Интернеттегі коммуникация және қоғамның тілдік даму мәселесі
АНЫҚТАМАЛАР
КІРІСПЕ
1 СӨЙЛЕУ ТІЛІ ҒЫЛЫМЫ МЕН ТАРИХЫНА ДИСКУРС
1.1 Жаңа технология ақпаратындағы сөйлеу тілі (теория, автор)
1.2 Электрондық мәдениаралық коммуникация
1.3 Интернеттегі таңбалар мен эмотикондар
ерекшеліктері
2 ИНТЕРНЕТТЕГІ КОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ
ҚОҒАМНЫҢ ТІЛДІК ДАМУ МӘСЕЛЕСІ
2.1 Жаңа ақпараттық технологияның маңызы
2.2 Интернет феномені және тәуелділік
2.3 Практикалық сараптамалар және анкета нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
1 СӨЙЛЕУ ТІЛІ ҒЫЛЫМЫ МЕН ТАРИХЫНА ДИСКУРС
1.1 Жаңа технология ақпаратындағы сөйлеу тілі (теория, автор)
1.2 Электрондық мәдениаралық коммуникация
1.3 Интернеттегі таңбалар мен эмотикондар
ерекшеліктері
2 ИНТЕРНЕТТЕГІ КОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ
ҚОҒАМНЫҢ ТІЛДІК ДАМУ МӘСЕЛЕСІ
2.1 Жаңа ақпараттық технологияның маңызы
2.2 Интернет феномені және тәуелділік
2.3 Практикалық сараптамалар және анкета нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
Диплом жұмысының мақсаты – электронды ортадағы мәдениаралық коммуникациядағы әдіснамалық зерттеу қорының жүйелілігін сауатты қолданудың тәсілін қалыптастыру, жұмыс дағдысындағы сұрақ-жауапты коммуникациялық мәдениеттің бөлігі ету.
Зерттеу материалдары:
Зерттеудің міндеті: бүкіләлемдік Интернет желісінде қажетті ақпаратты іздеу барысында пайда болатын мәселелердің жағдайын зерттеу және ақпарат іздеу барысында алынған мәліметтерге анализ жасау және жүйелеу. Іздеу барысында егжей-тегжейлі қарастыруды қажет ететін аспектілерін белгілеу, лингвистикалық, ақпараттық мәселелер секілді іздеу серверлеріндегі негізгі сөз тіркестерін қарастыруға анализ жасау.
Диплом жұмысының зерттеу әдістері.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізін Д.Ж. Шейлзаның Интернеттің көмегімен мәдениаралық құзыр бойынша шет тілдеріне үйрету жұмысы
Алынған нәтижелер:
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе, 2 тарау, 7 бөлім, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Интернет – бүкіләлемдік ақпарат сервері. Бүгінгі күні Интернет немесе жаһандық желі тек ақпаратты (мәліметті) жеткізу құралы ғана емес, сондай-ақ дүние әлеміндегі адамның бағыт-бағдарын айқындап отыратын маңызды құралдардың бірі болып саналады. Соған сәйкес адам өмірінің қарқынды ырғағына үнемі сәйкес болып отырады. Адам желі арқылы пайдалы ақпараттарды аша алады, өмірлік серігін, саяхатқа шығатын жолсерігін табады, ұтымды сатып алу, сату әрекеттері болады, жұмыс жасап пайда табады, әскери келісім-шарт жасайды, әйгілі немесе танымал болады, қызығушылық мүдделері ортақ жандармен сұхбаттаса алады т.б. Адамның осылайша желілер әлеміне еніп, ықпалдасуы, тікелей қатыстылығы әртүрлі білім саласындағы зерттеушілердің қызығушылығын оятпай қоймады.
Ғаламдық желі – бүкіл әлемдегі және барлық континенттерде жиналған білімді еркін пайдаланатын және әр түрлі елдердегі адамдармен қарым-қатынас жасауға мүмкіндігі бар адамдардың өмірінің ажырамас бөлігі болды. Сонымен қатар интернет – осы ғасырдың соңының ең елеулі жетістіктерінің бірі болып есептеледі. Ол компьютер мен жаһандық коммуникацияның дамуына себепші болды, мемлекетіне, уақытына, тіпті географиялық орнына қарамастан, ақпарат таратудың, адамдарды біріктірудің бірегей құрылымы болды. Интернет – ақпараттық дәуірге алмасқан индустриялды дәуір соңының нышанына айналды.
Жаһандық компьютер желісін пайдалану мәдениаралық байланыстың дамуына, студенттердің қажетті ақпаратты іздеуіне көмектеседі. Дегенмен, қазіргі уақытта алгоритмдердің жүйелік сипаттауы берілген әдебиеттер жеткіліксіз. Сондықтан біздің зерттеуіміздің тақырыбы өзекті болып саналады.
И.А. Стерниннің мәдениаралық коммуникация және О.П. Крюкованың электрондық ортадағы шетел тілін зерттеуге байланысты мақалалары телеконференциядағы әр елдің мәдениеттерінің ортақ әрекеттесуіндегі Интеренеттің рөлі туралы мәліметтер жұмыстың негізгі ақпарат көзіне айналды.
Д.Ж. Шейлзаның Интернеттің көмегімен мәдениаралық құзыр бойынша шет тілдеріне үйрету жұмысы әдіснамалық негіз болды.
Бірінші бөлімде мәдениаралық коммуникацияның жалпы мәселелері қаралған. Әр түрлі мәдениетті үйреніп жүргендердің диалог құрылымының психологиялық мәселесі мен жалпы сипаты баяндалған. Екінші бөлімде «Интернеттегі коммуникация және қоғамның тілдік даму мәселесі» тақырыбы бойынша материалдар ұсынылған.
Зерттеу материалдары:
Зерттеудің міндеті: бүкіләлемдік Интернет желісінде қажетті ақпаратты іздеу барысында пайда болатын мәселелердің жағдайын зерттеу және ақпарат іздеу барысында алынған мәліметтерге анализ жасау және жүйелеу. Іздеу барысында егжей-тегжейлі қарастыруды қажет ететін аспектілерін белгілеу, лингвистикалық, ақпараттық мәселелер секілді іздеу серверлеріндегі негізгі сөз тіркестерін қарастыруға анализ жасау.
Диплом жұмысының зерттеу әдістері.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізін Д.Ж. Шейлзаның Интернеттің көмегімен мәдениаралық құзыр бойынша шет тілдеріне үйрету жұмысы
Алынған нәтижелер:
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе, 2 тарау, 7 бөлім, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Интернет – бүкіләлемдік ақпарат сервері. Бүгінгі күні Интернет немесе жаһандық желі тек ақпаратты (мәліметті) жеткізу құралы ғана емес, сондай-ақ дүние әлеміндегі адамның бағыт-бағдарын айқындап отыратын маңызды құралдардың бірі болып саналады. Соған сәйкес адам өмірінің қарқынды ырғағына үнемі сәйкес болып отырады. Адам желі арқылы пайдалы ақпараттарды аша алады, өмірлік серігін, саяхатқа шығатын жолсерігін табады, ұтымды сатып алу, сату әрекеттері болады, жұмыс жасап пайда табады, әскери келісім-шарт жасайды, әйгілі немесе танымал болады, қызығушылық мүдделері ортақ жандармен сұхбаттаса алады т.б. Адамның осылайша желілер әлеміне еніп, ықпалдасуы, тікелей қатыстылығы әртүрлі білім саласындағы зерттеушілердің қызығушылығын оятпай қоймады.
Ғаламдық желі – бүкіл әлемдегі және барлық континенттерде жиналған білімді еркін пайдаланатын және әр түрлі елдердегі адамдармен қарым-қатынас жасауға мүмкіндігі бар адамдардың өмірінің ажырамас бөлігі болды. Сонымен қатар интернет – осы ғасырдың соңының ең елеулі жетістіктерінің бірі болып есептеледі. Ол компьютер мен жаһандық коммуникацияның дамуына себепші болды, мемлекетіне, уақытына, тіпті географиялық орнына қарамастан, ақпарат таратудың, адамдарды біріктірудің бірегей құрылымы болды. Интернет – ақпараттық дәуірге алмасқан индустриялды дәуір соңының нышанына айналды.
Жаһандық компьютер желісін пайдалану мәдениаралық байланыстың дамуына, студенттердің қажетті ақпаратты іздеуіне көмектеседі. Дегенмен, қазіргі уақытта алгоритмдердің жүйелік сипаттауы берілген әдебиеттер жеткіліксіз. Сондықтан біздің зерттеуіміздің тақырыбы өзекті болып саналады.
И.А. Стерниннің мәдениаралық коммуникация және О.П. Крюкованың электрондық ортадағы шетел тілін зерттеуге байланысты мақалалары телеконференциядағы әр елдің мәдениеттерінің ортақ әрекеттесуіндегі Интеренеттің рөлі туралы мәліметтер жұмыстың негізгі ақпарат көзіне айналды.
Д.Ж. Шейлзаның Интернеттің көмегімен мәдениаралық құзыр бойынша шет тілдеріне үйрету жұмысы әдіснамалық негіз болды.
Бірінші бөлімде мәдениаралық коммуникацияның жалпы мәселелері қаралған. Әр түрлі мәдениетті үйреніп жүргендердің диалог құрылымының психологиялық мәселесі мен жалпы сипаты баяндалған. Екінші бөлімде «Интернеттегі коммуникация және қоғамның тілдік даму мәселесі» тақырыбы бойынша материалдар ұсынылған.
1 Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы
2 Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
3 ГАФФИН А.Путеводитель по глобальной компьютерной сети Internet.- М.: Артос, 1996.- 274 с.- (Просто о сложном).
4 ГИЛСТЕР П.Навигатор INTERNET: Путеводитель для человека с компьютером и модемом.- М.: Джон Уайли энд Санз, 1995.- 735 с.
5 СОЛОМЕНЧУК В.Интернет: краткий курс: Пособие для ускоренного обучения.- СПб.: Питер, 2000.- 288 с.: ил.
6 Медведев А. Диалог// Русский язык. М., 1967. С. 9746
7 Юсуф Ибрахим Ахмд Чатовая зависимость как психосоциольная проблема. М.. 1991
8 Вересаева О. «Психология и интернет на пороге ХХI века». Психологическая газета №12. 1996 г.
9 Гаспаров Б.М. Устная речь как семантический объект// Семантика номинации и семантика устной речи. 1978. С.103
10 Арциховский А.В.Борковский В.И. Новгородские грамоты на бересте. М., 1958. С.71(4)
11 Кудрявцев В. «Интернет, или «экологически чистый» наркотик». Журнал «Воспитание школьников» №5, 1995 г.
2 Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
3 ГАФФИН А.Путеводитель по глобальной компьютерной сети Internet.- М.: Артос, 1996.- 274 с.- (Просто о сложном).
4 ГИЛСТЕР П.Навигатор INTERNET: Путеводитель для человека с компьютером и модемом.- М.: Джон Уайли энд Санз, 1995.- 735 с.
5 СОЛОМЕНЧУК В.Интернет: краткий курс: Пособие для ускоренного обучения.- СПб.: Питер, 2000.- 288 с.: ил.
6 Медведев А. Диалог// Русский язык. М., 1967. С. 9746
7 Юсуф Ибрахим Ахмд Чатовая зависимость как психосоциольная проблема. М.. 1991
8 Вересаева О. «Психология и интернет на пороге ХХI века». Психологическая газета №12. 1996 г.
9 Гаспаров Б.М. Устная речь как семантический объект// Семантика номинации и семантика устной речи. 1978. С.103
10 Арциховский А.В.Борковский В.И. Новгородские грамоты на бересте. М., 1958. С.71(4)
11 Кудрявцев В. «Интернет, или «экологически чистый» наркотик». Журнал «Воспитание школьников» №5, 1995 г.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Даулетова Г.М.
ИНТЕРНЕТТЕГІ КОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ ҚОҒАМНЫҢ ТІЛДІК ДАМУ МӘСЕЛЕСІ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
5В011900 – Шет тілі: екі шет тілі мамандығы
Алматы, 2015
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Жалпы тіл білімі және шетел филологиясы кафедрасы
Қорғауға жіберілді
____________2015ж.
Кафедра меңгерушісі
ф.ғ.д., профессор:
Г.Б. Мадиева
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
ИНТЕРНЕТТЕГІ КОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ ҚОҒАМНЫҢ ТІЛДІК ДАМУ МӘСЕЛЕСІ
5В011900 – Шет тілі: екі шет тілі мамандығы бойынша
Орындаған: Г.М. Даулетова
4курс студенті
Ғылыми жетекшісі: С.С. Никамбаева
аға оқытушы
Норма бақылаушысы: Ж.М. Уматова
Ф.ғ.к., доцент
Алматы, 2015
МАЗМҰНЫ
АНЫҚТАМАЛАР
КІРІСПЕ
1 СӨЙЛЕУ ТІЛІ ҒЫЛЫМЫ МЕН ТАРИХЫНА ДИСКУРС
1. Жаңа технология ақпаратындағы сөйлеу тілі (теория, автор)
1.2 Электрондық мәдениаралық коммуникация
1.3 Интернеттегі таңбалар мен эмотикондар
1.4 Интернеттегі коммуникация формалары және оның
ерекшеліктері
2 ИНТЕРНЕТТЕГІ КОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ
ҚОҒАМНЫҢ ТІЛДІК ДАМУ МӘСЕЛЕСІ
2.1 Жаңа ақпараттық технологияның маңызы
2.2 Интернет феномені және тәуелділік
2.3 Практикалық сараптамалар және анкета нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
АНЫҚТАМАЛАР
Chatting (ағылш. to chat) – телекоммуникациялы желіде жазбаша түрде
әңгімелесу түрі.
Эмотикон, яғни күлегеш, смайл (ағылш. smiley), смайлик, өңтаңба,
(ағылш. emoticon) — эмоция білдіретін пиктограмма.
BBS (Bulleten Board System) - электрондық хабарландыру тақтасы,
электронды тақтаның компьютерлік аналогі. Бұл модем арқылы байланысуға
болатын компьютерде сақталатын мәліметтер, онда басқаларға арналған
хабарламаларды қалдыруға, бұрын жазылғaн мәліметтерді оқуға болады. Әдетте
бұл бейкоммерциялық жүйе бoлып саналады
Domain - домен. Бір компьютермен басқарылатын немесе бір желілік жұмыс
машинасының басшылық етyімен істeйтін информациялық желі қорлары тобы.
HTTP (Hyper-Text Transmission Protocol) - гипермәтінді жіберу
хаттамасы. WWW-да клиент пен сеpвер арасында қатынас болу үшін қолданылатын
хаттама.
Брoузер - Көрсеткі. Ол “to browse” парақтау, қарау деген ағылшын
сөзінeн шыққан атау. Интернеттeгі Web- парақтарын оқып, экранда көрсетуге
арналған прогрaммалар (кең тараған түрлері Microsoft Internet Explorer,
Netscape Navigator)
TCPIP - Интернет желісіне қосылатын компьютерлер арасында ақпарат
алмaсуды қамтамасыз ететін мәліметтерді бір жүйеге келтіру ережелері немесе
оларды құраcтыру хаттамасы.
Usenet - біp-бірімен жаңалықтар алмaсып отыратын бейкоммерциялық,
бейформалдық жүйелер тобы
URL-адрестері-бұл Интернеттe орналаcқан құжаттардың адресін жазудың
арнайы формасы.Ол - желінің қай серверінде орналассa да, керeкті мәліметті
айнытпай қатесіз табуды қамтамaсыз ететін сөз тіркесі.
Homepage - Web жүйесіндегі байлaнысқан мәліметтерді алғашқы іcке қосу
парағы. World Wide Web жүйеcіне саяхатты бастайтын парaқ.
WWW (World Wide Web) - Интернeт мәліметтерін жеңіл көрyге болатын
графикалық интерфейс мүмкіндігін береді. Web-тің әр бетінің басқа
парақтармен байланысын көpсететін сілтеме белгілері бар, оны біp-бірімен
байланысқан парақтардан тұратын өте үлкен кітапхана деуге бoлады.Бір
тораптық компьютерде орналасқан мәліметтер Web кітабы секілді, ал оның
беттері кітап парақтарын көзге елестетеді.Бұл беттердегі мәліметтер
дүниенің кез келген нүктесінде орналаса береді.
Провайдер (Internet Service Provaider) - Интернетпен қарапайым
тұтынушылардың тікелей қатынас құруын жүзеге асыpатын заңды тұлға.
FTP (File Transfer Protocol) Файлдарды жіберу протоколы- бұл көбінде
үлкен көлемдегі файлдарды жібeру кезінде ќолданылатын Интеpнттіњ қосымшасы.
FTP көмегімен кез келген файлдарды жіберуге жєнe қабылдауға болады.
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаты.
Зерттеудің өзектілігі
Диплом жұмысының нысаны -
Диплом жұмысының пәні:
Диплом жұмысының мақсаты – электронды ортадағы мәдениаралық
коммуникациядағы әдіснамалық зерттеу қорының жүйелілігін сауатты қолданудың
тәсілін қалыптастыру, жұмыс дағдысындағы сұрақ-жауапты коммуникациялық
мәдениеттің бөлігі ету.
Зерттеу материалдары:
Зерттеудің міндеті: бүкіләлемдік Интернет желісінде қажетті ақпаратты
іздеу барысында пайда болатын мәселелердің жағдайын зерттеу және ақпарат
іздеу барысында алынған мәліметтерге анализ жасау және жүйелеу. Іздеу
барысында егжей-тегжейлі қарастыруды қажет ететін аспектілерін белгілеу,
лингвистикалық, ақпараттық мәселелер секілді іздеу серверлеріндегі негізгі
сөз тіркестерін қарастыруға анализ жасау.
Диплом жұмысының зерттеу әдістері.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізін Д.Ж. Шейлзаның Интернеттің
көмегімен мәдениаралық құзыр бойынша шет тілдеріне үйрету жұмысы
Алынған нәтижелер:
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе, 2 тарау, 7
бөлім, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Интернет – бүкіләлемдік ақпарат сервері. Бүгінгі күні Интернет немесе
жаһандық желі тек ақпаратты (мәліметті) жеткізу құралы ғана емес, сондай-ақ
дүние әлеміндегі адамның бағыт-бағдарын айқындап отыратын маңызды
құралдардың бірі болып саналады. Соған сәйкес адам өмірінің қарқынды
ырғағына үнемі сәйкес болып отырады. Адам желі арқылы пайдалы ақпараттарды
аша алады, өмірлік серігін, саяхатқа шығатын жолсерігін табады, ұтымды
сатып алу, сату әрекеттері болады, жұмыс жасап пайда табады, әскери келісім-
шарт жасайды, әйгілі немесе танымал болады, қызығушылық мүдделері ортақ
жандармен сұхбаттаса алады т.б. Адамның осылайша желілер әлеміне еніп,
ықпалдасуы, тікелей қатыстылығы әртүрлі білім саласындағы зерттеушілердің
қызығушылығын оятпай қоймады.
Ғаламдық желі – бүкіл әлемдегі және барлық континенттерде жиналған
білімді еркін пайдаланатын және әр түрлі елдердегі адамдармен қарым-қатынас
жасауға мүмкіндігі бар адамдардың өмірінің ажырамас бөлігі болды. Сонымен
қатар интернет – осы ғасырдың соңының ең елеулі жетістіктерінің бірі болып
есептеледі. Ол компьютер мен жаһандық коммуникацияның дамуына себепші
болды, мемлекетіне, уақытына, тіпті географиялық орнына қарамастан, ақпарат
таратудың, адамдарды біріктірудің бірегей құрылымы болды. Интернет –
ақпараттық дәуірге алмасқан индустриялды дәуір соңының нышанына айналды.
Жаһандық компьютер желісін пайдалану мәдениаралық байланыстың дамуына,
студенттердің қажетті ақпаратты іздеуіне көмектеседі. Дегенмен, қазіргі
уақытта алгоритмдердің жүйелік сипаттауы берілген әдебиеттер жеткіліксіз.
Сондықтан біздің зерттеуіміздің тақырыбы өзекті болып саналады.
И.А. Стерниннің мәдениаралық коммуникация және О.П. Крюкованың
электрондық ортадағы шетел тілін зерттеуге байланысты мақалалары
телеконференциядағы әр елдің мәдениеттерінің ортақ әрекеттесуіндегі
Интеренеттің рөлі туралы мәліметтер жұмыстың негізгі ақпарат көзіне
айналды.
Д.Ж. Шейлзаның Интернеттің көмегімен мәдениаралық құзыр бойынша шет
тілдеріне үйрету жұмысы әдіснамалық негіз болды.
Бірінші бөлімде мәдениаралық коммуникацияның жалпы мәселелері қаралған. Әр
түрлі мәдениетті үйреніп жүргендердің диалог құрылымының психологиялық
мәселесі мен жалпы сипаты баяндалған. Екінші бөлімде
Интернеттегі коммуникация және қоғамның тілдік даму мәселесі
тақырыбы бойынша материалдар ұсынылған.
Оқытудың жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларын меңгеру –
қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасыры. Қазіргі
қоғамдағы білім жүйесін дамытуда ақпараттық – коммуникациялық
технологиялардың маңызы зор. Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді
ғылыми – технологиялық негізде оқыту мақсаттары алға қойылуда.
Ақпараттандыру технологиясының дамуы кезеңінде осы заманға сай білімді, әрі
білікті жұмысшы мамандарын даярлау оқытушының басты міндеті болып табылады.
Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің қарқынды дамуы жан-жақты, жаңа
технологияны меңгерген жеке тұлға қалыптастыруды талап етеді.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңының 11 – бабының 9
тармағында оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде кәсіптік білім беру
бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп отыратын қажеттеріне
тез бейімделуіне ықпал ететін кредиттік, қашықтан оқыту, ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды енгізу және тиімді пайдалану міндеті
қойылған [1].
Қазіргі таңда елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына
ақпараттық кеңістікті құру енгізілді. Ақпараттандыру жағдайында оқушылар
меңгеруге тиісті білім, білік, дағдының көлемі күннен күнге артып, мазмұны
өзгеріп отыр. Білім беру саласында ақпараттық – коммуникациялық
технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын арттыру, білім беру
үрдісін модернизациялаудың тиімді тәсілдері пайдаланылуда және одан әрі
жетілдірілуде.
Білім – болашақ бағдары, кез-келген маман даярлайтын оқу орынның басты
міндеттерінің бірі – жеке тұлғаның құзіреттілігін дамыту. Құзірет –
оқушының жеке және қоғам талаптарын қанағаттандыру мақсатындағы табысты іс-
әрекетіне қажетті білім дайындығына әлеуметтік тапсырыс. Құзыреттілік –
оқушының әрекет тәсілдерін жан-жақты игеруінен көрінетін білім нәтижесі.
Ақпараттық құзыреттілік – бұл жеке тұлғаның әртүрлі ақпаратты қабылдау,
табу, сақтау, оны жүзеге асыру және ақпараттық – коммуникациялық
технологияның мүмкіндіктерін жан-жақты қолдану қабілеті. Құзіреттілікті
оқушының пән бойынша игерген білім білігінің жинағы деп қабылдауға
келмейді. Ол – оқу нәтижесінде өзгермелі жағдайда меңгерген білім, білік,
дағдыны тәжірибеде қолдана алу қабілеті болып табылатын жаңа сапа.
Ақпараттық құзіреттілікті қалыптастырудың басты мақсаты – оқушыларды
ақпаратты беру, түрлендіру және оны қолдану білімдерімен қаруландыру,
олардың компьютерлік технологияны өз қызметтеріне еркін, тиімді пайдалана
алу қабілеттерін қалыптастыру.
1 СӨЙЛЕУ ТІЛІ ҒЫЛЫМЫ МЕН ТАРИХЫНА ЭКСКУРС
1.1 Жаңа технология ақпаратындағы сөйлеу тілі (теория, автор)
Сөйлеу тілі ̄̄күнделікті қарым-қатынаста пайдаланатын әдеби
тілдің бір түрі. Сөйлеу тілі белгілі бір жағдайда ауызба-ауыз тікелей
жалғанатын қатынас тілі болғандықтан, ол сөйлеудің ауызша формасымен тығыз
байланысты болады. Ал ауызша сөйлеуде еркіндік басым келеді, яғни
үйреншікті жағдайда адамдар емін-еркін сөйлейді. Сондықтан онда сөйлеу
тақырыбына сай күнделікті тұрмыста жиі жұмсалатын дағдылы сөздер мен сөз
тіркестері қолданылады. Сонымен бірге сөйлеу тілі жазбаша түрде де
қолданылады деген пікір бар (жекелеген адамдардың хат жазысу, күнделік
жүргізу т.б.). Сөйлеу тілі мен кітаби тіл арасындағы айырмашылықтар
көптеген экстралингвистикалық факторлар (бейресми жағдайда, дайындықсыз
өтуі, сөйлеуші және тыңдаушы жақтардың болуы т.б.) әсерінен туындайды.
Өмірдің барлық саласында сөйлеу тілі кеңінен пайдаланылады, бірақ қарым-
қатынас жағдаятына байланысты оның атқаратын қызметі және тілдік
құралдардың пайдаланылуы біртекті болып келмейді. Сондықтан сөйлеу мәнері
де түрліше болады. Сонымен бірге сөйлеу тілінде интонация, сөз екпіні, ым,
дене қимылы үлкен қызмет атқарады. Ым мен дене қимылы сөйлеу үстінде
белгілі бір нәрсенің көлемін, түрін т.б. бейнелеуді (мысалы, ұзындығы
мынандай—дене қимылы—сала құлаш жылан көрдім), құптау, мақұлдауды (бас
изеу), шақыруды (қол бұлғау), қорқытуды (қолын аузына апару) т.б. білдіре
алады. Кітаби тіл секілді, сөйлеу тілінің қалыптасқан нормалары бар. Оның
өзіндік ерекшеліктері тілдің барлық деңгейінде көрінеді. Дыбыс жүйесінде,
мысалы, бір дыбыстың орнына басқа бір дыбыстың айтылуы (анаң қара),
дыбыстарды түсіріп айту, (кеп-келіп, босын-болсын), дыбыстың созыңқылығы
(ке-ре-мет!) т.б., морфологияда кейбір морфемалардың түсіріліп айтылуы
(барам-барамын, барад- барады), синтаксисте сөздердің орын тәртібінің еркін
болатындығы (Іштеме шығар ма екен осы көптен! Ғ. М.) т. б. Сөйлеу тіліне
тән белгілерді кездестіруге болады.[2]
XX ғасырдың аяғында пайда болған Интeрнет қазір жер шарының әр
түкпірін байланыстырып сан алуан aдамдарды, елдер мен құрлықтарды
біріктіріп oтыр. [3]
Интернет 1960 жылдары АҚШ-та дүниеге келдi. Оны соғыс бoла қалған
жағдайда бір-бірімен телефон арналары арқылы қосылған компьютер желілерімен
байланысып отыру үшін, АҚШ-ның орталық бaрлау басқaрмaсының қызметкерлері
ойлап тапқан болатын. 60 жылдардың аяғында Пентaгон ядролық соғыс бола
қалғанда, компьютер желісінің үзілмеyі үшін арнайы жүйе жасады, тaжiрибенiң
ойдағыдай жүргiзiлу барысында ARPA net желiсi пайда болып, ол
Калифорниядағы және Юта штаты зеpттеу орталықтарындағы үш компьютердi ғана
бiрiктiрдi. Кейiн ARPAnet бейбiт мақсатқa қызмет еттi, оны нeгізінeн
ғалымдар мен мaмандар пайдаланды. 80 жылдардың басында Интернeт деген
термин пайда болды. Бұл ағылшынның халықаралық желі деген сөзі. [4]
1990-шы жылдары Интернетке eнушілеp саны күрт өсті, ал 2000 жылы оған
5 млн компьютер қоcылып, пайдаланушылар саны 200 миллионнан асты.
Интернеттiң мүмкiндiгi шексiз. Тaлғамыңыз бен көңiл күйiңiзге қарай одан
сiздi қызықтыратын көп нәрсе табуға болады. Yйдeн шықпай газеттiң тың
номерiн парақтағыңыз келеме, мейiлiңiз, тек WWW немесе Web деп аталатын
aлемдiк шырмауықты қолдансаңыз жетедi. Гипeрсiлтеме жүйесi арқылы қажеттi
басылымықызды санаулы минуттар iшiнде тауып аласыз .
Планeтамыздың кез келген нүктесiндегi ауa райын, ақпараттық
агенттiктiң соңғы жаnалықтарын бiлгiңiз келсе Интернет жәpдем берyге aзiр.
Шaлғай елдерге cапaр шексеңiз сiзге қажeт елмен, қаламен, қонақ үймен
таныса аласыз. Интернеттен ғалым да, бизнесмен де, компьютерлiк ойын
әуесқойы да, бәрi-бәрi қажет ақпаpат таба алады. Интернет күнделiктi тұрмыс
пен жұмыстың айнымас құрaлына айналып келедi.
Интеpнеттің негізі АҚШ-да жасалғанымен, оның нaқты қожайыны жоқ. Әрбір
үкімет, компания, университет ақпараттық қызмет ұсына отырып , бұл желінің
тек қанa өз бөлігіне иелік жасайды. [5]
Алайда, Интернетке жеке дaра ешкім де қожалық жасай алмайды. Сондықтан
ол шын мәнінде адамзаттың әлемдік қазынасы болып табылады.
ХХI ғасыр − ақпарат ғасыры болып табылады, адамзат қауымы дамудың жаңа
сатысына − ақпараттық қоғамға аяқ басты. Біз куә болып отырған қазіргі
заманға зерттеушілер түрлі анықтама беруде: біріншілері жаһандану ғасыры
деп атаса, екіншілері постмодернистік, үшіншілері ақпараттық
қоғам деп баға беруде. Бір анығы, біз ақпараттық жарылысқа негізделген
ақпараттанған қоғамда өмір сүріп жатырмыз. Қаласақ та, қаламасақ та заман
ағымы осылай. Бүгінгі жаһанданған әлемдегі технологиялық инновацияның
шарықтаған заманында: интернет, спутниктік байланыс арқылы мәтін, аудио,
видеоақпараттардың тез арада әлемге таралуы, олардың географиялық,
экономикалық, рухани аймақ шекарасынан ары шығып кетуі осының айғағы. Бұл
процестердің қоғамдық сананың қалыптасуы мен өзгерісіне тигізер әсері мол.
Осы тұста азаматтардың ақпараттық сауатты болуы маңызды. Сол себепті,
қандай қоғамда өмір сүріп жатырмыз, оның болашақтағы салдарлары қандай
болады, оның негізгі қырларын түсіну – бүгінгі таңда әлеуметтік-
философиялық талдаудың маңызды міндеттері болып қалуда.
Бұқаралық ақпарат құралдарының соңғы жарты ғасырда қаулап өсуі біздің
адамзаттық мүмкіндігімізді, біздің мәдени кеңістігімізді белгілі бір
мөлшерде кеңейтіп қана қойған жоқ, ол біздің өркениетімізді адам танымастай
етіп өзгертіп жіберді. Қазіргі кезде электронды ақпарат құралдарының пайда
болуымен бұл әлеуметтік институт бүгінгі қоғамның, саяси-биліктік
қатынастардың барлық қырларын түбірімен түрлендіріп жіберді. Бұқаралық
ақпарат құралдарының даму үдерісіндегі ең қуатты алғышарт компьютер мен
Интернет бүгінде басқаларынан қара үзіп кетті. Ол барлық әлемді құшағына
қамтып, кез келген ақпарат көзімен әп-сәтте-ақ байланысқа түсе алады. Бұл
бір жағынан заман талабы, осы коммуникациялық революция тудырған
процестен біз де қалыс қала алмаймыз.
Ақпараттық қарым-қатынастың дамуы әлеуметтік өмірге үнемі жаңаша
сапалық өзгерістерді әкеліп, қоғамдағы ақпарат ағынының аясын кеңейтті.
Бүгінгі күні толықтай алып қарастырғанда ақпараттық қоғам дамуының
әлемдік үш модулі анықталып қойылды: еуропалық, латынамерикалық, азиаттық
[6].
Ақпараттық қоғам идеясы алғаш рет өткен ғасырдағы 60-жылдардың аяғы
мен 70-жылдардың басында бірқатар ғалымдардың, атап айтқанда, Д.
Белл мен Э. Тоффлердің зерттеулерінде көрініс тапты. Олар адамзат өркениеті
аграрлық және индустриялық даму кезеңдерінен кейін жаңа ақпараттық кезеңге
қадам басады деп есептеген. Ақпараттық қоғамның тұжырымдамасын зерттеушілер
технологиялық жаңашылдықтар түбегейлі мәдени және әлеуметтік өзгерістер
туғызады, әлем мүлдем өзгеше болады деген дәйектермен келтіреді.
Зерттеушілер атап өткендей, жаһандық ақпараттық қоғам термині ең
алдымен саяси, экономикалық және мәдени-әлеуметтік тұрғыдан алғанда,
ақпарат пен білімнің рөлі үздіксіз артып отыруына байланысты дамитын аса
ауқымды біртұтас ақпарат индустриясы деген ұғымнан тұрады. Бұл құбылыс
жаһандық компьютер желілерінің, бірінші кезекте интернеттің пайда болуымен
тығыз байланысты. Осылардың дүниеге келуі және бүкіл әлемде басталып кеткен
нарықты ырықтандыру нәтижесінде, коммуникациялық қызмет түрлерінің
арзандауы ақпараттық саланың күрт дамуының және оның әлеуметтік рөлі арта
түсуінің негізгі екі факторы болып табылады.
Ақпараттық қоғам теориясы туралы, электронды қоғамның әлемдік
тәжірибесі туралы Й. Масуда, О. Тоффлер, Г. Бехманн, Д. Белл, К. Акер,
Дж. Б.Хак, Б. Лоудер, А. Макинтош сияқты көптеген шетелдік зерттеушілердің
еңбектерінде кеңінен қарастырылған. Ақпараттық қоғамда ағартушылық, білім
мен ғылым маңызды орынға ие. Ақпараттық қоғам – бұл, ең алдымен, білім
қоғамы, ақыл-ой қоғамы, интеллектуалды қоғам. Жапон әлеуметтанушысы,
Жапониядағы ақпараттық қоғам құру Ұлттық бағдарламасының авторы Й. Масуда
былай деп жазады: ақпараттық қоғам алдыңғы қоғамнан толықтай ерекшеленетін
қоғамның жаңаша түрі болады [7, 72 б.].
Э.Фромм былай деп жазады: Кибернетикалық дәуірде тұлға барған сайын
манипуляция құрығына ілініп келеді. Жұмыс, қажеттілік, адамның бос уақыты
жарнама мен идеологияның көмегімен толықтай басқару ықпалына түскен. Адам
әлеуметтік кеңістіктегі өзінің белсенді, жауапты қызметін жоғалтып алады;
толығымен бақылау құрсауында қалып, жалпы жоспарға алынбайтын кез келген
мінез-құлық, әрекет, ой немесе сезім оған үлкен қолайсыздық тудырады деген
түсінікке бой үйретеді; іс жүзінде ол кім болуы керек болса, сол адам. Егер
ол өз-өзімен жүргісі келсе, онда полицейлік мемлекеттерде өзінің бостандығы
мен және тіпті өмірін де қатерге тігеді; демократиялық қоғамда мансабының
өсуіне немесе жұмысын жоғалтып алу қаупіне ұшырайды, және ең бастысы, өзін
оқшау жүргендей, басқалармен қарым-қатынасты үзгендей қорқыныштың шеңгеліне
түседі [8, 56 б.].
БАҚ – кейде қоғамдық пікірді білдіретін және шынайы билікке ықпал
ететін, тіпті оның мүмкіндіктерін бір сәтке болса да шектейтін күш. Осы
арқылы медиамәдениет қоғам мен мемлекет, билік пен тұлға арасындағы делдал
ретінде көрініс табады.
Сонымен бірге, жаңа билік қарым-қатынасы саяси биліктің механизмдеріне
әсер ететін ақпараттық қоғамның жаңа мәдени формаларының туындауына негіз
болуда, олар – медиамәдениет, ақпараттық мәдениет, желілік мәдениет т.б.
Медиамәдениетті бекерге төртінші билік деп атамайды, бұлай айтқанда,
медианың адам сезімі мен санасына жүргізген қуатты, сан қырлы және ауқымды
билігін ескеріп отыр. Масс-медиа қызметі, Н. Луманның пікірінше, қоғамдық
жүйелерді өзіндік бақылауды басқарудан тұрады, мұның аясында басқалардың
ортасындағы кейбір нысандардың дербестелуі емес, әлемді жүйеге және сыртқы
әлемге бөлудің тәсілдері ұғынылады [9].
Жоғарыда айтылғандарды түйіндей келе, медиамәдениет ақпараттық
қоғамның билеп-төстеуші мәдениеті, оның болмысы сөздік, дыбыстық және
визуальды бейнелер көмегімен әлемнің социомәдени тұрпатын тудыратын
дәстүрлі және электронды бұқаралық ақпарат құралдарының әрекетімен тығыз
байланысты.
Компьютерлік жүйенің жылдамдықпен дамуы ХХ ғасырдағы ақпарат
құралдарынан мүлде өзгеше сандық технологияға көшкен, жаңа құралға
негізделген жаһандану заманының ақпарттық кеңістігін құрып отыр. Бүгінде
Интернетте кең масштабтағы ақпараттық базасы бар, дауыс-дыбысымен
сақталған, кері байланыс орнатылған мультимедианың барлық сипатын өн бойына
сіңірген онлайн-газеттер мен онлайн-журналдар пайда болды.
Зерттеушілердің болжауларынша, компьютерлік ақпараттық қатынас жүйесінің
көмегі арқылы мерзімді баспасөз, радио, телевизия үшеуінің өзара бірігіп,
бір-біріне сіңісу үрдісі жүрілмек.
Басқару мәдениетінде рационалды бастау, білім, заманауи концепциялар,
ғылыми технология ерекше маңызға ие. Заманауи білімсіз қоғамды
реформалауға, мемлекеттік реттеуді сауатты жүзеге асыру бүгінгі жағдайда
мүмкін емес. Халықтың ақпараттануы мемлекет үшін қауіпті болмайды, керсінше
егер ақпарат уақытылы және толыққанды жететін болса, онда ол мемлекет үшін
де, қарапайым халық үшін де пайдалы, игілікті болады.
Бүгінгі таңда ақпаратқа негізделген қоғамда басқару мәселесі өз
өзектілігін жойған жоқ және ол болашақта жаңаша қарқын алуы мүмкін.
Заманауи саяси билік бұрынғы қоғамдық дамудың үрдістерінен арылып,
жаңаша мәнге ие болуда. Бүгінгі таңда жеке тұлға мен қоғамға үлкен әсерін
тигізетін БАҚ пен Интернет арқылы саяси билік жаңа идеологиялық ақпараттық-
коммуникативтік ресурсқа ие болуда. Уақыттың жылдам өзгеруі, күн санап
қоғамымызға еніп жатқан жаңашылдықтар сәйкесінше, саяси билік пен
басқарудың жаңа түрлерін қажетсінуде. Ақпараттық желілер барлық сала мен
билік құрылымдарын бір-бірімен араластырып жіберуде.
Бәрімізге белгілі ағылшынның менеджмент (басқару) сөзі өзінің
бастауын латынның манус − қол деген сөзінен алған. Алғашқы кезде ол
жануарларды басқаруға және жылқы малына бас білдіру өнерін білдірді. Содан
кейін ғана бұл сөз адам іс-әрекеті шеңберіне ауысып, адамдар мен ұйымдарды
басқарудың тәжірибесі мен ғылым аймағын білдіре бастады. Басқару – бұл
мақсатқа жету, қоғамның міндеттерін, пайдалы қорытынды алуға бағытталған,
белгілі әдіс-тәсіл мен әрекеттердің көмегімен тиімді ұйымдастыру. Ерекше
басқару болып жатқан әрекеттердің мәнін танудан, жаңа идеяларды ұсынумен,
ақыл-ойға негізделген басқарудың деңгейімен анықталады. Инновациялық мақсат
пен міндеттерді, бірегей әдістерді қолданбай басқару процесі тиімді
болмайды. Негізінде басқарудың төрт негізгі қызметі бар: жоспарлау,
ұйымдастыру, мотивация және бақылау. Бүгінгі күні персоналды басқару
мәселесі қоғамдағы ең өзекті сұрақтардың біріне айналуда. Әрбір басқарудың
негізінде адами фактор тұруы қажет. Мысал ретінде жапон менеджментін айтуға
болады. Жапонияның басқару мәдениеті классикалық европалық менеджмент
тұжырымдамасы мен жапон дәстүршілдігінің қосындысынан құралған. Олар
өздерінің төл тұжырымдамасын жасап шығарды. Жаңа технологияның барлығы
адамның еңбекке деген мотивациясын оятуға негізделген. Жапон өндірісі
жұмысшы үшін келісім, қауіпсіздікке негізделген. Бұл өндірісті
ұйымдастыруда техникалық жағына аса көп мән беретін американдық басқаруға
қарағанда әлдеқайда тиімді.
Басқару – қоғамды реттеу мен жетілдіру мақсатымен оған қатысты ерекше
іс-әрекет. Басқару келесі кезеңдерден тұрады: ақпаратты өңдеу және талдау,
оны жүйелендіру, талдау және оған диагноз қою, мұның нәтижесінде болжамдар
жасалады және мақсаттар анықталады. Содан соң, іс-әрекетті жоспарлау,
ұйымдастыру және оны бақылау, мамандарды таңдау мен пайдалану арқылы
шешімдерді қалыптастыру және оны нақтылау жүзеге асырылады. Осылайша,
басқару жүйесі қалыптасады.
Ақпараттық қоғамдағы басқару бірнеше мағынаға ие:
1. Қоғамдық пікірге, саясат пен мәдениетке, кәсіпкерлік іс-әрекетке
ықпал ететін әлеуметтік және экономикалық институт ретінде.
2. Рухани өндіріс және медиаөнімдерді (газет, журнал, кітап, фильм,
телебағдарлама, DVD, CD тауарлары) саласындағы басқару ісімен айналысатын
адамдар тобы.
3. Ақпаратты өндіру мен тұтыну процестерін, медиа техникалық-
ұйымдастырушылық және әлеуметтік-экономикалық.
Саяси биліктің қоғамда жүзеге асуында әр түрлі құралдарды қамтамасыз
етіп, пайдаланады. Ғылыми әдебиеттерде олар биліктің ресурстары деп
аталады. Биліктің ресурстарын жалпы мынандай түрлерге бөлуге болады:
− экономикалық (материалдық қажеттіліктер)
− әлеуметтік (статусты өзгертуге арналған құралдар)
− күш ресурстары (әскер, қару-жарақ, полиция)
− ақпараттық (білім және ақпараттық құралдар)
− демографиалық (адам- ең негізгі әлеуметтік құрал).
Осы ресурстардың ішінде қазіргі уақытта Э.Тоффлердің пікірінше білім
мен ақпараттық құралдар әлемде ерекше маңызға ие бола бастады.
Ақпараттық қоғам алаңында ақпарат пен білімге негізделген жаңа
биліктің түрі басымдыққа ие болып келеді. Жаңа биліктің негізгі сипаты
болып – білімнің синтезі ретіндегі интеллект, ақпарат пен коммуникация,
әлеуметтік-мәдени құндылықтардың рухани күші басымдыққа ие болуда. Қоғам
неғұрлым интеллектуалды қоғамға айналған сайын, ондағы қоғамдық пікір мен
әлеуметтік психикананың ерекшеліктерін ескермей, сол қоғамдағы басқару
қиынырақ болады.
Соңғы жылдары адами, қаржылық, материалдық ресурстармен қатар басқару
процесінің маңызды ресурстарының бірі ақпарат саналып отыр. Бүгінгі
қалыптасып келе жатқан жаңа өркениеттің – ақпараттық өркениетте ақпарат
стратегиялық маңызға ие болып отыр. Ақпаратты өндіру мен тұтыну қоғам
өмірінің барлық саласындағы даму мен тиімді басқарудың негізіне айналып
отыр. Қазіргі заманғы талап бойынша, ақпараттқа ие болу мүмкіндігі қоғамның
барлық мүшелері үшін өмірлік маңызға ие құндылыққа айналып отыр. Әлем
дегеніміз бір ұзын кабель болып шыққандай! Ақпарат – білім алу емес,
ақпарат – білуге мәжбүрлеу болып табылады [10, 187 б.]
Ақпараттандыру адамзаттың жаһандық сарқылмас қорына айналып, ақпарат
билеген үздіксіз қозғалысқа ие дәуірге аяқ басты. Американдық әлеуметтанушы
В. Дайзардтың анықтауынша, ақпарат – бұл, ұлттық шекаралар мен бөгеттерді
білмейтін құбылыс [11, 2 б.].
Бұл дәуірде басқару құбылысы құлақ естіп, көз көрмеген дәрежедегі
мүмкіндікке ие. Ақпараттандыру, басқару мен ұйымдастыру жаңа өркениеттік
дәуірде прогреске жетелейтін зор локоматив секілді мемлекеттердің дамуында
қозғаушы күш қызметін атқаруда.
Ақпараттық қоғам төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады: ақпараттық-
технологиялық жарылыс тудырған қоғамның жаңа түрі; білім қоғамы; ақпарат
алмасуда уақыт, кеңістік, саяси шекаралар деген ұғымдардың әсері жоқ
жаһандық қоғам. Ақпараттық қоғам құру 1980 жылдардың аяғында барлық дамыған
елдердің стратегиялық мақсаттарының біріне айналды. Үлкен сегіздік елдері
2000 жылы шілденің 22-сінде қабылдаған Ғаламдық ақпараттық қоғамның
Окинавалық Хартиясында:Ақпараттық-коммуникац иялық технологиялар ХХI
ғасырдағы қоғамның қалыптасуына ықпал ететін аса маңызды факторлардың бірі
болып табылады [12] деп тұжырымдалды.
Әлеуметтік басқаруда ақпарат обьект пен субьект басқарудағы
байланыстырушы буын қызметін атқарып, басқару іс-әрекетін дайындауды
қамтамасыз етуде, басқарушылық шешім мен оның қортындысын сипаттауда үлкен
мәнге ие.
Жалпы, ақпараттық саладағы проблемалардың зерттелуі мен ғылыми формасы
және ақпараттық қауіпсіздіктің жүйесін дамыту мен құруында мемлекеттің
өзіне ғылыми талаптарды орынды қалыптастыру қажет. Бұл жағдайда мемлекеттің
алдында қоғамның даму бағдарламаларын жүзеге асыру, бұқаралық санада
мемлекетті позитивті жағынан көрсетуде белсенді ақпараттық саясат жүргізген
жөн болар. Отанға деген сүйіспеншілік, тұрақтылық, патриотизм секілді көңіл
күйлерді орнықтыратын материалдарды жиі беру керек. Ақпарат құралдары бір
Отан, бір мемлекеттік тіл, бір ұлттық саясатты насихаттаушы біріккен күш,
бірліктің ұйытқысына айналса ғана жекелеген қаржы немесе саяси топтардың
қолшоқпары болу қауіпінен құтылады, тәуелсіз Қазақстан алдында тұрған басты
міндет те осы.
ХХI ғасырда Қазақстанда жаңа басқару мәдениеті қалыптасуда. Оның
негізгі мәні: ақпарат, білім, ғылыми жобалау, әлеуметтік модельдеу. Осының
арқасында медиамәдениет қоғам мен мемлекет, индивид пен билік арасындағы
делдал қызметін атқаруда.
Қазіргі кезде қазақстандық қоғамның барлық саласында ақпараттандыру
процесі қызу жүруде, оның ішінде саясат саласында да жаңа ақпараттық-
коммуникативтік технологияларды қолдана отырып, мемлекеттік қызмет пен
әкімшілік-басқару істерін әлемдік стандарттарға сай модернизациялауға
барынша күш салынып жатыр. Қазақстан әлемдік өркениет көшінен қалмай, жаңа
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды игеріп, оны саяси жүйе мен жалпы
қоғам өмірінде кеңінен қолданса ақпараттық ғасырдағы тұрақты даму жолына
түспек. Заманауи әлемдік саяси тәжірибеде бұл жауапты міндетті электрондық
үкімет жемісті жүзеге асыруда. Жоғарыда көрсетілген өзекті мәселелер осы
зерттеу тақырыбын таңдауымызға әсер етті. Тақырып өте маңызды, ол
мемлекеттік басқаруды жетілдіруге ықпал ететін өткір мәселелермен тығыз
байланысты.
Қазақстандықтардың жаңа қоғамға тез бейімделуші бөлігі компьютерлік
қызметтерді: электронды ойындарды, E-mail бойынша хабарламаларды алу мен
жіберуді, желімен қарым-қатынас жасауды, виртуальды дүкендерде тауарларды
сатып алу мен сатуды, желінің әртүрлі сайттарында орналасқан жарнамаларды
және тағы да басқаларды белсенді түрде игеріп келеді.
Internet World Stats агенттігі кезекті зерттеу нәтижесін жариялады.
Ондағы мәліметтерге сүйенсек, Қазақстанда 5,6 миллион адам әлеуметтік
желілерді күнделікті пайдаланады екен. Ең танымал әлеуметтік желілердің
қатарында күніне 1 млн. 125 мың рет қаралатын Мой мир, 558 мың рет
қаралатын Одноклассники, 252 мың рет қаралатын Вконтакте, 410 мың рет
қаралатын Facebook-ті жатқызуға болады. Өкінішке қарай, қазақстандық
ешбір сайт, портал мұндай кең аудиторияны әлі күнге дейін қамти алмай келе
жатыр.
Қазақстандық ақпараттық өрісті бір мезетте бірнеше ақпараттық тасқын
келіп құйылатын тоғанмен салыстыруға болады. Бұлардың ішіндегі ең қуаттысы
– Ресейден құйылатын ақпараттық тасқын. Оның кәсібилік деңгейі өте жоғары
телебағдарламасы, бірқатар радиостанцияларының хабар таралымы, тұрақты
оқырмандары бар газеттері мен салыстырмалы түрде жақсы дамыған Рунеті
қазақстандық кеңістіктің үлкен көлемін иеленуде. Біздің қазіргі таңдағы
басты мақсатымыз қазақстандық аудиторияға шетелдік ақпарат тасқынына төтеп
беретін, онымен иық теңестіре алатын жергілікті БАҚ-тың сапасын арттырып,
мемлекетшілдік саясатымызды күшейтуіміз қажет. Бүгінгі таңда күш жинап келе
жатқан Казнет бұған толықтай жол ашып отыр.
Қазақстан мәдениетінің аудиовизуальді кеңістігіндегі қазақ тілі
ықпалының шекарасын кеңейту қазақтардың этномәдени сәйкестігінің қайта
өрлеуіне жол ашты. Тіптен ұлты бойынша орыс, бірақ жаңалықтар бағдарламасын
мүлтіксіз қазақ тілінде жүргізетін дикторлардың теледидар экрандарынан бой
көрсетуі құбылысы, еш күмәнсіз, телекөрермендер санасында қазақ тілінің
орнын нығайтуда үлкен әсер қалдырып отыр.
Қазіргі кезде қазақстандық қоғамның барлық саласында ақпараттандыру
процесі қызу жүруде, оның ішінде саясат саласында да жаңа ақпараттық-
коммуникативтік технологияларды қолдана отырып, мемлекеттік қызмет пен
әкімшілік-басқару істерін әлемдік стандарттарға сай модернизациялауға
барынша күш салынып жатыр. Белгілі американ футурологы Э. Тоффлер біздің
дәуірімізге тән негізгі белгілерді сипаттай отырып, мынадай баға береді:
Интерактивтілік, мобильділік, өзара байланыс мүмкіндігі, қайтымдылық,
жаһандану секілді белгілер. Осылардың барлығы ендігі таңда жаңа биліктің –
ақпараттық биліктің маңыздылығын көрсетеді [13, 42 б.]. Қазақстан әлемдік
өркениет көшінен қалмай, жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларды
игеріп, оны саяси жүйе мен жалпы қоғам өмірінде кеңінен қолданса ақпараттық
ғасырдағы тұрақты даму жолына түспек.
Осылайша, дамып бара жатқан жаңа ақпараттық қоғамдағы басқарудың
кейбір аспектілерін әлеуметтік-философиялық талдау жасау бізді бірнеше
қорытындыға алып келді. Біріншіден, ақпараттық қоғам – практикалық глобалды
және локальды тәртіптің әлеуметтік шындығы. Екіншіден, кейбір заманауи
ғылымдар жаңа ақпараттық қоғамға қатысты жаңа концепциялар жасап шығуда.
Үшіншіден, қазіргі таңдағы ақпараттық қоғамдағы басқару теориясына қатысты
батыстық концепциялар заманауи басқару іліміне үлкен үлес қосуда және ол
ілімдерді әртүрлі мемлекеттерде ақпараттық қоғам құру жолындағы тәжірибелік
қолдануда үлкен маңызға ие.
1.2 Электрондық мәдениаралық коммуникация
Мәдениаралық коммуникация - мәдениаралық өзара ықпалдасу негізінде
субъектілер (жеке тұлғалар, әлеуметтік топтар, қауымдастықтар, мәдениеттер,
өркениеттер) арасындағы байланыстар негізінде пайда болған құндылықтармен
және құндылықты ұстанымдармен өзара алмасу процесі. Кейде мәдениаралық
коммуникация жайлы сөз еткенде мәдениеттер диалогы және өркениеттер
диалогы ұғымдарын қолданады. 1990- шы жылдарда мәдениаралық коммуникация
мәселелері индивидуалистік, ұжымдық және коммунитарлық мәдени бағдарлар
аясында қарастырыла бастады. Мәдениаралық коммуникация барысында әртүрлі
мәдениет өкілдері осы мәдениетке тән ерекшеліктерді ескере отырып,
әлеуметтік қарым-қатынастарда түсініспеушілік пен ыңғайсыздық жағдайларын
төмендетуге көп септігін тигізеді. Кейбір әлеуметтанушылар ұжымдық және
индивидуалистік құндылықтардан ең жақсыларын біріктіруге үміттене отырып,
жеке тұлғаның шексіз еркіндігі мәдениеттің әлеуметтік бұйымын бүлдірмеуі
үшін қоғам игілігіне индивидуалдылық құқық пен ұжымдық құқықты тепе-
теңдестіруге тиісті коммунитаризм тұжырымдамасын жасауға тырысады.
Осылайша, мәдениеттер өзара ықпалдасуы мен диалогы идеяларынан туындаған
мәдениаралық коммуникация мәселесі уақыт өте келе тұлғааралық мәдени
коммуникация деңгейіне өтті. Мәдениаралық коммуникация мәселесі
жаһанданудың өзара әріптестік пен өзара түсіністік аспектісінде бүгінгі
таңда аса өзекті болып отыр. Ықпалдастық процестер әлемді өзара байланысты,
біртұтас етуде. Мәдениаралық коммуникация дағдыларын халықаралық менеджмент
және маркетинг саласында, БАҚ қызметінде, трансұлттық корпорациялар және
трансұлттық саясат, сондай-ақ мәдениаралық коммуникация зерттеулеріне
түрткі болған - мәдениет саласында қолдануға болады. Мәдениеттер диалогы,
өркениеттер диалогы негізінде жатқан мәдениаралық коммуникация идеяларын
халықаралық ұйымдар, саяси көшбасшылар, мемлекет басшылары, үкіметтік емес
ұйымдар көп қолданады [14].
Қазақ интернет жүйесінде негізінен мыналар қолданылады:
1 :) (қос нүкте және жабық жақшадан тұратын смайлик) – күлкілі
езуді білдіреді.
2 :( (қос нүкте және ашық жақшадан тұратын смайлик) – қайғыру,
мұңдануды білдіреді.
3 :-( (қос нүкте, сызықша және жабық жақшадан тұратын смайлик) –
ренжу, ызалану сезімін білдіреді;
4 ;) (нүктелі үтір мен жабық жақшадан тұратын смайлик) – қу немесе
сарказмдық мінезді білдіреді. Кейде ол контекс ыңғайына қарай күлкіні де
бейнелейді;
5 :- (қос нүкте, сызықша және қисық сызық) – мысқылдау немесе
сарказм үшін қолданылады;
6 ;-) (нүктелі үтір, сызықша және жабық жақшадан тұратын смайлик)
– жартылай көңілденуді білдіреді;
7 :-# (қос нүкте, сызықша және торша) – айтуға болмайтын құпия
нәрсе;
8 :-* (қос нүкте, сызықша және жұлдызша) – бетті сүю;
9 :'-(
(қос нүкте, сызық, сызықша, жабық жақша) – жылау;
10 :- (қос нүкте, сызықша, қысық сызық) – мырс ету;
11 :-│ (қос нүкте, сызықша, түзу сызық) – ерінді қысу;
12 :*) (қос нүкте, жұлдызша және жабық жақша) – мұрынның қызаруы;
13 }:-) (жабық фигуралы жақша, қос нүкте, сызықша және жабық жақша)
– қасты жыбырлату;
14 │):-) (сызық, жабық жақша, қос нүкте, сызықша және жабық жақша)
– милиционер;
15 [:-│ – (жабық тік жақша, қос нүкте, сызықша және сызық) –
франкештейн
16 :-) (жабық фигуралы жақша, қос нүкте, сызықша және жабық жақша)
– панк (жастардың шаш қою формасы);
17 ~:-) (ирелең, қос нүкте, сызықша және жабық жақша) – панк;
18 ^ ¬¬¬¬– ^ – жапондық күлкі;
19 \¬¬– – кружка;
20 ││ – төртбұрышты кружка;
21 ( ) – дөңгелек кружка.
Бұл белгілер вербалды хабардың мән-мағынасын толықтырумен бірге,
қосымша ақпарат береді, жазуды үнемдеу үшін немесе айтуға болмайтын сөз
орнына қолданылады. Смайликтердің арнайы қолданылу орны болмайды. Олар
мәтіннің ортасында, басында немесе аяғында қойыла береді. Жалпы алғанда
смайликтер жазушы коммуниканттың әлеуметтік жайын, жас мөлшерін, мінез-
құлқын және эмоциясын (көңіл-күйін) білдіреді. Желілік коммуникативтік
ортада мұндай тілдік емес белгілер негізінен субъектінің эмоциясына қатысты
қойылады. Интернетте мұндай смайликтерді қолдану интернет тілін одан әрі
қызықты қылып әрі хабар алмасуды жетелдететіні сөзсіз. Бір жағынан
смайликтер аббревиатуралардың да қызметін атқарып отырады. Жоғарыда біз
қазақ интернет желісінде көп пайдаланылатын эмотикондарды көрсеттік. Ал
қазақ интернет жүйесінде өте аз кездесетін смайликтер де бар. Олар
негізінен әріп, сан қосындыларымен және тыныс белгілерінің қосындысымен
берілетін смайликтер:
Әріп қосындысымен берілетін смайлдар.
1. : І көңіл-күйі жоқ
2. :Q темекі тарту
3. І І ұйықтау
4. :-Е тісі көрініп тұрған (вампир)
5. :-F сынық тісі бар адам (вампир)
6. : О қатты сөйлеу
7. :* бетінен сүю
8. : D күлу, мәз болу
9. І 0 есінеу
10. :-Х (айтуға болмайды, құпия)
11. :-І вампир
12. :-* ащы бір нәрсену жеу
13. : @ ыңырсу, ұлу
14. U кружка
15. :-P
Тілін көрсету
16. Ж-І сараңдану
17. (В-І) танкідегі сияқты көзілдірік киіп алу
18. :-О таң қалу
Сандардың қосындысымен берілетін смайлдар.
1. : ı ойлану
2. :-7 жиеркену
3. ]:=8 сиыр
4. 8-) Көзілдірікпен күлу
5. -=8 Көзі дәу балық (Вобла)
6. --++++++8 Өлген балық
7. =)))))8) өлшемдік белгі
8. ^0=0- Формула-1
9. % ) шексіз бақытты болу
Бұл графикалық қосындылар коммуниканттардың мәтінді жазып қатынас
жасауындағы жылдамдықты жеделдету үшін, жазбаша тіл мен ауызша тілдің
жылдамдығын теңестіру мақсатында қолданылады. Көрсетілген графикалық
қосындылар қазақ интернет жүйесінде кеңінен қолданысқа түспегенімен, бұлар
әлемдік ғаламторда тұрақталған деп айтуға болады. Интернет тіліндегі көп
нүкте, нүкте, үтір немесе көп үтір, қос нүкте тәрізді белгілер спецификалық
семантикаға, яғни әртүрлі пунктуациялық белгілер мәтін ішінде белгілі бір
мағынаны белдіріп, коммуниканттың ойын одан әрі әсерлі етумен көмектеседі.
Интернет коммуникация жанрында әсіресе электронды пошта коммуникацияда
бұл тәрізді белгілер барынша мол қолданылады. Мұны біз электронды поштадағы
көптеген коммуниканттардың арасындағы мына бір полилог мәтінінен көреміз
(бұл жерде Мейрамбек Беспаевтың суретін көре отырып, бірнеше коммуникант
өзара пікір алмасады):
1. А.: Ух ты Гадок, фото супер! Класс ... ═))
RAHMEEEEEEEEET!!!!!!!!!!!!!!! RAHMEТ, KRASAVITSIA!!!!!!!!!!!!!
Д.: Мейрамбек Бесбаев және сен !!!;))) Хорошее фото!!!!!!!!!!! Л.: Super
фото !!!!!
Ж.: Мейрамбек аганын али де ауырып жирген кези гой деймин ??? О.: Gajap!!!
Д.: Курип кетши аааааа ... – ммммммммм. rahmeт
Л.: +5! Эффектно шыққан. – Nan RAHMEt ozindei karindasi bar Bizder
bakittimiz.
C.: Алга жигиттер – Амин Baurim. Ozinde
Ы.: tipa jyldyzdargo С.: Почему типа жулдыздар? Есин дурис емес, шын
жулдыздар. гламурно гой
А.: Алга, алга казак жигиттери! С.: Адай Жанай Алга!!! Д.: ее ne Adai lardi
bolip otsin jdanda birge jyreik Ж.: ай надандар-ау! НЕ ол ру деген? Ислам
дінінде вооообще жок ко! bargo kazir ol joiip bara jatir? nege jok RU
atasyn bilmegen nadango келисип турсындар мамбеттер. Хахахаха
Б.: ═).. Рахмет! Ф.: ))))))))))))))) Н.: Рахмет))!!!! Ой друзья гулдер
баринен адеми – Болишщоооооооооооооооойййййй рахмет саган! С.: ^ ) О.: Ой
кандай керемет!)))) Л.: mashALLAH prosto Super! Т.: Тема
Берілген мысалдарда адресаттың немесе адресанттың интонациясы да
байқалады. Проф. З.Базарбаева интонацияның негізгі компоненттеріне әуенді,
қарқынды, ұзақтылықты, паузаны, интенсивтілікті және тембрді жатқызады.
Бұлар тіл білімінде просодикалық тәсілдер деп те аталады. Сөйлеу кезінде
бұл аталған просодикалық компоненттер бір-бірімен тығыз байланыста болып,
коммуниканттың мақсатын аңғартып отырады. Интернетте аталған компоненттер
шама-шарқынша бейвербалды таңбалар арқылы көрініс береді. Интонацияның
маңызды компоненттерінің бірі – сөйлеу кезінде болатын кідіріс. Кідіріс
интернет жүйесінде көп нүкте арқылы беріледі. Мысалы, С.: жақсы сурет.
Мейрамбек аға өзгерип кетипти гой. Тойда бірдене жакпай калды ма???
Хехе))))) – Сол kuni joldan kelgen C.: дурыс, дурыс. жол деген шаршатады
гой. Жалпы сурет керемет. Яғни бұл жерде коммуникант өзінің сөйлеу қарқынын
бәсеңдетіп, кідіріс жасағанын көреміз. Интернетте көп нүктенің жиі қойылуы
коммуниканттың өте баяу сөйлеп отырғанын да білдіреді. Мысалы,
калайсын бейби, не айтам. сол баягидай гой. Конил сол немесе Сол мен
жұмыстамын.
Коммуниканттардың әртүрлі көңіл-күйін, эмоциясын білдіретін
интонациялық тәсіл – тембр деп аталады. Тембр арқылы қуаныш пен реніш, ашу
мен ирония, көңілдену мен мейірлену, сықақ пен мысқыл т.б. беріледі.
Интернетте дауыс модулінің көтеріңкі сарында айтылып тұрғандығын бас әріп
және жұлдызша атқарады. Мысалы, Салам )* өзің ойланшы – сен туралы жақсы
айтуға бола ма, жоқ АЙКА туралы ма*))))))) ӘРИНЕ ЖОҚ- бір нәрсе
ЖАҚСЫ!!!!!!*. сені сағындық)* сүйдім)* . Ал сөздер тек бас әріп таңбасы
арқылы берілсе, онда сөйлесушінің эмоциясы көтеріңкі екенін, яғни жар
салғанын байқауға болады. Мәселен, бүтін сөйлем бас әріптермен берілсе,
дауыс тоны көтерілген, бұйырған, сұраған, тінген реңкті байқатады. Мысалы,
НЕГІЗІНЕН МЕН БӘРІҢДІ ЖАҚСЫ КӨРЕМ! ЖАСАН АДАМ БОЛСА ДА МЕН ОНЫ ДА ЖАҚСЫ
КӨРЕМ! МЕН ОНЫ ТҮСІНЕМ! МАҒАН МАЙКЛ ҰНАЙДЫ! немесе ХАЛАЙЫҚ АЙТЫҢДАРШЫ
ОСЫҒАН. ШЫН ЖАУАП...
Eгер сөйлем басындағы бас әріптер немесе есім атауы жиі бұрмаланатын
болса, онда айқайлау, дауыс көтеріп сөйлеуді білдіргені. АЙ-АЙжан койшы,
соган бола бармайсин ба? Ал тізіле қойылған сансыз көп үтірлер, сөйлеудің
қарқындылығын, тез сөйлесу ырғағын байқатады. Мысалы, как жаным
дела,,,,,,,,,,, менде бари тема гой, даладаги ауа раи әсер ете ме?
саган,,,,,,,,,,,,,,. Мұндағы қолданылған тыныс белгілер мәтінге
стилистикалық бояу үстеп, адресаттың оңай қабылдауына өз шамасынша септігін
тигізеді. Қазіргі қазақ медиа-мәтіннің прагматикасын зерттеп жүрген ғалым
Қ.Есенова пунктуациялық белгілер мәтін ішінде өзіндік қызмет атқарады дей
отырып былай дейді: Көп нүктемен келетін тақырыптарды құрайтын сөздердің
семантикалық айқындығы және көмескілігі жағынан 3-ке бөлінеді. А) сөздер
тура мағынасында қолданылып, мақалада көтерілетін мәселе туралы нақты
ақпарат береді, мұндай тақырыпаттарды эксплицитті сипаттағы тақырыпаттар
деуге болады; ә) баяндалатын мәселе туралы жанама түрде хабарлайтын
жартылай ақпараттық сипаттағы тақырыптар. Мақалалардың нақты кімдер туралы
екіндігі ашық айтылмайды, бірақ қандай адамдар жайында сөз болатыны
меңзеледі, яғни бұлар – типпрототип түріндегі қолданыстар;
б) тақырыпаттардың келесі тобын астарлы ойға құрылған, құрамындағы
сөздердің семантикасынан мақалада көтерілген мәселе туралы, нақты мәлімет
алу мүмкін емес, авто позициясы беймәлім болатын имплицитті сипаттағы
тақырыпаттар құрайды [15].
Сонымен автор көп нүкте жауабы жоқ немесе белгісіз, яғни шешілуі қиын,
көпшіліктің көңілінде жүрген өзекті мәселелер қозғалған мақалалардың
тақырыпаттарында қолданылады деп түйіндейді. Ал интернет сөйленісіндегі көп
нүктенің қызметі әртүрлі және басқаша болып келеді. Мысалы, мәтін ішінде
көп нүктенің өте жиі қойылуы, ол көңіл күйді білдіреді, яғни коммуниканттың
солбыр күйін білдіреді. Ендігі бір жерде бұл белгі ойлануды білдіреді. Осы
тәрізді леп белгісінің сансыз көп қойылуы – көтеріңкі көңіл күйді,
шаттықты, қуанышты, оптимизмді меңзеп тұрады. Жалпы интернеттегі
сөйленістерді тематикалық репертуарларға бөлуге болады. Мұндағы
репертуарлар күнделікті тұрмыстық мәселелерге және қоғамда болып жатқан
әртүрлі өзекті мәселелерге арналады. Ондағы сөйленісті көпшілікке немесе
жеке тұлғаға арналып жасалады деп айтуға болмайды. Себебі интернеттегі кез
келген веб-сөйленіс бір мезетте көпшілікке тарауы мүмкін.
Сонымен интернет желісі – жазбаша формаға негізделсе де тілдегі
интонация құбылысы мұнда әртүрлі тілдік емес элементтер арқылы беріліп
отырады. Яғни жабылған жақша немесе жабылған көп жақшаның, көп нүктенің,
леп белгісінің сансыз көп қойылуы коммуниканттың дайындаған сөйлеміне жан
бітіріп қана қоймай‚ оның қарым-қатынастық қызметін күшейтеді. Олар
сөйлемдегі ойды тиянақтайды, пікірді дәл түсінуге көмектеседі әрі
тыңдаушының сезіміне әсер етеді. Сөйлеу процесінде адамның көңіл күйінің
көтеріңкілігін немесе ренішін интернетте осындай тілдік емес белгілер
атқарады.
Коммуниканттардың үнемдеуге деген талпынысы электронды хат сияқты желі
қарым-қатынасы жанрында жиі болады. Бұлайша қарым-қатынас жасаудың түрі
қағазға жазып қатынас жасаумен салыстырғанда мәтінді сатылап цитаталап
жеткізу, хабарласуға бейім тұрады. Ал қағазға жазу арқылы хабарласу бүтін
хат мәтінін құрайды. Сол бүтін мәтіннің ішінен еркіне сай цитаталарды қиып
алып адресантқа қайта жауап беруіне мүмкіндік туады. Мысалы: сенің ... .
туралы сұрағыңа жауап бере отырып, т.б. Электрондық хатқа жауап бере
отырып, еш қиындықсыз тұтынушы қабылданған хаттың ішіндегі барлық репликаны
сөзбе сөз сақтауға мүмкіндігі бар. Нәтижесінде электронды хат сұрақ-жауап
тізбегіне айналады. Осылайша өзінің бастапқы эпистолярлық жанрын жоғалтып,
сипатын бұзып, жазба қарым-қатынасы жанрының мәнін жояды (жоғарыдағы
мысалдарды қараңыз). Электрондық хат ең алдымен ақпаратты тұтынушының
хабаршысы болып саналады. Егер іскери тұрғыда жазып қатынас жасау кезінде
осылайша ақпараттандыру пайдалы болса, яғни іскери сипаттағы хаттарға, яғни
баяндауы нақты, қысқа хаттарға пайдалы болса, онда жеке тұлғалар арасындағы
қарапайым қарым-қатынас, сөйлесу хаттарында аталмыш құбылыстар өз
қасиеттерін жояды, жоғалтады, яғни сұхбаттасушылардың ойлау, сезіну, көңіл
бөлісу, уайымдау, ренішіне ортақтасу қатынастары жүзеге аспайды.
Эпистолярлы дәстүр мен эпистолярлы жанрдың электронды трансформациясы
мәселелеріне арналған желілік конференцияның дөңгелек үстеліне
қатысушылардың бірі А.Медведов электронды хат жіберуші адресат туралы былай
дейді: адресат дүниетаным тұрғысында ой бөліспейді, олардың сөйлесу
деңгейі сәлем, сау бол, супер-пупер дәрежесінен аспайды. Ал, тұлғалық
қарым-қатынас –бұл құндылықтар жүйесі, сезіну, нәзік ньюанстарды қабылдай
алу конгломераты, мәдениетке толы дискурс болмақ
Сондай-ақ О.Рогинскийдің пікірімен де келіспей қоюға болмайды. Оның
ойынша, электронды хатқа тән ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Даулетова Г.М.
ИНТЕРНЕТТЕГІ КОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ ҚОҒАМНЫҢ ТІЛДІК ДАМУ МӘСЕЛЕСІ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
5В011900 – Шет тілі: екі шет тілі мамандығы
Алматы, 2015
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Жалпы тіл білімі және шетел филологиясы кафедрасы
Қорғауға жіберілді
____________2015ж.
Кафедра меңгерушісі
ф.ғ.д., профессор:
Г.Б. Мадиева
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
ИНТЕРНЕТТЕГІ КОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ ҚОҒАМНЫҢ ТІЛДІК ДАМУ МӘСЕЛЕСІ
5В011900 – Шет тілі: екі шет тілі мамандығы бойынша
Орындаған: Г.М. Даулетова
4курс студенті
Ғылыми жетекшісі: С.С. Никамбаева
аға оқытушы
Норма бақылаушысы: Ж.М. Уматова
Ф.ғ.к., доцент
Алматы, 2015
МАЗМҰНЫ
АНЫҚТАМАЛАР
КІРІСПЕ
1 СӨЙЛЕУ ТІЛІ ҒЫЛЫМЫ МЕН ТАРИХЫНА ДИСКУРС
1. Жаңа технология ақпаратындағы сөйлеу тілі (теория, автор)
1.2 Электрондық мәдениаралық коммуникация
1.3 Интернеттегі таңбалар мен эмотикондар
1.4 Интернеттегі коммуникация формалары және оның
ерекшеліктері
2 ИНТЕРНЕТТЕГІ КОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ
ҚОҒАМНЫҢ ТІЛДІК ДАМУ МӘСЕЛЕСІ
2.1 Жаңа ақпараттық технологияның маңызы
2.2 Интернет феномені және тәуелділік
2.3 Практикалық сараптамалар және анкета нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
АНЫҚТАМАЛАР
Chatting (ағылш. to chat) – телекоммуникациялы желіде жазбаша түрде
әңгімелесу түрі.
Эмотикон, яғни күлегеш, смайл (ағылш. smiley), смайлик, өңтаңба,
(ағылш. emoticon) — эмоция білдіретін пиктограмма.
BBS (Bulleten Board System) - электрондық хабарландыру тақтасы,
электронды тақтаның компьютерлік аналогі. Бұл модем арқылы байланысуға
болатын компьютерде сақталатын мәліметтер, онда басқаларға арналған
хабарламаларды қалдыруға, бұрын жазылғaн мәліметтерді оқуға болады. Әдетте
бұл бейкоммерциялық жүйе бoлып саналады
Domain - домен. Бір компьютермен басқарылатын немесе бір желілік жұмыс
машинасының басшылық етyімен істeйтін информациялық желі қорлары тобы.
HTTP (Hyper-Text Transmission Protocol) - гипермәтінді жіберу
хаттамасы. WWW-да клиент пен сеpвер арасында қатынас болу үшін қолданылатын
хаттама.
Брoузер - Көрсеткі. Ол “to browse” парақтау, қарау деген ағылшын
сөзінeн шыққан атау. Интернеттeгі Web- парақтарын оқып, экранда көрсетуге
арналған прогрaммалар (кең тараған түрлері Microsoft Internet Explorer,
Netscape Navigator)
TCPIP - Интернет желісіне қосылатын компьютерлер арасында ақпарат
алмaсуды қамтамасыз ететін мәліметтерді бір жүйеге келтіру ережелері немесе
оларды құраcтыру хаттамасы.
Usenet - біp-бірімен жаңалықтар алмaсып отыратын бейкоммерциялық,
бейформалдық жүйелер тобы
URL-адрестері-бұл Интернеттe орналаcқан құжаттардың адресін жазудың
арнайы формасы.Ол - желінің қай серверінде орналассa да, керeкті мәліметті
айнытпай қатесіз табуды қамтамaсыз ететін сөз тіркесі.
Homepage - Web жүйесіндегі байлaнысқан мәліметтерді алғашқы іcке қосу
парағы. World Wide Web жүйеcіне саяхатты бастайтын парaқ.
WWW (World Wide Web) - Интернeт мәліметтерін жеңіл көрyге болатын
графикалық интерфейс мүмкіндігін береді. Web-тің әр бетінің басқа
парақтармен байланысын көpсететін сілтеме белгілері бар, оны біp-бірімен
байланысқан парақтардан тұратын өте үлкен кітапхана деуге бoлады.Бір
тораптық компьютерде орналасқан мәліметтер Web кітабы секілді, ал оның
беттері кітап парақтарын көзге елестетеді.Бұл беттердегі мәліметтер
дүниенің кез келген нүктесінде орналаса береді.
Провайдер (Internet Service Provaider) - Интернетпен қарапайым
тұтынушылардың тікелей қатынас құруын жүзеге асыpатын заңды тұлға.
FTP (File Transfer Protocol) Файлдарды жіберу протоколы- бұл көбінде
үлкен көлемдегі файлдарды жібeру кезінде ќолданылатын Интеpнттіњ қосымшасы.
FTP көмегімен кез келген файлдарды жіберуге жєнe қабылдауға болады.
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаты.
Зерттеудің өзектілігі
Диплом жұмысының нысаны -
Диплом жұмысының пәні:
Диплом жұмысының мақсаты – электронды ортадағы мәдениаралық
коммуникациядағы әдіснамалық зерттеу қорының жүйелілігін сауатты қолданудың
тәсілін қалыптастыру, жұмыс дағдысындағы сұрақ-жауапты коммуникациялық
мәдениеттің бөлігі ету.
Зерттеу материалдары:
Зерттеудің міндеті: бүкіләлемдік Интернет желісінде қажетті ақпаратты
іздеу барысында пайда болатын мәселелердің жағдайын зерттеу және ақпарат
іздеу барысында алынған мәліметтерге анализ жасау және жүйелеу. Іздеу
барысында егжей-тегжейлі қарастыруды қажет ететін аспектілерін белгілеу,
лингвистикалық, ақпараттық мәселелер секілді іздеу серверлеріндегі негізгі
сөз тіркестерін қарастыруға анализ жасау.
Диплом жұмысының зерттеу әдістері.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізін Д.Ж. Шейлзаның Интернеттің
көмегімен мәдениаралық құзыр бойынша шет тілдеріне үйрету жұмысы
Алынған нәтижелер:
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе, 2 тарау, 7
бөлім, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Интернет – бүкіләлемдік ақпарат сервері. Бүгінгі күні Интернет немесе
жаһандық желі тек ақпаратты (мәліметті) жеткізу құралы ғана емес, сондай-ақ
дүние әлеміндегі адамның бағыт-бағдарын айқындап отыратын маңызды
құралдардың бірі болып саналады. Соған сәйкес адам өмірінің қарқынды
ырғағына үнемі сәйкес болып отырады. Адам желі арқылы пайдалы ақпараттарды
аша алады, өмірлік серігін, саяхатқа шығатын жолсерігін табады, ұтымды
сатып алу, сату әрекеттері болады, жұмыс жасап пайда табады, әскери келісім-
шарт жасайды, әйгілі немесе танымал болады, қызығушылық мүдделері ортақ
жандармен сұхбаттаса алады т.б. Адамның осылайша желілер әлеміне еніп,
ықпалдасуы, тікелей қатыстылығы әртүрлі білім саласындағы зерттеушілердің
қызығушылығын оятпай қоймады.
Ғаламдық желі – бүкіл әлемдегі және барлық континенттерде жиналған
білімді еркін пайдаланатын және әр түрлі елдердегі адамдармен қарым-қатынас
жасауға мүмкіндігі бар адамдардың өмірінің ажырамас бөлігі болды. Сонымен
қатар интернет – осы ғасырдың соңының ең елеулі жетістіктерінің бірі болып
есептеледі. Ол компьютер мен жаһандық коммуникацияның дамуына себепші
болды, мемлекетіне, уақытына, тіпті географиялық орнына қарамастан, ақпарат
таратудың, адамдарды біріктірудің бірегей құрылымы болды. Интернет –
ақпараттық дәуірге алмасқан индустриялды дәуір соңының нышанына айналды.
Жаһандық компьютер желісін пайдалану мәдениаралық байланыстың дамуына,
студенттердің қажетті ақпаратты іздеуіне көмектеседі. Дегенмен, қазіргі
уақытта алгоритмдердің жүйелік сипаттауы берілген әдебиеттер жеткіліксіз.
Сондықтан біздің зерттеуіміздің тақырыбы өзекті болып саналады.
И.А. Стерниннің мәдениаралық коммуникация және О.П. Крюкованың
электрондық ортадағы шетел тілін зерттеуге байланысты мақалалары
телеконференциядағы әр елдің мәдениеттерінің ортақ әрекеттесуіндегі
Интеренеттің рөлі туралы мәліметтер жұмыстың негізгі ақпарат көзіне
айналды.
Д.Ж. Шейлзаның Интернеттің көмегімен мәдениаралық құзыр бойынша шет
тілдеріне үйрету жұмысы әдіснамалық негіз болды.
Бірінші бөлімде мәдениаралық коммуникацияның жалпы мәселелері қаралған. Әр
түрлі мәдениетті үйреніп жүргендердің диалог құрылымының психологиялық
мәселесі мен жалпы сипаты баяндалған. Екінші бөлімде
Интернеттегі коммуникация және қоғамның тілдік даму мәселесі
тақырыбы бойынша материалдар ұсынылған.
Оқытудың жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларын меңгеру –
қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасыры. Қазіргі
қоғамдағы білім жүйесін дамытуда ақпараттық – коммуникациялық
технологиялардың маңызы зор. Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді
ғылыми – технологиялық негізде оқыту мақсаттары алға қойылуда.
Ақпараттандыру технологиясының дамуы кезеңінде осы заманға сай білімді, әрі
білікті жұмысшы мамандарын даярлау оқытушының басты міндеті болып табылады.
Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің қарқынды дамуы жан-жақты, жаңа
технологияны меңгерген жеке тұлға қалыптастыруды талап етеді.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңының 11 – бабының 9
тармағында оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде кәсіптік білім беру
бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп отыратын қажеттеріне
тез бейімделуіне ықпал ететін кредиттік, қашықтан оқыту, ақпараттық-
коммуникациялық технологияларды енгізу және тиімді пайдалану міндеті
қойылған [1].
Қазіргі таңда елімізде білім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына
ақпараттық кеңістікті құру енгізілді. Ақпараттандыру жағдайында оқушылар
меңгеруге тиісті білім, білік, дағдының көлемі күннен күнге артып, мазмұны
өзгеріп отыр. Білім беру саласында ақпараттық – коммуникациялық
технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын арттыру, білім беру
үрдісін модернизациялаудың тиімді тәсілдері пайдаланылуда және одан әрі
жетілдірілуде.
Білім – болашақ бағдары, кез-келген маман даярлайтын оқу орынның басты
міндеттерінің бірі – жеке тұлғаның құзіреттілігін дамыту. Құзірет –
оқушының жеке және қоғам талаптарын қанағаттандыру мақсатындағы табысты іс-
әрекетіне қажетті білім дайындығына әлеуметтік тапсырыс. Құзыреттілік –
оқушының әрекет тәсілдерін жан-жақты игеруінен көрінетін білім нәтижесі.
Ақпараттық құзыреттілік – бұл жеке тұлғаның әртүрлі ақпаратты қабылдау,
табу, сақтау, оны жүзеге асыру және ақпараттық – коммуникациялық
технологияның мүмкіндіктерін жан-жақты қолдану қабілеті. Құзіреттілікті
оқушының пән бойынша игерген білім білігінің жинағы деп қабылдауға
келмейді. Ол – оқу нәтижесінде өзгермелі жағдайда меңгерген білім, білік,
дағдыны тәжірибеде қолдана алу қабілеті болып табылатын жаңа сапа.
Ақпараттық құзіреттілікті қалыптастырудың басты мақсаты – оқушыларды
ақпаратты беру, түрлендіру және оны қолдану білімдерімен қаруландыру,
олардың компьютерлік технологияны өз қызметтеріне еркін, тиімді пайдалана
алу қабілеттерін қалыптастыру.
1 СӨЙЛЕУ ТІЛІ ҒЫЛЫМЫ МЕН ТАРИХЫНА ЭКСКУРС
1.1 Жаңа технология ақпаратындағы сөйлеу тілі (теория, автор)
Сөйлеу тілі ̄̄күнделікті қарым-қатынаста пайдаланатын әдеби
тілдің бір түрі. Сөйлеу тілі белгілі бір жағдайда ауызба-ауыз тікелей
жалғанатын қатынас тілі болғандықтан, ол сөйлеудің ауызша формасымен тығыз
байланысты болады. Ал ауызша сөйлеуде еркіндік басым келеді, яғни
үйреншікті жағдайда адамдар емін-еркін сөйлейді. Сондықтан онда сөйлеу
тақырыбына сай күнделікті тұрмыста жиі жұмсалатын дағдылы сөздер мен сөз
тіркестері қолданылады. Сонымен бірге сөйлеу тілі жазбаша түрде де
қолданылады деген пікір бар (жекелеген адамдардың хат жазысу, күнделік
жүргізу т.б.). Сөйлеу тілі мен кітаби тіл арасындағы айырмашылықтар
көптеген экстралингвистикалық факторлар (бейресми жағдайда, дайындықсыз
өтуі, сөйлеуші және тыңдаушы жақтардың болуы т.б.) әсерінен туындайды.
Өмірдің барлық саласында сөйлеу тілі кеңінен пайдаланылады, бірақ қарым-
қатынас жағдаятына байланысты оның атқаратын қызметі және тілдік
құралдардың пайдаланылуы біртекті болып келмейді. Сондықтан сөйлеу мәнері
де түрліше болады. Сонымен бірге сөйлеу тілінде интонация, сөз екпіні, ым,
дене қимылы үлкен қызмет атқарады. Ым мен дене қимылы сөйлеу үстінде
белгілі бір нәрсенің көлемін, түрін т.б. бейнелеуді (мысалы, ұзындығы
мынандай—дене қимылы—сала құлаш жылан көрдім), құптау, мақұлдауды (бас
изеу), шақыруды (қол бұлғау), қорқытуды (қолын аузына апару) т.б. білдіре
алады. Кітаби тіл секілді, сөйлеу тілінің қалыптасқан нормалары бар. Оның
өзіндік ерекшеліктері тілдің барлық деңгейінде көрінеді. Дыбыс жүйесінде,
мысалы, бір дыбыстың орнына басқа бір дыбыстың айтылуы (анаң қара),
дыбыстарды түсіріп айту, (кеп-келіп, босын-болсын), дыбыстың созыңқылығы
(ке-ре-мет!) т.б., морфологияда кейбір морфемалардың түсіріліп айтылуы
(барам-барамын, барад- барады), синтаксисте сөздердің орын тәртібінің еркін
болатындығы (Іштеме шығар ма екен осы көптен! Ғ. М.) т. б. Сөйлеу тіліне
тән белгілерді кездестіруге болады.[2]
XX ғасырдың аяғында пайда болған Интeрнет қазір жер шарының әр
түкпірін байланыстырып сан алуан aдамдарды, елдер мен құрлықтарды
біріктіріп oтыр. [3]
Интернет 1960 жылдары АҚШ-та дүниеге келдi. Оны соғыс бoла қалған
жағдайда бір-бірімен телефон арналары арқылы қосылған компьютер желілерімен
байланысып отыру үшін, АҚШ-ның орталық бaрлау басқaрмaсының қызметкерлері
ойлап тапқан болатын. 60 жылдардың аяғында Пентaгон ядролық соғыс бола
қалғанда, компьютер желісінің үзілмеyі үшін арнайы жүйе жасады, тaжiрибенiң
ойдағыдай жүргiзiлу барысында ARPA net желiсi пайда болып, ол
Калифорниядағы және Юта штаты зеpттеу орталықтарындағы үш компьютердi ғана
бiрiктiрдi. Кейiн ARPAnet бейбiт мақсатқa қызмет еттi, оны нeгізінeн
ғалымдар мен мaмандар пайдаланды. 80 жылдардың басында Интернeт деген
термин пайда болды. Бұл ағылшынның халықаралық желі деген сөзі. [4]
1990-шы жылдары Интернетке eнушілеp саны күрт өсті, ал 2000 жылы оған
5 млн компьютер қоcылып, пайдаланушылар саны 200 миллионнан асты.
Интернеттiң мүмкiндiгi шексiз. Тaлғамыңыз бен көңiл күйiңiзге қарай одан
сiздi қызықтыратын көп нәрсе табуға болады. Yйдeн шықпай газеттiң тың
номерiн парақтағыңыз келеме, мейiлiңiз, тек WWW немесе Web деп аталатын
aлемдiк шырмауықты қолдансаңыз жетедi. Гипeрсiлтеме жүйесi арқылы қажеттi
басылымықызды санаулы минуттар iшiнде тауып аласыз .
Планeтамыздың кез келген нүктесiндегi ауa райын, ақпараттық
агенттiктiң соңғы жаnалықтарын бiлгiңiз келсе Интернет жәpдем берyге aзiр.
Шaлғай елдерге cапaр шексеңiз сiзге қажeт елмен, қаламен, қонақ үймен
таныса аласыз. Интернеттен ғалым да, бизнесмен де, компьютерлiк ойын
әуесқойы да, бәрi-бәрi қажет ақпаpат таба алады. Интернет күнделiктi тұрмыс
пен жұмыстың айнымас құрaлына айналып келедi.
Интеpнеттің негізі АҚШ-да жасалғанымен, оның нaқты қожайыны жоқ. Әрбір
үкімет, компания, университет ақпараттық қызмет ұсына отырып , бұл желінің
тек қанa өз бөлігіне иелік жасайды. [5]
Алайда, Интернетке жеке дaра ешкім де қожалық жасай алмайды. Сондықтан
ол шын мәнінде адамзаттың әлемдік қазынасы болып табылады.
ХХI ғасыр − ақпарат ғасыры болып табылады, адамзат қауымы дамудың жаңа
сатысына − ақпараттық қоғамға аяқ басты. Біз куә болып отырған қазіргі
заманға зерттеушілер түрлі анықтама беруде: біріншілері жаһандану ғасыры
деп атаса, екіншілері постмодернистік, үшіншілері ақпараттық
қоғам деп баға беруде. Бір анығы, біз ақпараттық жарылысқа негізделген
ақпараттанған қоғамда өмір сүріп жатырмыз. Қаласақ та, қаламасақ та заман
ағымы осылай. Бүгінгі жаһанданған әлемдегі технологиялық инновацияның
шарықтаған заманында: интернет, спутниктік байланыс арқылы мәтін, аудио,
видеоақпараттардың тез арада әлемге таралуы, олардың географиялық,
экономикалық, рухани аймақ шекарасынан ары шығып кетуі осының айғағы. Бұл
процестердің қоғамдық сананың қалыптасуы мен өзгерісіне тигізер әсері мол.
Осы тұста азаматтардың ақпараттық сауатты болуы маңызды. Сол себепті,
қандай қоғамда өмір сүріп жатырмыз, оның болашақтағы салдарлары қандай
болады, оның негізгі қырларын түсіну – бүгінгі таңда әлеуметтік-
философиялық талдаудың маңызды міндеттері болып қалуда.
Бұқаралық ақпарат құралдарының соңғы жарты ғасырда қаулап өсуі біздің
адамзаттық мүмкіндігімізді, біздің мәдени кеңістігімізді белгілі бір
мөлшерде кеңейтіп қана қойған жоқ, ол біздің өркениетімізді адам танымастай
етіп өзгертіп жіберді. Қазіргі кезде электронды ақпарат құралдарының пайда
болуымен бұл әлеуметтік институт бүгінгі қоғамның, саяси-биліктік
қатынастардың барлық қырларын түбірімен түрлендіріп жіберді. Бұқаралық
ақпарат құралдарының даму үдерісіндегі ең қуатты алғышарт компьютер мен
Интернет бүгінде басқаларынан қара үзіп кетті. Ол барлық әлемді құшағына
қамтып, кез келген ақпарат көзімен әп-сәтте-ақ байланысқа түсе алады. Бұл
бір жағынан заман талабы, осы коммуникациялық революция тудырған
процестен біз де қалыс қала алмаймыз.
Ақпараттық қарым-қатынастың дамуы әлеуметтік өмірге үнемі жаңаша
сапалық өзгерістерді әкеліп, қоғамдағы ақпарат ағынының аясын кеңейтті.
Бүгінгі күні толықтай алып қарастырғанда ақпараттық қоғам дамуының
әлемдік үш модулі анықталып қойылды: еуропалық, латынамерикалық, азиаттық
[6].
Ақпараттық қоғам идеясы алғаш рет өткен ғасырдағы 60-жылдардың аяғы
мен 70-жылдардың басында бірқатар ғалымдардың, атап айтқанда, Д.
Белл мен Э. Тоффлердің зерттеулерінде көрініс тапты. Олар адамзат өркениеті
аграрлық және индустриялық даму кезеңдерінен кейін жаңа ақпараттық кезеңге
қадам басады деп есептеген. Ақпараттық қоғамның тұжырымдамасын зерттеушілер
технологиялық жаңашылдықтар түбегейлі мәдени және әлеуметтік өзгерістер
туғызады, әлем мүлдем өзгеше болады деген дәйектермен келтіреді.
Зерттеушілер атап өткендей, жаһандық ақпараттық қоғам термині ең
алдымен саяси, экономикалық және мәдени-әлеуметтік тұрғыдан алғанда,
ақпарат пен білімнің рөлі үздіксіз артып отыруына байланысты дамитын аса
ауқымды біртұтас ақпарат индустриясы деген ұғымнан тұрады. Бұл құбылыс
жаһандық компьютер желілерінің, бірінші кезекте интернеттің пайда болуымен
тығыз байланысты. Осылардың дүниеге келуі және бүкіл әлемде басталып кеткен
нарықты ырықтандыру нәтижесінде, коммуникациялық қызмет түрлерінің
арзандауы ақпараттық саланың күрт дамуының және оның әлеуметтік рөлі арта
түсуінің негізгі екі факторы болып табылады.
Ақпараттық қоғам теориясы туралы, электронды қоғамның әлемдік
тәжірибесі туралы Й. Масуда, О. Тоффлер, Г. Бехманн, Д. Белл, К. Акер,
Дж. Б.Хак, Б. Лоудер, А. Макинтош сияқты көптеген шетелдік зерттеушілердің
еңбектерінде кеңінен қарастырылған. Ақпараттық қоғамда ағартушылық, білім
мен ғылым маңызды орынға ие. Ақпараттық қоғам – бұл, ең алдымен, білім
қоғамы, ақыл-ой қоғамы, интеллектуалды қоғам. Жапон әлеуметтанушысы,
Жапониядағы ақпараттық қоғам құру Ұлттық бағдарламасының авторы Й. Масуда
былай деп жазады: ақпараттық қоғам алдыңғы қоғамнан толықтай ерекшеленетін
қоғамның жаңаша түрі болады [7, 72 б.].
Э.Фромм былай деп жазады: Кибернетикалық дәуірде тұлға барған сайын
манипуляция құрығына ілініп келеді. Жұмыс, қажеттілік, адамның бос уақыты
жарнама мен идеологияның көмегімен толықтай басқару ықпалына түскен. Адам
әлеуметтік кеңістіктегі өзінің белсенді, жауапты қызметін жоғалтып алады;
толығымен бақылау құрсауында қалып, жалпы жоспарға алынбайтын кез келген
мінез-құлық, әрекет, ой немесе сезім оған үлкен қолайсыздық тудырады деген
түсінікке бой үйретеді; іс жүзінде ол кім болуы керек болса, сол адам. Егер
ол өз-өзімен жүргісі келсе, онда полицейлік мемлекеттерде өзінің бостандығы
мен және тіпті өмірін де қатерге тігеді; демократиялық қоғамда мансабының
өсуіне немесе жұмысын жоғалтып алу қаупіне ұшырайды, және ең бастысы, өзін
оқшау жүргендей, басқалармен қарым-қатынасты үзгендей қорқыныштың шеңгеліне
түседі [8, 56 б.].
БАҚ – кейде қоғамдық пікірді білдіретін және шынайы билікке ықпал
ететін, тіпті оның мүмкіндіктерін бір сәтке болса да шектейтін күш. Осы
арқылы медиамәдениет қоғам мен мемлекет, билік пен тұлға арасындағы делдал
ретінде көрініс табады.
Сонымен бірге, жаңа билік қарым-қатынасы саяси биліктің механизмдеріне
әсер ететін ақпараттық қоғамның жаңа мәдени формаларының туындауына негіз
болуда, олар – медиамәдениет, ақпараттық мәдениет, желілік мәдениет т.б.
Медиамәдениетті бекерге төртінші билік деп атамайды, бұлай айтқанда,
медианың адам сезімі мен санасына жүргізген қуатты, сан қырлы және ауқымды
билігін ескеріп отыр. Масс-медиа қызметі, Н. Луманның пікірінше, қоғамдық
жүйелерді өзіндік бақылауды басқарудан тұрады, мұның аясында басқалардың
ортасындағы кейбір нысандардың дербестелуі емес, әлемді жүйеге және сыртқы
әлемге бөлудің тәсілдері ұғынылады [9].
Жоғарыда айтылғандарды түйіндей келе, медиамәдениет ақпараттық
қоғамның билеп-төстеуші мәдениеті, оның болмысы сөздік, дыбыстық және
визуальды бейнелер көмегімен әлемнің социомәдени тұрпатын тудыратын
дәстүрлі және электронды бұқаралық ақпарат құралдарының әрекетімен тығыз
байланысты.
Компьютерлік жүйенің жылдамдықпен дамуы ХХ ғасырдағы ақпарат
құралдарынан мүлде өзгеше сандық технологияға көшкен, жаңа құралға
негізделген жаһандану заманының ақпарттық кеңістігін құрып отыр. Бүгінде
Интернетте кең масштабтағы ақпараттық базасы бар, дауыс-дыбысымен
сақталған, кері байланыс орнатылған мультимедианың барлық сипатын өн бойына
сіңірген онлайн-газеттер мен онлайн-журналдар пайда болды.
Зерттеушілердің болжауларынша, компьютерлік ақпараттық қатынас жүйесінің
көмегі арқылы мерзімді баспасөз, радио, телевизия үшеуінің өзара бірігіп,
бір-біріне сіңісу үрдісі жүрілмек.
Басқару мәдениетінде рационалды бастау, білім, заманауи концепциялар,
ғылыми технология ерекше маңызға ие. Заманауи білімсіз қоғамды
реформалауға, мемлекеттік реттеуді сауатты жүзеге асыру бүгінгі жағдайда
мүмкін емес. Халықтың ақпараттануы мемлекет үшін қауіпті болмайды, керсінше
егер ақпарат уақытылы және толыққанды жететін болса, онда ол мемлекет үшін
де, қарапайым халық үшін де пайдалы, игілікті болады.
Бүгінгі таңда ақпаратқа негізделген қоғамда басқару мәселесі өз
өзектілігін жойған жоқ және ол болашақта жаңаша қарқын алуы мүмкін.
Заманауи саяси билік бұрынғы қоғамдық дамудың үрдістерінен арылып,
жаңаша мәнге ие болуда. Бүгінгі таңда жеке тұлға мен қоғамға үлкен әсерін
тигізетін БАҚ пен Интернет арқылы саяси билік жаңа идеологиялық ақпараттық-
коммуникативтік ресурсқа ие болуда. Уақыттың жылдам өзгеруі, күн санап
қоғамымызға еніп жатқан жаңашылдықтар сәйкесінше, саяси билік пен
басқарудың жаңа түрлерін қажетсінуде. Ақпараттық желілер барлық сала мен
билік құрылымдарын бір-бірімен араластырып жіберуде.
Бәрімізге белгілі ағылшынның менеджмент (басқару) сөзі өзінің
бастауын латынның манус − қол деген сөзінен алған. Алғашқы кезде ол
жануарларды басқаруға және жылқы малына бас білдіру өнерін білдірді. Содан
кейін ғана бұл сөз адам іс-әрекеті шеңберіне ауысып, адамдар мен ұйымдарды
басқарудың тәжірибесі мен ғылым аймағын білдіре бастады. Басқару – бұл
мақсатқа жету, қоғамның міндеттерін, пайдалы қорытынды алуға бағытталған,
белгілі әдіс-тәсіл мен әрекеттердің көмегімен тиімді ұйымдастыру. Ерекше
басқару болып жатқан әрекеттердің мәнін танудан, жаңа идеяларды ұсынумен,
ақыл-ойға негізделген басқарудың деңгейімен анықталады. Инновациялық мақсат
пен міндеттерді, бірегей әдістерді қолданбай басқару процесі тиімді
болмайды. Негізінде басқарудың төрт негізгі қызметі бар: жоспарлау,
ұйымдастыру, мотивация және бақылау. Бүгінгі күні персоналды басқару
мәселесі қоғамдағы ең өзекті сұрақтардың біріне айналуда. Әрбір басқарудың
негізінде адами фактор тұруы қажет. Мысал ретінде жапон менеджментін айтуға
болады. Жапонияның басқару мәдениеті классикалық европалық менеджмент
тұжырымдамасы мен жапон дәстүршілдігінің қосындысынан құралған. Олар
өздерінің төл тұжырымдамасын жасап шығарды. Жаңа технологияның барлығы
адамның еңбекке деген мотивациясын оятуға негізделген. Жапон өндірісі
жұмысшы үшін келісім, қауіпсіздікке негізделген. Бұл өндірісті
ұйымдастыруда техникалық жағына аса көп мән беретін американдық басқаруға
қарағанда әлдеқайда тиімді.
Басқару – қоғамды реттеу мен жетілдіру мақсатымен оған қатысты ерекше
іс-әрекет. Басқару келесі кезеңдерден тұрады: ақпаратты өңдеу және талдау,
оны жүйелендіру, талдау және оған диагноз қою, мұның нәтижесінде болжамдар
жасалады және мақсаттар анықталады. Содан соң, іс-әрекетті жоспарлау,
ұйымдастыру және оны бақылау, мамандарды таңдау мен пайдалану арқылы
шешімдерді қалыптастыру және оны нақтылау жүзеге асырылады. Осылайша,
басқару жүйесі қалыптасады.
Ақпараттық қоғамдағы басқару бірнеше мағынаға ие:
1. Қоғамдық пікірге, саясат пен мәдениетке, кәсіпкерлік іс-әрекетке
ықпал ететін әлеуметтік және экономикалық институт ретінде.
2. Рухани өндіріс және медиаөнімдерді (газет, журнал, кітап, фильм,
телебағдарлама, DVD, CD тауарлары) саласындағы басқару ісімен айналысатын
адамдар тобы.
3. Ақпаратты өндіру мен тұтыну процестерін, медиа техникалық-
ұйымдастырушылық және әлеуметтік-экономикалық.
Саяси биліктің қоғамда жүзеге асуында әр түрлі құралдарды қамтамасыз
етіп, пайдаланады. Ғылыми әдебиеттерде олар биліктің ресурстары деп
аталады. Биліктің ресурстарын жалпы мынандай түрлерге бөлуге болады:
− экономикалық (материалдық қажеттіліктер)
− әлеуметтік (статусты өзгертуге арналған құралдар)
− күш ресурстары (әскер, қару-жарақ, полиция)
− ақпараттық (білім және ақпараттық құралдар)
− демографиалық (адам- ең негізгі әлеуметтік құрал).
Осы ресурстардың ішінде қазіргі уақытта Э.Тоффлердің пікірінше білім
мен ақпараттық құралдар әлемде ерекше маңызға ие бола бастады.
Ақпараттық қоғам алаңында ақпарат пен білімге негізделген жаңа
биліктің түрі басымдыққа ие болып келеді. Жаңа биліктің негізгі сипаты
болып – білімнің синтезі ретіндегі интеллект, ақпарат пен коммуникация,
әлеуметтік-мәдени құндылықтардың рухани күші басымдыққа ие болуда. Қоғам
неғұрлым интеллектуалды қоғамға айналған сайын, ондағы қоғамдық пікір мен
әлеуметтік психикананың ерекшеліктерін ескермей, сол қоғамдағы басқару
қиынырақ болады.
Соңғы жылдары адами, қаржылық, материалдық ресурстармен қатар басқару
процесінің маңызды ресурстарының бірі ақпарат саналып отыр. Бүгінгі
қалыптасып келе жатқан жаңа өркениеттің – ақпараттық өркениетте ақпарат
стратегиялық маңызға ие болып отыр. Ақпаратты өндіру мен тұтыну қоғам
өмірінің барлық саласындағы даму мен тиімді басқарудың негізіне айналып
отыр. Қазіргі заманғы талап бойынша, ақпараттқа ие болу мүмкіндігі қоғамның
барлық мүшелері үшін өмірлік маңызға ие құндылыққа айналып отыр. Әлем
дегеніміз бір ұзын кабель болып шыққандай! Ақпарат – білім алу емес,
ақпарат – білуге мәжбүрлеу болып табылады [10, 187 б.]
Ақпараттандыру адамзаттың жаһандық сарқылмас қорына айналып, ақпарат
билеген үздіксіз қозғалысқа ие дәуірге аяқ басты. Американдық әлеуметтанушы
В. Дайзардтың анықтауынша, ақпарат – бұл, ұлттық шекаралар мен бөгеттерді
білмейтін құбылыс [11, 2 б.].
Бұл дәуірде басқару құбылысы құлақ естіп, көз көрмеген дәрежедегі
мүмкіндікке ие. Ақпараттандыру, басқару мен ұйымдастыру жаңа өркениеттік
дәуірде прогреске жетелейтін зор локоматив секілді мемлекеттердің дамуында
қозғаушы күш қызметін атқаруда.
Ақпараттық қоғам төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады: ақпараттық-
технологиялық жарылыс тудырған қоғамның жаңа түрі; білім қоғамы; ақпарат
алмасуда уақыт, кеңістік, саяси шекаралар деген ұғымдардың әсері жоқ
жаһандық қоғам. Ақпараттық қоғам құру 1980 жылдардың аяғында барлық дамыған
елдердің стратегиялық мақсаттарының біріне айналды. Үлкен сегіздік елдері
2000 жылы шілденің 22-сінде қабылдаған Ғаламдық ақпараттық қоғамның
Окинавалық Хартиясында:Ақпараттық-коммуникац иялық технологиялар ХХI
ғасырдағы қоғамның қалыптасуына ықпал ететін аса маңызды факторлардың бірі
болып табылады [12] деп тұжырымдалды.
Әлеуметтік басқаруда ақпарат обьект пен субьект басқарудағы
байланыстырушы буын қызметін атқарып, басқару іс-әрекетін дайындауды
қамтамасыз етуде, басқарушылық шешім мен оның қортындысын сипаттауда үлкен
мәнге ие.
Жалпы, ақпараттық саладағы проблемалардың зерттелуі мен ғылыми формасы
және ақпараттық қауіпсіздіктің жүйесін дамыту мен құруында мемлекеттің
өзіне ғылыми талаптарды орынды қалыптастыру қажет. Бұл жағдайда мемлекеттің
алдында қоғамның даму бағдарламаларын жүзеге асыру, бұқаралық санада
мемлекетті позитивті жағынан көрсетуде белсенді ақпараттық саясат жүргізген
жөн болар. Отанға деген сүйіспеншілік, тұрақтылық, патриотизм секілді көңіл
күйлерді орнықтыратын материалдарды жиі беру керек. Ақпарат құралдары бір
Отан, бір мемлекеттік тіл, бір ұлттық саясатты насихаттаушы біріккен күш,
бірліктің ұйытқысына айналса ғана жекелеген қаржы немесе саяси топтардың
қолшоқпары болу қауіпінен құтылады, тәуелсіз Қазақстан алдында тұрған басты
міндет те осы.
ХХI ғасырда Қазақстанда жаңа басқару мәдениеті қалыптасуда. Оның
негізгі мәні: ақпарат, білім, ғылыми жобалау, әлеуметтік модельдеу. Осының
арқасында медиамәдениет қоғам мен мемлекет, индивид пен билік арасындағы
делдал қызметін атқаруда.
Қазіргі кезде қазақстандық қоғамның барлық саласында ақпараттандыру
процесі қызу жүруде, оның ішінде саясат саласында да жаңа ақпараттық-
коммуникативтік технологияларды қолдана отырып, мемлекеттік қызмет пен
әкімшілік-басқару істерін әлемдік стандарттарға сай модернизациялауға
барынша күш салынып жатыр. Қазақстан әлемдік өркениет көшінен қалмай, жаңа
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды игеріп, оны саяси жүйе мен жалпы
қоғам өмірінде кеңінен қолданса ақпараттық ғасырдағы тұрақты даму жолына
түспек. Заманауи әлемдік саяси тәжірибеде бұл жауапты міндетті электрондық
үкімет жемісті жүзеге асыруда. Жоғарыда көрсетілген өзекті мәселелер осы
зерттеу тақырыбын таңдауымызға әсер етті. Тақырып өте маңызды, ол
мемлекеттік басқаруды жетілдіруге ықпал ететін өткір мәселелермен тығыз
байланысты.
Қазақстандықтардың жаңа қоғамға тез бейімделуші бөлігі компьютерлік
қызметтерді: электронды ойындарды, E-mail бойынша хабарламаларды алу мен
жіберуді, желімен қарым-қатынас жасауды, виртуальды дүкендерде тауарларды
сатып алу мен сатуды, желінің әртүрлі сайттарында орналасқан жарнамаларды
және тағы да басқаларды белсенді түрде игеріп келеді.
Internet World Stats агенттігі кезекті зерттеу нәтижесін жариялады.
Ондағы мәліметтерге сүйенсек, Қазақстанда 5,6 миллион адам әлеуметтік
желілерді күнделікті пайдаланады екен. Ең танымал әлеуметтік желілердің
қатарында күніне 1 млн. 125 мың рет қаралатын Мой мир, 558 мың рет
қаралатын Одноклассники, 252 мың рет қаралатын Вконтакте, 410 мың рет
қаралатын Facebook-ті жатқызуға болады. Өкінішке қарай, қазақстандық
ешбір сайт, портал мұндай кең аудиторияны әлі күнге дейін қамти алмай келе
жатыр.
Қазақстандық ақпараттық өрісті бір мезетте бірнеше ақпараттық тасқын
келіп құйылатын тоғанмен салыстыруға болады. Бұлардың ішіндегі ең қуаттысы
– Ресейден құйылатын ақпараттық тасқын. Оның кәсібилік деңгейі өте жоғары
телебағдарламасы, бірқатар радиостанцияларының хабар таралымы, тұрақты
оқырмандары бар газеттері мен салыстырмалы түрде жақсы дамыған Рунеті
қазақстандық кеңістіктің үлкен көлемін иеленуде. Біздің қазіргі таңдағы
басты мақсатымыз қазақстандық аудиторияға шетелдік ақпарат тасқынына төтеп
беретін, онымен иық теңестіре алатын жергілікті БАҚ-тың сапасын арттырып,
мемлекетшілдік саясатымызды күшейтуіміз қажет. Бүгінгі таңда күш жинап келе
жатқан Казнет бұған толықтай жол ашып отыр.
Қазақстан мәдениетінің аудиовизуальді кеңістігіндегі қазақ тілі
ықпалының шекарасын кеңейту қазақтардың этномәдени сәйкестігінің қайта
өрлеуіне жол ашты. Тіптен ұлты бойынша орыс, бірақ жаңалықтар бағдарламасын
мүлтіксіз қазақ тілінде жүргізетін дикторлардың теледидар экрандарынан бой
көрсетуі құбылысы, еш күмәнсіз, телекөрермендер санасында қазақ тілінің
орнын нығайтуда үлкен әсер қалдырып отыр.
Қазіргі кезде қазақстандық қоғамның барлық саласында ақпараттандыру
процесі қызу жүруде, оның ішінде саясат саласында да жаңа ақпараттық-
коммуникативтік технологияларды қолдана отырып, мемлекеттік қызмет пен
әкімшілік-басқару істерін әлемдік стандарттарға сай модернизациялауға
барынша күш салынып жатыр. Белгілі американ футурологы Э. Тоффлер біздің
дәуірімізге тән негізгі белгілерді сипаттай отырып, мынадай баға береді:
Интерактивтілік, мобильділік, өзара байланыс мүмкіндігі, қайтымдылық,
жаһандану секілді белгілер. Осылардың барлығы ендігі таңда жаңа биліктің –
ақпараттық биліктің маңыздылығын көрсетеді [13, 42 б.]. Қазақстан әлемдік
өркениет көшінен қалмай, жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларды
игеріп, оны саяси жүйе мен жалпы қоғам өмірінде кеңінен қолданса ақпараттық
ғасырдағы тұрақты даму жолына түспек.
Осылайша, дамып бара жатқан жаңа ақпараттық қоғамдағы басқарудың
кейбір аспектілерін әлеуметтік-философиялық талдау жасау бізді бірнеше
қорытындыға алып келді. Біріншіден, ақпараттық қоғам – практикалық глобалды
және локальды тәртіптің әлеуметтік шындығы. Екіншіден, кейбір заманауи
ғылымдар жаңа ақпараттық қоғамға қатысты жаңа концепциялар жасап шығуда.
Үшіншіден, қазіргі таңдағы ақпараттық қоғамдағы басқару теориясына қатысты
батыстық концепциялар заманауи басқару іліміне үлкен үлес қосуда және ол
ілімдерді әртүрлі мемлекеттерде ақпараттық қоғам құру жолындағы тәжірибелік
қолдануда үлкен маңызға ие.
1.2 Электрондық мәдениаралық коммуникация
Мәдениаралық коммуникация - мәдениаралық өзара ықпалдасу негізінде
субъектілер (жеке тұлғалар, әлеуметтік топтар, қауымдастықтар, мәдениеттер,
өркениеттер) арасындағы байланыстар негізінде пайда болған құндылықтармен
және құндылықты ұстанымдармен өзара алмасу процесі. Кейде мәдениаралық
коммуникация жайлы сөз еткенде мәдениеттер диалогы және өркениеттер
диалогы ұғымдарын қолданады. 1990- шы жылдарда мәдениаралық коммуникация
мәселелері индивидуалистік, ұжымдық және коммунитарлық мәдени бағдарлар
аясында қарастырыла бастады. Мәдениаралық коммуникация барысында әртүрлі
мәдениет өкілдері осы мәдениетке тән ерекшеліктерді ескере отырып,
әлеуметтік қарым-қатынастарда түсініспеушілік пен ыңғайсыздық жағдайларын
төмендетуге көп септігін тигізеді. Кейбір әлеуметтанушылар ұжымдық және
индивидуалистік құндылықтардан ең жақсыларын біріктіруге үміттене отырып,
жеке тұлғаның шексіз еркіндігі мәдениеттің әлеуметтік бұйымын бүлдірмеуі
үшін қоғам игілігіне индивидуалдылық құқық пен ұжымдық құқықты тепе-
теңдестіруге тиісті коммунитаризм тұжырымдамасын жасауға тырысады.
Осылайша, мәдениеттер өзара ықпалдасуы мен диалогы идеяларынан туындаған
мәдениаралық коммуникация мәселесі уақыт өте келе тұлғааралық мәдени
коммуникация деңгейіне өтті. Мәдениаралық коммуникация мәселесі
жаһанданудың өзара әріптестік пен өзара түсіністік аспектісінде бүгінгі
таңда аса өзекті болып отыр. Ықпалдастық процестер әлемді өзара байланысты,
біртұтас етуде. Мәдениаралық коммуникация дағдыларын халықаралық менеджмент
және маркетинг саласында, БАҚ қызметінде, трансұлттық корпорациялар және
трансұлттық саясат, сондай-ақ мәдениаралық коммуникация зерттеулеріне
түрткі болған - мәдениет саласында қолдануға болады. Мәдениеттер диалогы,
өркениеттер диалогы негізінде жатқан мәдениаралық коммуникация идеяларын
халықаралық ұйымдар, саяси көшбасшылар, мемлекет басшылары, үкіметтік емес
ұйымдар көп қолданады [14].
Қазақ интернет жүйесінде негізінен мыналар қолданылады:
1 :) (қос нүкте және жабық жақшадан тұратын смайлик) – күлкілі
езуді білдіреді.
2 :( (қос нүкте және ашық жақшадан тұратын смайлик) – қайғыру,
мұңдануды білдіреді.
3 :-( (қос нүкте, сызықша және жабық жақшадан тұратын смайлик) –
ренжу, ызалану сезімін білдіреді;
4 ;) (нүктелі үтір мен жабық жақшадан тұратын смайлик) – қу немесе
сарказмдық мінезді білдіреді. Кейде ол контекс ыңғайына қарай күлкіні де
бейнелейді;
5 :- (қос нүкте, сызықша және қисық сызық) – мысқылдау немесе
сарказм үшін қолданылады;
6 ;-) (нүктелі үтір, сызықша және жабық жақшадан тұратын смайлик)
– жартылай көңілденуді білдіреді;
7 :-# (қос нүкте, сызықша және торша) – айтуға болмайтын құпия
нәрсе;
8 :-* (қос нүкте, сызықша және жұлдызша) – бетті сүю;
9 :'-(
(қос нүкте, сызық, сызықша, жабық жақша) – жылау;
10 :- (қос нүкте, сызықша, қысық сызық) – мырс ету;
11 :-│ (қос нүкте, сызықша, түзу сызық) – ерінді қысу;
12 :*) (қос нүкте, жұлдызша және жабық жақша) – мұрынның қызаруы;
13 }:-) (жабық фигуралы жақша, қос нүкте, сызықша және жабық жақша)
– қасты жыбырлату;
14 │):-) (сызық, жабық жақша, қос нүкте, сызықша және жабық жақша)
– милиционер;
15 [:-│ – (жабық тік жақша, қос нүкте, сызықша және сызық) –
франкештейн
16 :-) (жабық фигуралы жақша, қос нүкте, сызықша және жабық жақша)
– панк (жастардың шаш қою формасы);
17 ~:-) (ирелең, қос нүкте, сызықша және жабық жақша) – панк;
18 ^ ¬¬¬¬– ^ – жапондық күлкі;
19 \¬¬– – кружка;
20 ││ – төртбұрышты кружка;
21 ( ) – дөңгелек кружка.
Бұл белгілер вербалды хабардың мән-мағынасын толықтырумен бірге,
қосымша ақпарат береді, жазуды үнемдеу үшін немесе айтуға болмайтын сөз
орнына қолданылады. Смайликтердің арнайы қолданылу орны болмайды. Олар
мәтіннің ортасында, басында немесе аяғында қойыла береді. Жалпы алғанда
смайликтер жазушы коммуниканттың әлеуметтік жайын, жас мөлшерін, мінез-
құлқын және эмоциясын (көңіл-күйін) білдіреді. Желілік коммуникативтік
ортада мұндай тілдік емес белгілер негізінен субъектінің эмоциясына қатысты
қойылады. Интернетте мұндай смайликтерді қолдану интернет тілін одан әрі
қызықты қылып әрі хабар алмасуды жетелдететіні сөзсіз. Бір жағынан
смайликтер аббревиатуралардың да қызметін атқарып отырады. Жоғарыда біз
қазақ интернет желісінде көп пайдаланылатын эмотикондарды көрсеттік. Ал
қазақ интернет жүйесінде өте аз кездесетін смайликтер де бар. Олар
негізінен әріп, сан қосындыларымен және тыныс белгілерінің қосындысымен
берілетін смайликтер:
Әріп қосындысымен берілетін смайлдар.
1. : І көңіл-күйі жоқ
2. :Q темекі тарту
3. І І ұйықтау
4. :-Е тісі көрініп тұрған (вампир)
5. :-F сынық тісі бар адам (вампир)
6. : О қатты сөйлеу
7. :* бетінен сүю
8. : D күлу, мәз болу
9. І 0 есінеу
10. :-Х (айтуға болмайды, құпия)
11. :-І вампир
12. :-* ащы бір нәрсену жеу
13. : @ ыңырсу, ұлу
14. U кружка
15. :-P
Тілін көрсету
16. Ж-І сараңдану
17. (В-І) танкідегі сияқты көзілдірік киіп алу
18. :-О таң қалу
Сандардың қосындысымен берілетін смайлдар.
1. : ı ойлану
2. :-7 жиеркену
3. ]:=8 сиыр
4. 8-) Көзілдірікпен күлу
5. -=8 Көзі дәу балық (Вобла)
6. --++++++8 Өлген балық
7. =)))))8) өлшемдік белгі
8. ^0=0- Формула-1
9. % ) шексіз бақытты болу
Бұл графикалық қосындылар коммуниканттардың мәтінді жазып қатынас
жасауындағы жылдамдықты жеделдету үшін, жазбаша тіл мен ауызша тілдің
жылдамдығын теңестіру мақсатында қолданылады. Көрсетілген графикалық
қосындылар қазақ интернет жүйесінде кеңінен қолданысқа түспегенімен, бұлар
әлемдік ғаламторда тұрақталған деп айтуға болады. Интернет тіліндегі көп
нүкте, нүкте, үтір немесе көп үтір, қос нүкте тәрізді белгілер спецификалық
семантикаға, яғни әртүрлі пунктуациялық белгілер мәтін ішінде белгілі бір
мағынаны белдіріп, коммуниканттың ойын одан әрі әсерлі етумен көмектеседі.
Интернет коммуникация жанрында әсіресе электронды пошта коммуникацияда
бұл тәрізді белгілер барынша мол қолданылады. Мұны біз электронды поштадағы
көптеген коммуниканттардың арасындағы мына бір полилог мәтінінен көреміз
(бұл жерде Мейрамбек Беспаевтың суретін көре отырып, бірнеше коммуникант
өзара пікір алмасады):
1. А.: Ух ты Гадок, фото супер! Класс ... ═))
RAHMEEEEEEEEET!!!!!!!!!!!!!!! RAHMEТ, KRASAVITSIA!!!!!!!!!!!!!
Д.: Мейрамбек Бесбаев және сен !!!;))) Хорошее фото!!!!!!!!!!! Л.: Super
фото !!!!!
Ж.: Мейрамбек аганын али де ауырып жирген кези гой деймин ??? О.: Gajap!!!
Д.: Курип кетши аааааа ... – ммммммммм. rahmeт
Л.: +5! Эффектно шыққан. – Nan RAHMEt ozindei karindasi bar Bizder
bakittimiz.
C.: Алга жигиттер – Амин Baurim. Ozinde
Ы.: tipa jyldyzdargo С.: Почему типа жулдыздар? Есин дурис емес, шын
жулдыздар. гламурно гой
А.: Алга, алга казак жигиттери! С.: Адай Жанай Алга!!! Д.: ее ne Adai lardi
bolip otsin jdanda birge jyreik Ж.: ай надандар-ау! НЕ ол ру деген? Ислам
дінінде вооообще жок ко! bargo kazir ol joiip bara jatir? nege jok RU
atasyn bilmegen nadango келисип турсындар мамбеттер. Хахахаха
Б.: ═).. Рахмет! Ф.: ))))))))))))))) Н.: Рахмет))!!!! Ой друзья гулдер
баринен адеми – Болишщоооооооооооооооойййййй рахмет саган! С.: ^ ) О.: Ой
кандай керемет!)))) Л.: mashALLAH prosto Super! Т.: Тема
Берілген мысалдарда адресаттың немесе адресанттың интонациясы да
байқалады. Проф. З.Базарбаева интонацияның негізгі компоненттеріне әуенді,
қарқынды, ұзақтылықты, паузаны, интенсивтілікті және тембрді жатқызады.
Бұлар тіл білімінде просодикалық тәсілдер деп те аталады. Сөйлеу кезінде
бұл аталған просодикалық компоненттер бір-бірімен тығыз байланыста болып,
коммуниканттың мақсатын аңғартып отырады. Интернетте аталған компоненттер
шама-шарқынша бейвербалды таңбалар арқылы көрініс береді. Интонацияның
маңызды компоненттерінің бірі – сөйлеу кезінде болатын кідіріс. Кідіріс
интернет жүйесінде көп нүкте арқылы беріледі. Мысалы, С.: жақсы сурет.
Мейрамбек аға өзгерип кетипти гой. Тойда бірдене жакпай калды ма???
Хехе))))) – Сол kuni joldan kelgen C.: дурыс, дурыс. жол деген шаршатады
гой. Жалпы сурет керемет. Яғни бұл жерде коммуникант өзінің сөйлеу қарқынын
бәсеңдетіп, кідіріс жасағанын көреміз. Интернетте көп нүктенің жиі қойылуы
коммуниканттың өте баяу сөйлеп отырғанын да білдіреді. Мысалы,
калайсын бейби, не айтам. сол баягидай гой. Конил сол немесе Сол мен
жұмыстамын.
Коммуниканттардың әртүрлі көңіл-күйін, эмоциясын білдіретін
интонациялық тәсіл – тембр деп аталады. Тембр арқылы қуаныш пен реніш, ашу
мен ирония, көңілдену мен мейірлену, сықақ пен мысқыл т.б. беріледі.
Интернетте дауыс модулінің көтеріңкі сарында айтылып тұрғандығын бас әріп
және жұлдызша атқарады. Мысалы, Салам )* өзің ойланшы – сен туралы жақсы
айтуға бола ма, жоқ АЙКА туралы ма*))))))) ӘРИНЕ ЖОҚ- бір нәрсе
ЖАҚСЫ!!!!!!*. сені сағындық)* сүйдім)* . Ал сөздер тек бас әріп таңбасы
арқылы берілсе, онда сөйлесушінің эмоциясы көтеріңкі екенін, яғни жар
салғанын байқауға болады. Мәселен, бүтін сөйлем бас әріптермен берілсе,
дауыс тоны көтерілген, бұйырған, сұраған, тінген реңкті байқатады. Мысалы,
НЕГІЗІНЕН МЕН БӘРІҢДІ ЖАҚСЫ КӨРЕМ! ЖАСАН АДАМ БОЛСА ДА МЕН ОНЫ ДА ЖАҚСЫ
КӨРЕМ! МЕН ОНЫ ТҮСІНЕМ! МАҒАН МАЙКЛ ҰНАЙДЫ! немесе ХАЛАЙЫҚ АЙТЫҢДАРШЫ
ОСЫҒАН. ШЫН ЖАУАП...
Eгер сөйлем басындағы бас әріптер немесе есім атауы жиі бұрмаланатын
болса, онда айқайлау, дауыс көтеріп сөйлеуді білдіргені. АЙ-АЙжан койшы,
соган бола бармайсин ба? Ал тізіле қойылған сансыз көп үтірлер, сөйлеудің
қарқындылығын, тез сөйлесу ырғағын байқатады. Мысалы, как жаным
дела,,,,,,,,,,, менде бари тема гой, даладаги ауа раи әсер ете ме?
саган,,,,,,,,,,,,,,. Мұндағы қолданылған тыныс белгілер мәтінге
стилистикалық бояу үстеп, адресаттың оңай қабылдауына өз шамасынша септігін
тигізеді. Қазіргі қазақ медиа-мәтіннің прагматикасын зерттеп жүрген ғалым
Қ.Есенова пунктуациялық белгілер мәтін ішінде өзіндік қызмет атқарады дей
отырып былай дейді: Көп нүктемен келетін тақырыптарды құрайтын сөздердің
семантикалық айқындығы және көмескілігі жағынан 3-ке бөлінеді. А) сөздер
тура мағынасында қолданылып, мақалада көтерілетін мәселе туралы нақты
ақпарат береді, мұндай тақырыпаттарды эксплицитті сипаттағы тақырыпаттар
деуге болады; ә) баяндалатын мәселе туралы жанама түрде хабарлайтын
жартылай ақпараттық сипаттағы тақырыптар. Мақалалардың нақты кімдер туралы
екіндігі ашық айтылмайды, бірақ қандай адамдар жайында сөз болатыны
меңзеледі, яғни бұлар – типпрототип түріндегі қолданыстар;
б) тақырыпаттардың келесі тобын астарлы ойға құрылған, құрамындағы
сөздердің семантикасынан мақалада көтерілген мәселе туралы, нақты мәлімет
алу мүмкін емес, авто позициясы беймәлім болатын имплицитті сипаттағы
тақырыпаттар құрайды [15].
Сонымен автор көп нүкте жауабы жоқ немесе белгісіз, яғни шешілуі қиын,
көпшіліктің көңілінде жүрген өзекті мәселелер қозғалған мақалалардың
тақырыпаттарында қолданылады деп түйіндейді. Ал интернет сөйленісіндегі көп
нүктенің қызметі әртүрлі және басқаша болып келеді. Мысалы, мәтін ішінде
көп нүктенің өте жиі қойылуы, ол көңіл күйді білдіреді, яғни коммуниканттың
солбыр күйін білдіреді. Ендігі бір жерде бұл белгі ойлануды білдіреді. Осы
тәрізді леп белгісінің сансыз көп қойылуы – көтеріңкі көңіл күйді,
шаттықты, қуанышты, оптимизмді меңзеп тұрады. Жалпы интернеттегі
сөйленістерді тематикалық репертуарларға бөлуге болады. Мұндағы
репертуарлар күнделікті тұрмыстық мәселелерге және қоғамда болып жатқан
әртүрлі өзекті мәселелерге арналады. Ондағы сөйленісті көпшілікке немесе
жеке тұлғаға арналып жасалады деп айтуға болмайды. Себебі интернеттегі кез
келген веб-сөйленіс бір мезетте көпшілікке тарауы мүмкін.
Сонымен интернет желісі – жазбаша формаға негізделсе де тілдегі
интонация құбылысы мұнда әртүрлі тілдік емес элементтер арқылы беріліп
отырады. Яғни жабылған жақша немесе жабылған көп жақшаның, көп нүктенің,
леп белгісінің сансыз көп қойылуы коммуниканттың дайындаған сөйлеміне жан
бітіріп қана қоймай‚ оның қарым-қатынастық қызметін күшейтеді. Олар
сөйлемдегі ойды тиянақтайды, пікірді дәл түсінуге көмектеседі әрі
тыңдаушының сезіміне әсер етеді. Сөйлеу процесінде адамның көңіл күйінің
көтеріңкілігін немесе ренішін интернетте осындай тілдік емес белгілер
атқарады.
Коммуниканттардың үнемдеуге деген талпынысы электронды хат сияқты желі
қарым-қатынасы жанрында жиі болады. Бұлайша қарым-қатынас жасаудың түрі
қағазға жазып қатынас жасаумен салыстырғанда мәтінді сатылап цитаталап
жеткізу, хабарласуға бейім тұрады. Ал қағазға жазу арқылы хабарласу бүтін
хат мәтінін құрайды. Сол бүтін мәтіннің ішінен еркіне сай цитаталарды қиып
алып адресантқа қайта жауап беруіне мүмкіндік туады. Мысалы: сенің ... .
туралы сұрағыңа жауап бере отырып, т.б. Электрондық хатқа жауап бере
отырып, еш қиындықсыз тұтынушы қабылданған хаттың ішіндегі барлық репликаны
сөзбе сөз сақтауға мүмкіндігі бар. Нәтижесінде электронды хат сұрақ-жауап
тізбегіне айналады. Осылайша өзінің бастапқы эпистолярлық жанрын жоғалтып,
сипатын бұзып, жазба қарым-қатынасы жанрының мәнін жояды (жоғарыдағы
мысалдарды қараңыз). Электрондық хат ең алдымен ақпаратты тұтынушының
хабаршысы болып саналады. Егер іскери тұрғыда жазып қатынас жасау кезінде
осылайша ақпараттандыру пайдалы болса, яғни іскери сипаттағы хаттарға, яғни
баяндауы нақты, қысқа хаттарға пайдалы болса, онда жеке тұлғалар арасындағы
қарапайым қарым-қатынас, сөйлесу хаттарында аталмыш құбылыстар өз
қасиеттерін жояды, жоғалтады, яғни сұхбаттасушылардың ойлау, сезіну, көңіл
бөлісу, уайымдау, ренішіне ортақтасу қатынастары жүзеге аспайды.
Эпистолярлы дәстүр мен эпистолярлы жанрдың электронды трансформациясы
мәселелеріне арналған желілік конференцияның дөңгелек үстеліне
қатысушылардың бірі А.Медведов электронды хат жіберуші адресат туралы былай
дейді: адресат дүниетаным тұрғысында ой бөліспейді, олардың сөйлесу
деңгейі сәлем, сау бол, супер-пупер дәрежесінен аспайды. Ал, тұлғалық
қарым-қатынас –бұл құндылықтар жүйесі, сезіну, нәзік ньюанстарды қабылдай
алу конгломераты, мәдениетке толы дискурс болмақ
Сондай-ақ О.Рогинскийдің пікірімен де келіспей қоюға болмайды. Оның
ойынша, электронды хатқа тән ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz