. Денедегі және киімдегі оқ тиген зақымдарды
зертеу кезінде сот-баллистикасы, сот-медицинасымен тығыз байланыста болады.
Криминалистикалық баллистикамен шешілетін міндеттерінің қатрынан, атыс
қаруының іске байланысты мәнді қасиетін анықтаудың маңызды мағынасы бар.
Қылмыстың сапасын дұрыс анықтау барысында қарудың атыс қаруына
жататындығын анықтаудың мәнді мағынасы бар. Кейбір жағдайда қылмыстың
құрамы бар екендігін немесе жоқтығын анықтайды, мысалы: заңсыз алып жүру,
сақтау, тасымалдау, сатып алу, беру, жасау немесе өткізу істерінде, соған
қоса қаруды ұрлау (Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі 251, 252,
255 баптары) зауытта дайындалған стандартты қаруға байланысты; әскери,
аңшылық, спорт қарулардың атыс қаруына жатқызылуы, оны тергеу сот қарауында
шешіледі.
Қолөнер дайындаған немесе әдейі бейімделген қаруға байланысты сұрақтар
эксперттік зерттеулерді қажет етеді. Зерттеу барысында алдыңғы парада
көрсетілген белгілер бар екендігі тексеріледі.
Қарудың сапасын және оқтың күштілігін анықтау үшін, байқау атыстары
жүргізіледі, оның барысында арнайы құрылғыларда оқтың бастапқы жылдамдығы,
онымен кинетикалық қуаты анықталады.
1.1. Атыс қаруының нүсқасын (моделін), түрін және жүйесін анықтау.
Атыс қаруының нүсқасын (моделін), түрін және жүйесін анықтау –
қарудың мәнді қасиетін, мақсатын, құрылысын, атылу жылдамдығын, қүштілігін,
оқтың алысқа ұшуын және траекториясын талдауға ықпалын тигізеді (бұл
анықталғандарды берілген тұлғаның қаруды құқығымен қолданғанын және оны
сатып алу көзін белгілеу үшін де қолданады).
Атыс қаруының түрі деп – жалпы мақсатқа шартталған сындарлы және
баллистикалық жақындық мінездемелері бар қарулардың класын айтамыз.
Сәйкесінше әртүрлі әскери, қызметтік, азаматтық қару (қорғану, аңшылық,
спорт) және атипикалық қылмыстық қару. Жүйе деп – тұпнұсқалық құрылысын
айтамыз, оған өзіндік ат қойылады, көбіне құрастырушының тегі, мысалы: ПМ
- пистолет Макарова, револьвер Смит-Вессон, винтовка Мосина және тағы
басқа.
Қаруды әрдайым жетілдіру, дамыту бір жүйе шеңберіндегі әртүрлі
құрамдағы; қаруландыруға енгізу жолымен, үлгілер немесе нұсқаларымен
ерекшеленетін қарулар әзірлеу пайда болуына әкеліп соғады.
Қаруды баллистикалы – қылмыстық тұрғыдан алғанда атыс қаруының стволы
маңызды бөлшегі болып табылады. Ствол құрылымының белгілеріне байланысты,
бірінші кезекте оның тегіс ұңғылы және кесілген (нарезной) қару екендігін
айырамыз. Кесілген қару – бұл стволдың арнасындағы винт тәріздес
тереңдетулері бар қару, ол оққа стволдың бойымен өту кезінде айналмалы
қозғалыс береді, соған орай дәлдік және үлкен қашықтық қамтамасыз етеді.
Қазіргі кездегі көптеген қарулардың жүйелері кесілгенге жатады. Тегіс
ұңғылыға (гладкоствольный) - әдетте аңшылық пытыра қарулар және қолөнерлік,
яғни қолдан жасалған қарулар жатады. Стволының ұзындығына байланысты ұзын
стволды, орта стволды, қысқа стволды болып бөлінеді. Ұзын стволдысына –
әскери және спортқа оқытатын винтовкалар, аңшылық мылтықтар жатады. Орта
стволдыларға – әскери тапаншалар, пулеметтар және автоматтар жатады. Қысқа
стволдыларға – тапаншалар, револьверлер және көптеген қолөнерлік қарулар
жатады. Қысқа стволды немесе орта стволды қаруларға кесілген, яғни,
винтовка, мылтық және карабиндар, стволының бөлігі алынып (кесіліп)
тасталған мылтықтар жатады. Стволының қысқартылуы қарудың баллистикалық
қасиетін нашарлатады. Стволдың үшінші маңызды белгісі болып оның калибрі,
яғни, кесілген қаруда өлшенетін шеңбердің ортасы арқылы өтіп, екі нүктесін
қосатын түзу сызық (ствол үнгісінің шығып тұрған жерлері). Қолөнер атыс
мылтығының калибрі 5.6 дан 11,45 мм аралығында. Аңшылыққа арналған мылтық
жүйесінде калибрі басқаша белгіленеді, дара алғанда, 12-ші калибр – 18,2 мм
арна диаметрін, ал 32-ші калибрі сәйкес арақашықтық мағынасымен 12,7 мм ға
тең. Қару механизмінің іс-қимылына байланысты автоматты және автоматты емес
болып ерекшеленеді. Автоматты қаруда қайта оқтау және ату оның күкірт
зарядының жану қуатының әсерінен болады. Автоматты емес қаруда ол қолмен
жүзеге асырылады. Қазіргі кездегі әскери қарулар автоматты құбылыс: өзі
атады және оқтайды. Аңшылық және қолөнерлік қарулар көбіне автоматты емес.
1.2. Қарудың дұрыс қызметін және оның атуға жарамдылығын анықтау.
Қарудың дұрыс қызметін және оның атуға жарамдылығын анықтау – тергеу
жүргізуде, қылмыстық іс жағдайындағы берілген қарудан бір-бірлеп немесе
автоматты түрде ату мүмкіндігін белгілеу керек болғанда маңызды мағынасы
бар. Қарудың атуға жарамдылығы тұрғысынан жалпы-техникалық
ерекшеленетіндігін ескеру керек. Қару техникасы жағынан қарағанда, оңдалуға
жата ма әлде есептен шығару керек пе, яғни, техникалық жағынан жарамсыз
болып табылады, қарудың көздеу құрылғысының ақаулылығы, (приклад
рукоядкасының ақаулылығы) стволының қатты желінгендігі және тағы да басқа.
Бірақ сот-баллистикасының көз қарасы бойынша, бұндай ақаулар атыс қаруының
қылмыстық тұрғыда қолданылуына кедергі келтірмейтіндігі туралы айтады.
Баллистикалы – криминалистикалық зерттеулер нәтижесінде төмендегілер
белгіленуі мүмкін:
а) қару дұрыс қызмет етеді және атуға жарамды;
ә) қару дұрыс қызмет етеді, бірақ берілген күйде, кейбір жағдайлармен
(майы қатқан, стволына топырақ түскен және тағы басқа) атуға жарамсыз.
б) қарудың жүйелі атуға кедергі келтіретін ақаулары бар (көздеу
құрылғысының болмауы, пружиндардың босап кетуі, стволының аздаған үрілуі
және тағы басқа).
в) қару жөндеуге жатпайды, бірақ белгіленген жағдайда бір-бірден ату
мүмкіндігі бар, мысалы: автоматтың оқтау магазині болмаған кездегі, ішінде
қалған оқпен атуы, ударник орнына шеге қойылған тапаншаның атуы,
револьверден басу тетігінің жарамсыздығынан курокты қолмен тарту арқылы
атылу және тағы басқа.
г) қару жөндеуге жатпайды және атуға жарамайды. Басында қарудың сыртын
қарайды және бөлшектерінің өз-ара іс-қимылын тексереді. Бұл уақытта
рентгендік сурет немесе қарудың гаммографиясы ұсынылады. Одан соң қаруды
жартылай немесе түгел шашып, оның ақауларын және олардың атуға әсерлерін
зерттеп анықтайды. Тұжырымға келу үшін сол қарудан, міндетті қауіпсіздікті
сақтай отырып, сынап атудың үлкен мағынасы бар. Спусковой курокқа баспай
(сомопроизвольный выстрел) атылу мүмкіндігін анықтау; оқталып,
абайсыздықтан немесе байқаусыздан атылғандығын белгілеу үшін маңызы зор.
Осыған байланысты атқан адамның іс-қимылына, қылмыстық-құқықтық баға беру
тәуелділігі анықталады. Спусковой крючекқа баспай атылу жарамсыз
қарудағыдай, жарамды қаруда да болуы мүмкін. Бұл, жалпы тетіктің қатты
шайқалысынан, қарудың түсіп кетуі, қарумен соғу немесе қаруды соғу, әсіресе
курокпен соғу, ударникпен қосылған бөлшектері немесе ударниктің артқы
жағына соғу нәтижесінде, ударниктің гильза капсюліне әсерінен, күкірт
құрамында өрт шығуға әкелуі себеп болады. Атылуға әзір тұрған ударникті,
курокты немесе затворды босатып оның сол кездегі күйін, ату күйін және
тетігінің (механизмінің) әрекетін туғызып өзінен-өзі атылу мүмкіндігінің
әсерін анықтайды.
Эксперттік зерттеу кезінде қарудың тетігінің бөлшектерін бастапқы
күйінде байқайды, содан соң қаруды бөлшектеп тексереді. Байқаулар басталмас
бұрын, оқиға болған жердегі жағдайлар түгелімен ескеріліп, атылыс болу
мүмкіндіктерін түгелімен қарастырып талдау жүргізеді, оған қоса, эксперттің
бірнеше мүмкіндік жағдайлары әзірленеді, олар тәжірибелер өткізу арқылы
тексеріледі.
1.3. Өшірілген белгі көрсеткіштерін қалыпқа келтіру.
Өшірілген белгі көрсеткіштерін қалыпқа келтіру (нөмірі, шығарылған
жылы, заводы) оның бұрынғы заңды иесін табуға және оның бұрын жасалған
қылмысы мен байланысын анықтауға мүмкіндік береді (ұрлық, шабуыл, адам
өлтіру).
Қарудағы белгіні тауып қалпына келтіру, штрих белгілері табылған жер
темірінің қасиетін өзгеруінен байқалады: қаттылығы, икемділігі, электр
өткізгіштігі, ерігіштігі және тағы басқа. Қалыпқа келтірудің техникалық
әдістері осыған негізделген.
Қарудың сыртына қарау жүргізгеннен соң, оның белгілерінің сүртілген
жерлерін алдын – ала болжап оларды белгілейді, содан соң, ішіндегі
бөлшектерінен белгі салынғандығын табу, анықтау мақсатында қаруды
бөлшектерге бөледі.
Алдын – ала зерттелетін үстірт, қырылып тегістеледі, полировкадан
өткізіліп майын кетіреді. Содан соң, қалыпқа келтіру үшін химиялық,
электрохимиялық немесе магниттік тәсілдер қолданылады.
Қару – жарақтың топтық пайда болу көзін (жеке алғанда моделін немесе
түрін, гильза және пыждің сыпасын) анықтау, атыс қаруының дайындалған
мақсатын немесе қылмыстың болған жеріндегі қолданылуы туралы талқылауға
мүмкіндік береді. Азаматтарды тексеріп олардан сол үлгіге сай қару-жарақ
табылып алынса, топтың идентификация жүргізілуі немесе сол қару-жарақтың
басқа қылмыспен баланысты екендігінің дәлелдемесі ретінде қолданылуы
мүмкін.
Оқты, оқ дәрілерді дайындап толтыруға екі түрлі күкірт қолданылады:
түтінді және түтінсіз. Әскери қарулардың оқтары түтінсіз күкіртпен
толтырылады. Ал аңшылық және қолөнерлік қаруларда, түтінді күкірт
қолданылады.
Зақымдалған нәрседе (киім, өліктің терісі және тағы басқа) табылған
өртенбей қалған күкірттің түсін, үлгісін, мөлшерін және қалдығының химиялық
құрамын зерттеу, қылмыскер қолданған күкірттің түрін және сортын анықтауға
мүмкіндік береді. Бұл, қылмыскер қолданатын оқтың үлгісін айқындап
талқылауға және одан табылған қаружарақпен салыстыруға маңызды мән береді.
Әртүрлі оқтардың түріне пулялар: үлгісімен, биіктігімен, калибрімен,
қабығының болу және оның дайындалу шикізатымен өзгешеленеді. Ерекше
құрылғылардың өздігінше әдейі пулялары бар. Ол пуляларда қабығы мен
сердечниктан басқа, өзінің тағайындалуына байланысты жандырғыш,
трассирующии немесе жарылғыш заты бар кесесі болады.
Аңшы мылтығының оқтарында, пытыра немесе картечь қолданылады.
Пытыраның құрамы, әсіресе қолөнерлік пытыраның шығу тегі әртүрлі болып
келеді. Қорғасын, олово, мышяк, сурьма ертіндісінен басқа да көптеген,
әртүрлі үйлесімділік құрамдары болуы мүмкін.
Қылмыскерлердің пытыра жасауға қолданатын шикізатының химиялық құрамын
зерттеу сезікті адамнан алынған және оқиға болған жерден табылған күкіртті
салыстырмалы түрде зерттеу арқылы маңызы бар дәлелдемелер алуға әсерін
тигізеді. Бұндай зерттеулер спектроскопия тәсілімен өткізіледі. Оның үлкен
сезгіштігі салыстырылатын шикізаттың микрокөлемін ғана қолдануға мүмкіндік
береді (лазерлі, микроспектралды анализ). Салыстырылып жатырған күкірттің
сапасы және құрамдас мөлшері сәйкес келсе, олардың бір жерден, бір пытыра
дайындайтын зауодтан шыққандығы туралы тұжырым жасалуы мүмкін. Қолөнерлік
жолымен жасалған пытыра екендігі анықталса сечка, пытыраны дайындауға
қолданылған құралды (стамеска, долото, пышақ, клещ және тағы басқа)
трасологиялық зерттеу жолымен оны анықтау мүмкіндігі бар екенін естен
шығармаған жөн. Снаряд және күкірт заряды темірден немесе латуннан
жасалатын цилиндр немесе бөтелке пішініндегі гильзаның көмегімен
бекітіледі. Кейде аңшылыққа арналған мылтықтардың патрондарына гильза –
картоннан дайындалады. Әртүрлі патрондардың гильзалары өзінің құрылысымен,
бекітілу тәсілімен және таңба белгілерімен ерекшеленеді.
Оқиға болған жерден табылған пулялар және гильзалар, қылмыскермен
қолданған оқтың түрін анықтауға маңызды ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Оқтың түрін анықтау, оған іздеу салуға өте маңызды қолданылған оқ қарудың
жүйесі немесе тараған (круг систем) жүйесі туралы талқылауға және
сезіктіден, соған сәйкес қару жарақ табылса, маңызды дәлелдемелер алуға
мүмкіндік береді.
Оқтың түрін атылған пулясы және гильзасы арқылы анықтау үшін, олардың
үлгісін, биіктігін, диометрін, бекітілу тәсілін (кернение, обжим) пуля
қабығының материалын және гильза материалын, салмағын, таңба белгісін,
сақина тәріздес (виточкасының) қайрылғанының мөлшерін, гильза шеттері және
(скат) ойыстарын байқайды, зерттейді. Алынған мәліметтер қолда бар кестелер
мен жинақтармен салыстырылады.
Аңшылық қаруларының оқтарында айтылған бөлшектерден басқа (пыж және
прокладкалар) пытыра мен күкіртті және толтырылған күкіртті бөлетін, пыж
және прокладкалар болады. Жаппай шығарылған оқтар пыждары-войлочный және
картонный болады. Қолөнерлік жолмен дайындалған оқтарды пыж ретінде әртүрлі
шикізат қолданылады; қағаз, пакля, картон және т.б.
ІІ. Атыс қаруының идентификациясы.
Сот-баллистикалық зерттеудің көп таралған түрін ұсынады. Ол снаряд
және гильзамен жүзеге асырылуы мүмкін.
2.1. Атыс қаруының снаряды бойынша идентификациялау.
Атыс қаруының снаряды бойынша идентификациялау снарядтың ствол
арнасының бойымен өту кезінде снаряд бетінде жаппай шығару (фабричный)
жерінде өңдеу салдарынан пайда болған және кейінгі қолдануда өзіне тән
ерекшелігі бар ствол арнасындағы микрорельеф көрінісі (отображение) түседі.
Бұндай өзіне тән ерекшеліктердің (пайда болуына) қалыптасуына ствол
арнасында күкірт газынан өсетін жоғарғы қысым, жоғарғы температура,
снарядттар тетігінің (механика) әсері, порох құрамының, жанғыш химиялық
құрамының әсері және капсюль құрамының бытырауы әсер етеді.
Снаряд бетінде пайда болған іздер, динамикалық түрге жатады. Олардың
пайда болу (механизмі) тетігі өте күрделі. Пуляның ствол арнасының ішінде
қозғалу басында, пуля тек қозғалысының даму жағдайында болады, соның
нәтижесінде оның бетінде бастапқы пуляның өсіне (ось) паралель бағыты бар
сызық іздері пайда болады. Пуля, кесу шектерінің әсерімен, өзінің әрі қарай
қозғалысы нәтижесінде қосымша айналмалы қозғалысына иеленеді. Бұл пуляның
өс сызығына бұрыштан (под углом) орналасқан трасса (пучков трасс) жиынтығы
тәріздес екінші іздер пайда болуына әкеледі. Осы кезде үнгінің бас жағына
қарай (дульной части) орналасқан арнасының (толқынының) үлкен ақаулары,
ствол арасының микрорельефін көрсететін орта әсіресе артқы жағындағы
кішкене трассаларды жояды. Сондықтан идентификация үшін, ствол арасының
алдыңғы бөлігінің рельеф ерекшеліктерінің көп мәні бар. Әр атылыс сайын
ствол арасының микроқұрлымы көрінетін өзгерістерге ұшырайды. Үдемелі
тасымалдау немесе ұқыпсыз сақтау салдарынан уақыт өткен соң қаруды жеке
ерекшелік қасиеттері арқылы үнгі арнасын идентификациялау мүмкін болмауына
әкеліп соқтыруы мүмкін.
Тегіс үнгілі қарудың микроқұрылысы өзінің жеке қасиетіне байланысты
кесілген қаруға жол бермейді. Онымен қоса пытырада және картечта іздің
қалыптасу механизмі өте күрделі болып келеді. Пытыра зарядына әсер ететін
ствол бойынша тығыз көлеммен қозғалатын арнасында порох газының күшеюінен
пайда болатын қысым әсерінен, онда тығыздалу, раслинивание және тығыздалу
пайда болады. Ол кезде пытырада және картечта қатарлас снарядтардан және
олардың қозғалуына байланысты ствол арасының жарларынан үйкеліс іздерінен
байланыс іздері пайда болады. Байланыс іздері зерттеліп жатырған оқталған
қарудың ішінде пытыра қай жерде болғанын анықтауға пайдаланылуы мүмкін, ал
ствол арнасының ізі-идентификация үшін пайдаланылады. Ствол арнасының
іздері, дәлірек айтқанда-ондағы бар ақауларының трассасы бар цилиндр
бетінің бөліктері, снарядтың стволға тиіп өтетін жерінде ғана пайда болады.
Басқа жерлерінде, тек байланыс жырықтары, нүктелері ғана болуы мүмкін, олар
зарядтың астыңғы жағынан көбірек байқалады.
Дуласы кішірейген (стволды чектік тескілеу) қарумен ату кезінде,
дуласының кішірейген варонка тәріздес жерімен, снаряд ауытқуға
мұқтажданады. Бұндай ауытқулар, бірінші ізден әлсіздеу, кішкене пішіндегі
байланыс нүкте, сызықтарының екінші іздерін қалыптасуына және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz