Алматы қаласының орналасуы мен климаты туралы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 2
I. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1.1. Алматы қаласының орналасуы мен климаты ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Алматы қаласының ауа бассейінінің қазіргі жағыдайы ... ... 4
1.3. Қоршаған ортаның ауыр металдармен ластануы ... ... ... ... ... 7
1.4. Зерттеу нысандарының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
II. Зерттеу әдістері мен обьектлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 13
2.1. Ауыр металдарыд анықтау әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
2.2. Атомдық.абсорбциялық спектрометрия әдісі ... ... ... ... ... ... 13
2.2.1. Қондырғының құрылымдық үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2.2. Басқа әдістерден ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 16
2.2.3. Калибрлеуші және реактив ертінділерін дайындау ... ... ... 18
2.3. Зерттеу нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.4. Үлгілерді іріктеп және дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
2.5. Үлгілерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Пайланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
I. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1.1. Алматы қаласының орналасуы мен климаты ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Алматы қаласының ауа бассейінінің қазіргі жағыдайы ... ... 4
1.3. Қоршаған ортаның ауыр металдармен ластануы ... ... ... ... ... 7
1.4. Зерттеу нысандарының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
II. Зерттеу әдістері мен обьектлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 13
2.1. Ауыр металдарыд анықтау әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
2.2. Атомдық.абсорбциялық спектрометрия әдісі ... ... ... ... ... ... 13
2.2.1. Қондырғының құрылымдық үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2.2. Басқа әдістерден ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 16
2.2.3. Калибрлеуші және реактив ертінділерін дайындау ... ... ... 18
2.3. Зерттеу нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.4. Үлгілерді іріктеп және дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
2.5. Үлгілерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Пайланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қазіргі кездегі экологиялық мәселелерге жан-жақты сараптама жасайтын болсақ жер бетіндегі жалпы тіршылік жағыдайлары төтендеуде. Биосфера компанненттерінің (ауа, топырақ, су) жан-жақты ластануы күннен-күнге жоғарлауда. Ескі одақтың тарап кетуіне байланысты өндіріс көздерінің көпшілігі жұмыс тоқтатқанымен әрбір егемегді мемлекет табиғатты қорғаудан үнем жасап оны көбінесе ескерусіз қалдырып жаыр. Соның бір бағыты пайдалы қазбаларды ашық әдіспен алу кезінде, кен байту фабрикаларында өңдеу кезінде құрамына әр түрлі химиялық регантер сіңген қалдық тастар қалыпты табиғи лаңды шафтардың бетін жауып жатыр. Олардың көлемі қазіргі кезде ондаған, жүздеген мың гектар жерді алып жатыр, онымен қоймай ауаға, суға, топырақ бетіне өзінің зиянды әсерлерін ұдайы тигізуде. Осының салдарынан өсімдіктер, жануарлар, айналып келгенде адамдар азап шегуде, түрлі ауыруға ұшыратады, таза ауа, таза су, таза жер жағыдайындағы өнімдерін пайдаланудан қалуда. Осыған байланысты курстық жұмысымның мақсаты кейбір бұршақ тұқымдас өсімдіктер арқылы ауыр метелмен ластанған топырақты қалпына келтіру. Міндеті: ластанған ортада өсетін шөптесін өсімдіктерід көбінесе, бұршақ тұқымдас өсімдіктерді таңдап алу. Олардың осы ластанған ортада өсіп-өну ерекшеліктерін зерттеп анықтау.
1. Алексеев Ю. А. Тяжелые металлы в почвах и растениях. Л. Агропромиздат, 1987-115c
2. Добровольский В.В. Тяжелые металлы: Загрязнение окружающей среды и глобальная геохимия. М.: Наука, 1983.C.320.
3. Муравьевп С.И. и др. Спрвочник по контролю вредных веществ. М.:Химия, 1988.C.320.
4. Худолей В.В; Мизгеров И.В. Экологически опасные факторы. Сп.б., 1996-186c
5. Диллерман А.А. Роль загрязнений окружающей среды в нарушении эмбриронального развития. –M.:1980.C.192.
6. Ходаков Ю.В. Общая неорганическая химия. М.: Просвещение. 1965.C.591.
7. Мамыров Н.К., Тонкопий М.С. Эколагическое состояние г.Алматы. Алматы: эконамика.2000.
8. Климат Алматы. Л.: Гидрометиздат 1985-264c
9. Каймисаров Н.П. О некоторых особенностях загрязнения воздушного бассейна г. Алаты. КазНИГМИ. 1984. вып.82.
10. Неменко Б.А. Цветные металлы в окружающей человека среде. Здравоохранение Казхстана 1995 г.
11. Королева Е.Г Эколагическое исследовпние последствий техногенного загрязнения // Токсикологический вестник 1995.1, 15-20c
12. Панин М.С. Химическая экология. Семипалатинск, 2002 г.
13. Добрвольский В.В. Биосферные циклы тяжелых металлов и регулирующая роль почвы. Почвоведение1997.№4 C.431.
14. Ревель П., Ревель Ч. Среда нашего обитания, загрязнение воды и воздуха. М.:Мир. 1996.
2. Добровольский В.В. Тяжелые металлы: Загрязнение окружающей среды и глобальная геохимия. М.: Наука, 1983.C.320.
3. Муравьевп С.И. и др. Спрвочник по контролю вредных веществ. М.:Химия, 1988.C.320.
4. Худолей В.В; Мизгеров И.В. Экологически опасные факторы. Сп.б., 1996-186c
5. Диллерман А.А. Роль загрязнений окружающей среды в нарушении эмбриронального развития. –M.:1980.C.192.
6. Ходаков Ю.В. Общая неорганическая химия. М.: Просвещение. 1965.C.591.
7. Мамыров Н.К., Тонкопий М.С. Эколагическое состояние г.Алматы. Алматы: эконамика.2000.
8. Климат Алматы. Л.: Гидрометиздат 1985-264c
9. Каймисаров Н.П. О некоторых особенностях загрязнения воздушного бассейна г. Алаты. КазНИГМИ. 1984. вып.82.
10. Неменко Б.А. Цветные металлы в окружающей человека среде. Здравоохранение Казхстана 1995 г.
11. Королева Е.Г Эколагическое исследовпние последствий техногенного загрязнения // Токсикологический вестник 1995.1, 15-20c
12. Панин М.С. Химическая экология. Семипалатинск, 2002 г.
13. Добрвольский В.В. Биосферные циклы тяжелых металлов и регулирующая роль почвы. Почвоведение1997.№4 C.431.
14. Ревель П., Ревель Ч. Среда нашего обитания, загрязнение воды и воздуха. М.:Мир. 1996.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
... ... ... ... ... ... ..
I. Әдебиетке 3
шолу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
..
1.1. Алматы қаласының орналасуы мен 4
климаты ... ... ... ... ... ...
1.2. Алматы қаласының ауа бассейінінің қазіргі жағыдайы ... ... 4
1.3. Қоршаған ортаның ауыр металдармен 7
ластануы ... ... ... ... ...
1.4. Зерттеу нысандарының 13
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II. Зерттеу әдістері мен 13
обьектлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1. Ауыр металдарыд анықтау 13
әдісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
2.2. Атомдық-абсорбциялық спектрометрия 13
әдісі ... ... ... ... ... ...
2.2.1. Қондырғының құрылымдық 14
үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2.2. Басқа әдістерден 16
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2.3. Калибрлеуші және реактив ертінділерін 18
дайындау ... ... ...
2.3. Зерттеу нысандары 19
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
...
2.4. Үлгілерді іріктеп және 20
дайындау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
2.5. Үлгілерді 20
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
Пайланылған әдебиеттер 22
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Қазіргі кездегі экологиялық мәселелерге жан-жақты сараптама
жасайтын болсақ жер бетіндегі жалпы тіршылік жағыдайлары төтендеуде.
Биосфера компанненттерінің (ауа, топырақ, су) жан-жақты ластануы күннен-
күнге жоғарлауда. Ескі одақтың тарап кетуіне байланысты өндіріс көздерінің
көпшілігі жұмыс тоқтатқанымен әрбір егемегді мемлекет табиғатты қорғаудан
үнем жасап оны көбінесе ескерусіз қалдырып жаыр. Соның бір бағыты пайдалы
қазбаларды ашық әдіспен алу кезінде, кен байту фабрикаларында өңдеу кезінде
құрамына әр түрлі химиялық регантер сіңген қалдық тастар қалыпты табиғи
лаңды шафтардың бетін жауып жатыр. Олардың көлемі қазіргі кезде ондаған,
жүздеген мың гектар жерді алып жатыр, онымен қоймай ауаға, суға, топырақ
бетіне өзінің зиянды әсерлерін ұдайы тигізуде. Осының салдарынан
өсімдіктер, жануарлар, айналып келгенде адамдар азап шегуде, түрлі ауыруға
ұшыратады, таза ауа, таза су, таза жер жағыдайындағы өнімдерін пайдаланудан
қалуда. Осыған байланысты курстық жұмысымның мақсаты кейбір бұршақ тұқымдас
өсімдіктер арқылы ауыр метелмен ластанған топырақты қалпына келтіру.
Міндеті: ластанған ортада өсетін шөптесін өсімдіктерід көбінесе, бұршақ
тұқымдас өсімдіктерді таңдап алу. Олардың осы ластанған ортада өсіп-өну
ерекшеліктерін зерттеп анықтау.
1.1. Алматы қаласының орналасуы мен климаты
Алматы қаласы өзінің фзикалық-географиялық және табиғи-климаттық
жағыдайлары бойынша ерекше қала болып есептеледі. Ол Қазақстанның оңтүстік-
шығыс бөлігінде, Тянь-Шань тау жүйесінде теңіз деңгейінен 670-970 метр
биіктікте, үлкен және кіші Алматы өзендерінің бойында орналасқан. Қаланың
солтүстік шекарасында жартылай шөлдер мен оңтүстік шекарасында мұздықтар
сияқты табиғи белдеулердің көпшілігі кезедеседі. Іле Алатауының биік таулы
белдеуінде жер бедері Альплік формулаға сайкес, ал тау бөктерінде далалы
белдеу орналасқан. Қаланың солтүстігінде біркелкі емес жер бедері күрт
тегістеле бастайды. Далалы белдеуді Үлкен және Кіші Алматы, Есентай,
Ремизовка өзендері бойлап өтеді.
Алматы қаласының климаты континеналды, ұзаққа созылатын құрғақ
жазымен және тұнақсыз қысымен, жыл бойында тәуліктік температуралардың күрт
ауытқуымен және атмосфералық жауын-шашынның көп мөлшері мен сипатталады.
1. Жылдық жауын-шашын мөлшері – 629мм, негізінен күз және қыс
мезгілінде.
2. Орташа темперетурасы жазда -20,6, максимум +42, қыста
5,6, минимум -38.8.
1.2. Алматы қаласының ауа бассейінің қазіргі жағыдайы
Алматы қаласының ауасы ауыр металдармен көп мөлшерде ластанған. Ауыр
металдарға шектік салмағы жоғары болатын барлық металдар жатады. Ауыр
металдардың экологиялық айналымға кіруі тірі ағызаларға кері әсерін
тигізеді. Мысылы, адам организмінде ауыр металдардың көп мөлшерде болуы
оның жүрек пен қан тамырларының, жүйке жүйесінің, сүйек үлпаларының
мутагендік, тератогендік, онкогендік әсерлерге ұшырауына алып келеді, ауыр
метелдар топырақ бетінің техногендік қалдықтар құрамында бола отырып,
атмосфереалық ауа арқылы ластайтыны дәлелді түрде белгілі болды. Топырақ
бетіне түсетін жауын-шашын құрамында орғасын, кадмий, мышьяк, сынап, хром,
никель, мырыш, т.б. элементтер болуы мүмкін. И.Г.Важенин көрсетулері
бойынша, топрақ бетіне түсетін элементтер өсімдіктердің ластануына әкеліп
соғады.
Ауыр металдардың атмосфералық ауаны ластаудағы негізгі көзі – жылыу
және электр станциялары болып табылады. Олар 27 пайызды, қара металдар –
24,3 пайызды, мұнай өндіретін және өңдейтін орындар – 15,5 пайызды, көлік
құралдары – 13,1 пайызды, түсті металл өндірісі – 10,5 пайызды, құрлыс
материялдарын өңдейтін кәсіпорындар – 8,1 пайызды құрайды. 9.
Г.А.Гармаш мәліметтері бойынша ауыр метелдардың көп мөлшері қара және
түсті метал өндірісі есебінен қоршаған ортаға техногендік шаң-тозаң ретінде
түседі. Ауыр металдардың қоршаған орта компоненттеріне түсу көзі түсті
металургия, химиялық, электр-техникалық, өндіріс орындарының шығаратын
қалдық суларынан да болады. Қорғасынды балқыту және тазартуда атмосфераға
әр тоннасынан 25 кг қолданылмаған қорғасын шығарылады. Тау-кен өндіріс
орындарындағы шаң құрамының 3 пайызы мыс, 9 пайызы – қорғасын, 1 пайызы –
кадмий және 15 пайызы – мырыш болады. Қара және түсті металургия өндіріс
орындарындағы қалдық сулар құрамында 1-5 мгл кадмий, 200-250 мгл селен,
48 мгл никель кезедеседі.
Қалалардағы нашар экологиялық жағыдай жылу электроорталықтары
әсерінен де қалыптасады. Алматы қаласының ЖЭС-1 аймағында қорғасын, мыс,
мырыш, кадмий, молибденнің мөлшері фоннық мәннен 3-100 есеге дейін артқан.
Ал құрамында жоғары мөлшердегі ванадий, висмут, берлиллий, хпом заттары бар
қалдықтар 3 км қашықтықта өсетін өсімдіктерге әсер етеді.
Жылына бір автокөлік орта есеппен 1 кг қорғасын қоспасын шығарады, ал
сағатына ол 1,4 г құрайды екен. Қорғасынның жоғары концентрациялық
қалдықтары үлкен, кіші автомагистральдар жанындағы топрық пен өсімдіктер
құрамынан табылады. Бұл зерттеулер жол шетіндегі өсімдіктер құрамында басқа
жерлердегі өсімдіктерге қарағанда қорғасын мөлшері 10-100 есеге дейін артық
екенін көрсетті. Ауаға түскен барлық ластаушы заттардың 80 пайызы
автокөліктен шығатын улы заттар. Әрбір автокөліе орта есеппен 1 км жол
жүргенде 30 г СО, 4 г NO, 2 г көмірсутектер шығарады екен. Бақылау
орталықтанының мәліметтері бойынша автокөліктер жыл сайын 802 мың тонна СО,
45 мың тонна NO, 10 тонна тетраэтикалқорғасын, 13 мың тонна көмірсутек,
0,5 мың тонна бензопирен шығарады.
Метелдар мен ластанған қала тұрғындарының денсаулық көресеткіштеріне
корреляция жасағанда, балалар өлімінің 32 пайызы жер асты суларының ауыр
металдармен ластанынан, ал 40-42 пайызы тыныс алу органдарының
зақымданыуына байланыстылығы дәлелденген.
Алматы қаласының экологиялық жағыдайының сандық және сапалық
сипаттамалары өте жағымсыз деп айтуға болады. Қазыргі таңда ауаның
ластануына байланысты бақылау жеткілікті түрде жүргізілмейді. 1996 жылы
қаланың ластануын Қазгидрометтің 15 тұрақты станциясы бақылап отырған. 2000
жылы екі станция ғана қалған. 7.
Атмосферены ауыр металдармен негізігі ластаушы көздер – жылыу және
басқада электр станциялары (27 ℅), қара және түсті метал өндірісі (24,5℅),
мұнай өндіріу және өңдеу өндірісі (10,5℅), сондай-ақ құрлыс материялдарын
шығаратын және өңдейтін өндіріс орныдары (8,1℅). Алматы қаласының
атмосферасын ластаушы жылжымалы көздер: автокөлік - 80℅, стационарлы
көздер: АПК ЖЭС -1 -4℅, АПК ГТС және Алматы қалалық жылыу коммунэнерго
- 16℅. 3.
1.3. Қоршаған ортаның ауыр металдармен ластануы
Химия, метал өңдейтін зауттар, автокөлік, энергетика, тау-кен байту
комбинаттары, жылыу электр станциялары, яғни адам баласының өндірістік іс
қызыметтері ауыр металдарың биосфераға және жер бетіне таралуына себепші
болатын бірден-бір геохимиялық фактор болып табылады. Соңғы жылдары
өндірістік өнеркәсіптің үжеу қарқыны ұзаққа баратын зардап-салдарға әкеп
соқты, әсіресе қоршаған ортаны ластауда ауыр металдардың рөлі зор болып
тұр. Сондықтан осы проблемаға аса көңіл бөлуде. Өйткені, ауыр металдар
атмосфераны, суды топырақты ластап қана қоймай флораға, фаунаға және адам
баласына бүтіндей зиянды әсер етуде.
Ауыр металдардың басты қаупы олардың ашықтан-ашық улы әсер беруінде
емес, керсінше олар біртіндеп қорек тізбегінде жиналып, нәтижесінде
биосфераның жекелеген топтарына улы әсер етіп, соңында адам баласына зянын
тигізуде.
Ауыр металдар салыстырмалық атомдық массаы 40-тан жоғары, тығыздығы 5
гcм болып келетін химилық элементтер. Оалрға: сынап, қорғасын, молибтен,
мыс, мырыш, кадмий, марганец, кобальт, темір, хром және т.б. жатады.1.
Ауыр металдардың барлығы улы деп айтуға болмайды, себебі олардың қатарына
биологиялық маңызы дәлелденген Zn, Cu, Mo, Co, Fe, Mn секілді элементтерде
кеіреді. Бұлардың кейбіреулері медецинамен ауылшаруашылығында тірі
оргонизмдерге қажетті концентрияциясына байланысты микроэлементтер деген
атқа ие болған. Сонымен, микрэлементтер және ауыр металдар деген түсініктер
тек қана бір элементке қатысты бірақ олардың топырақтың, тыңайтқыштың
өсімдік, және жануар құрамындағы концентрациясына байланысты әр түрлі
мақсатта қолданылады. Ауыр металдар деген терминді салыстырмалы атомдық
массаы 40-тан жоғары элементтің тірі огранизм үшін қауыпты концентрациясы
жайында сөз болғанда, ал микроэлементтер қажетті өте аз концентрациясы
кезінде пайдаланған жөн. Бірақ ауыр деп аталатын өте улы метелдер тобы да
бар. Оларға қорғасын, кодмий және сынап жатады. 4,5
Қазыргі кезде қоршағанортаның ластаушы заттардың ішінде ерекше орынды
полютанттар, яағни ауыр металдар алады. Адам қоғамның шаруашылық әрекетінің
теріс салдарының арасында, сыртқы ортаның ауыр металдармен ластануы ерекше
маңызға ие.(9)
Қоршаған ортаның ластануы дегенде біз оған тән емес агенттердің енуі
немесе бар заттардың концентрациясының (химиялық, физикалы, биологиялық)
артуы нәтижесінде қолайсыз әсерлердің тууы деп түсінеміз. Ластаушы заттарға
тек улы заттар ғана емес зиянды емес немесе ағзаға қажет заттың оптималды
концентрациядын артық болуы да жатады.
Қоршған ортаның ластануы, оның ішінде ауыр металдар мен ластану
деңгейі кейінгі 10 жылда жоғарлап кетті. 10.
Ауыр металдар қоршаған ортаға түскенде экожүйелердің өздігінен
тазалану процесі мен ыдырамайды. Олар топраққа жинақталып, өсімдіктерге,
әрі қарай биологиялық айналымға түсіп отрады. Ауып металдарың жартылай
ыдырау мерзімі ұзақ, мысалы, қорғасындікі 740 жылдан 5900 жылға дейін,
кодмийдікі – 13-110 жыл, мырыш – 70-510 жыл, мысткі – 310-1500 жылдар
аралығына дейін созылады. 11.
Ауыр металдары қауптілік деңгейіне байланысты үш класқа бөледі: Өте
улы: Кадмий, Мышьяк, сынап, қорғасын, селен, мырыш. Улы: Кобальт, бор,
мыс, молибден, никель, сурьма, хром. Улылығы төмен: Барий, Внадий,
Вольфрам, Марганец, Стронций.
Мәдени ландшафттарда ауыр металдарың ішінен мыс, мырыш, сынап,
қорғасын, кадмий және хром кең таралған. Бұл элементтердің жинағы
негізінен, сол айамқтағы адамзаттың іс-әрекетіне байланысты. Егерде
автокөліктер көп болып және осы көліктер жүретін трсса жолдар көп болса,
онда осы аймақтарда қорғасынның көп болуы мүмкін. Себебі, қорғасын
машинадан шыққан газбен ауаға келіп қосылады. Қорғасын органикалық қосылыс
түрінде кездеседі. Ол сазбен оңа й адсорбцияланады, басқа ауыр металдарға
қарағанда қиын жуылады.
Ал мырышты органикалық тыңайтқыштар көп қолданылатын жерлерде, резенке
жағатын жерлерде кездестіруге болады. Ол металға беріктік қасиет беру үшін
қосылады. Кадмий ландшафдарда көбіне мыршпен бірге күрделі органиалық
қосылыс түрінде кездеседі.
Атмосфераның, топрақтың, судың ауыр металдармен ластануы,
өсімдіктердің өнімділігін төмендетумен қатар табиғи қалыптасқан фитосенозды
өзгертеді, органогенез процестерн өзгеріске ұшыратады да – тератологиялық
өзгерістердің пайда болуы мүмкін. Сонымен қатар, ауыр металдармен ластануы,
адам тіршілік ететін ортаның гигиеналық сапасын және ауылшаруашылық тағам
өнімдерінің сапасын төмендетеді. 2.
Қорғасын – металдық қасиеті анық көрінетін IV топтың элементі.
Қорғасының алкилды және арилды қосылыстары бар. Олардың біреуі –
тетраэтилқорғасын бензинны қосындысы ретінде кеңінен қолданылады, осыдан
қорғасын атмосфераға түседі. Ол ең көп тарған және улы тосиканттардың бірі,
қорғасынның қоршаған ортаға түсу көздері: метал өндіріу, цемент өндіріу,
тас көмір жағу кезінде жылыу эелектор станциясынан қорғасының қалдықтары
бөлініп отырады. Қорғасының жоғары концентрациясы ферменттер, витаминдер
және гормондар синтезімен функциясына кері әсер етеді. Қорғасынмен улану
симптоны осыдан 2000 жыл бұрын анықталып жазылған рудадан қорғасынды
балқытып алу кезінде оның уыттылығын мынадай жағыдайлармен білуге болады:
егер адам күн сайын қорғасынды өте аз мөлшерде қабылдап отырған жағыдайда
біршама уақыттан соң атқы ішектің қатуы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
... ... ... ... ... ... ..
I. Әдебиетке 3
шолу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
..
1.1. Алматы қаласының орналасуы мен 4
климаты ... ... ... ... ... ...
1.2. Алматы қаласының ауа бассейінінің қазіргі жағыдайы ... ... 4
1.3. Қоршаған ортаның ауыр металдармен 7
ластануы ... ... ... ... ...
1.4. Зерттеу нысандарының 13
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II. Зерттеу әдістері мен 13
обьектлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1. Ауыр металдарыд анықтау 13
әдісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
2.2. Атомдық-абсорбциялық спектрометрия 13
әдісі ... ... ... ... ... ...
2.2.1. Қондырғының құрылымдық 14
үлгісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2.2. Басқа әдістерден 16
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2.3. Калибрлеуші және реактив ертінділерін 18
дайындау ... ... ...
2.3. Зерттеу нысандары 19
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
...
2.4. Үлгілерді іріктеп және 20
дайындау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
2.5. Үлгілерді 20
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
Пайланылған әдебиеттер 22
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Қазіргі кездегі экологиялық мәселелерге жан-жақты сараптама
жасайтын болсақ жер бетіндегі жалпы тіршылік жағыдайлары төтендеуде.
Биосфера компанненттерінің (ауа, топырақ, су) жан-жақты ластануы күннен-
күнге жоғарлауда. Ескі одақтың тарап кетуіне байланысты өндіріс көздерінің
көпшілігі жұмыс тоқтатқанымен әрбір егемегді мемлекет табиғатты қорғаудан
үнем жасап оны көбінесе ескерусіз қалдырып жаыр. Соның бір бағыты пайдалы
қазбаларды ашық әдіспен алу кезінде, кен байту фабрикаларында өңдеу кезінде
құрамына әр түрлі химиялық регантер сіңген қалдық тастар қалыпты табиғи
лаңды шафтардың бетін жауып жатыр. Олардың көлемі қазіргі кезде ондаған,
жүздеген мың гектар жерді алып жатыр, онымен қоймай ауаға, суға, топырақ
бетіне өзінің зиянды әсерлерін ұдайы тигізуде. Осының салдарынан
өсімдіктер, жануарлар, айналып келгенде адамдар азап шегуде, түрлі ауыруға
ұшыратады, таза ауа, таза су, таза жер жағыдайындағы өнімдерін пайдаланудан
қалуда. Осыған байланысты курстық жұмысымның мақсаты кейбір бұршақ тұқымдас
өсімдіктер арқылы ауыр метелмен ластанған топырақты қалпына келтіру.
Міндеті: ластанған ортада өсетін шөптесін өсімдіктерід көбінесе, бұршақ
тұқымдас өсімдіктерді таңдап алу. Олардың осы ластанған ортада өсіп-өну
ерекшеліктерін зерттеп анықтау.
1.1. Алматы қаласының орналасуы мен климаты
Алматы қаласы өзінің фзикалық-географиялық және табиғи-климаттық
жағыдайлары бойынша ерекше қала болып есептеледі. Ол Қазақстанның оңтүстік-
шығыс бөлігінде, Тянь-Шань тау жүйесінде теңіз деңгейінен 670-970 метр
биіктікте, үлкен және кіші Алматы өзендерінің бойында орналасқан. Қаланың
солтүстік шекарасында жартылай шөлдер мен оңтүстік шекарасында мұздықтар
сияқты табиғи белдеулердің көпшілігі кезедеседі. Іле Алатауының биік таулы
белдеуінде жер бедері Альплік формулаға сайкес, ал тау бөктерінде далалы
белдеу орналасқан. Қаланың солтүстігінде біркелкі емес жер бедері күрт
тегістеле бастайды. Далалы белдеуді Үлкен және Кіші Алматы, Есентай,
Ремизовка өзендері бойлап өтеді.
Алматы қаласының климаты континеналды, ұзаққа созылатын құрғақ
жазымен және тұнақсыз қысымен, жыл бойында тәуліктік температуралардың күрт
ауытқуымен және атмосфералық жауын-шашынның көп мөлшері мен сипатталады.
1. Жылдық жауын-шашын мөлшері – 629мм, негізінен күз және қыс
мезгілінде.
2. Орташа темперетурасы жазда -20,6, максимум +42, қыста
5,6, минимум -38.8.
1.2. Алматы қаласының ауа бассейінің қазіргі жағыдайы
Алматы қаласының ауасы ауыр металдармен көп мөлшерде ластанған. Ауыр
металдарға шектік салмағы жоғары болатын барлық металдар жатады. Ауыр
металдардың экологиялық айналымға кіруі тірі ағызаларға кері әсерін
тигізеді. Мысылы, адам организмінде ауыр металдардың көп мөлшерде болуы
оның жүрек пен қан тамырларының, жүйке жүйесінің, сүйек үлпаларының
мутагендік, тератогендік, онкогендік әсерлерге ұшырауына алып келеді, ауыр
метелдар топырақ бетінің техногендік қалдықтар құрамында бола отырып,
атмосфереалық ауа арқылы ластайтыны дәлелді түрде белгілі болды. Топырақ
бетіне түсетін жауын-шашын құрамында орғасын, кадмий, мышьяк, сынап, хром,
никель, мырыш, т.б. элементтер болуы мүмкін. И.Г.Важенин көрсетулері
бойынша, топрақ бетіне түсетін элементтер өсімдіктердің ластануына әкеліп
соғады.
Ауыр металдардың атмосфералық ауаны ластаудағы негізгі көзі – жылыу
және электр станциялары болып табылады. Олар 27 пайызды, қара металдар –
24,3 пайызды, мұнай өндіретін және өңдейтін орындар – 15,5 пайызды, көлік
құралдары – 13,1 пайызды, түсті металл өндірісі – 10,5 пайызды, құрлыс
материялдарын өңдейтін кәсіпорындар – 8,1 пайызды құрайды. 9.
Г.А.Гармаш мәліметтері бойынша ауыр метелдардың көп мөлшері қара және
түсті метал өндірісі есебінен қоршаған ортаға техногендік шаң-тозаң ретінде
түседі. Ауыр металдардың қоршаған орта компоненттеріне түсу көзі түсті
металургия, химиялық, электр-техникалық, өндіріс орындарының шығаратын
қалдық суларынан да болады. Қорғасынды балқыту және тазартуда атмосфераға
әр тоннасынан 25 кг қолданылмаған қорғасын шығарылады. Тау-кен өндіріс
орындарындағы шаң құрамының 3 пайызы мыс, 9 пайызы – қорғасын, 1 пайызы –
кадмий және 15 пайызы – мырыш болады. Қара және түсті металургия өндіріс
орындарындағы қалдық сулар құрамында 1-5 мгл кадмий, 200-250 мгл селен,
48 мгл никель кезедеседі.
Қалалардағы нашар экологиялық жағыдай жылу электроорталықтары
әсерінен де қалыптасады. Алматы қаласының ЖЭС-1 аймағында қорғасын, мыс,
мырыш, кадмий, молибденнің мөлшері фоннық мәннен 3-100 есеге дейін артқан.
Ал құрамында жоғары мөлшердегі ванадий, висмут, берлиллий, хпом заттары бар
қалдықтар 3 км қашықтықта өсетін өсімдіктерге әсер етеді.
Жылына бір автокөлік орта есеппен 1 кг қорғасын қоспасын шығарады, ал
сағатына ол 1,4 г құрайды екен. Қорғасынның жоғары концентрациялық
қалдықтары үлкен, кіші автомагистральдар жанындағы топрық пен өсімдіктер
құрамынан табылады. Бұл зерттеулер жол шетіндегі өсімдіктер құрамында басқа
жерлердегі өсімдіктерге қарағанда қорғасын мөлшері 10-100 есеге дейін артық
екенін көрсетті. Ауаға түскен барлық ластаушы заттардың 80 пайызы
автокөліктен шығатын улы заттар. Әрбір автокөліе орта есеппен 1 км жол
жүргенде 30 г СО, 4 г NO, 2 г көмірсутектер шығарады екен. Бақылау
орталықтанының мәліметтері бойынша автокөліктер жыл сайын 802 мың тонна СО,
45 мың тонна NO, 10 тонна тетраэтикалқорғасын, 13 мың тонна көмірсутек,
0,5 мың тонна бензопирен шығарады.
Метелдар мен ластанған қала тұрғындарының денсаулық көресеткіштеріне
корреляция жасағанда, балалар өлімінің 32 пайызы жер асты суларының ауыр
металдармен ластанынан, ал 40-42 пайызы тыныс алу органдарының
зақымданыуына байланыстылығы дәлелденген.
Алматы қаласының экологиялық жағыдайының сандық және сапалық
сипаттамалары өте жағымсыз деп айтуға болады. Қазыргі таңда ауаның
ластануына байланысты бақылау жеткілікті түрде жүргізілмейді. 1996 жылы
қаланың ластануын Қазгидрометтің 15 тұрақты станциясы бақылап отырған. 2000
жылы екі станция ғана қалған. 7.
Атмосферены ауыр металдармен негізігі ластаушы көздер – жылыу және
басқада электр станциялары (27 ℅), қара және түсті метал өндірісі (24,5℅),
мұнай өндіріу және өңдеу өндірісі (10,5℅), сондай-ақ құрлыс материялдарын
шығаратын және өңдейтін өндіріс орныдары (8,1℅). Алматы қаласының
атмосферасын ластаушы жылжымалы көздер: автокөлік - 80℅, стационарлы
көздер: АПК ЖЭС -1 -4℅, АПК ГТС және Алматы қалалық жылыу коммунэнерго
- 16℅. 3.
1.3. Қоршаған ортаның ауыр металдармен ластануы
Химия, метал өңдейтін зауттар, автокөлік, энергетика, тау-кен байту
комбинаттары, жылыу электр станциялары, яғни адам баласының өндірістік іс
қызыметтері ауыр металдарың биосфераға және жер бетіне таралуына себепші
болатын бірден-бір геохимиялық фактор болып табылады. Соңғы жылдары
өндірістік өнеркәсіптің үжеу қарқыны ұзаққа баратын зардап-салдарға әкеп
соқты, әсіресе қоршаған ортаны ластауда ауыр металдардың рөлі зор болып
тұр. Сондықтан осы проблемаға аса көңіл бөлуде. Өйткені, ауыр металдар
атмосфераны, суды топырақты ластап қана қоймай флораға, фаунаға және адам
баласына бүтіндей зиянды әсер етуде.
Ауыр металдардың басты қаупы олардың ашықтан-ашық улы әсер беруінде
емес, керсінше олар біртіндеп қорек тізбегінде жиналып, нәтижесінде
биосфераның жекелеген топтарына улы әсер етіп, соңында адам баласына зянын
тигізуде.
Ауыр металдар салыстырмалық атомдық массаы 40-тан жоғары, тығыздығы 5
гcм болып келетін химилық элементтер. Оалрға: сынап, қорғасын, молибтен,
мыс, мырыш, кадмий, марганец, кобальт, темір, хром және т.б. жатады.1.
Ауыр металдардың барлығы улы деп айтуға болмайды, себебі олардың қатарына
биологиялық маңызы дәлелденген Zn, Cu, Mo, Co, Fe, Mn секілді элементтерде
кеіреді. Бұлардың кейбіреулері медецинамен ауылшаруашылығында тірі
оргонизмдерге қажетті концентрияциясына байланысты микроэлементтер деген
атқа ие болған. Сонымен, микрэлементтер және ауыр металдар деген түсініктер
тек қана бір элементке қатысты бірақ олардың топырақтың, тыңайтқыштың
өсімдік, және жануар құрамындағы концентрациясына байланысты әр түрлі
мақсатта қолданылады. Ауыр металдар деген терминді салыстырмалы атомдық
массаы 40-тан жоғары элементтің тірі огранизм үшін қауыпты концентрациясы
жайында сөз болғанда, ал микроэлементтер қажетті өте аз концентрациясы
кезінде пайдаланған жөн. Бірақ ауыр деп аталатын өте улы метелдер тобы да
бар. Оларға қорғасын, кодмий және сынап жатады. 4,5
Қазыргі кезде қоршағанортаның ластаушы заттардың ішінде ерекше орынды
полютанттар, яағни ауыр металдар алады. Адам қоғамның шаруашылық әрекетінің
теріс салдарының арасында, сыртқы ортаның ауыр металдармен ластануы ерекше
маңызға ие.(9)
Қоршаған ортаның ластануы дегенде біз оған тән емес агенттердің енуі
немесе бар заттардың концентрациясының (химиялық, физикалы, биологиялық)
артуы нәтижесінде қолайсыз әсерлердің тууы деп түсінеміз. Ластаушы заттарға
тек улы заттар ғана емес зиянды емес немесе ағзаға қажет заттың оптималды
концентрациядын артық болуы да жатады.
Қоршған ортаның ластануы, оның ішінде ауыр металдар мен ластану
деңгейі кейінгі 10 жылда жоғарлап кетті. 10.
Ауыр металдар қоршаған ортаға түскенде экожүйелердің өздігінен
тазалану процесі мен ыдырамайды. Олар топраққа жинақталып, өсімдіктерге,
әрі қарай биологиялық айналымға түсіп отрады. Ауып металдарың жартылай
ыдырау мерзімі ұзақ, мысалы, қорғасындікі 740 жылдан 5900 жылға дейін,
кодмийдікі – 13-110 жыл, мырыш – 70-510 жыл, мысткі – 310-1500 жылдар
аралығына дейін созылады. 11.
Ауыр металдары қауптілік деңгейіне байланысты үш класқа бөледі: Өте
улы: Кадмий, Мышьяк, сынап, қорғасын, селен, мырыш. Улы: Кобальт, бор,
мыс, молибден, никель, сурьма, хром. Улылығы төмен: Барий, Внадий,
Вольфрам, Марганец, Стронций.
Мәдени ландшафттарда ауыр металдарың ішінен мыс, мырыш, сынап,
қорғасын, кадмий және хром кең таралған. Бұл элементтердің жинағы
негізінен, сол айамқтағы адамзаттың іс-әрекетіне байланысты. Егерде
автокөліктер көп болып және осы көліктер жүретін трсса жолдар көп болса,
онда осы аймақтарда қорғасынның көп болуы мүмкін. Себебі, қорғасын
машинадан шыққан газбен ауаға келіп қосылады. Қорғасын органикалық қосылыс
түрінде кездеседі. Ол сазбен оңа й адсорбцияланады, басқа ауыр металдарға
қарағанда қиын жуылады.
Ал мырышты органикалық тыңайтқыштар көп қолданылатын жерлерде, резенке
жағатын жерлерде кездестіруге болады. Ол металға беріктік қасиет беру үшін
қосылады. Кадмий ландшафдарда көбіне мыршпен бірге күрделі органиалық
қосылыс түрінде кездеседі.
Атмосфераның, топрақтың, судың ауыр металдармен ластануы,
өсімдіктердің өнімділігін төмендетумен қатар табиғи қалыптасқан фитосенозды
өзгертеді, органогенез процестерн өзгеріске ұшыратады да – тератологиялық
өзгерістердің пайда болуы мүмкін. Сонымен қатар, ауыр металдармен ластануы,
адам тіршілік ететін ортаның гигиеналық сапасын және ауылшаруашылық тағам
өнімдерінің сапасын төмендетеді. 2.
Қорғасын – металдық қасиеті анық көрінетін IV топтың элементі.
Қорғасының алкилды және арилды қосылыстары бар. Олардың біреуі –
тетраэтилқорғасын бензинны қосындысы ретінде кеңінен қолданылады, осыдан
қорғасын атмосфераға түседі. Ол ең көп тарған және улы тосиканттардың бірі,
қорғасынның қоршаған ортаға түсу көздері: метал өндіріу, цемент өндіріу,
тас көмір жағу кезінде жылыу эелектор станциясынан қорғасының қалдықтары
бөлініп отырады. Қорғасының жоғары концентрациясы ферменттер, витаминдер
және гормондар синтезімен функциясына кері әсер етеді. Қорғасынмен улану
симптоны осыдан 2000 жыл бұрын анықталып жазылған рудадан қорғасынды
балқытып алу кезінде оның уыттылығын мынадай жағыдайлармен білуге болады:
егер адам күн сайын қорғасынды өте аз мөлшерде қабылдап отырған жағыдайда
біршама уақыттан соң атқы ішектің қатуы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz