Қазақ әдет құқығындағы неке және отбасы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 74 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Утегенова Ж. А.

Қазақ әдет құқығындағы неке және отбасы

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

050301 мамандығы - «Юриспруденция»

Алматы 2011

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Кафедра меңгерушісінің

рұқсатымен қорғауға жіберілді»

т. ғ. к., профессор Нездемковский В. В.

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Қазақ әдет құқығындағы неке және отбасы

050301 мамандығы - «Юриспруденция»

Орындаған 4 курс

күндізгі оқу бөлімінің студенті Утегенова Ж. А.

Ғылыми жетекші

з. ғ. к., доцент Турсынкулова Д. А.

Норма бақылаушы

з. ғ. к., доцент Ахатов У. А.

Алматы 2011

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

: 1

КІРІСПЕ: ҚАЗАҚ ӘДЕТ ҚҰҚЫҒЫНДАҒЫ НЕКЕ ЖӘНЕ ОТБАСЫ

6: 9

: 1. 1

КІРІСПЕ: Әдет құқығы бойынша некеге тұрудың негізгі шарттары

6: 9

: 1. 2

КІРІСПЕ: Әдет құқығындағы некеге тұрудың негізгі тәртіптері

6: 32

КІРІСПЕ:

: 2

КІРІСПЕ: НЕКЕНІҢ ТОҚТАТЫЛУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ МЕН НЕГІЗДЕРІ

6: 42

: 2. 1

КІРІСПЕ: Некені бұзу және ажырасу түсінігі

6: 42

: 2. 2

КІРІСПЕ: Әдеттік құқықтағы ажырасу

6: 45

: 2. 3

КІРІСПЕ: Ерлі-зайыптылардың бірінің қайтыс болуына байланысты некенің тоқтатылуы

6: 49

: 2. 4

КІРІСПЕ: Некені заңсыз деп тану

6: 54

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

6: 61

КІРІСПЕ: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

6: 63

Глоссарий

Айттыру - балалардың әке-шешелері тарапынан іске асырылатын әрекет. Кәмілетке толған баласына өздеріне ұнаған, көңілдері түскен үйдің ата-аналарымен қызын беру туралы сөз салады.

Жаушы -жаушы ретінде кісі жіберуден бастайды. Жаушының негізгі міндеті - қыздың әкесінің ниетін біліп, егер ол қарсы болмаса құдалыққа қай уақытта келетіндігі туралы келісіп қайту.

Құйрық-бауыр жегізу - құйрық-бауыр жеудің мәнісі екі жақтың бауырласып туыс болғанын көрсетсе керек. Бұл ең бір бастысы - құйрық-бауыр заң орнына жүрген. Екі жақтан дау-дамай туа қалғанда кез-келген "құйрық-бауыр жеп пе едіңдер?" -деп сұрайды. Желінген болса, онда құдалық заңды деп саналып, дауларын қараған.

Отқа май құю - күйеу әкесінің үйіне келесі күні туыстар, ауыл үлкендері жиналады. Үйдің сол жағына шымылдық ұсталады. Қыз шешесі де осында шақырылады. Бұдан соң келінді де бетін ақ торғынмен жауып үйге кіргізеді. Қайын атасының босағасынан аттай беріп тізе бүгіп, сәлем етеді. Атасы бұған жауап ретінде «көп жаса балам» деп ризашылық білдіреді. Қайын енесі үй ортасындағы отқа май құйғызады. «От ана, май ана қабыл ет, аруақ-құдай разы болсын» деп отырған үлкендер бата береді. Бұл әдет өте көне - отқа табынудың, аруақтар құдіретіне сенушіліктің сілімі ретінде сақталған. Халық түсінігі бойынша сақталған бұрын өлген ата-бабаларының рухы әрдайым ұрпақтарын жағалап келіп жүреді. Көңілі түссе жебеп, қолдап жүреді дегенге халық әбден сенетіндіктен аруақ рухын риза ету үшін отқа май құйып, олардың жаңа тілеу, жас қосақтарға оң көзімен қарап, шарапатын тигізуін тілейтін. Осы әдетке байланысты келіннің «отқа май құярына» деп, қыз шешесі күйеу әкесінің үйіне кілем жапқан түйе, не кілемнің өзін жібереді. Бұған шамасы келмегендер шапан әкеледі.

Беташар - Бұл әдеттер орындалған соң жас келіннің бетін ашу, яғни күйеу жұртының үлкендерімен келінді таныстыру, оларға келінді көрсетіп көрімдік алу үшін «беташар» дәстүрі басталады. Беташардың мазмұны әзіл-шыны аралас қайын ағалардың жетістігі мен кемшілігін сипаттаумен бірге, келінге толып жатқан ескертулерден тұрады.

Төркіндеу - төркіндеу ұзатылғаннан кейін бір жыл өткенде немесе екі-үш жылдан соң да болады. Ұзатылган қыз туған ауылына келіп, өзінің аман-саулығын, жай-жапсарын білгізіп, сағынышын басып, аунап-қуанып, төркінінде біраз күн болып қайтады. Төркіндеу - арнайы сапар

Реферат

Диплом жұмысының тақырыбы: “Қазақ әдет құқығындағы неке және отбасы” деп аталады.

Диплом жұмысы кіріспеден, 2 бөлімнен, 6 бөлімшеден, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І бөлім қазақ әдет құқығындағы неке және отбасы деп аталады. Ол екі бөлімшеден тұрады: бірінші әдет құқығы бойынша некеге тұрудың негізгі шарттары деп аталады, екінші әдет құқығындағы некеге тұрудың негізгі тәртіптері талданады.

ІІ бөлім некенің тоқтатылуының алғышарттары мен негіздері деп аталады. Бұл бөлім төрт бөлімшеден тұрады: некені бұзу және ажырасу түсінігі, әдеттік құқықтағы ажырасу, ерлі-зайыптылардың бірінің қайтыс болуына байланысты некенің тоқтатылуы, некені заңсыз деп тану мәселелері сараланады.

Дипломдық жұмыстың негізгі объектісін қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша неке институтының құқықтық-нормативтік табиғаты және астары құрайды. Дипломдық жұмыстың нақты пәнін қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша неке қатынастары, оның басты құрамдас нормативті бөліктері - некені бұзу, ажырасу, тоқтату және т. б. құрайды.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері . Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша неке институтының мәні мен маңызын ашу, оның құрамдас бөліктерін анықтау, олардың қазақ қоғамындағы атқарған қызметтерін зерделеу, қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша неке қатынастарынан туындайтын міндеттерді бұзғаны үшін тартылатын жауапкершіліктің негіздерін айқындау болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді шешу көзделеді:

әдет құқығы бойынша некеге тұрудың негізгі шарттарын айқындау;
әдет құқығындағы некеге тұрудың негізгі тәртіптерін саралау

некенің тоқтатылуының алғышарттары мен негіздерін саралау;

Жұмыста қолданылатын терминдер: неке, отбасы, әдет-ғұрып, құқық, заң және т. б.

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Көшпелі қазақ қоғамындағы дәстүрлі құқықтық жүйе әдет-ғұрып құқығы нормаларына негізделген еді. Сондықтан құқықтық жүйеге оның тарихтағы орнына сай көзқарас, соған лайық зерттеу әдісі және ұғым-түсініктер қажет.

Қазақ қоғамындағы әдет-ғұрып дәстүрінің өмірлік құпиясы оның адами ажарында, рухани келбетінде, мәдени астарында. Ұлттық әдет-ғұрып болмысының осы бір қиын да қилы қатпарларына, түңғиық тұнықтарына ой жүгіртіп, олардан тұшымды сыр тарта алғанда ғана қазақ сахарасындағы салт-дәстүр мәдениеті жәйлі шынайы тұжырымдар жасауға болады. Оның сырт көзге қораш көрінер құрылымдық қарапайымдылығы адам табиғатына әсер етудегі ғажайып мүмкіндігімен астасып жатады, көп шығынды қажет етпей тез, жеңіл әрі оңай орындалар шарттылықтары игілігі мол нәтиже, тұтастай тағылым берер пәрменділігімен ұштасады.

Қазақ салт-дәстүрі осыған дейін кеңес құқықтанымы аумағанда, негізінен, таптық көзқарас тұрғысынан зерттелді. Соның нәтижесінде, әдет-ғұрып дәстүрінің таптық, күн көрістік сипаты асыра бағаланып, оның мазмұны көшпелі қоғамдағы әлеуметтік қатынастар жүйесімен және солардың негізінде жатқан экономикалық мүдделермен анықталды. Таптық көзқарастың объективті мәнінен гөрі идеологиялық сипатын асыра сілтеу қазақ әдет-ғұрып дәстүрінің пішімін бұрмалап, оны артта қалған, тарихи түрғыдан алғанда дамуы кешуілдеген, ескі құқықтық жүйелер қатарына жатқызуға жол берді. Қазақ әдет-ғұрып құқығы консервативті, негативті суреттермен боялды. Демек, әдет-ғұрып құқығын зерттеуде бірізділік, бір-жақтылық сарыны біршама орын алды. Ендігі міндет жеткен жетістіктерімізден жерінбей оны көре біліп, сонымен қатар жіберген олқылықтарымыздың орнын толтыру, аталмыш мәселені зерттеудегі, оған баға берудегі кеткен бұра тартулардан арылу. Сөйтіп, қазақ қоғамындағы құқықтық-нормативтік өмір арнасының шынайы табиғатын ашып, оның объективті кескін-келбетін, бітім-болмысын ғылыми тұрғыдан сомдау.

Қазақ халқының әдет-ғұрып, салт-дәстүрі ұзына бойғы тарихының жемісі, серігі және оның қоғамдық өмірінің құндылықтарының бірі болды. Әдет заңдары тарих кейіпкері, өткен өмір елесі ретінде қаралып бағаланады.

Қазақстан Республикасы егемендік алып, оның саяси тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін жағдай түбегейлі өзгерді. Егемендік, тәуелсіздік, ұлттық мемлекет идеялары қоғамдық өмірдің барлық салалары, оның ішінде мемлекеттік құрылыс және құқықтық жүйе арналарына да соны серпін, жаңа леп алып келді.

Ұлттық сананың қайта түлеп, жанданып-жаңғырығуы бірте-бірте салт-дәстүрлік саланы да қамти бастады. Бұл өмір аумағындағы құбылыс, әрекеттер де енді ұлттық сана-сезім бастаулары және құндылықтары биігінен қаралып, бағалана бастады.

Көшпелі қазақ қоғамындағы әдет-ғұрып дәстүрін арнайы бақылап, оны жүйелі түрде зерттеп-зерделеудің ұзаққа созылған тарихы бар. Оның бастауы көшпенділер тарихының ежелгі дәуіріне барып тіреледі. Дегенмен, қолда бар деректер қазақ әдет-ғұрып зандарының зерттелу барысын Ресейдің қол астына ену кезеңінен бастауға ғана мүмкіндік берді. Ресей империясы тұсында әдет-ғұрып дәстүрін зерттеудің өз ерекшеліктері болды. Бұл уақытта әдеп зандары қазақ қоғамындағы басты құқықтық жүйе болғандықтан ол жайлы деректерді жинап, жүйелеу және сарапқа салу патша органдарының ресми қызметі болды. Демек, жергілікті халықтың құқықтық нормаларын жинақтап зерттеу, көп жағдайда ресми органдардың тапсырмасымен, бақылауымен және солар тарапынан іске асты.

Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Ресей дәуірінде жарық көрген әдет заңдары жәйлі әдебиетте көшпенділердің құқтық институттары мен нормалары жинақталып, сұрыпталды, олар белгілі бір жүйеге келтіріліп зеттелді. Және бұл нормалар жәйлі алғашқы ғылыми болжамдар, 1948-1949 жылдары. С. Л. Фукс [1] және М. Г. Масевич қазақ әдет-ғұрып құқығына арналған тақырыптарға докторлық және кандидаттық диссертациялар қорғады. Аталған авторлардың және С. В. Юшковтың, Т. М. Культелеевтің мақалалары жарық көре бастады. Ал, 1955 жылы С. З. Зимановтың редакторлық етуімен Т. М. Культелеевтің белгілі монографиясы басылып шықты.

Саяси және идеологиялық қысымшылықтарға байланысты тоқтатылып қалған ұлттық құқықтық өмірдің тарихына арналған зерттеулер 70 жылдары академик С. З. Зимановтың бастауымен өз жалғасын тапты. Әдет-ғұрып құқығының қайнар көздерін, ескерткіштерін, үлкен және кіші заң кодекстерін іздестіріп, қалпына келтіруге арналған ізденіс-жүмыстары одан әрі жалғасуда.

Дипломдық жұмыстың объектісі және пәні . Дипломдық жұмыстың негізгі объектісін қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша неке институтының құқықтық-нормативтік табиғаты және астары құрайды. Дипломдық жұмыстың нақты пәнін қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша неке қатынастары, оның басты құрамдас нормативті бөліктері - некені бұзу, ажырасу, тоқтату және т. б. құрайды.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша неке институтының мәні мен маңызын ашу, оның құрамдас бөліктерін анықтау, олардың қазақ қоғамындағы атқарған қызметтерін зерделеу, қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша неке қатынастарынан туындайтын міндеттерді бұзғаны үшін тартылатын жауапкершіліктің негіздерін айқындау болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді шешу көзделеді:

әдет құқығы бойынша некеге тұрудың негізгі шарттарын айқындау;
әдет құқығындағы некеге тұрудың негізгі тәртіптерін саралау

некенің тоқтатылуының алғышарттары мен негіздерін саралау;

Дипломдық жұмыстың ғылыми-әдістемелік базасы. Диплом жұмысты жазу барысында қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша неке қатынастарын зерттеген ғалымдардың еңбектері, материалдар мен құжаттар жинақтары, баспасөз материалдары пайдаланылды. Сондай-ақ, жалпы қоғамдық ғылымдарға ортақ және арнайы танымдық әдістер: диалектикалық, синтездеу, тарихи, салыстырмалы, функционалды т. б. қолданылды.

Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңызы. Диплом жұмысы нәтижелерінің теориялық маңызы дәстүрлі қазақ қоғамындағы қазақ әдет-ғұрып құқығы бойынша неке институтына байланысты саяси-құқықтық ойды, теориялық тұжырымдарды толықтырумен көрініс табады.

Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, алты бөлімшеден, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

ҚАЗАҚ ӘДЕТ ҚҰҚЫҒЫНДАҒЫ НЕКЕ ЖӘНЕ ОТБАСЫ

1. 1 Әдет құқығы бойынша некеге тұрудың негізгі шарттары

Адам өміріндегі ең бір қызықты да ұмытылмас белең, оның үйленіп жеке отау тігуі. Бұл орайда қазақ елінің ұлын үйлендіріп, қызын ұзатуда ғасырлар бойғы сақталып келе жатқан өзінің салт-дәстүрлері бар.

Қазақ халқында "Бірінші байлық - денсаулық, екінші байлық - ақжаулық, үшінші байлық - он саулық" деген үш тармақты, бір бүтін аталы сөздің бар екені мәлім. Халықтың өсіп-өнетін жан ұясы - жас жұбайлардың шаңырағы. Қыз бен жігіттің бас қосып үйленуі сырт қарағанда олардың жеке өз істері сияқты көрінгенімен бұл бүкіл халық мүддесімен, оның болашағымен ұштасып жатқан қоғам өмірінің өзектес құбылысы. Сондықтан да ежелден ата-аналар балаларын кезінде үйлендіріп, жақсы келін түсіруді мұрат тұтып, мұны тікелей өз қолдарына алып отырған.

Айттыру - балалардың әке-шешелері тарапынан іске асырылатын әрекет. Кәмілетке толған баласына өздеріне ұнаған, көңілдері түскен үйдің ата-аналарымен қызын беру туралы сөз салады. Айттыру әр түрлі нәтижемен аяқталып отырған, нәтижесіз болғаны да көп кездесіп отырған. Себебі қыздарының дәулетті, текті жерге баруын қалаған ата-аналары бұрын етене таныс емес адамдарға қыздарын беруге онша ниеттері болмаған. Мұны талай аңыз, ауыз әдебиеті дәлелдейді. Өз еркімен, яғни ата-аналарының ақ батасын алмай қосылған болса ел арасында үлкен дау туып отырған. Мұнда айттырылып қойған қызды алып қашқан жігіт те, онымен бірге қашқан қыз да айыпты деп танылып, оларға өлім жазасын кесуте дейін барған [2, 33-34 бб. ] .

Қазақ салтында құдаласудың түрлері көп. Әкелердің көңілі табысқан достығынан да құдаласу қатынасы орнайды. Алайда ең көп тарағаны - серілікпен табысқан қыз таңдау тәсілі. Салт бойынша қыз таңдау - жігіттің міндеті. Қыз таңдау тек бет-жүзіне, шырай-ажарына ғана қарап шешім қабылдау емес. Соған қоса жігіт өзі таңдап, қалаған қыздың мінезін, білігін, бойына сіңірген үлгі-өнегесін де пайымдайды. Қандай жағдайда болса да ыңғайын тауып, ауызба-ауыз сөйлеседі. Орайы келсе әзіл-қалжыңымен көңілін аударып, сыр тартады. Мұндай тұста қыздың да қарап қалмайтыны белгілі. "Қыз көретін жігітті біз көрелік" деп, жігіттің қабілет қарымын, ой шалымын екшейді. Діттеген деңгейіне дөп келсе, жарастық ыңғайын сездіреді. Осындай көңіл табысқан жарастықтан кейін барып жігіт әке-шешесіне өзінің мақсатын мәлімдейді. Үй-іші үшін бұл үлкен қуаныш [3, 138 б. ] .

Жігіт әкесі тарапынан қыз таңдау, қыз көру аяқталғаннан кейін айттырылатын қызға құда түсуге кіріседі. Оны қыз әкесіне "жаушы" ретінде кісі жіберуден бастайды. Жаушының негізгі міндеті - қыздың әкесінің ниетін біліп, егер ол қарсы болмаса құдалыққа қай уақытта келетіндігі туралы келісіп қайту. Құдаласушы екі жақтың бір-біріне тең, үйлесімді болуына халық айрықша мән берген. Құдалыққа келген жаушы, жарастырушылар сөздерін астарлап, жұмбақтап, тұспалмен айтып, көңілге тиіп қалмау жағдайына да зейін қойған.

Құдаласа келген жақтың тілегін қабыл алмаса, түрлі сылтау айтып созбалаққа салып, тікелей жауап бермей кейінге қалдыратын болған. Ал қабыл алып, келісілген жағдайда қалың мал мәселесі жөнінде пәтуаласады. Мұндай келісімнен кейін қыздың әкесіне "қарғыбау", анасына "сүт ақысы" өткізіліп, фатиха-бата сөздер айтылады. Құдалардың құрметіне көңіл көтерерлік кішігірім той жасап "құдатартыс" аталатын жол-жоралғылар жасалады. Сонан соң қыз әкесі құдалардың келу уақытын белгілеп, жаушыны аттандырады.

Қыз әкесінің жылы лебізін әкелген жаушы келісімен жігіт әкесінің үйіне жанашыр туыстар жиналып, құдалыққа кімдер баратыны және аттану мерзімі белгіленеді. Бас құда болып, көбінесе, жігіт әкесінің жөн білетін сенімді туысының бірі барады. Бұрын таныс-біліс болмаған жағдайда екі жақ тектесіп, жай-күйлерін үғысады. Ондағы мақсаты - қандастық жақындықтың шығып қалмауы. Сонан кейін ашық пікірлесіп, қалың мал мен алыс-беріс мәселесіне келіседі.

Құдалардың саны үш-төрт кісіден, кейде одан да көп болуы мүмкін, мұның өзі негізінен қалың мал мөлшеріне, құдалардың ауқаттылығына байланысты болды. Қалың мал айтса-айтпаса да бай болсын, кедей болсын, киіт, ілу және сүт ақы, осы үш нәрсе ешқашан тоқтатылмайды, "ата күші, ана сүті" шарт етілген нәрсе. Киіт өз алдына құдаларға екі жақтан бірдей берілетін кәде. Ілу мен сүт ақы өз алдына кит мөлшеріне байланысы жоқ күйеу тарапынан, оның барлығына қарай қара шаңыраққа және қыз анасына арнайы әкелінетін сыйлықтар. Бұдан басқа, міндетті түрде, күйеу жағының апаратын бір малы болады, ол "өлі-тірі" делінеді.

Құдалардың келуіне жеке үйлер тігіліп, қонақасы беріледі. Сый-құрмет көрсетілгеннен кейін құдалар қалың мал мөлшерін, оны қай мерзімде, қалай өтейтіндігін, жасау жағынан тек отау жөнінде сөз болып, өзге жағы айтылмайды. Бұдан басқа әр түрлі шақырыстар мен берілетін жоралғы мөлшері, ең соңында қызды ұзату мерзімі туралы келісім жасалады. Қыз бой жетіп отырған жағдайда құда түсу рәсімін жеделдете өткізіп, әрі қарай қыз ұзату тойына дайындық жасалады. Мәселе әбден шешіліп болғанда құдалық үшін анттасып, бата қылысады. Ол үшін ақсарбас айтылып, оның бауыздалу қанына қол батыру ақ батаны бүзбауға серт бергендік болып табылады. Серт бүзылмайды, қол алысқан шартты аттауға жол жоқ. "Уәде - құдай сөзі" деп білетін қазақ аруақтар назасынан қорқады. Уәде бұзылса, ел алдында қара бет болып, масқаралық күйге ұшырағаны. Мысалы, "Қыз Жібек" жырының бір нұсқасында Төлеген батыр Қыз Жібектің ауылын іздеп бармақ болып, әкесі Базарбайдан рұқсат сүрағанда: "Өзімнің құда түсуге көңілге алған жерім бар. Еділ-Жайық бойында қыз құрып қалғандай, алыстан қыз іздеп, ант бұзып аттанамын дегенің қай көргенсіздік", - деп рұқсат бермейді. Жібекпен уәде байласқан Төлеген әкесі Базарбайдың наразылығына қарамай аттанбақ болады. Ата салтын бұздың деп назаланған Базарбай баласы Төлегеннің жанына ешбір жолдас ертпей алыс сапарға жалғыз жібереді. Төлеген аттанарда Базарбай теріс батасын береді. Теріс бата алып, "ата назарына" ұшыраған Төлеген сол сапардан оралмай, жолда қапылыста Бекежан қарақшының қолынан қаза табады. Ел ондай ант бұзған адамдарды, екі жүзділер қатарына қосады. Бұдан өткен қорлық жоқ қазақ үғымында.

Бата аяққа арнап күйеу әкесі өзінің дәулетіне қарай бір жылқы не түйе немесе олардың әрқайсысын бір, яки бірнеше тоғыз етіп береді. "Қыз Жібек" жырында Төлеген Қыз Жібектің бата аяғына 250 жылқы берген. Бұдан бөлек қалыңдық "қарғы бауына" деп жылқы не түйе түлігінен бір тәуір мал немесе 10 сомнан 60 сомға дейін күміс ақша апаратындар да болған. Бата мен қарғы бауы алынған қыз бұдан былай айттырушының заңды қалыңдығы боп есептеледі.

Құдалары келгенде қыз әкесі ақ қой сойып, бата оқытып, той жасайды. Осы той үстінде құдаларға құрт тартқан сорпаға құйрық-бауыр салып, таратады. Құда түсіп, туысқан болудың белгісі "құйрық-бауыр" жегізу. Құйрық-бауыр жеудің мәнісі екі жақтың бауырласып туыс болғанын көрсетсе керек. Бұл ең бір бастысы - құйрық-бауыр заң орнына жүрген. Екі жақтан дау-дамай туа қалғанда кез-келген "құйрық-бауыр жеп пе едіңдер?" -деп сұрайды. Желінген болса, онда құдалық заңды деп саналып, дауларын қараған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.