Канаданың экономикалық-әлеуметтік географиясына жалпы сипаттама
Канаданың экономикалық.географиялық жағдайы.
1.1.Географиялық орны. Саяси.әкімшілік бөлінісі.
1.2.Табиғат жағдайы мен ресурстары.
1.3.Халқы.
Канаданың шаруашылық құрылымы.
2.1.Өнеркәсібі.
2.2.Транспорты.
2.3.Ауыл шаруашылығы.
3.Қортынды.
Пайдаланылған әдебиет.
1.1.Географиялық орны. Саяси.әкімшілік бөлінісі.
1.2.Табиғат жағдайы мен ресурстары.
1.3.Халқы.
Канаданың шаруашылық құрылымы.
2.1.Өнеркәсібі.
2.2.Транспорты.
2.3.Ауыл шаруашылығы.
3.Қортынды.
Пайдаланылған әдебиет.
Канаданың экономикалық-географиясы. Канада территориясы жағынан ең ірі мемлекет болып табылады. Үш мұхитпен шектеседі. Канада-елдің үлкендігі жағынан Ресейден кейін 2-ші орынды алады. “Канада”сөзі “Капала”сөзінен шықан.Канада әлемдегі индустриалды дамыған елдердің алғашқы жетілігіне кіреді. Шығарылатын ұлттық өнімнің абсолютті көлемі дүние жүзінде 7-ші орында. Канаданы 7 физиалық-географиялық аудандарға бөлуге болады. Халқының саны 30,1 млн. адамға жуық.
Дүние жүзінің басқа елдеріне қарағанда Канада да көлдер мен өзендер көп. Канада да өнеркәсіп салаларының ішінде тау-кен өндірісі алдыңғы қатарда. Канада 3 ауданға бөлінеді. Орталық, Далалық және Тынық мұхиттық. Ауыл-шаруашылығы жақсы дамыған. Канада ауыл-шаруашылығының арқасында экспортта 2-ші орында. Дүние жүзінде Канада электроэнергия өнеркәсібі жағынан 5-ші орында.
1.Канаданың экономикалық-географиясына жалпы сипаттама.
Канаданың мемлекеттік тууы. Европалық қоныстанушылардың отарлауы 17 ғасырда басталды. Әсіресе Ағылшын және Француз отарлаушылары көп болған. 7 жылға созылған соғыстың нәтижесінен кейін Франция жеңіліске ұшырап Канада жері Ұлыбритания иелігіне өтеді. 1867 ж. бірнеше отарлаушылары ыдырағаннан кейін біріккен Доминион Канадасы құрылды, ал 1868 ж. доминион мөр композиционы ресми түрде мойындалды. Мөрде 4 федерациялық басшылықтың елтаңбалары біріктірілді. Олар Онтарио, Квебека, Жаңа Скотин және Нью-Брансуика. Британ империясының қабылдаған ереже бойынша отаршылар администрациясы жалаудың жоғары бұрышына британша Юнион Джеком жазу және мөр бейнеленген немесе толқынды бөлігі ендіжу басқыншылар елтаңбасы бар көк түсті жалау қолдана бастады. Король жарлықтарының мәтіндерінде британ жалауының эмблемалары Бэджем деп аталған. Сауда саттық соттары дәл осындай бірақ ешқандай эмблемасын қызыл жалауды пайдалану керектігі жазылған.
Дүние жүзінің басқа елдеріне қарағанда Канада да көлдер мен өзендер көп. Канада да өнеркәсіп салаларының ішінде тау-кен өндірісі алдыңғы қатарда. Канада 3 ауданға бөлінеді. Орталық, Далалық және Тынық мұхиттық. Ауыл-шаруашылығы жақсы дамыған. Канада ауыл-шаруашылығының арқасында экспортта 2-ші орында. Дүние жүзінде Канада электроэнергия өнеркәсібі жағынан 5-ші орында.
1.Канаданың экономикалық-географиясына жалпы сипаттама.
Канаданың мемлекеттік тууы. Европалық қоныстанушылардың отарлауы 17 ғасырда басталды. Әсіресе Ағылшын және Француз отарлаушылары көп болған. 7 жылға созылған соғыстың нәтижесінен кейін Франция жеңіліске ұшырап Канада жері Ұлыбритания иелігіне өтеді. 1867 ж. бірнеше отарлаушылары ыдырағаннан кейін біріккен Доминион Канадасы құрылды, ал 1868 ж. доминион мөр композиционы ресми түрде мойындалды. Мөрде 4 федерациялық басшылықтың елтаңбалары біріктірілді. Олар Онтарио, Квебека, Жаңа Скотин және Нью-Брансуика. Британ империясының қабылдаған ереже бойынша отаршылар администрациясы жалаудың жоғары бұрышына британша Юнион Джеком жазу және мөр бейнеленген немесе толқынды бөлігі ендіжу басқыншылар елтаңбасы бар көк түсті жалау қолдана бастады. Король жарлықтарының мәтіндерінде британ жалауының эмблемалары Бэджем деп аталған. Сауда саттық соттары дәл осындай бірақ ешқандай эмблемасын қызыл жалауды пайдалану керектігі жазылған.
1.Бородевский А.Д. “Канада в системе международных экономических
отношений”Москва 1986г.
2.Мозель Т.Н.”История Канады в 70-е годы”Москва 1985г.
3.Немова А.А.”Экономика в начале подьема ”США: экономика,политика,
идеология.#6.1993г
4.Старостенков Е.И.”Экономика Канады в 1988г.”США:экономика,поли-
тика,идеология.М.1989г.
5.”Большая Советская Энциклопедия”1том.
6.Н.Г.Кузнецов Г.Г.Нестеров “Экономическая география””Весь мир:
страны,флаги,гербы”.
7.Энциклопедия”Аванта”1том.Страны.Народы.Цивилизации.
8.Ю.Н.Гладкий С.Б.Лавров”Экономическая и социальная география мира”.
9.Большая энциклопедия Кирилла иМефодия.
отношений”Москва 1986г.
2.Мозель Т.Н.”История Канады в 70-е годы”Москва 1985г.
3.Немова А.А.”Экономика в начале подьема ”США: экономика,политика,
идеология.#6.1993г
4.Старостенков Е.И.”Экономика Канады в 1988г.”США:экономика,поли-
тика,идеология.М.1989г.
5.”Большая Советская Энциклопедия”1том.
6.Н.Г.Кузнецов Г.Г.Нестеров “Экономическая география””Весь мир:
страны,флаги,гербы”.
7.Энциклопедия”Аванта”1том.Страны.Народы.Цивилизации.
8.Ю.Н.Гладкий С.Б.Лавров”Экономическая и социальная география мира”.
9.Большая энциклопедия Кирилла иМефодия.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Тақырыбы Канаданың экономикалық-әлеуметтік географиясына жалпы
сипаттама.
Мазмұны.
Канаданың экономикалық-географиялық жағдайы.
1.1.Географиялық орны. Саяси-әкімшілік бөлінісі.
1.2.Табиғат жағдайы мен ресурстары.
1.3.Халқы.
Канаданың шаруашылық құрылымы.
2.1.Өнеркәсібі.
2.2.Транспорты.
2.3.Ауыл шаруашылығы.
3.Қортынды.
Пайдаланылған әдебиет.
Кіріспе.
Канаданың экономикалық-географиясы. Канада территориясы жағынан ең ірі
мемлекет болып табылады. Үш мұхитпен шектеседі. Канада-елдің үлкендігі
жағынан Ресейден кейін 2-ші орынды алады. “Канада”сөзі “Капала”сөзінен
шықан.Канада әлемдегі индустриалды дамыған елдердің алғашқы жетілігіне
кіреді. Шығарылатын ұлттық өнімнің абсолютті көлемі дүние жүзінде 7-ші
орында. Канаданы 7 физиалық-географиялық аудандарға бөлуге болады. Халқының
саны 30,1 млн. адамға жуық.
Дүние жүзінің басқа елдеріне қарағанда Канада да көлдер мен өзендер
көп. Канада да өнеркәсіп салаларының ішінде тау-кен өндірісі алдыңғы
қатарда. Канада 3 ауданға бөлінеді. Орталық, Далалық және Тынық мұхиттық.
Ауыл-шаруашылығы жақсы дамыған. Канада ауыл-шаруашылығының арқасында
экспортта 2-ші орында. Дүние жүзінде Канада электроэнергия өнеркәсібі
жағынан 5-ші орында.
1.Канаданың экономикалық-географиясына жалпы сипаттама.
Канаданың мемлекеттік тууы. Европалық қоныстанушылардың отарлауы 17
ғасырда басталды. Әсіресе Ағылшын және Француз отарлаушылары көп болған. 7
жылға созылған соғыстың нәтижесінен кейін Франция жеңіліске ұшырап Канада
жері Ұлыбритания иелігіне өтеді. 1867 ж. бірнеше отарлаушылары ыдырағаннан
кейін біріккен Доминион Канадасы құрылды, ал 1868 ж. доминион мөр
композиционы ресми түрде мойындалды. Мөрде 4 федерациялық басшылықтың
елтаңбалары біріктірілді. Олар Онтарио, Квебека, Жаңа Скотин және Нью-
Брансуика. Британ империясының қабылдаған ереже бойынша отаршылар
администрациясы жалаудың жоғары бұрышына британша Юнион Джеком жазу және
мөр бейнеленген немесе толқынды бөлігі ендіжу басқыншылар елтаңбасы бар көк
түсті жалау қолдана бастады. Король жарлықтарының мәтіндерінде британ
жалауының эмблемалары Бэджем деп аталған. Сауда саттық соттары дәл осындай
бірақ ешқандай эмблемасын қызыл жалауды пайдалану керектігі жазылған.
Канаданың төрт бөлікті елтаңбасы отаршылар администрациясының көк жалауында
ең алғаш 1868ж. желтоқсан айында бейнеленген. 1870ж. 16 маусымда көк
жалаудағы бэджем ресми түрде мойындалды, ал 1871ж. маусымында ол
Викториядағы әскери шерулерде қолданылды. Шамамен 1870ж. бэджеміне қосылған
түрлі британ қызыл жалауларының шығуы британ заңдарын бұзшылық болып
табылды. Бірақ Канада елі өздерінің ұлттық белгілерінің болғанын қалады.
Монитаб біріккеннен кейін жалауда 5 жолақты бэдж пайда болды. Британ
колумбиясы және Принц Эдуард аралы елдері біріккеннен кейін бэдж жеті
бөлікті, ал 1907 ж. тоғыз бөлікті болды. Кейбір ресми емес жалауларда
елтаңба бэджі венокпен қоршалған және тәж бейнеленген Веноктың төменті
бөлігінде Канада символы ретінде құндыз бейнеленген. Көбіне бэдж ақ
шеңберде орналасқан. Көк жалауда көк бөлікті елтаңба қалқаны
бейнеленген,бірғана ресми көрсетілген төрт жолақты қалқан қолданылған.
Осындай көк жалаулар 1965 ж. дейін әскери корабльдердің Гюйсі болып келген.
1890 ж. 30 шілдедеде Канада басшылары ресми түрде сауда судтарының қызыл
жалауына халықтың сүйікті бэджін қосты. Ағылшын адмиралдары бұл шешімді
1892 ж. 2 ақпанда мойындады. 21ғасырдың алғашқы жартысында бэджі бар ресми
емес қызыл жалауларда ұлттық ретінде қолданыла берді. Ол парламент
ғимараттарында да тұрды. XX-ғасырдың 20-жылдары бэджіні қызыл жалаулар
басқару ғимараттарының барлығында орналасты. Бертін келе бэджіні қызыл
жалау ұлттық жалауға айнала бастады. Мысалы, оны Канаданың әскери бөлімшері
1945 ж. 5 қыркүйекте бұл жалау ресми түрде ұлттық жалау болып жарияланды.
Осы күні Канада басшылары қызыл жалаудың барлық басқару ғимараттарында
елдің ішкі және сыртқы саясатта қолдаруын қадағалады. 1921 ж. 21 қарашада
елтаңбасы өзгертілді. Ол 5 жолақтан–Англия, Шотландия, Ирландия, Франция
елтаңбасы және Канаданың өз символы ретінде үш жасыл үйеңкі жапырақтардан
тұратын күміс жолақтан тұрды. 1922 ж. геральдиялық қалқанның жаңа нұсқасы
Канаданың қызыл және көк жалауларында кездесе басталды. 1957 ж. елтаңбадағы
үйеңкі жапырақтары қызыл болды. Үйеңкі жапырағы. Канада елінде көп
қызығушылыққа ие болды. Ол ұлттық өзіндік символы ретінде елтаңбада ғана
емес жалауда да бейнелене бастады. Канада Франко тілді Канадалықтардың
талап етуінен 1945 ж. басқару аймағында жаңа ұлттық жалау идеялары
талқылана бастады.
1954 ж. 21мамырда министрлер кабинетінде үйеңкі жапырақты 3 қызыл
жалау мақұлданды. Бұдан бұрын 14 мамырда примьер –министр Пирон Канада
жалауында ақ жолақта 3 үйеңкі жапырағы және жиегінде 2 көк жолақ болу
керектігін жариялаған. 1964 ж. қазанда көптеген ұсыныстар бойынша 3 түрлі
жалау проектісін таңдады. ”Юнион Джек” жазуы және лилия гүлі бар қызыл
жалау, ақ фонда 3 үйеңкі жапырағы және 1 үйеңкі жапырағы бейнеленген
болатын жалаудың негізгі элементері үйеңкі жапырағының дизайнері Жак Сен-
Сир, жалау пропорциясын-Джорд Биот, ал гүл кестесін Гюнтер Выщетскидікі.
1964 ж. 15 желтоқсанда жалпы Канада парламентінің палатасы көп
дауыспен жаңа жалау жөнінде заң проектісін қабылдады. Сенат бұл шешімді 17
желтоқсанда бекітті.
1965 ж. 28 қаңтарда жалау жөніндегі заң қабылданып,ағылшын королевасы
қол қойды. 1965 ж. ақпанда королева Елизавета II Канадаға барып жаңа
жалаудың көтерілуіне қатысты. Канаданың қазіргі жалауы вертикал орналасқан
жоллақтан тұрады: қызыл, ақ қызыл. Ақ жолақтардың шеті 2 қызыл жолақтың
енінен 2 есе көп. Ақ жолақтың ортасында қызыл үйеңкі жапырағы бейнеленген.
Жалаудың ұзындығы оның енінен 2 есе үлкен. Қызыл түс өздерін құрбан етуге
дайын екендігімен потриоттық сезімді бейнелейді, ақ түс 2 елдің арасындағы
бейбітшілікті, Солтүстік Канададағы шексіз ақ қарды, ал үйеңкі жапырағы-
ұлттық бірлікті бейнелейді.
1964 ж. 18 желтоқсанда Канада парламенті жалауға ресми түрде мәртөбе
және “Юнион Джекті” енгізді. Ол Канаданың Британ достығына мүше екендігінін
және король жанұясының мейрамдарына қатысатындығының символы. Канада
тарихының көп кезеңдерінде ол жеке өзіндік мемлекет болып танылмаған. Тіпті
XX-ғасырдың 20-жылдарында Ұлыбритания қол астынан шыққан күннің өзінде де
Канада елінің мемлекттік символдары-елтаңба, жалау және ұранның пайда
болуына кедергі келтірді. Канада елтаңбасы батыс Европаның геральдик
басқыншыларына қарсы ұйымдастырылды. Оны құрудың ең алғашқы әрекеті
Канаданың 1867 ж. теңіз жағалауының Ұлыбритания қоласы доминион-
автопомиясының басқыншыларынан босауынан кейін жасалды. Алғашында ол
Канада басшыларының компонеттерінің механикалық эмблемасы түрінде болды.
Бұл елтаңба Канада елінің ресми символы ретінде мойындалды және шекті
қолданыс тапты.
Канаданың мемлекеттік елтаңбасы. Жаңа провинсияны қабылдауда
Канада конфедерацияларында басқару символдарын одақты эмблемаларға
ауыстыру кезінде байқалды. 1919 ж. Канада басшылығының арнайы комитеті
жаңа елтаңба проектісін жасап Лондаға жіберді. Ол Британ эмблем-
коледжінің қарауынан кейін және король Георг 5 бекіткеннен кейін 1921 ж.
елдің ресми эмблемасы болды. Сол кезде королъ Канаданың ұлттық түстерін
қызыл және ақ деп жариалады.
Канада елтаңбасының ортасында 5 жолаққа бөлінген сүйір книз қалқан
орналасқан. Олардың төртеуі Канадалықтардың негізгі бөлігі саналған елдің
ескі эмблемасын сипаттайды: Англия-қызыл жолақта үш алтын арыстандар,
Шотландия-алтын жолақтағы қызыл арыстан, Ирландия-көк жолақтағы алтын арфа
және Франция – көк жолақта үш алтын лилия гүлі, ал 5-ші төменгі ақ жолақты
бір сабақтан шыққан және көптеген халықтың ішінен жаңа ұлттың дамуын
көрсететін үш қызыл қаныт үйеңкі жапырағы бейнеленген.
Арыстанның артқы аяғы және жалғыз мүйіз (аң) тұрған қалқан Ұлыбритания
елтаңбасына байланысты алынған. Арыстандар алдыңғы аяқтарымен королъдер
бірлестігі немесе Франция королъдігінің белгісі бар
флагматты тірек тұрған. Қалқан үстінде арыстан оң аяғымен бір үйеңкі
жапырағын ұстаған бейнесі орналасқан рыцаръ қалпағымен аяқталады.
Алғашқы кездері жапырақтар жасыл түсті болған, бірақ 1957ж Канаданың
ұлттық түсіне сәйкестендіріп қызылға ауыстырылды. Арыстан басында
кішкентай тәжі, ал оның үстінде Ұлыбритания династиясын басқаратын үлкен
тәжі болған. Елтаңбаның төменгі бөлігінде көк көгілдер таспада “A marc
usgus admare”жазуы бар Канаданың бұл ұраны 72 тәурат кітабынан алынған. Ол
тңізден теңізге дейін, өзеннен жердің шегіне дейін басқарса да ” деп
жазылған. Ұран алған 1906 ж. Саскачеван заң шығарушы ассамблеясында ресми
түрде қолданылған және 1921 ж. елтаңба енгізілген.
Канада елтаңбасы ресми құжат ретінде басшылықта ел парламентінде
кейбір министерствада жоғарғы соттада,парламент пікірталастарын
жариялағанда, шет елдерге жіберілетін Канаданың құжаттарында пайдаланылады.
1.1.Канаданың географиялық орны.
Канада –территориясы жағынан ең ірі мемлекет 10 млнкм2 немесе жер
шарының 112 бөлігін алып жатыр. Үш мұхитпен шектеседі.Жер бетіндегі ең
ұзын жағажайлар 244 мыңкм2 бар. Осы елде 900 км. АҚШ-пен шектескен шекар
әлемдегі ең ұзын күзетсіз шекара. Ал Россиямен “шекара” ең қысқа шекара
болып табылады. Бұл 2 елдің полярлы секторының шекаралары түйісетін
математикалық нүкте-солтүстік полюс.
Канада және Россия бір-бірімен көрші елдер болып қаралады және олардың
полюс нүктесінен басқа елдердің Канада жер көлеміне қызы-ғатындай бар.
Табиғат климаты жағынан бұл 2 элемент ұқсас бұл 2 елдің үлкен
территориясының орналасу, даму тарихы нәтижесіндегі ұлттық экономикасының
ұқсас болуы.
Канада-жер көлемі жағынан Ресейден кейін 2-ші орында.Солтүстік бөлігі
полярлы шеңберден алыс жатыр, бірақ Канаданың оңтүстік бөлігі көбінде АҚШ-
пен шектеседі. Мемлекет 10 провинциядан және 2 территориядан құралған.
Атлант жағалауларынан алыс орналасқан. Мысалы: Франкотілді монриаль қаласы
көп ерекшеленеді. Елдің орталық аудандары-ның жазық жерлері жыртылған.
Тынық мұхитының алыс жағалаулар орман массивтерімен ұласады.
Канада кезінде аграрлы ел болған. Ауыл шаруашылығы елдің экономикасы
үшін басты рөл атқарған, бірақ Канада қазіргі кезде түрлі өндірістік
таварлар шығаратын дамыған индустриалды ел ретінде танылады. “Канада”сөзі
“капала ”сөзінен шыққан. Ол Американдық индейстердің тілінде “көне”немесе
“қауым”деген мағына береді. Шынында да ел түрлі қауымдардың бірігуінен
тұрады. Канадалықтардың ішінде Англия және Француз елдерінің өкілдері бар.
Ел ресми түрде 2 тілді болып табылады. Канада да европалықтар,азиаттар және
американдық корендер, сонымен қатар эскимостар тұрады.
Канада әлемдегі индустриалды дамыған елдердің алғашқы жетілігіне
кіреді. Шығарылатын ұлттық өнімнің абсолютті көлемі дүние жүзінде 7 орында.
Канада никел, цинк, асбест, клийн тұздарын және газет қағаздарын шығарады.
Алтын, күміс, уран, титан, гипс, күкірт, қорғасын өндіру жағынан алғашқы 3-
ке кіреді. Бидай, темір рудалары, мыс, табиғи газ, электроэнергия жабдықтар
мен машиналардың көптеген түрлерін байналыстың космостық түрлері ядролық
реакторларды ірі экспорттаушысы болып табылады. Көп факторлы комплексті
бағалауларға сүйенсек, 1992 ж. ООН Канада экспортық жағынан “сапа”жағынан 1-
ші орында болған.
Аудан-9970610квкм.
Тұрғындар-28 436
Астанасы-Оттава (921 000)
Басқа да ірі қалалары-Торонто (3 893 000),Монриал
Мемлекеттік тілдері-ағылшынша,французша
Негізгі діні-христиандық
Ақша бірлігі- Канада доллары
Негізгі экспортық бабтар-автомобилдер, мұнай, алюминий, бидай.
Басқару түрі-федеративті конституциялы монархия.
Канада 7 физикалық-географиялық аудандарға бөлуге болады. Арктика
таулары. Элсмир аралы және Баффинова жері аралының солтүстік-шығыс
жағалауларының үлкен бөлігін биік таулармен оның баурайлары алып жатыр.Бұл
аудан үлкен енділікті және айтарлықтай суық. Баурайлардың үстінгі бетін
мәңгілік (мұз) тоң қаптаған, территорияның көп бөлігін мұз қаптаған.
Лаврент щиттері. Бұл аудан территориясы көне кристалдың алғашқы
түрлерінің шығуымен сипатталады. Рельефтің жергілікті түрі – мұзды
периодтар жалғасады. Мұз жабылған массивтерісолт.қарай жайылып үстінгі
беті тегіс. Бұл ауданда мыңдаған өзендер центрінде Гудзонов шығанағы бар.
Шеңбер формалы барлық аудан Канаданың жартысын алып (4,6 млн.км) Аудан
миниралды ресурстарға бай,мұнда менделеиев кестесіндегі барлық элементтері
десекте болады.
Аппалач таулары. Канада АҚШтың шығыс бөлігі арққылы өтетін теңіз
жағалауымен Ньюфаундлендтың негізгі Аппалач жүйесінің ең солтүстік Аймағын
құрайды.
Ішкі жазықтар. Бұл Канада щитындағы ауданның тегіс және жартылай-
толқынды рельеф АҚШ-тан дала провинциясына дейін және ары қарай солтүстік-
батыстағы Тынық мұхитының жағалауларына қарай жалғасады. Канаданың щит және
ішкі жазықтықтар Канадамен АҚШ-тың шамамен 60 пайыз алып жататын төменгі
рельефті облысты құрайды.
Құзды таулар. Ішкі жазықтықтардың батыс аймақтарын жағалай
көтеріледі. Құзды таулар жартылай-толқынды жазықтықтарға керісінше,
биіктігі 3000 м. жететін шыңдары бар.
Тау аралық аудандар. Батысқа қарай құзды тауларды тау жоталарынан
бөліп тұратын Тынық мұхитының жағалауын бойлай орналасқан жіңішке
үстірттері бар. Бұл аудан геологиялық жағынан өте қиын мұнда лаберинт
үстірттері биік емес жоталар бар.
Тынық мұхитының таулы жүйелері. Континенттің батыс аймағы елдің таулы
аймағы ьолып табылады. Ол Аляскадан басталып Юкон және Ағылшын Колумбиясы
территориясы арқылы өтіп Оңтүстік Колифорниядағы Сьерре-Невадаға дейін
созылып жатыр.
Өткен ғасырда француздың атақты географы Элизе Реклю өз ойын айтқанда
Канаданы тиянақты геоглафиялық бірлікті құрамайды дейді. Қазіргі кезде
кейбір географтар “Канаданың географиялық кедергілері” деген терминде де
қолданып жүр. Бірақ Канада, Канада күйінде қалады. Ол АҚШ-қа қарағанда
экономикалық құрылымы, өзіндік мәдениеті, тұрғындардың өз ұлтын тануы
жағынан, қатты ерекшеленетін, өздерін американдық деп сана-майтын.
Канадалықтардың өзіндік құндылығы деген идеяға Канаданың көптеген
жазушылары мен ақындары өздерінің шығармашылығында арнаған.
Канаданың оқымыстыларымен әдебиет танушылары өз елінің географиялық
бірлігін және физикалық географиясын негізге алғанда, Канаданың “Солтүстік”
бөлігі қолданылады. Олардың ойларынша, Канада бұл маңызды және мықты
географиялық байланыс “Солтүстік географиялық түзіліс ”болып табылады. Бұл
байланыс Канаданың щит және шығыстан батысқа қарай өзен-көл ағысын түзетін-
солтүстік Лаврентия өзені, сонымен қатар солтүстікке апратын Маккензи
өзені. Мұның барлығы ұлтты құрған өзендер деп есептеледі.
Канадалық географ К.Харристің ойынша Канадалықтар үшін олар-дың ұлттық
мәдениетіне қатысты жайттар маңызды. Бұл шынында да сур-етшілердің
туындыларынан, ірі жазушылар Фарли Мауэт, Эрнест Сетон Томпсон немесе
И.В.Терло, шығармаларында ағылшын-канадалық Роберта Сервис немесе франко-
канадалық Ж.Виньюның өлеңдерінде тіпті ән ұран-дарында да байқалады.
Канаданың маңыздылығының түпкі түрі-өздерінің тарихын түсінумен елдің
орналасуы. Өткен ғасырдың соңы мен біздің ғасырдың басында Канададағы
миграциялық ағын Атлантика жағалауындағы негізгі “ядросында” емес,
Европадан жайылды. Канадалық бөлу оңтүстіктің солтүстігін таңдаумен тең
болды.
Канада мен Ресейдің климаттық аудандары өте ұқсас. Солтүстіктегі
тундра ауданы Канада архипелгынан басталып, Гудзонов шығанағының
шығысындағы жартылай арал Унгава арқылы өтіп, Атлант мұхитының
жағалауындағы Ньюфаундлендпен аяқталады. Тундраның оңтүстігінде
Субартикалық климат облысы орналасқан. Ол Шығысқа қарай Юкон және
Солтүстік-батыс территорияларынан басталып Гудзонов шығанағы және солтүстік
Лаврентия шығанағына дейін жалғасып жатыр. Субартика оңтүстігін ылғалды
континентті климат алып жатыр. Ол дала провинциясымен теңіз жағалауы
провинциясында Велики өзені арқылы өтеді. Бірақ Канада да табиғи зоналар
Ресеймен салыстырғанда оңтүстікке қарай жылжыған, шығыс жағалауында жылы
Гольфстрим мен қатар салқын Лабрадор ағыстары. Ғалымдардың айтуы бойынша
бұрын солтүстік полюс төменгі Канада да орналасқан. Мұнда қазірде жердің
солтүстік магнит полюсі орналасқан. Монриал климаты Ресей климатына ұқсас.
1.2. Халқы
Канада халық негізінен аз қоныстанған. Халқының саны-25млн. адамға
жуық. Халықтың көп бөлігін Европадан келген қоныстанушылар: англо-саксы,
немістер, итальяндықтар, голландықтар және т.б. құрайды.
Канада да халықтардың орналасуы аймақтарда тең тарамаған. Солтүстікте
халықтың қоныстану тығыздығы 1 адамға 5-10 км. келеді. Ал халықтың 90
пайызы АҚШ пен шекараны бойлай қоныстанған.
Халықтардың араласуының негізгі тенденциясы-қалалық тұрғын-дардың
санының өсуі болып табылады. Ресей сияқты Канада да мыңдаған этникалық
топтар өмір сүруде. Бұл халықтар соңғы 4 ғасырда иммиграция-лық ағыммен
келген. Екі ірі халықтар англо-канадалықтаржәне франко-канадалықтар Канада
халқының “негізін салушы”деп аталады.
Мемлекттік тілдері –ағылшындық және француздық болып табылады. Барлық
басқару құжаттары, хабарландырулар осы екі тілде жазылады. Бұл федерациялық
заң Канаданың 25мың жыл бұрынғы халықтары индейцтер елдің барлық
бөліктерінде тұрады және 58 тілде сөйлейді. Индейцтер және олардың ағымдары
1млн. адамдай. Олардың бір бөлігі резервацияларда өмір сүреді.
Канададағы индейцтердің резервацияларында жердің толық иелері
индейцтер. 6 мың жыл бұрын Артикалық Канадаға эскимостар келе бастады.
Қазір олардың саны 50 мың және оларды инуиттер деп аталады. Бұл олардың
тілінде “адам” деген мағына береді. 1608 ж. Квебек қаласы және 1642 ж.
Монреаль қаласы қаланды. 1992 ж. олар өздерінің 350 жылдығын атап өткен.
Монреальда 3млн. адам тұрады. Канада да барлығы 7млн. франко-канадалықтар
тұрады. Франциядан 10 мың адам келсе, қазіргі олардың саны 10 млн. жетеді.
300 жыл ішінде 1000 есеге өскен. Олар бір-біріне туысқан болып келеді.
Мысалы: Трамбле фамилялы адамдар Солтүстік Америкада 300мың. Олардың
барлығы Франциядан 350 жыл бұрын келген. Оның 16 баласы болған. Квебек
қаласының тұрғындары орыс халқына ұқсас келеді. Ал қалған 9 Канада
провинциясында ағылшын-канадалықтар тұрады. Олардың саны 10 млн. асады,
Канада да барлығы 30 млн. адам тұрады.
Ағылшын тілді Канадалықтар американдықтарға да ағылшындарға да
ұқсамайды. Олардың түрлері де, мәдениеттері де американдықтарға қарағанда
Европалықтарға ұқсайды. Соңғы жүз жылдықта көшіп келген басқада ұлттар
өмір сүруде. Олар халықтың 13 бөлігін құрайды. Бұл Канаданың этникалық
топтары. Өздерінің мәдениетін мақтан тұтады.
Канаданың 80 % христиандар құрайды, олардың 45,7%-ін католиктер және т.б.
құрайды. Проваславтар (гректер,орыстар,украиндер) 1%-ін құрайды. Ағылшын-
Канадалықтартың көбі Канада шіркеу бірлестігіне (11,5%), ағылшын (8,1%)
және т.б.протестанттық шіркеуге барады.
Барлық Канада тұрғындарының 10%-ін баптистер, бесондықтар, лютерандар
(немістер, скандинавиялықтар), пресвитериондар (шотландықтар) басқада
мұсылман, буддист, индуист (барлығы 4%) религиялары бар.
Религияға сенбейтіндер саны 12,5% құрайды. Католиктер Квебекте (88%)
және Нью-Брансуикте (54%) ірі қалалар Монреаль да (78%), Квебекте (94%),
Оттава да (57%) құндылыққа ие.
Проваславия Онтарио, Маниботе, Саскачева, Альберт провинцияларында
тұрғындардың 2% байқалады. Иуда ірі қалаларда Торонто (4%), Монреалда (3%),
Виннипегада (2%), Оттавада (4%), таралған.
Ресми түрде Канада да халық аз қоныстанған ел деп қарастыруға болады. Бірақ
елдің оңтүстік бөліктерінде халық тығыз орналасқан. (Канадалықтардың 23
тұратын 5%).
Америка шекарасынан 160 км. алыстанғаннан кейін халық тығыз орналаса
бастаған. Өте тығыз орналасқан бөліктерде (Онтарио провинция-
сының оңтүстігінде) ауыл-шаруашылық,өнеркәсіптер дамыған. Сонымен қатар
халық аз орналасқан солтүстік және елдің орталық бөлігінде дамыған десе де
болады. Мұнда адамдар аз келеді,себебі территориялар игерілмеген.
1960-1970 жылдары “Орта Канадалық коридор” қоныстандыру және игеру
жобасы жасалған болатын. Бірақ Канада басшылары органдарының күші
жетпегендіктен қолға алынбаған. Табиғи речурстарға өте бай (орман,
гидроэнергия, мұнай, газ, көміртегі және т.б.) елдің 70% территориясын алып
жатқан солтүстік аудандарда халықтың 1,5%-ғана тұрады. Бұл жерлерге
негізінен индейцтер мен эскимостар сонымен қатар кіші аудандардан көшіп
келгендер тұрады. Канада да мемлекеттік ”екі тілді”
Концепция ресми түрде қабылданған. Барлық басқару жарлықтарында француз
және ағылшын тілдері қолданылады. Бірақ елдің мәдениетіне
элементтерінің әсері ағылшын элементі сияқты көп әсерін тигізбеді.
Имиграцияның өсуінен халықтың арсындағы екі ірі мәдениет топтары азайып
барады. Қазіргі кезде ағылшындықтар халықтың 70%, ал француздықтар 27%-ін
құрайды. Ал қалған 33%-ін орналасқан ағылшын, француз, итальян, герман,
голланд, польяк, украин, орыс және т.б. европалық өкілдер, және азиаттық
өкілдері құрайды.
1.3. Табиғат жағдайы мен Табиғат ресурстары.
Канаданың көп бөліктерінде климат бірыңғай және субартикалық.
Қаңтар айында солт.орташа t-ра 35С, ал оңтүстікте 4С аралығында болады.
Шілде де орташа t-ра оңтүстікте 21С және Канада аралдарымен Артикалық
архипилагында 4С болады. Жауын-шашын жылына солтүстік бөліктерде 150мм-
1250мм, Антлантикалық және Тынық мұхиты жағалауларында 2500мм дейін
болады.
Халықтың солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа қарай
орналасуына қарай климатта әр түрлі. Канада территориясының көп бөлігі
континенталды, батыс және шығыс аудандары теңізді, оңтүстік-батыс аймақтары
субтропикаға жуық. Орташа t-ра қаңтар айында солтүстікте -35С, оңтүстікте
-20С, Атлант мұхиты жағалауларында -5С, Тынық мұхитында -4С, t-ра шілдеде
Канаданың Артикалық архипилагында 5С-тан, елдің оңтүстігінде 22С - дейін.
Жауын-шашын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы Канаданың экономикалық-әлеуметтік географиясына жалпы
сипаттама.
Мазмұны.
Канаданың экономикалық-географиялық жағдайы.
1.1.Географиялық орны. Саяси-әкімшілік бөлінісі.
1.2.Табиғат жағдайы мен ресурстары.
1.3.Халқы.
Канаданың шаруашылық құрылымы.
2.1.Өнеркәсібі.
2.2.Транспорты.
2.3.Ауыл шаруашылығы.
3.Қортынды.
Пайдаланылған әдебиет.
Кіріспе.
Канаданың экономикалық-географиясы. Канада территориясы жағынан ең ірі
мемлекет болып табылады. Үш мұхитпен шектеседі. Канада-елдің үлкендігі
жағынан Ресейден кейін 2-ші орынды алады. “Канада”сөзі “Капала”сөзінен
шықан.Канада әлемдегі индустриалды дамыған елдердің алғашқы жетілігіне
кіреді. Шығарылатын ұлттық өнімнің абсолютті көлемі дүние жүзінде 7-ші
орында. Канаданы 7 физиалық-географиялық аудандарға бөлуге болады. Халқының
саны 30,1 млн. адамға жуық.
Дүние жүзінің басқа елдеріне қарағанда Канада да көлдер мен өзендер
көп. Канада да өнеркәсіп салаларының ішінде тау-кен өндірісі алдыңғы
қатарда. Канада 3 ауданға бөлінеді. Орталық, Далалық және Тынық мұхиттық.
Ауыл-шаруашылығы жақсы дамыған. Канада ауыл-шаруашылығының арқасында
экспортта 2-ші орында. Дүние жүзінде Канада электроэнергия өнеркәсібі
жағынан 5-ші орында.
1.Канаданың экономикалық-географиясына жалпы сипаттама.
Канаданың мемлекеттік тууы. Европалық қоныстанушылардың отарлауы 17
ғасырда басталды. Әсіресе Ағылшын және Француз отарлаушылары көп болған. 7
жылға созылған соғыстың нәтижесінен кейін Франция жеңіліске ұшырап Канада
жері Ұлыбритания иелігіне өтеді. 1867 ж. бірнеше отарлаушылары ыдырағаннан
кейін біріккен Доминион Канадасы құрылды, ал 1868 ж. доминион мөр
композиционы ресми түрде мойындалды. Мөрде 4 федерациялық басшылықтың
елтаңбалары біріктірілді. Олар Онтарио, Квебека, Жаңа Скотин және Нью-
Брансуика. Британ империясының қабылдаған ереже бойынша отаршылар
администрациясы жалаудың жоғары бұрышына британша Юнион Джеком жазу және
мөр бейнеленген немесе толқынды бөлігі ендіжу басқыншылар елтаңбасы бар көк
түсті жалау қолдана бастады. Король жарлықтарының мәтіндерінде британ
жалауының эмблемалары Бэджем деп аталған. Сауда саттық соттары дәл осындай
бірақ ешқандай эмблемасын қызыл жалауды пайдалану керектігі жазылған.
Канаданың төрт бөлікті елтаңбасы отаршылар администрациясының көк жалауында
ең алғаш 1868ж. желтоқсан айында бейнеленген. 1870ж. 16 маусымда көк
жалаудағы бэджем ресми түрде мойындалды, ал 1871ж. маусымында ол
Викториядағы әскери шерулерде қолданылды. Шамамен 1870ж. бэджеміне қосылған
түрлі британ қызыл жалауларының шығуы британ заңдарын бұзшылық болып
табылды. Бірақ Канада елі өздерінің ұлттық белгілерінің болғанын қалады.
Монитаб біріккеннен кейін жалауда 5 жолақты бэдж пайда болды. Британ
колумбиясы және Принц Эдуард аралы елдері біріккеннен кейін бэдж жеті
бөлікті, ал 1907 ж. тоғыз бөлікті болды. Кейбір ресми емес жалауларда
елтаңба бэджі венокпен қоршалған және тәж бейнеленген Веноктың төменті
бөлігінде Канада символы ретінде құндыз бейнеленген. Көбіне бэдж ақ
шеңберде орналасқан. Көк жалауда көк бөлікті елтаңба қалқаны
бейнеленген,бірғана ресми көрсетілген төрт жолақты қалқан қолданылған.
Осындай көк жалаулар 1965 ж. дейін әскери корабльдердің Гюйсі болып келген.
1890 ж. 30 шілдедеде Канада басшылары ресми түрде сауда судтарының қызыл
жалауына халықтың сүйікті бэджін қосты. Ағылшын адмиралдары бұл шешімді
1892 ж. 2 ақпанда мойындады. 21ғасырдың алғашқы жартысында бэджі бар ресми
емес қызыл жалауларда ұлттық ретінде қолданыла берді. Ол парламент
ғимараттарында да тұрды. XX-ғасырдың 20-жылдары бэджіні қызыл жалаулар
басқару ғимараттарының барлығында орналасты. Бертін келе бэджіні қызыл
жалау ұлттық жалауға айнала бастады. Мысалы, оны Канаданың әскери бөлімшері
1945 ж. 5 қыркүйекте бұл жалау ресми түрде ұлттық жалау болып жарияланды.
Осы күні Канада басшылары қызыл жалаудың барлық басқару ғимараттарында
елдің ішкі және сыртқы саясатта қолдаруын қадағалады. 1921 ж. 21 қарашада
елтаңбасы өзгертілді. Ол 5 жолақтан–Англия, Шотландия, Ирландия, Франция
елтаңбасы және Канаданың өз символы ретінде үш жасыл үйеңкі жапырақтардан
тұратын күміс жолақтан тұрды. 1922 ж. геральдиялық қалқанның жаңа нұсқасы
Канаданың қызыл және көк жалауларында кездесе басталды. 1957 ж. елтаңбадағы
үйеңкі жапырақтары қызыл болды. Үйеңкі жапырағы. Канада елінде көп
қызығушылыққа ие болды. Ол ұлттық өзіндік символы ретінде елтаңбада ғана
емес жалауда да бейнелене бастады. Канада Франко тілді Канадалықтардың
талап етуінен 1945 ж. басқару аймағында жаңа ұлттық жалау идеялары
талқылана бастады.
1954 ж. 21мамырда министрлер кабинетінде үйеңкі жапырақты 3 қызыл
жалау мақұлданды. Бұдан бұрын 14 мамырда примьер –министр Пирон Канада
жалауында ақ жолақта 3 үйеңкі жапырағы және жиегінде 2 көк жолақ болу
керектігін жариялаған. 1964 ж. қазанда көптеген ұсыныстар бойынша 3 түрлі
жалау проектісін таңдады. ”Юнион Джек” жазуы және лилия гүлі бар қызыл
жалау, ақ фонда 3 үйеңкі жапырағы және 1 үйеңкі жапырағы бейнеленген
болатын жалаудың негізгі элементері үйеңкі жапырағының дизайнері Жак Сен-
Сир, жалау пропорциясын-Джорд Биот, ал гүл кестесін Гюнтер Выщетскидікі.
1964 ж. 15 желтоқсанда жалпы Канада парламентінің палатасы көп
дауыспен жаңа жалау жөнінде заң проектісін қабылдады. Сенат бұл шешімді 17
желтоқсанда бекітті.
1965 ж. 28 қаңтарда жалау жөніндегі заң қабылданып,ағылшын королевасы
қол қойды. 1965 ж. ақпанда королева Елизавета II Канадаға барып жаңа
жалаудың көтерілуіне қатысты. Канаданың қазіргі жалауы вертикал орналасқан
жоллақтан тұрады: қызыл, ақ қызыл. Ақ жолақтардың шеті 2 қызыл жолақтың
енінен 2 есе көп. Ақ жолақтың ортасында қызыл үйеңкі жапырағы бейнеленген.
Жалаудың ұзындығы оның енінен 2 есе үлкен. Қызыл түс өздерін құрбан етуге
дайын екендігімен потриоттық сезімді бейнелейді, ақ түс 2 елдің арасындағы
бейбітшілікті, Солтүстік Канададағы шексіз ақ қарды, ал үйеңкі жапырағы-
ұлттық бірлікті бейнелейді.
1964 ж. 18 желтоқсанда Канада парламенті жалауға ресми түрде мәртөбе
және “Юнион Джекті” енгізді. Ол Канаданың Британ достығына мүше екендігінін
және король жанұясының мейрамдарына қатысатындығының символы. Канада
тарихының көп кезеңдерінде ол жеке өзіндік мемлекет болып танылмаған. Тіпті
XX-ғасырдың 20-жылдарында Ұлыбритания қол астынан шыққан күннің өзінде де
Канада елінің мемлекттік символдары-елтаңба, жалау және ұранның пайда
болуына кедергі келтірді. Канада елтаңбасы батыс Европаның геральдик
басқыншыларына қарсы ұйымдастырылды. Оны құрудың ең алғашқы әрекеті
Канаданың 1867 ж. теңіз жағалауының Ұлыбритания қоласы доминион-
автопомиясының басқыншыларынан босауынан кейін жасалды. Алғашында ол
Канада басшыларының компонеттерінің механикалық эмблемасы түрінде болды.
Бұл елтаңба Канада елінің ресми символы ретінде мойындалды және шекті
қолданыс тапты.
Канаданың мемлекеттік елтаңбасы. Жаңа провинсияны қабылдауда
Канада конфедерацияларында басқару символдарын одақты эмблемаларға
ауыстыру кезінде байқалды. 1919 ж. Канада басшылығының арнайы комитеті
жаңа елтаңба проектісін жасап Лондаға жіберді. Ол Британ эмблем-
коледжінің қарауынан кейін және король Георг 5 бекіткеннен кейін 1921 ж.
елдің ресми эмблемасы болды. Сол кезде королъ Канаданың ұлттық түстерін
қызыл және ақ деп жариалады.
Канада елтаңбасының ортасында 5 жолаққа бөлінген сүйір книз қалқан
орналасқан. Олардың төртеуі Канадалықтардың негізгі бөлігі саналған елдің
ескі эмблемасын сипаттайды: Англия-қызыл жолақта үш алтын арыстандар,
Шотландия-алтын жолақтағы қызыл арыстан, Ирландия-көк жолақтағы алтын арфа
және Франция – көк жолақта үш алтын лилия гүлі, ал 5-ші төменгі ақ жолақты
бір сабақтан шыққан және көптеген халықтың ішінен жаңа ұлттың дамуын
көрсететін үш қызыл қаныт үйеңкі жапырағы бейнеленген.
Арыстанның артқы аяғы және жалғыз мүйіз (аң) тұрған қалқан Ұлыбритания
елтаңбасына байланысты алынған. Арыстандар алдыңғы аяқтарымен королъдер
бірлестігі немесе Франция королъдігінің белгісі бар
флагматты тірек тұрған. Қалқан үстінде арыстан оң аяғымен бір үйеңкі
жапырағын ұстаған бейнесі орналасқан рыцаръ қалпағымен аяқталады.
Алғашқы кездері жапырақтар жасыл түсті болған, бірақ 1957ж Канаданың
ұлттық түсіне сәйкестендіріп қызылға ауыстырылды. Арыстан басында
кішкентай тәжі, ал оның үстінде Ұлыбритания династиясын басқаратын үлкен
тәжі болған. Елтаңбаның төменгі бөлігінде көк көгілдер таспада “A marc
usgus admare”жазуы бар Канаданың бұл ұраны 72 тәурат кітабынан алынған. Ол
тңізден теңізге дейін, өзеннен жердің шегіне дейін басқарса да ” деп
жазылған. Ұран алған 1906 ж. Саскачеван заң шығарушы ассамблеясында ресми
түрде қолданылған және 1921 ж. елтаңба енгізілген.
Канада елтаңбасы ресми құжат ретінде басшылықта ел парламентінде
кейбір министерствада жоғарғы соттада,парламент пікірталастарын
жариялағанда, шет елдерге жіберілетін Канаданың құжаттарында пайдаланылады.
1.1.Канаданың географиялық орны.
Канада –территориясы жағынан ең ірі мемлекет 10 млнкм2 немесе жер
шарының 112 бөлігін алып жатыр. Үш мұхитпен шектеседі.Жер бетіндегі ең
ұзын жағажайлар 244 мыңкм2 бар. Осы елде 900 км. АҚШ-пен шектескен шекар
әлемдегі ең ұзын күзетсіз шекара. Ал Россиямен “шекара” ең қысқа шекара
болып табылады. Бұл 2 елдің полярлы секторының шекаралары түйісетін
математикалық нүкте-солтүстік полюс.
Канада және Россия бір-бірімен көрші елдер болып қаралады және олардың
полюс нүктесінен басқа елдердің Канада жер көлеміне қызы-ғатындай бар.
Табиғат климаты жағынан бұл 2 элемент ұқсас бұл 2 елдің үлкен
территориясының орналасу, даму тарихы нәтижесіндегі ұлттық экономикасының
ұқсас болуы.
Канада-жер көлемі жағынан Ресейден кейін 2-ші орында.Солтүстік бөлігі
полярлы шеңберден алыс жатыр, бірақ Канаданың оңтүстік бөлігі көбінде АҚШ-
пен шектеседі. Мемлекет 10 провинциядан және 2 территориядан құралған.
Атлант жағалауларынан алыс орналасқан. Мысалы: Франкотілді монриаль қаласы
көп ерекшеленеді. Елдің орталық аудандары-ның жазық жерлері жыртылған.
Тынық мұхитының алыс жағалаулар орман массивтерімен ұласады.
Канада кезінде аграрлы ел болған. Ауыл шаруашылығы елдің экономикасы
үшін басты рөл атқарған, бірақ Канада қазіргі кезде түрлі өндірістік
таварлар шығаратын дамыған индустриалды ел ретінде танылады. “Канада”сөзі
“капала ”сөзінен шыққан. Ол Американдық индейстердің тілінде “көне”немесе
“қауым”деген мағына береді. Шынында да ел түрлі қауымдардың бірігуінен
тұрады. Канадалықтардың ішінде Англия және Француз елдерінің өкілдері бар.
Ел ресми түрде 2 тілді болып табылады. Канада да европалықтар,азиаттар және
американдық корендер, сонымен қатар эскимостар тұрады.
Канада әлемдегі индустриалды дамыған елдердің алғашқы жетілігіне
кіреді. Шығарылатын ұлттық өнімнің абсолютті көлемі дүние жүзінде 7 орында.
Канада никел, цинк, асбест, клийн тұздарын және газет қағаздарын шығарады.
Алтын, күміс, уран, титан, гипс, күкірт, қорғасын өндіру жағынан алғашқы 3-
ке кіреді. Бидай, темір рудалары, мыс, табиғи газ, электроэнергия жабдықтар
мен машиналардың көптеген түрлерін байналыстың космостық түрлері ядролық
реакторларды ірі экспорттаушысы болып табылады. Көп факторлы комплексті
бағалауларға сүйенсек, 1992 ж. ООН Канада экспортық жағынан “сапа”жағынан 1-
ші орында болған.
Аудан-9970610квкм.
Тұрғындар-28 436
Астанасы-Оттава (921 000)
Басқа да ірі қалалары-Торонто (3 893 000),Монриал
Мемлекеттік тілдері-ағылшынша,французша
Негізгі діні-христиандық
Ақша бірлігі- Канада доллары
Негізгі экспортық бабтар-автомобилдер, мұнай, алюминий, бидай.
Басқару түрі-федеративті конституциялы монархия.
Канада 7 физикалық-географиялық аудандарға бөлуге болады. Арктика
таулары. Элсмир аралы және Баффинова жері аралының солтүстік-шығыс
жағалауларының үлкен бөлігін биік таулармен оның баурайлары алып жатыр.Бұл
аудан үлкен енділікті және айтарлықтай суық. Баурайлардың үстінгі бетін
мәңгілік (мұз) тоң қаптаған, территорияның көп бөлігін мұз қаптаған.
Лаврент щиттері. Бұл аудан территориясы көне кристалдың алғашқы
түрлерінің шығуымен сипатталады. Рельефтің жергілікті түрі – мұзды
периодтар жалғасады. Мұз жабылған массивтерісолт.қарай жайылып үстінгі
беті тегіс. Бұл ауданда мыңдаған өзендер центрінде Гудзонов шығанағы бар.
Шеңбер формалы барлық аудан Канаданың жартысын алып (4,6 млн.км) Аудан
миниралды ресурстарға бай,мұнда менделеиев кестесіндегі барлық элементтері
десекте болады.
Аппалач таулары. Канада АҚШтың шығыс бөлігі арққылы өтетін теңіз
жағалауымен Ньюфаундлендтың негізгі Аппалач жүйесінің ең солтүстік Аймағын
құрайды.
Ішкі жазықтар. Бұл Канада щитындағы ауданның тегіс және жартылай-
толқынды рельеф АҚШ-тан дала провинциясына дейін және ары қарай солтүстік-
батыстағы Тынық мұхитының жағалауларына қарай жалғасады. Канаданың щит және
ішкі жазықтықтар Канадамен АҚШ-тың шамамен 60 пайыз алып жататын төменгі
рельефті облысты құрайды.
Құзды таулар. Ішкі жазықтықтардың батыс аймақтарын жағалай
көтеріледі. Құзды таулар жартылай-толқынды жазықтықтарға керісінше,
биіктігі 3000 м. жететін шыңдары бар.
Тау аралық аудандар. Батысқа қарай құзды тауларды тау жоталарынан
бөліп тұратын Тынық мұхитының жағалауын бойлай орналасқан жіңішке
үстірттері бар. Бұл аудан геологиялық жағынан өте қиын мұнда лаберинт
үстірттері биік емес жоталар бар.
Тынық мұхитының таулы жүйелері. Континенттің батыс аймағы елдің таулы
аймағы ьолып табылады. Ол Аляскадан басталып Юкон және Ағылшын Колумбиясы
территориясы арқылы өтіп Оңтүстік Колифорниядағы Сьерре-Невадаға дейін
созылып жатыр.
Өткен ғасырда француздың атақты географы Элизе Реклю өз ойын айтқанда
Канаданы тиянақты геоглафиялық бірлікті құрамайды дейді. Қазіргі кезде
кейбір географтар “Канаданың географиялық кедергілері” деген терминде де
қолданып жүр. Бірақ Канада, Канада күйінде қалады. Ол АҚШ-қа қарағанда
экономикалық құрылымы, өзіндік мәдениеті, тұрғындардың өз ұлтын тануы
жағынан, қатты ерекшеленетін, өздерін американдық деп сана-майтын.
Канадалықтардың өзіндік құндылығы деген идеяға Канаданың көптеген
жазушылары мен ақындары өздерінің шығармашылығында арнаған.
Канаданың оқымыстыларымен әдебиет танушылары өз елінің географиялық
бірлігін және физикалық географиясын негізге алғанда, Канаданың “Солтүстік”
бөлігі қолданылады. Олардың ойларынша, Канада бұл маңызды және мықты
географиялық байланыс “Солтүстік географиялық түзіліс ”болып табылады. Бұл
байланыс Канаданың щит және шығыстан батысқа қарай өзен-көл ағысын түзетін-
солтүстік Лаврентия өзені, сонымен қатар солтүстікке апратын Маккензи
өзені. Мұның барлығы ұлтты құрған өзендер деп есептеледі.
Канадалық географ К.Харристің ойынша Канадалықтар үшін олар-дың ұлттық
мәдениетіне қатысты жайттар маңызды. Бұл шынында да сур-етшілердің
туындыларынан, ірі жазушылар Фарли Мауэт, Эрнест Сетон Томпсон немесе
И.В.Терло, шығармаларында ағылшын-канадалық Роберта Сервис немесе франко-
канадалық Ж.Виньюның өлеңдерінде тіпті ән ұран-дарында да байқалады.
Канаданың маңыздылығының түпкі түрі-өздерінің тарихын түсінумен елдің
орналасуы. Өткен ғасырдың соңы мен біздің ғасырдың басында Канададағы
миграциялық ағын Атлантика жағалауындағы негізгі “ядросында” емес,
Европадан жайылды. Канадалық бөлу оңтүстіктің солтүстігін таңдаумен тең
болды.
Канада мен Ресейдің климаттық аудандары өте ұқсас. Солтүстіктегі
тундра ауданы Канада архипелгынан басталып, Гудзонов шығанағының
шығысындағы жартылай арал Унгава арқылы өтіп, Атлант мұхитының
жағалауындағы Ньюфаундлендпен аяқталады. Тундраның оңтүстігінде
Субартикалық климат облысы орналасқан. Ол Шығысқа қарай Юкон және
Солтүстік-батыс территорияларынан басталып Гудзонов шығанағы және солтүстік
Лаврентия шығанағына дейін жалғасып жатыр. Субартика оңтүстігін ылғалды
континентті климат алып жатыр. Ол дала провинциясымен теңіз жағалауы
провинциясында Велики өзені арқылы өтеді. Бірақ Канада да табиғи зоналар
Ресеймен салыстырғанда оңтүстікке қарай жылжыған, шығыс жағалауында жылы
Гольфстрим мен қатар салқын Лабрадор ағыстары. Ғалымдардың айтуы бойынша
бұрын солтүстік полюс төменгі Канада да орналасқан. Мұнда қазірде жердің
солтүстік магнит полюсі орналасқан. Монриал климаты Ресей климатына ұқсас.
1.2. Халқы
Канада халық негізінен аз қоныстанған. Халқының саны-25млн. адамға
жуық. Халықтың көп бөлігін Европадан келген қоныстанушылар: англо-саксы,
немістер, итальяндықтар, голландықтар және т.б. құрайды.
Канада да халықтардың орналасуы аймақтарда тең тарамаған. Солтүстікте
халықтың қоныстану тығыздығы 1 адамға 5-10 км. келеді. Ал халықтың 90
пайызы АҚШ пен шекараны бойлай қоныстанған.
Халықтардың араласуының негізгі тенденциясы-қалалық тұрғын-дардың
санының өсуі болып табылады. Ресей сияқты Канада да мыңдаған этникалық
топтар өмір сүруде. Бұл халықтар соңғы 4 ғасырда иммиграция-лық ағыммен
келген. Екі ірі халықтар англо-канадалықтаржәне франко-канадалықтар Канада
халқының “негізін салушы”деп аталады.
Мемлекттік тілдері –ағылшындық және француздық болып табылады. Барлық
басқару құжаттары, хабарландырулар осы екі тілде жазылады. Бұл федерациялық
заң Канаданың 25мың жыл бұрынғы халықтары индейцтер елдің барлық
бөліктерінде тұрады және 58 тілде сөйлейді. Индейцтер және олардың ағымдары
1млн. адамдай. Олардың бір бөлігі резервацияларда өмір сүреді.
Канададағы индейцтердің резервацияларында жердің толық иелері
индейцтер. 6 мың жыл бұрын Артикалық Канадаға эскимостар келе бастады.
Қазір олардың саны 50 мың және оларды инуиттер деп аталады. Бұл олардың
тілінде “адам” деген мағына береді. 1608 ж. Квебек қаласы және 1642 ж.
Монреаль қаласы қаланды. 1992 ж. олар өздерінің 350 жылдығын атап өткен.
Монреальда 3млн. адам тұрады. Канада да барлығы 7млн. франко-канадалықтар
тұрады. Франциядан 10 мың адам келсе, қазіргі олардың саны 10 млн. жетеді.
300 жыл ішінде 1000 есеге өскен. Олар бір-біріне туысқан болып келеді.
Мысалы: Трамбле фамилялы адамдар Солтүстік Америкада 300мың. Олардың
барлығы Франциядан 350 жыл бұрын келген. Оның 16 баласы болған. Квебек
қаласының тұрғындары орыс халқына ұқсас келеді. Ал қалған 9 Канада
провинциясында ағылшын-канадалықтар тұрады. Олардың саны 10 млн. асады,
Канада да барлығы 30 млн. адам тұрады.
Ағылшын тілді Канадалықтар американдықтарға да ағылшындарға да
ұқсамайды. Олардың түрлері де, мәдениеттері де американдықтарға қарағанда
Европалықтарға ұқсайды. Соңғы жүз жылдықта көшіп келген басқада ұлттар
өмір сүруде. Олар халықтың 13 бөлігін құрайды. Бұл Канаданың этникалық
топтары. Өздерінің мәдениетін мақтан тұтады.
Канаданың 80 % христиандар құрайды, олардың 45,7%-ін католиктер және т.б.
құрайды. Проваславтар (гректер,орыстар,украиндер) 1%-ін құрайды. Ағылшын-
Канадалықтартың көбі Канада шіркеу бірлестігіне (11,5%), ағылшын (8,1%)
және т.б.протестанттық шіркеуге барады.
Барлық Канада тұрғындарының 10%-ін баптистер, бесондықтар, лютерандар
(немістер, скандинавиялықтар), пресвитериондар (шотландықтар) басқада
мұсылман, буддист, индуист (барлығы 4%) религиялары бар.
Религияға сенбейтіндер саны 12,5% құрайды. Католиктер Квебекте (88%)
және Нью-Брансуикте (54%) ірі қалалар Монреаль да (78%), Квебекте (94%),
Оттава да (57%) құндылыққа ие.
Проваславия Онтарио, Маниботе, Саскачева, Альберт провинцияларында
тұрғындардың 2% байқалады. Иуда ірі қалаларда Торонто (4%), Монреалда (3%),
Виннипегада (2%), Оттавада (4%), таралған.
Ресми түрде Канада да халық аз қоныстанған ел деп қарастыруға болады. Бірақ
елдің оңтүстік бөліктерінде халық тығыз орналасқан. (Канадалықтардың 23
тұратын 5%).
Америка шекарасынан 160 км. алыстанғаннан кейін халық тығыз орналаса
бастаған. Өте тығыз орналасқан бөліктерде (Онтарио провинция-
сының оңтүстігінде) ауыл-шаруашылық,өнеркәсіптер дамыған. Сонымен қатар
халық аз орналасқан солтүстік және елдің орталық бөлігінде дамыған десе де
болады. Мұнда адамдар аз келеді,себебі территориялар игерілмеген.
1960-1970 жылдары “Орта Канадалық коридор” қоныстандыру және игеру
жобасы жасалған болатын. Бірақ Канада басшылары органдарының күші
жетпегендіктен қолға алынбаған. Табиғи речурстарға өте бай (орман,
гидроэнергия, мұнай, газ, көміртегі және т.б.) елдің 70% территориясын алып
жатқан солтүстік аудандарда халықтың 1,5%-ғана тұрады. Бұл жерлерге
негізінен индейцтер мен эскимостар сонымен қатар кіші аудандардан көшіп
келгендер тұрады. Канада да мемлекеттік ”екі тілді”
Концепция ресми түрде қабылданған. Барлық басқару жарлықтарында француз
және ағылшын тілдері қолданылады. Бірақ елдің мәдениетіне
элементтерінің әсері ағылшын элементі сияқты көп әсерін тигізбеді.
Имиграцияның өсуінен халықтың арсындағы екі ірі мәдениет топтары азайып
барады. Қазіргі кезде ағылшындықтар халықтың 70%, ал француздықтар 27%-ін
құрайды. Ал қалған 33%-ін орналасқан ағылшын, француз, итальян, герман,
голланд, польяк, украин, орыс және т.б. европалық өкілдер, және азиаттық
өкілдері құрайды.
1.3. Табиғат жағдайы мен Табиғат ресурстары.
Канаданың көп бөліктерінде климат бірыңғай және субартикалық.
Қаңтар айында солт.орташа t-ра 35С, ал оңтүстікте 4С аралығында болады.
Шілде де орташа t-ра оңтүстікте 21С және Канада аралдарымен Артикалық
архипилагында 4С болады. Жауын-шашын жылына солтүстік бөліктерде 150мм-
1250мм, Антлантикалық және Тынық мұхиты жағалауларында 2500мм дейін
болады.
Халықтың солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа қарай
орналасуына қарай климатта әр түрлі. Канада территориясының көп бөлігі
континенталды, батыс және шығыс аудандары теңізді, оңтүстік-батыс аймақтары
субтропикаға жуық. Орташа t-ра қаңтар айында солтүстікте -35С, оңтүстікте
-20С, Атлант мұхиты жағалауларында -5С, Тынық мұхитында -4С, t-ра шілдеде
Канаданың Артикалық архипилагында 5С-тан, елдің оңтүстігінде 22С - дейін.
Жауын-шашын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz