Басқару есебінің директ-костинг жүйесі
Кіріспе
1. БАСҚАРУ ЕСЕБІНДЕГІ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАҒЫ МАҢЫЗЫ.
1.1 Басқару есебіндегі өзіндік құнды басқару жүйесінің элементтері және олардың байланысы.
1.2 Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығын есебінің есеп саясатындағы орны.
1.3 «Базис Астана» ЖШС.нің экономикалық және техникалылық сипаттамасы және оның қызметін талдау
2. ДИРЕКТ.КОСТИНГ ЖҮЙЕСІ БАСҚАРУ ЕСЕБІНІҢ МАҢЫЗДЫ ЭЛЕМЕНТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ.
2.1 Басқару есебіндегі директ.костинг жүйесінің қалыптасуының тарихы.
2.2 Директ.костинг жүйесіндегі шығындардың маңызы.
2.3 Өндірісті ұйымдастырудағы директ.костинг жүйесінің ерекшеліктері және оның басқару есебін құруға тигізетін әсері
3. ҚОРЫТЫНДЫЛАУ ПРОЦЕСТЕРІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДА ДИРЕКТ.КОСТИНГ ЖҮЙЕСІ БОЙЫНША ШЫҒЫНДАРДЫ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ РЕТТЕУ.
3.1 Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығын есебінің процесі.
3.2 Басқару есебі жүйесіндегі шығындарды бағалау әдісі
3.3 Өндіріліген өнімді калькуляциялау мен бағалау үшін шығындарды директ.костинг жүйесімен жіктеуді жетілдіру шараларын жүзеге асыру.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. БАСҚАРУ ЕСЕБІНДЕГІ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАҒЫ МАҢЫЗЫ.
1.1 Басқару есебіндегі өзіндік құнды басқару жүйесінің элементтері және олардың байланысы.
1.2 Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығын есебінің есеп саясатындағы орны.
1.3 «Базис Астана» ЖШС.нің экономикалық және техникалылық сипаттамасы және оның қызметін талдау
2. ДИРЕКТ.КОСТИНГ ЖҮЙЕСІ БАСҚАРУ ЕСЕБІНІҢ МАҢЫЗДЫ ЭЛЕМЕНТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ.
2.1 Басқару есебіндегі директ.костинг жүйесінің қалыптасуының тарихы.
2.2 Директ.костинг жүйесіндегі шығындардың маңызы.
2.3 Өндірісті ұйымдастырудағы директ.костинг жүйесінің ерекшеліктері және оның басқару есебін құруға тигізетін әсері
3. ҚОРЫТЫНДЫЛАУ ПРОЦЕСТЕРІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДА ДИРЕКТ.КОСТИНГ ЖҮЙЕСІ БОЙЫНША ШЫҒЫНДАРДЫ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ РЕТТЕУ.
3.1 Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығын есебінің процесі.
3.2 Басқару есебі жүйесіндегі шығындарды бағалау әдісі
3.3 Өндіріліген өнімді калькуляциялау мен бағалау үшін шығындарды директ.костинг жүйесімен жіктеуді жетілдіру шараларын жүзеге асыру.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Экономикасы жоғары дамыған елдерде нарық жағдайындағы ұйымның оңтайлы экономикалық жұмысын ұйымдастырудың мол тәжірибесі жинақталған, мұны отандық кәсіпорындардың есеп тәжірибесінде пайдалану өте қажет. Ұйымды басқару теориясы мен тәжірибесінің шетелдік жетістігінің бірі басқарушылық есеп болып саналады.
Басқарушылық есепті ұйымдастыру мен жүргізу ұйым басшыларының жедел және стратегиялық шешім қабылдауына керекті қаржылық және өндірістік ақпараттарды сәйкестендіру, өлшеу, талдау, дайындау, түсіндіру және ұсыну процесі болып табылады.
Бұл анықтама халықаралық стандарттарға сай және ұйымды басқару үшін есептің мәні мен мазмұнын ең толық сипаттайтын түсінік. Осыған сай басқарушылық есеп ұйымның, оның бөлімшелерінің қызметін стратегиялық басқаруды, бағалауды, кәсіпкерлік қызметті жоспарлау мен бақылауды, материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарын оңтайлы пайдалануды қамтамасыз етуді қоса алғанда жалпы бизнесті басқару үшін қажетті ақпаратты жедел қалыптастыру мен пайдаланудың барлық жүйесін қамтиды. Бұл жағдайда бухгалтерлік есеп жүйесі, оның ішінде ұйымды басқару үшін пайдаланатын бөлігі басқарушылық есебіне кіреді.
Ғалымдар мен экономисттердің арасында басқарушылық есепті бухгалтерлік есеп жүйесінде және онан тыс та қарайтын әртүрлі көзқарастар бар. Соңғы жылдары басқарушылық есеп кәсіпорын қызметінің қаржылық есебімен, яғни шығындар мен қаржылық нәтижелер, борыштық талаптар мен міндеттемелер, материалдық қорлар мен төлем тәртібін бақылаумен ғана шектеледі. Бірақ өндіріс, өткізу және жабдықтау, сонымен қатар басқарушылық шешімдердің тиімділігін бағалау, оның ішінде кәсіпорын үшін маңызы жағынан кем түспейтін өндірістік инвестициялармен байланысты шешімдер басқарушылық есеп өрісінен тыс қалып қалады.
Басқарушылық есеп шаруашылық қызметтерінің нәтижелері бойынша басқарылатын әрбір объектінің есептік жүйесі, жопарлауы, бақылауы мен шығындары туралы мәліметтерді талдауы болып көрінуі, соның негізінде ұзақ және қысқа мерзімді уақытқа ұйымның қызметін оңтайландыру мақсатында әртүрлі тиімді басқарушылық шешімдерін жедел қабылдау үшін ақпараттың негізі болып саналады. Себебі бұрын бухгалтерлік қызмет ешқашан жедел және стратегиялық жоспарлау мен бюджеттендіру, жабдықтау, өндіріс пен өнімді өткізуді басқару үшін ақпараттарды дайындаумен айналыспаған. Бірақ, соңғы кезде экономикалық ақпаратты қалыптастырудың компьютерлік жүйесі көп жылдар бойы өндірістік – шаруашылық қызметті жоспарлау, болжау, есепке алу және талдау арасындағы көбіне шартты түрде болатын кедергілерді жойып жіберді.
«Басқарушылық есеп» түсінігі (management aceounting) ағылшын тілінен аударылған және біршама қарама қайшылықтарға ие. Мәселен, басқарудың классикалық теориясы тұрғысы бойынша кез келген есеп басқару функциясы болып табылады. Сондықтан бұл анықтама басқарушылық есептің толық мазмұнын сипаттай алмайды. Сонымен басқарушылық есеп сұрақтарын теориялық және тәжірибелік жағынан қарастыру кезінде ғалымдар мен сараптаушылар арасында оның пәндері мен ұйымдастыру жолдары туралы әртүрлі көзқарастар мен ұғымдар бар. Бұл іс жүзінде батыс пен отандық экономикалық-басқарушылық пәндер саласына екі салыстырмалық көзқарасқа байланысты болады. [18]
Басқарушылық есепті ұйымдастыру мен жүргізу ұйым басшыларының жедел және стратегиялық шешім қабылдауына керекті қаржылық және өндірістік ақпараттарды сәйкестендіру, өлшеу, талдау, дайындау, түсіндіру және ұсыну процесі болып табылады.
Бұл анықтама халықаралық стандарттарға сай және ұйымды басқару үшін есептің мәні мен мазмұнын ең толық сипаттайтын түсінік. Осыған сай басқарушылық есеп ұйымның, оның бөлімшелерінің қызметін стратегиялық басқаруды, бағалауды, кәсіпкерлік қызметті жоспарлау мен бақылауды, материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарын оңтайлы пайдалануды қамтамасыз етуді қоса алғанда жалпы бизнесті басқару үшін қажетті ақпаратты жедел қалыптастыру мен пайдаланудың барлық жүйесін қамтиды. Бұл жағдайда бухгалтерлік есеп жүйесі, оның ішінде ұйымды басқару үшін пайдаланатын бөлігі басқарушылық есебіне кіреді.
Ғалымдар мен экономисттердің арасында басқарушылық есепті бухгалтерлік есеп жүйесінде және онан тыс та қарайтын әртүрлі көзқарастар бар. Соңғы жылдары басқарушылық есеп кәсіпорын қызметінің қаржылық есебімен, яғни шығындар мен қаржылық нәтижелер, борыштық талаптар мен міндеттемелер, материалдық қорлар мен төлем тәртібін бақылаумен ғана шектеледі. Бірақ өндіріс, өткізу және жабдықтау, сонымен қатар басқарушылық шешімдердің тиімділігін бағалау, оның ішінде кәсіпорын үшін маңызы жағынан кем түспейтін өндірістік инвестициялармен байланысты шешімдер басқарушылық есеп өрісінен тыс қалып қалады.
Басқарушылық есеп шаруашылық қызметтерінің нәтижелері бойынша басқарылатын әрбір объектінің есептік жүйесі, жопарлауы, бақылауы мен шығындары туралы мәліметтерді талдауы болып көрінуі, соның негізінде ұзақ және қысқа мерзімді уақытқа ұйымның қызметін оңтайландыру мақсатында әртүрлі тиімді басқарушылық шешімдерін жедел қабылдау үшін ақпараттың негізі болып саналады. Себебі бұрын бухгалтерлік қызмет ешқашан жедел және стратегиялық жоспарлау мен бюджеттендіру, жабдықтау, өндіріс пен өнімді өткізуді басқару үшін ақпараттарды дайындаумен айналыспаған. Бірақ, соңғы кезде экономикалық ақпаратты қалыптастырудың компьютерлік жүйесі көп жылдар бойы өндірістік – шаруашылық қызметті жоспарлау, болжау, есепке алу және талдау арасындағы көбіне шартты түрде болатын кедергілерді жойып жіберді.
«Басқарушылық есеп» түсінігі (management aceounting) ағылшын тілінен аударылған және біршама қарама қайшылықтарға ие. Мәселен, басқарудың классикалық теориясы тұрғысы бойынша кез келген есеп басқару функциясы болып табылады. Сондықтан бұл анықтама басқарушылық есептің толық мазмұнын сипаттай алмайды. Сонымен басқарушылық есеп сұрақтарын теориялық және тәжірибелік жағынан қарастыру кезінде ғалымдар мен сараптаушылар арасында оның пәндері мен ұйымдастыру жолдары туралы әртүрлі көзқарастар мен ұғымдар бар. Бұл іс жүзінде батыс пен отандық экономикалық-басқарушылық пәндер саласына екі салыстырмалық көзқарасқа байланысты болады. [18]
1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Заңы 2007
2. Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке міндетті төлемдер туралы» Заңы 2008
3. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы
4. В.Г. Артеменко, В.В. Остапова «Анализ финансовой отчетности – Москва: Омега-Л, 2007
5. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж. Г «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж.
6. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г.,
7. Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаева З.Т. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001ж.
8. Мейірбеков А.Қ, Әлімбетов Қ.Ә. «Кәсіпорын экономикасы» Алматы
9. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»: Оқулық, Алматы: Экономика, 2005 ж
10. Есімжанова С.Р. «Маркетинг» Алматы 2003ж.
11. Ілиясов А.К. «Маркетинг» Алматы 2002 ж.
12. Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы 2002 ж.
13. Рахимбекова Р.М., «Финансовый учет на предприятии»: Учебник. Алматы: Экономика,2005.
14. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г.
15. Сатубалдин С.С. Перейти к международным стандартам, Финансы 2001 г.
16. Султанова Б.Б. Салық есебі Алматы: Экономика,, 2008
17. Толпаков Ж.С., Бухгалтерский учет, Караганда , 2004 г.
18. Тулегенов Е.Т. Басқару есебі. - Алматы: Экономика, 2008.
19. Ковалев А.И. Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия. М.: Центр экономики маркетинга, 2000.
20. Комплексный экономический анализ – СПБ.: Питер, 2005
21. Ковалев А.И. Анализ финансового состояния предприятия. – М.: Центр экономики и маркетинга, 2000.
22. Шебалин Е.М., Кричевский Н.А., Карп М.В Как избежать банкротства. - М.: ИНФРА - М, 2002.
23. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. - М.: ИНФРА - М, 2002.
24. Шеремет А. Д., Ионова А. Ф. Финансы предприятий. Менеджмент и анализ. — М.: ИНФРА-М, 2007.
25. Майданчик Б.И., Карпунин М.Б., Любенецкий Л.Г. и др. Анализ и обоснование управленческих решений. - М.: Финансы и статистика, 2003.
2. Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке міндетті төлемдер туралы» Заңы 2008
3. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы
4. В.Г. Артеменко, В.В. Остапова «Анализ финансовой отчетности – Москва: Омега-Л, 2007
5. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж. Г «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж.
6. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г.,
7. Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаева З.Т. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001ж.
8. Мейірбеков А.Қ, Әлімбетов Қ.Ә. «Кәсіпорын экономикасы» Алматы
9. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»: Оқулық, Алматы: Экономика, 2005 ж
10. Есімжанова С.Р. «Маркетинг» Алматы 2003ж.
11. Ілиясов А.К. «Маркетинг» Алматы 2002 ж.
12. Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы 2002 ж.
13. Рахимбекова Р.М., «Финансовый учет на предприятии»: Учебник. Алматы: Экономика,2005.
14. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г.
15. Сатубалдин С.С. Перейти к международным стандартам, Финансы 2001 г.
16. Султанова Б.Б. Салық есебі Алматы: Экономика,, 2008
17. Толпаков Ж.С., Бухгалтерский учет, Караганда , 2004 г.
18. Тулегенов Е.Т. Басқару есебі. - Алматы: Экономика, 2008.
19. Ковалев А.И. Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия. М.: Центр экономики маркетинга, 2000.
20. Комплексный экономический анализ – СПБ.: Питер, 2005
21. Ковалев А.И. Анализ финансового состояния предприятия. – М.: Центр экономики и маркетинга, 2000.
22. Шебалин Е.М., Кричевский Н.А., Карп М.В Как избежать банкротства. - М.: ИНФРА - М, 2002.
23. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. - М.: ИНФРА - М, 2002.
24. Шеремет А. Д., Ионова А. Ф. Финансы предприятий. Менеджмент и анализ. — М.: ИНФРА-М, 2007.
25. Майданчик Б.И., Карпунин М.Б., Любенецкий Л.Г. и др. Анализ и обоснование управленческих решений. - М.: Финансы и статистика, 2003.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Орындаған 4 курс студенті
Базарбаев Р.
Ғылыми жетекші
э.ғ.к.,доцент
Есенгелдиева Г.Т.
Нормабақылаушы
Оңдаш А. О.
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
э.ғ.к., доктор PhD:
Товма Н.А.
Алматы 2010
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
1. БАСҚАРУ ЕСЕБІНДЕГІ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУДЫҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАҒЫ МАҢЫЗЫ.
1. Басқару есебіндегі өзіндік құнды басқару жүйесінің элементтері және
олардың байланысы.
2. Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығын есебінің
есеп саясатындағы орны.
3. Базис Астана ЖШС-нің экономикалық және техникалылық сипаттамасы және
оның қызметін талдау
2. ДИРЕКТ-КОСТИНГ ЖҮЙЕСІ БАСҚАРУ ЕСЕБІНІҢ МАҢЫЗДЫ ЭЛЕМЕНТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ЕРЕКШЕЛІГІ.
2.1 Басқару есебіндегі директ-костинг жүйесінің қалыптасуының тарихы.
2.2 Директ-костинг жүйесіндегі шығындардың маңызы.
2.3 Өндірісті ұйымдастырудағы директ-костинг жүйесінің ерекшеліктері және
оның басқару есебін құруға тигізетін әсері
3. ҚОРЫТЫНДЫЛАУ ПРОЦЕСТЕРІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДА ДИРЕКТ-КОСТИНГ ЖҮЙЕСІ БОЙЫНША
ШЫҒЫНДАРДЫ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ РЕТТЕУ.
3.1 Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығын есебінің
процесі.
3.2 Басқару есебі жүйесіндегі шығындарды бағалау әдісі
3.3 Өндіріліген өнімді калькуляциялау мен бағалау үшін шығындарды директ-
костинг жүйесімен жіктеуді жетілдіру шараларын жүзеге асыру.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Экономикасы жоғары дамыған елдерде нарық жағдайындағы ұйымның оңтайлы
экономикалық жұмысын ұйымдастырудың мол тәжірибесі жинақталған, мұны
отандық кәсіпорындардың есеп тәжірибесінде пайдалану өте қажет. Ұйымды
басқару теориясы мен тәжірибесінің шетелдік жетістігінің бірі басқарушылық
есеп болып саналады.
Басқарушылық есепті ұйымдастыру мен жүргізу ұйым басшыларының жедел және
стратегиялық шешім қабылдауына керекті қаржылық және өндірістік
ақпараттарды сәйкестендіру, өлшеу, талдау, дайындау, түсіндіру және ұсыну
процесі болып табылады.
Бұл анықтама халықаралық стандарттарға сай және ұйымды басқару үшін
есептің мәні мен мазмұнын ең толық сипаттайтын түсінік. Осыған сай
басқарушылық есеп ұйымның, оның бөлімшелерінің қызметін стратегиялық
басқаруды, бағалауды, кәсіпкерлік қызметті жоспарлау мен бақылауды,
материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарын оңтайлы пайдалануды қамтамасыз
етуді қоса алғанда жалпы бизнесті басқару үшін қажетті ақпаратты жедел
қалыптастыру мен пайдаланудың барлық жүйесін қамтиды. Бұл жағдайда
бухгалтерлік есеп жүйесі, оның ішінде ұйымды басқару үшін пайдаланатын
бөлігі басқарушылық есебіне кіреді.
Ғалымдар мен экономисттердің арасында басқарушылық есепті бухгалтерлік
есеп жүйесінде және онан тыс та қарайтын әртүрлі көзқарастар бар. Соңғы
жылдары басқарушылық есеп кәсіпорын қызметінің қаржылық есебімен, яғни
шығындар мен қаржылық нәтижелер, борыштық талаптар мен міндеттемелер,
материалдық қорлар мен төлем тәртібін бақылаумен ғана шектеледі. Бірақ
өндіріс, өткізу және жабдықтау, сонымен қатар басқарушылық шешімдердің
тиімділігін бағалау, оның ішінде кәсіпорын үшін маңызы жағынан кем
түспейтін өндірістік инвестициялармен байланысты шешімдер басқарушылық есеп
өрісінен тыс қалып қалады.
Басқарушылық есеп шаруашылық қызметтерінің нәтижелері бойынша
басқарылатын әрбір объектінің есептік жүйесі, жопарлауы, бақылауы мен
шығындары туралы мәліметтерді талдауы болып көрінуі, соның негізінде ұзақ
және қысқа мерзімді уақытқа ұйымның қызметін оңтайландыру мақсатында
әртүрлі тиімді басқарушылық шешімдерін жедел қабылдау үшін ақпараттың
негізі болып саналады. Себебі бұрын бухгалтерлік қызмет ешқашан жедел және
стратегиялық жоспарлау мен бюджеттендіру, жабдықтау, өндіріс пен өнімді
өткізуді басқару үшін ақпараттарды дайындаумен айналыспаған. Бірақ, соңғы
кезде экономикалық ақпаратты қалыптастырудың компьютерлік жүйесі көп жылдар
бойы өндірістік – шаруашылық қызметті жоспарлау, болжау, есепке алу және
талдау арасындағы көбіне шартты түрде болатын кедергілерді жойып жіберді.
Басқарушылық есеп түсінігі (management aceounting) ағылшын тілінен
аударылған және біршама қарама қайшылықтарға ие. Мәселен, басқарудың
классикалық теориясы тұрғысы бойынша кез келген есеп басқару функциясы
болып табылады. Сондықтан бұл анықтама басқарушылық есептің толық мазмұнын
сипаттай алмайды. Сонымен басқарушылық есеп сұрақтарын теориялық және
тәжірибелік жағынан қарастыру кезінде ғалымдар мен сараптаушылар арасында
оның пәндері мен ұйымдастыру жолдары туралы әртүрлі көзқарастар мен ұғымдар
бар. Бұл іс жүзінде батыс пен отандық экономикалық-басқарушылық пәндер
саласына екі салыстырмалық көзқарасқа байланысты болады. [18]
Қазақстан Республикасының нормативті реттеу заң актілерінде
басқарушылық есепке берілген ресми анықтаманың жоқ екенін атап өтуіміз
керек. Біздіңше, бұның себебі басқарушылық есепті ұйымдастыру әрбір ұйымның
ішкі ісі болғандықтан деп түсінеміз. Мемлекет ұйымды осындай есеп жүргізуге
міндеттендіре алмайды немесе оны жүргізудің бірегей ережесін жасап
бермейді. Басқарушылық есептің батыстық қалыптасқан практикасы мемлекеттің
бұл салаға араласпайтындығын көрсетеді. Бірақ, басқарушылық есептің
теориялық және тәжірибелік маңызы зор, сондықтан оған мамандардың зерттеуін
талап ететін жеке бағыт ретінде анықтама беру аса маңызды болып саналады.
Сондықтан, біздің ойымызша басқарушылық есеп ұйымның ақпараттық
жүйесінің негізгі бөлігі болып отырып, бір жағынан ұйымның өндірістік-
шаруашылық қызметтерін, өндірістік шығындар мен өндіріс көлемін болжамдау,
жоспарлауға, сондай-ақ тиімді басқару шешімдерін қабылдау мақсатында
қажетті ақпараттармен қамтамасыз ету, жедел басқару мен бақылауға, оңтайлы
басқару шешімдерін қабылдауға, сонымен бірге алға қойған мақсат-
міндеттердің орындалуын бағалауға арналған ішкі есеп жүйесі деп түсінеміз.
Құрылыс-монтаж жұмысымен айналысатын кәсіпорындарда басқарушылық есепті
ұйымдастыру кезінде басты назарды құрылыс өндірісінің келесідей
ерекшеліктеріне аудару қажет: материалдар сапасын көрсете отырып, өлшеу-
жөнелту құжатын дұрыс толтыру; қайта құру және өңдеу кезіндегі құрылыс
өнімдерін есептен шығару тәртібін сақтау; бөлшектеу мен қалдықтарды өлшеу
және құжаттау; материалды бөлшектеу кезіндегі шығымы, сонымен қатар
тазарту кезіндегі дәрежесі бойынша нормаларының орындалуын бақылау;
технология мен сметаны сақтау, нормативтік журналының мәліметтерін,
шикізатты жұмсау нормалары әртүрлі, бірақ сату бағалары бірдей өнім
атауларының өзгеріп кетуін анықтау мақсатында құрылыс өнімдерін жіберу
мәліметтерімен салыстыру; бастапқы жиыны бойынша шикізаттың негізгі өндіріс
бөліміндегі партиялық есепке алынуының дұрыстығын анықтау.
Басқарушылық есептің принципиалды ерекшелігі шығындар мен табыстарды тек
жалпы кәсіпорындар бойынша ғана емес, сонымен қатар оларды ұйым ішінде
қалыптастыру орындары және жауапкершілік орталықтары бойынша анықтау болып
табылады. Ол өз алдына менеджерлердің жауапкершлігін арттырып, өнімнің
тиімділігіне әсерін тигізеді.
Құрылыс-монтаж жұмысымен айналысатын кәсіпорындарда шығын орталықтары
басқа жауапкершілік орталықтарына кіруі немесе оқшау әрекет етуі мүмкін.
Сонымен бірге, біз дипломдық жұмыста шығындар орталығының негізгі екі
типін бөліп, көрсетуді ұсынып отырмыз:
- нормативті шығындар орталығы;
- басқарушылық шығындар орталығы.
Нормативті шығындар орталығы – басшысы өнім бірлігіне жұмсалатын
шығындардың жоспарлы деңгейінен артып кетпеуін қамтамасыз ететін бөлімше.
Құрылыс-монтаж жұмысымен айналысатын кәсіпорындарда осындай орталықтар
ретінде өндірістік цехтар, шикізаттар мен материалдарды сатып алу бөлімшесі
қарастырылады.
Басқарушылық шығындар орталығы – басшысы шығындар жиынтығының жоспарлы
деңгейінің сақталуына жауап беретін бөлімше. Біздің жағдайда, бұл – бақылау
мен басқару қызметтің іске асыратын әкімшілік-басқарушылық қызметкерлері
және бухгалтерия болып табылады.
Құрылыс саласы бойынша кәсіпорындардағы жабдықтау процесі құрылысты
дайындауға қажет еңбек заттарымен кәсіпорынды қамтамасыз ететін операциялар
жиынтығын көрсетеді. Жабдықтауды ұйымдастыру арқылы белгілі бір сапалы
материалдық ресурстармен өндірісті уақытылы қамтамасыз етудің нәтижесінде
дайын өнімнің – салынған құрылыс объектісінің сапасына, кәсіпорынның барлық
ұжымы қызметінің тиімділігіне жағымды әсер етуге болады.
Құрылыс кәсіпорындарының жабдықтау-дайындау қызметінің негізгі міндеті
бұл – құрылыс монтаж жұмыстарын дайындауға барлық қажетті құралдарымен
қамтамасыз ететін операциялар жиынтығы. Аяқталған құрылыс сапасы мен жалпы
кәсіпорынның қызметінің тиімділігі жабдықтаушы ұйымдардан өндіріске
материалдық ресурстардың белгілі бір көлемде сапалы, уақытылы түсуіне
тәуелді болады.
Осы сала бойынша құрылыс монтаж жұмыстарына кеткен шығындар түрі
сарапталып ғимараттың өзіндік құнын анықтайды. Құрылыс саласының шығындары
үнемі бірқалыптылықты ұстамайды. Себебі, шикізаттардың нарықтық бағасының
тепе-теңдікті ұстанбауынан шығындарда үнемі біркелкі болуы мүмкін емес.
Диплом жұмысының өзектілігі директ-кост жүйесін осы салада қолдану өте
маңызды екендігі, себебі өндірісте айнымалы шығындар болғандықтан оларды
ажырата білу жолдарын анықтау.
Осы мақсатта орындалған жұмыстың бірінші бөлімінде шығындарға анықтама
беріле отырып, басқару есебіндегі өзіндік құнды басқару жүйесінің
элементтері және олардың байланысы қаралса, екінші бөлімде директ-кост
жүйесінің ашылу мен қолдануы көрсетілген..
1. БАСҚАРУ ЕСЕБІНДЕГІ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
МӘНІ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАҒЫ МАҢЫЗЫ.
1. Басқару есебіндегі өзіндік құнды басқару жүйесінің элементтері және
олардың байланысы.
Басқару есебінің құрылуы калькуляциялық есеп базасы негізінде пайда
болады, сондықтанда оның негізгі мазмұны әртүрлі сараланған аспектідегі
алдағы және өткен кезеңдегі өндірістік шығындар есебін құрайды. Соңғы
уақытта отандық және аударылған экономикалық әдебиеттерде пайда болған,
сонымен қатар бухгалтерлік есеп бойынша жұмыстарда және оның ақпараттарының
басқару қызметінде пайдалануын, басқару есебі түсінігі анықтамасында
қарастырады.
Басқару есебінің тағы бір жағы, оның мәнін анықтауда көптеген авторлар
айтып өткендей, ақпараттың талдамалылығы болып табылады. Басқару есебінің
құрамында ақпараттар жинақталады, топтастырылады, сәйкестендіріледі және
кәсіпорынның пайда табудағы қатысу үлесін анықтау және құрылымдық
бөлімшелер қызметі нәтижесінің нақты мақсаттарда анық және нақты көрсетілуі
зерделенеді. Өндірістік қызметтің тиімділігі есепте өндірілген шығындардан
нақты және стандарттық шығындар, нәтижелерді салыстыру процесі ретінде
қойылған.
Басқару есебінің мәнін анықтау оны кәсіпорынның бүтіндей ақпараттық
бақылау жүйесі ретінде сипаттайтын белгілердің жиынтығын қарауға мүмкіндік
туғызады: үздіксіздігі, нысаналылығы, ақпаратпен қамтамасыз ету толықтығы,
кәсіпорынның объективтік экономикалық заңдылықтарын пайдалануды тәжірибеде
көрсету, ішкі және сыртқы мақсаттағы өзгерістердің басқару объектісіне
әсері.
Көптеген экономистер басқару есебінің мәні туралы әртүрлі ойлар айтады.
Басқару есебінің мәні - кәсіпорынның болашақтағы даму мәселелерінің
үйлесімділігі және оперативтік басқару шешімдері үшін ақпараттарды
жүйелейтін, болжау, талдау, мөлшерлеу (нормалау), кірістер мен шығындар
есебінің біріктірілген жүйесі.
Басқару есебінің мәніне сипаттама бере отырып, оның ерекшелігін айтып
өткен жөн: басқару есебі басқару процесін есептік процесспен байланыстырып
отырады.
Басқару есебі өндірістің жоғары тиімділікке жетуі үшін ұйымдастыру
және нақтылау мақсатында адамдардың қызметін басқару процесіне әсер ету
процесі болып табылады. Басқаруды жоспарлау, ұйымдастыру, реттеу, бақылау
арқылы әсер етеді. Осы аталған қызметтер басқарудың міндеттері мен
мақсаттарына жауап беріп, өз жүйесін жасай отырып, басқару есебінің
қызметін орындайды.
Сондай-ақ кәсіпорын қызметіне басқару әдістері мен жүйесіне сәйкес
басқару есебінің мазмұны мен жүргізілуі де өзгеріп отырады. Әсіресе бұл
ішкі факторлардың әсер етуімен өзгеретін (инфляция, өнеркәсіптің құрылымдық
қайта құрылуы және т.б.), кәсіпорындардың әртүрлі ұйымдық құрылымдарындағы
табыстар мен шығындар есебін модельдеуге қатысты. Осы жерден басқарудың
объектісі және субъектісі тізімі өзгереді.
Басқару туралы ғылым басқару есебі туралы тұжырымдама жасайды.
Басқару есебінің өндірісті басқарудың барлық айналымы
барысында объектілердің жиынтығы ретінде жалпы түрде шығады. [18]
Жалпы басқару есебін екі топқа біріктіруге болатын, оның көпсанды
объектілерін ашады:
- кәсіпорын қызметінің барысында адамдардың мақсатқа сәйкес еңбегін
қамтамасыз ететін өндірістік ресурстар;
- кәсіпорынның өндірістік қызметі жиынтығын құрайтын,
шаруашылық процесстері және оның нәтижелері.
Өндірістік ресурстар құрамына жататындар:
- негізгі қорлар - еңбек құралдары (машиналар, жабдықтар, өндірістік
ғимараттар және т.б.), олардың жағдайы мен пайдаланылуы;
- материалдық ресурстар - еңбек құралдары көмегімен өндіріс барысында
өңдеуге белгіленген еңбек заттары;
- материалдық емес активтер-ұзақ мерзімді жұмсалым объектілері (жерді,
стандарттарды, лицензияларды, тауар белгілерін пайдалану құқығы), олардың
жағдайы мен пайдалануы.
Бұл ресурстар басқару есебінде өндірістік қорлармен кәсіпорынның
қоймаларында, өндірістік бөлімшелердің қоймасында және олардың қозғалысы
өндіріс айналымы бойынша дайын өнім қоймасына тапсырғанға дейін
көрсетіледі. Олар шикізатты ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп салаларының
шығаратын өнімі ретінде қарастырады; нақты кәсіпорынға алдын ала өңдеуге
берілетін, материалдар (шалафабрикаттар дайындау, орау, бөлшектер, тораптар
және т.б.); еңбек нәтжесінде, мақсатқа сәйкес қызмет барысында, нақты
жағдайда кәсіпорынның билігіндегі еңбек ресурстарын пайдалану, еңбек
нәтижелері.
Басқару есебі объектісінің екінші тобына мынадай қызмет түрлері жатады:
– дайындау-қамтамасыз ету - жабдықтау процесімен байланысты, сонымен
қатар маркетингтік қызметті, жөндеу мен ұстап тұру үшін белгіленген
өндірісті шикізат ресурстарымен, қосалқы материалдармен
және өндірістік жабдықтарды қосалқы бөлшектермен қамтамасыз
ету, сақтау, сату;
– өндірістік-негізгі және қосалқы операциялардан тұратын және өнім
өндірісін шартқа сәйкес технологиямен байланыстыру процесстері;
– шығаратын өнімді жетілдіру және жаңасын әзірлеу бойынша операциялар;
– қаржылық өткізу - өнімді өткізу нарығын қалыптастыру бойынша
операциялар және маркетингтік зерттеу; орау, тасымалдау және басқа
жұмыстарды қосқанда, тікелей өткізу операциялары; өнімді жарнамалаудан
басталып, тұтынушылармен тікелей байланысты орнатумен аяқталатын,
сату көлемінің өсіміне әсер ететін операциялар; шығаратын өнімнің
сапасын бақылау;
– ұйымдастырушылық - кәсіпорынның ұйымдастыру құрылымын құру; реттеу,
жоспар орындалуын бағалау, бақылау, жоспарлау қызметтеріне сәйкес,
басқарудың әртүрлі деңгейі, құрылымдық бөлімшелер арасындағы ішкі
коммуникациялық байланыс талаптарына жауап беретін, тура және кері
байланыспен кәсіпорындағы ақпараттық жүйені ұйымдастыру;
– кәсіпорынның негізгі мақсатын орындауға бағытталған, ішкі
орындаушылардың әрекетін үйлестіру операциялары.
Басқару есебі объектілерді топтастырудың басқа түрін таңдап алуы мүмкін,
бірақ кез келген жағдайда ол басқарудың негізгі мақсаттарына жауап беруі
керек.
Кәсіпорынның өндірістік қуаты және нақты өндіру көлемі басқару есебі
жүйесін қолдануды анықтайды.
Басқару есебінің жүйесі ақпараттардың көлемі, олардың алдына қойылған
мақсаты, критерийі және мақсатқа жету жолдары, элементтер құрамы және
олардың өзара байланысымен сипатталады. Басқару есебі жүйесінің жіктелуі
келесі схемада көрсетілген (2.2 сурет).
1.
2.
3.
4.
Сурет1. Басқару есебі жүйесінің жіктелімдік белгілері.
Жіктелім белгілеріне жататыны: ақпаратты қамту ауқымы, басқару және
қаржылық есептің өзара байланыс сатысы, өндіріске кеткен шығындар
оперативтілігі, өнімнің өзіндік құнына шығындардың қосылу толықтылығы.
Ақпараттарды қамту ауқымы бойынша кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы
қызметінің түрлері, жүйелік және мәселелік есеп жиынтығынан, мақсатты
жиынтық жүйесі олардың құрамды бөліктерінен тұратын өнімдер толық жүйеде
ажыратылады. [18]
Жүйелік есеп шығыны - есеп беруде ұсынылатын, топтау, теңестіру, тіркеу
жолдарымен, шығын құрамы бойынша оның белгілеуімен өндіріске кеткен
қаржылық есеп шығыны жатады. Жүйелік есеп элементтеріне жататыны:
– өндірістік ресурстарды пайдалану және сату бойынша шығынды бағалау
және өлшеу;
– жабдықтау барысын, өндірісті және сату процесін заттай өлшемде
бақылау;
– шығын элементтері және шығындар баптары бойынша пайда болу орны,
өнім, қызмет көрсету түрлері бойынша топтастыру, сонымен қатар
бұған өзіндік құнға жатқызылатын шығындар;
– өзінің пайдаланушыларын уақтылы, мазмұны, ұсыну жиілігі бойынша
қанағаттандыратын, ішкі және сыртқы есеп беру.
Мәселелік есеп өндірістің үйымдастырушылық, конжолукторлық,
технологиялық, экономикалық дайындығы; өнімнің сату бағасы; өндірістік
ресурстар шығысын оңтайландыру және өндірістік қорларды басқару туралы
ақпараттарды қалыптастырады.
Мәселелік есеп міндеттері өндірістік есеп және статистикалық нақты
мәліметтер негізінде болжау, нормалау, жоспарлау, бағдарлау, жүйелік
экономикалық талдау, бақылау, реттеу әдістері көмегімен шешіледі.
Мәселелік есеп түсінігінің мазмұны, яғни осы есептің мәліметтері
кәсіпорынның алдағы экономикалық және өндірістік проблемаларын шешуде
пайдаланатынын көрсетеді.
Мәселелік есеп мәліметтері мыналар үшін пайдаланылады:
- шығындар мен кірістерді жоспарлау және болжау, смета жасау және
мөлшерлеуде;
- өнім өндірісі табысын және нормативтен (стандарттан) ауытқуын, шығысын
талдауда;
- өндіру және өткізу барысында алынатын табыстар мен шығындар көлемі
бойынша кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелері қызметін бағалауда;
- өндіріс және өткізу, импорт және экспорт, өнім ассортименті аймағында
қазіргі және алдағы перспективаға көптүрлі басқару шешімдерін қабылдауда;
- шығындар мен табыстардың оңтайлылығын қамтамасыз ететін, шығындар мен
қорларды басқару үлгісін құруда.
Өзара байланыс сатысы бойынша қаржылық шығындар мен табыстардың жүйелік
есебі, және басқару есебі арасында шет елдер тәжірибесінде екі жүйе
қолданылады: монистикалық және дербес.
Монистикалық - бухгалтерлік есептің шоттарында тура және кері
байланыстар негізінде жүйелік және мәселелік есепті біріктіретін жүйесі.
Жүйелік есеп бухгалтерлік есеп шоттарында өндірістік шығындар, дайын өнім
және оны сатуды көрсету жолымен кәсіпорын қызметін, оның қаржылық жағдайын
бағалауға мүмкіндік береді. Ішкі есеп берудің мәліметтерімен қаржылық
ақпараттарды толықтыра отырып, әкімшілік өндірістің кез-келген бөлімшесінде
ұйымдастырушылық ұтымдылығын бағалай алады. Материалға жауапты тұлға
оперативті мәліметтер мен есеп беруден әрекет етіп тұрған стандартқа сәйкес
оң және теріс ауытқуын анықтайды.
Дербес жүйе - жүйелік және мәселелік есептің жекеленіп құрылуы.
Қаржылық және басқару есебінің арасындағы байланыс бірыңғай қолданылатын
есеп шоттарының көмегімен бақылау жүргізіледі.
Шығынның оперативтілігі бойынша жүйелер былайша бөлінеді: нақты
шығындар (өткен, тарихи) есебі жүйесі және стандартты шығындар
(нормаланған) есебі жүйесі. Шығынның оперативтілігі - тиімділікті
жоғарылатуға негізделген, жүйенің әрекет ететін критерийлерінің бірі.
Нақты (өткен) шығындар есебі жүйесі нақты дайын өнім бірлігін сатудан
алынған табысты және нақты өзіндік құнды анықтау үшін; сатылған өнімнің
өзіндік құнын және пайданы есептеу үшін ақпараттарды қалыптастырудан
тұрады.
Стандартты шығындар есебі жүйесіне жататыны: үстеме шығындар, еңбек
шығындары, негізгі қорлар, материалдарды пайдалану және сату бойынша кеткен
шығындар стандарттарын әзірлеу, норматив пен сметадан ауытқуын бөліп нақты
шығындар есебі және нормативті шығындар бойынша өзіндік құн калькуляциясын
жасау.
Халықаралық тәжірибеде бұл жүйе стандарт-кост деп аталады. Ол
өзіндік құнның қалыптасуын оперативті бақылау және қажет болғанда оның
барысын реттеуге бағытталады.
Өзіндік құнға шығынды қосу толықтылығы - тәжірибеде қолданылатын, есеп
жүйесі жіктелімінің белгілерінің бірі. Басқару есебінде әртүрлі мақсатқа
жауап беретін екі жүйе - бөлшектенген шығындар есебі және толық шығындар
жүйесі қалыптасқан. [15]
Толық шығындар есебі жүйесі өзіндік құнды калькуляциялаумен және
өндіріске кеткен шығындардың дәстүрлі есебімен көрсетіледі. Негізгі
шығындардың топтары тікелей (калькуляциялау объектісіне тікелей қатысты),
жанама (калькуляциялау объектілері арасында бөлінетін, белгілі бір базаға
қатысты) болып бөлінеді.
Ішінара шығындар жүйесі өнімнің жекелеген түрінің өзіндік құнына
жатқызылатын, тура сипаты бар, шығынның жекелеген элементін анықтайтын
тәсілмен түсіндіріледі. Шығындар бұл жүйеде өндіріс көлеміне байланысты
болады, сондықтан да оларды өзгермелі деп атайды. Шектелген шығындардың
калькуляциясы калькуляцияланатын өнімді шығарумен байланысты тек өндірістік
шығындарды жатқызады.
Шығынның бір бөлігі жанама сипатта болса, онда ол барлық өнімге
қатысты болады. Шығынның мұндай түрі табыстың жалпы сомасынан шегеріледі.
Шетелдік тәжірибеде есептің бұл түрі директ-костинг деп аталады.
2. Базис Астана ЖШС - нің экономикалық және техникалылық сипаттамасы
және оның қызметін талдау
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Базис-Астана Қазақстан
Республикасында 2006 жылдың 04 октябрьде мемлекеттік тіркеуден өтіп, өз
қызметін атқарып келеді.
ЖШС Базис-Астана (әрі қарай мәтін бойынша Серіктестік) Қазақстан
Республикасының 1-сәуір 2000 жылғы Азаматтық Кодексіне, 16-шілде 1999
жылғы, №436 Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы
Заңына және басқа да Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес жеке
меншік негізінде құрылған.
Серіктестік меншік құқығында оқшауландырылған мүлкі бар заңды тұлға
болып табылады және осы мүлкімен өз міндеттері бойынша жауап береді, өз
атынан мүлікті және жеке мүлікті емес құқықтарын жүзеге асырады және сатып
алады, серіктестіктің дербес балансы және өз атауымен мөрі бар.
Серіктестік қызметінің мақсаты мен мәні. Серіктестік
қызметінің негізгі мақсаты болып келесі қызмет түрлерін жүзеге асырудан
табыс табу табылады:
– Құрылыс монтаж жұмыстары мен жөндеу, әрлеу жұмыстарын жүргізу;
– Құрылыс бойынша іздестіру жұмыстары:
– Қала салу құжаттарын жобалау:
– Делдалдык жэне сауда-саттык, сатып алу кызмет кетерме, ұсак кетерме,
аукциондык, комиссиондық коммерциялык, және белшек сауда ұйымдастыру
жекеменшік иелерінің және жеке тұлғалардан техникаларды, машиналарды
және жабдыктарды жалга алу және Казакстан Республикасыньщ зан беретін
актілер тыйым салмайтын коммерциялык, шаруашылык, кәсіпкерлік
жұмыстарын баска да түpлepi:
– Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына қайшы келмейтін
басқа да қызметтер.
Серіктестіктің жарғылық капиталы. Өз қызметін жүзеге асыру үшін
серіктестікте қатысушының үлесімен 141565 000 (жүз қырық бір миллион бес
жүз алпыс бес мың) теңге көлеміне тең сомада жарғылық капитал құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы Қазақстан Республикасының заңдарының
талаптарына сәйкес құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде ақша, бағалы қағаздар,
заттар, мүліктік құқықтар, сондай-ақ интеллектуалды қызметтің объектіленген
нәтижелеріне құқықтар және басқа да мүлік бола алады. Салым құны заңға
сәйкес бағаланады.
Жарғылық капиталды көбейту немесе азайту туралы шешімді қатысушы
қабылдайды. Серіктестік мүлкіндегі қатысушының үлесі тек салымы төленіп
қойған бөлігінде ғана иеліктен шығарылуы немесе кепілге берілуі мүмкін.
Серіктестіктің жарғылық капиталы жеке тұлғаның кәсіпорын қызметін жүргізу
және табыс табу арқылы пайда көздерін анықтап табу мақсатындва салынған.
Кесте 1.Базис-Астана ЖШС-тің 2008-2009 жылғы негізгі экономикалық
көрсеткіштері, мың тенге*
Көрсеткіштер код Есепті кезең өткен кезең
Өнімді өткізуден түскен табыс 10 203 221 874,00 1 141 322 727,00
Өнімнің өзіндік құны 20 163 500 037,00 976 583 698,00
Жалпы пайда ( 010- . 020) 30 39 721 837,00 164 739 029,00
Қаржыландыру бойынша табыс 40 0,00 0,00
Басқа да табыстар 50 10 177 825,00
Тауарды айналымы бойынша 60 0,00 0,00
шығындар
Әкімшілік шығындар 70 57 496 580,00 163 599 184,00
Қаржыландыруға кеткен шығындар 80 0,00 0,00
Басқа да шығындар 90 1 003 369,00 8 091 398,00
Үлестік пайда 100
Қызметті жалғастыру кезеңіндегі110 -8 600 287,00 -6 951 553,00
пайда (жол. 030+жол. 040+жол.
050-жол.060 – жол. 070 -
жол.080 - жол. 090+- жол. 100)
Тоқтатылған қызметтен түскен 120
пайда
Салық салынға дейінгі пайда 130 -8 600 287,00 -6 951 553,00
(жол. 110+-жол. 120)
Корпоративтік салық бойынша 140 3 400 372,00 -2 468 311,00
шығындар
Кезең ішіндегі қорытынды пайда 150 -12 000 659,00 -4 483 242,00
(жол. 130-жол. 140)
Аздық үлес 160
Кезең ішіндегі қорытынды пайда 170 -12 000 659,00 -4 483 242,00
(жол. 150-жол. 160)
Акцияның бір теңгеге есептелген180
табысы.
*Кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде жасалған.
Кәсіпорынның өткен жылға қарағанда зияны әжептәір өсті. Себебі тәуелді
Акционерлік қоғам немесе Базис Астана ЖШС-нің қызметінің деңгейінің түсуі
әсер еткен. Сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық дағдарыстың әсерінен
орындалған жұмыстарының сатып өткізу үрдісіндегі нәтиженің құлдырауы
анықталғаны белгілі.
Кәсіпорын осы 2008 – 2009 жылдардағы көрсеткішінде көрсетілген
қызметтен түскен табыстың 4,5 есеге дейін азайғанын аңғарамыз.
Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңдары шегінде
жүзеге асырады. Серіктестік тек қана лицензия негізінде жұмыс істей алады.
Зерттеліп отырған кәсіпорынның есепті кезеңдегі негізгі құралдармен
қамтамасыз етілуі мен құрылымына тоқталатын болсақ, төмендегі 1 кестеге
назар аударамыз:
Кесте 2. Базис Астана жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есепті
кезеңдегі негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі мен құрылымы, мың тенге*
шоттар Негізгі 2007 2008 2009 Үлесі,%
құралдар
топтамасы
2410.1 Ғимараттар мен 250890 283288 272998 6.3
құрылғыла
2410.2 Машиналар 3675521 3992524 3896670 89.4
2410.3 Транспорт 175420 180310 182946 4.2
құралдары
2410.4 Басқалары 6025 6699 7873 0.1
Барлығы 4107856 4462821 4360487 100
*Кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде жасалған.
Есепті кезеңде серіктестіктің негізгі құралдарының құрылымын зерттей
отырып, ең үлкен үлестік 89,3 пайыз құрылыс машиналар үлесінде, себебі
шаруашылық қызметінің атқарушы күші негізінен машиналардың қатысумен
байланысқан. Келесі көрсеткіш негізгі құралдардың техникалық жарамдылығын 3
кестеден көреміз.
Кесте 3. Базис Астана жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есепті
кезеңдегі негізгі құралдардың техникалық жайы (2008-2009).*
Көрсеткіштер 2008 жылы 2009 жыл өсу
қарқыны
Сомасы, Үлесі,%Сомасы, Үлесі, %
мың тг мың тг
Бастапқы құнымен 5723210 100 5857054 100 1,02
Құралдардың тозуы 1260389 100 1496567 100 1,19
Қалдық құны 4462821 100 4360487 100 0,97
Тозу коэффициенті 0.22 26 0.26 27 1,05
Жарамдылық коэффициенті 0.78 74 0.74 73 0,9
Жинақталған амортизация 1785128 40 1818323 41,7 1,04
коэффициенті
Нақты құндық коэф. 0.98 0.99 -0.03
*Кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде жасалған.
БАЗИС-АСТАНА жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есепті кезеңдегі
қызметінде ақша қаражатының қозғалысы тура әдіспен жүргізіледі. Яғни тура
әдісте:
а) ақша құралдарының түсуі - айналымнан түскен табыс,пайыздар,алынған
аванстар және дивиденттер көрсетіледі.
ә) ақша құралдарының шығуы немесе жабдықтаушылармен есеп айырысу,еңбек
ақы төлеу,міндеттемелермен және бюджетпен есеп айырысу, сонымен қатар
зейнетаы қорына аударылған аударымдар тағы басқа төлемдер көрсетіледі.
б) операциондық қызметтен түскен таза қаржы көрсетіледі және келесі
кестедегідей талдауға болады..
Кесте 4. Ақша қаражаттарының қозғалысы *
Көрсеткіштер Жол Есепті кезең Өткен кезең
коды
I. Операциялық қызметтен 1
түскен ақша қаражаттарының
қозғалысы
Таза табыс (зиян) 10 -12 000 659,00-4 483 242,00
өнімді өткізуден 11
қызмет көрсетуден 12 3 752 380,00 2 605 780,00
алынған аванстар 13 4 841 066,00 -12 788 003,00
дивиденттер 14 -3 108 463,00 -2 468 311,00
басқа да түсімдер 15 24 025 504,00 -66 548 994,00
Дебиторлық берешек өзгерісі 16 280 326 537,00-261 334 518,00
17
Басқа да ағымдағы активтер 18 -4 342 601,00 -6 451 050,00
өзгерісі
Кредиторлық берешектер 19 -291 777 351 391 560,00
өзгерісі 686,00
Салық бойынша өзгеріс 20 -873 539,00 588 081,00
Басқа да міндеттемелер 21 -5 654 545,00 -5 023 453,00
өзгерісі
Операциялық қызмет нәтижесі 1\1 -4 812 006,00 -4 512 150,00
II. инвестиция қызметінен 2 838 311,00 0,00
қозғалыс
қызметтер мен тауарлар үшін 2\1 838 311,00 0,00
жабдықтаушыларға
төленген аванстар 22 0,00 0,00
займдарға төлем 23 838 311,00
еңбекақы төлемдері 24 0,00 0,00
корпоративтік табыс салығы 25 0,00 0,00
бюджетке басқа да төлемдер 26 0,00 0,00
Шығысы, оның ішінде 2\2 1 797 765,00 6 003 532,00
Негізгі құралдарды өткізу 27 0,00 0,00
Мат.емес активтерді өткізу 28 1 797 765,00 6 003 532,00
Басқа да ұзақ мерзімді 29 0,00 0,00
активтерді өткізу
Қаржылық активтерді өткізу 30
Инвестициялық қызмет нәтижесі2\3 -959 454,00 -6 003 532,00
III. қаржылық қызмет бойынша 3
ақша қозғалысы
Барлық түскен ақша қаражаты 3\1 0,00 0,00
Акциялардың басқа да бағалы 31 0,00 0,00
қағаздардың эмиссиясы
Қарыздар алу 32
Қаржыланатын жалгерлік 33
бойынша сыйақы алу
Шығысы, оның ішінде 3\2 0,00 0,00
Қарыздарды өтеу 34
Меншік акцияларды сатып алу 35 0,00 0,00
Дивиденттерді төлеу 36 0,00 0,00
3. Қаржылық қызметтен түскен 3\3 0,00 0,00
таза түсім
Барлығы: ақша қаражаттарының 40 -5 771 460,00 -10 515 682,00
ұлғаюы +- азаюы
Есепті кезең басындағы ақша 41 3 408 596,00 7 107 086,00
қаражаттары және олардың
эквиваленттері
Есепті жыл соңындағы ақша 42 2 362 864,00 3 408 596,00
қаражаттары және олардың
эквиваленттері
*Кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде жасалған.
Кестеде қарастырып отырғандай,ақша құралдарының түcімі 72523,0
мың.теңгеге өскен. Себебі көрсетілген қызмет және жасалған жұмыс үшін,
сонымен бірге басқа да түсімдер есепті жылда өз уақытымен түсіп тұрғандығы
өндірістік процесті тоқтатпай айналым көлемін ұлғайтты.Ал кеткен ақша
құрамының ішінде еңбекақы бойынша төлем 144907,0 мың.теңгеге өскен.Бұған
себеп-еңбекақы деңгейінің өсуі және шығарылатын өнімде еңбекақы шығынының
мөлшерінің көбеюінен.
Пассивті шоттардағы операциялар ақша қаражатарының шотына үлкен әсері
тигізедді. Егер міндеттемелер бабындағы қалдық көбейсе, онда төлем
төленбейді .
Дебиторлық берешектің айналымдылығы бірнеше жыл қатарындағы
көрсеткіштердің бірнеше жылдары арқылы анықтайды.Сол бірнеше сала арасында
және келісімдегі шарттары бойынша.
Дебиторлық берешектің есептеу арқылы талдамалы деректері бойынша
дебиторлық берешектің жасырын сомасын алдын ала төленген төлемдердің
материалдарымен қамтамасыз етілмеуі арқылы анықтаймыз..
Өз уақытында төленген төлемдер шығындарды азайтуға әсер етсе, сонымен
бірге ұзақ мерзмді банктік несие алу арқылыда есептесуге болады. Дебиторлық
берешек пен кредиторлық берешекті салыстыра отырып талдауға болады.
Дебиторлық берешек пен кредиторлық берешекті салыстырғанда, егер
кредиторлық берешек дебиторлық берешек мөлшерінен асса онда кәсіпорынның
ашылмай тұрған бап, немесе жасырын пайда жасалады. Сонымен бірге
инфляциялық коэффициентті пайдаланғанда дебиторлық берешекпен салыстырамыз.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын көтері үшін:
1) кредиторлық берешек дебиторлық берешек мөлшерін бірдей деңгейде
ұстап отыру керек;
2) тапсырушылармен тығыз байланыста болып, тапсырмасын деркезінде
орындауға бейімделу керек;
3) үнемі мерзімі асқан берешектерді бақылауда ұстау керек;
4) тапсырушылардың алдын ала төлем жасауға ықпал ету керек.
Егер дебиторлық берешек мөлшерін талдайтын болсақ, онда:
дебиторлық берешектің орташа мөлшері = (есепті кезең басындағы
дебиторлық берешек мөлшері + есепті кезең соңындағы дебиторлық берешек
мөлшері) 2
Ал дебиторлық берешектің айналымдылығы
= тауарды сатудан түскен табыс
дебиторлық берешектің орташа мөлшері. Дебиторлық берешектің жабылу мерзімі
= 360 күн дебиторлық берешектің айналым саны.
Кесте 5. Дебиторлық берешектің құрамы мен құрылымы*
Нөм Жыл басында Жыл соңына
іріДебитор. Берешектің ауытқуы
берешек
Сомасы Үлесі Сомасы Үлесі Сомасы Үлесі
1 Төлен. 3003 38,65 48 0,73 -2955 -37,9
аванстар
2 ээнергияға 4766 61,35 6558 99,27 +1792 37,9
төлем
Барлығы 7769 100 6606 100 -1163 -
*Кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде жасалған.
Кестеден көріп отырғанымыздай, есепті кезеңде дебиторлық берешектің
үлкен үлесі ээнергиясымен қамтамасыз ету бойынша көрсеткіш, немесе 1792,0
мың теңгеге үлкен.
Еңбекақы қоры – жоспар бойынша 164975 мың тенге, ал нақты жұмсалғаны
164327 мың тенге, 648 мың тенгеге ұнемделген, бұл яғни еңбекке
жарамсыздығына байланысты аурухана құжатына 133 мың тенге, басқа сипаттағы
223 мың теңге, оқу және еңбекақысыз демалыс үшін 292 мың тенгені құраған.
Әкімшілік шығындары есепті кезеңде 19804 мың теңге, жоспар бойынша бұл
бап 20443 мың теңге болған немесе үнем сомасы 639 мың теңгег тең.Былтырғы
көрсеткіштерге қарағанда 4614 мың теңгеге көбейген.
Әлеуметтік аударым – былтырғы көрсеткіштерге қарағанда 79 мң теңгеге
көп төленген, себебі есепті кезеңде ауруға байлансты еңбекке жарамсыздығы
үшін төлемдер төленген.
Ұйымның есеп саясаты. Қазақстан Республикасындағы соңғы уақыттарға дейін
басқарудың орталықтандырылған жүйесі болғандықтан дербес есеп саясаты
қалыптасқан болатын. Басқарудың әкімшілік-әміршіл жүйесі жабылған соң және
нарықтық қатынастарға өтуге байланысты Қазақстанда дамыған нарықтық
қатынастары бар елдерде қолданылатын халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттары мен салық салу жүйесіне бағдарланған ұлттық есеп саясатын
қалыптастыру үшін жақсы жағдай жасалуда.
Есеп саясаты деп бухгалтерлік есеп жүргізу процесінде және соның
негізінде қаржылық, өнеркәсіптік есеп беруді жасауда қолданылатын
әдістердің, принциптердің, дәстүрлердің, ережелер мен рәсімдердің жиынтығын
түсіну керек.
Кәсіпорында есеп саясатын қалыптастыру тәртібін қарастырайық. Ұлттық
стандарттарда және есеп жөніндегі басқа негізгі құжаттарда ұсынылғандардан
кәсіпорынның өзі:
– компьютерлік техниканың нақтылығын, есеп
қызметкерлерініңдайындық деңгейін, өндірістің ұйымдастырылуын
ескеріп, бухгалтерлік есептің нысанын бухгалтерлік есептің
автоматтандырылған нысаны(формасы), есептің журналдық-
ордерлік немесе мемориалдық нысаны таңдайды;
– Бухгалтерлік есептің шоттар тізбегін шоттардың толық
жоспары, цехсыз басқару құрылымындағы кәсіпорындар үшін
шоттардың шағын кәсіпорындар үшін шоттардың қысқартылған
тізбегі және басқалар таңдайды;
– Капиталды реттеу мүмкіндік беретін амортизацияны және
негізгі құралдарды есептеу әдістерін таңдайды. Егер қазіргі
кезде амортизацияны есептеудің тек бір ғана бірқалыпты әдісі
қолданылатын болса, Ұлттық бухгалтерлік стандарттарда
бірқалыпты (түзу сызықты) әдістен басқа кумулятивтік, азайып
отыратын қалдық орындалған жұмыс көлеміне үйлесімді әдістер
бар. Мысалы, егер бірқалыпты әдісте, шартты түрде алынған
объектіге жылына 2000 теңге амортизация есептелсе,
кумулятивтік әдісте-3500, азайып отыратын қалдық әдісіне
-4000 теңгеден есептеледі;
– өндірісте ұйымдастыру ерекшелігіне, қойма шаруашылығының
қалай реттелгені, нормативтік базаның, есептелгіштердің,
салмақ өлшейтін, басқа құралдардың нақтылығына қарай,
инженерлік-техникалық, экономикалық және есеп
қызметкерлерінің біліктілігіне қарай кәсіпорын өндіріске
шығарылатын шығындардың және өнімнің жұмыстар мен
көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын калькуляциялаудың,
қарапайым, тапсырыстық, өндірістік кезеңдер бойынша,
нормативті немесе алғашқы үш әдістің нормативті әдіспен
қосылған түрі; стандарт-кост, директ-костинг
калькуляциясын таңдайды;
– кәсіпорындар аяқталмаған өндіріс қалдықтарын есептеу мен
бағалаудың бір әдісін түгелдеу бойынша, дайын болу деңгейі
бойынша және басқалар қолданатын болады; шала фабрикаттардың
есебі мен қозғалуын ұйымдастырудың шала фабрикатты немесе
шала фабрикатсыз нұсқасы; көліктік дайындау шығындарын
немесе өндірісте жұмсалған материалдық құндылықтардың өзіндік
құнының ауытқуын тұрақты есептеу бағалары бойынша +,-
материалдар есептен шығарылған шоттарға немесе тек 8010 -
Негізгі өндіріс шотына апару нұсқасын қолданады:
– материалдарды дайындау және алу және материалдар
құнындағы ауытқуларшоттарын пайдаланып немесе оларды
қолданбай материалдық құндылықтарды дайындау процесін
есептеу әдісін таңдау құқығы беріледі: бұл жағдайда тауарлық-
материалдық құндылықтарды дайындау және алуға байланысты
шығындар 1310 - Материалдар бөлімшесінің жеке талдамалы
(аналитикалық) шоттарында ескерілетін болады. Тауарлы-
материалдық құндылықтардың жинақтамалы (синтетикалық) және
талдамалы (аналитикалық) есептің қай әдісін: жедел-
бухгалтерлік сальдо әдісін немесе қосарланушылық қоймадағы
және бухгалтериядағы материалдық саны құны қосарланады
әдісін пайдаланатынын кәсіпорындардың өзі шешеді;
– талдамалық есепте тауарлы-материалдық құндылықтарды қалай
бағалауға болады: тұрлаулы жоспарлы, шартты, көтерме есеп
бағасымен немесе олардың нақты өзіндік құны бойынша
бағалайды;-өндіріске және басқа мақсаттарға тауарлы-
материалдық құндылықтардың жұмсалуын қалай бағалайды: олардың
орташа қалыптасқан өзіндік құны бойынша, ФИФО әдісі бойынша
материалдық құндылықтардың ең ескі қорлары бірінші болып
жұмсалады.
Есеп пен калькуляцияны ұйымдастыру нұсқаларының тізбесін соза беруге
болады. Барлық бухгалтерлік стандарттарды белгіленген тәртіппен
қабылданған соң олардың саны тіпті өседі.
Кәсіпорынның есеп саясаты мыналарды қамтамасыз етуі міндетті:
– шаруашылық қызметтің барлық факторларының бухгалтерлік
есепте толық көрсетілуін-есеп толықтығын талап ету;
– болуы мүмкін табыстар мен активтерге қарағанда жасырын
резервтер құруға жол бермей ысырап шығындар пен
пассивтердің бухгалтерлік есебіне үлкен дайындығын – сақтықты
талап ету;
– бухгалтерлік есепте шаруашылық қызметі фактілерін олардың
тек құқықтық нысандарына емес, факторлардың экономикалық
мазмұны мен шаруашылық жүргізу шарттарына сүйеніп көрсету-
мазмұнның нысаннан басым болуын талап ету;
– әр айдың бірінші күнінде талдамалық есеп мәліметтерінің
синтетикалық жинақтамалық есеп шоттарының айналымдарымен,
сондай-ақ бухгалтерлік есеп-беру көрсеткіштерінің
синтетикалық жинақтамалық және талдамалық есеп
мәліметтерімен тең болуын-қарама-қайшылық болмауын талап ету;
- шаруашылық қызметі шарттарына және кәсіпорын көлеміне сүйеніп,
бухгалтерлік есепті ұтымды және үнемді жүргізу-ұтымдылықты талап ету.
Кәсіпорын қабылдаған есеп саясаты мерзімді болуы керек. Ол
кәсіпорынның шынайы экономикалық жағдайына, өндірісті ұйымдастыруға,
компьютерлендіру деңгейіне және басқаларға негізделуі керек.
Негізделген есеп саясатын акционерлер жиналысы кәспорын
құрылтайшылары мақұлдаулары және жоғарыда тұрған ұйымдарға бас
кәсіпорынға және басқа мүдделі ұйымдар мен адамдарға жеткізілуі
керек.
Есеп саясатының негізгі аспектілері шаруашылық жүргізудің жаңа
жағдайларында үлкен мән берілетін кәсіпорынның жылдық есеп-беруіне
түсіндірме жазбада көрсетілуі керек.
Есеп саясатындағы кәсіпорын қабылдаған өзгерістер мүдделі заңды және
жеке тұлғаларды естеріне салынып, жылдық есеп беруде көрсетілуі және
негізделуі керек.
Қазіргі кезде кәсіпорындардың бас бухгалтерлері негізделген есеп
саясатын қалыптастыруға кірісулері қажет.
БАЗИС-АСТАНА жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есеп саясаты
Қазақстан Республикасының 24-маусым 2002 жылғы №329-11 Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есептілік туралы Заңына сәйкес жүзеге асырылады. Есеп
саясатының құрылуына негіз болып табылады:
Есеп саясаты Уәкілетті органдар мен серіктестіктің қатысушысы шешімімен
келісіліп тағайындалады. Бұл есеп саясатымен есеп жүргізудің негізгі
ережелері мен бухгалтерлік есепті жүргізудің тәсілдері анықталады.
ЖШС БАЗИС-АСТАНА өз қызметін келесідей құжаттар мен нормативтік
актілер негізінде жүзеге асырады:
– ЖШС БАЗИС-АСТАНА Құрылтайшы құжаттары;
– 01-сәуір 2000 жылғы Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексі (өзгертулерімен және толықтыруларымен);
– 16-шілде 1999 жылғы №436 Қазақстан Республикасының
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы
Заңы (өзгертулері және толықтыруларымен);
– Қазақстан Республикасындағы мекемелердің қаржы-шаруашылық
қызметін реттейтін басқа да заңдар, нормативтік актілер,
нұсқаулықтар және әдістемелік ұсыныстар.
Қызмет барысында серіктестік өзінің есеп саясатына ішкі нормативтік
құжаттарға (бұйрықтар, өкімдер және тағы басқалары) сәйкес рәсімделген
өзгертулер енгізе алады. Сондай-ақ есеп саясатына өзгертулер келесі
жағдайларда енгізілуі мүмкін:
– Қазақстан Республикасының Заңнамаларының өзгеруіне байланысты;
– Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебін нормативті реттеу
жүйесінің өзгеруіне байланысты;
– серіктестіктің бірігуіне немесе бөлінуіне және меншік иесінің
ауысуына байланысты;
– шаруашылық операциялар, активтер, меншікті капиталы, міндеттемелер
және қызмет нәтижелерін көрсетудің басқа да бір тәсілін қолдану қажет
болған жағдайда.
Кәсіпорынның басқару-ұйымдастыру құрылымы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік БАЗИС-АСТАНА басқару органы болып
табылады:
– жоғарғы орган – қатысушы немесе оның өкілі;
– атқарушы орган – директор.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік БАЗИС-АСТАНА қатысушысы мен
директорының өкілеттілігінің айналымы Қазақстан Республикасының
заңнамаларымен және серіктестіктің жарғысымен анықталады.
Бас бухгалтер бухгалтерия жұмысына жетекшілік етеді, басшығы қаржылық
есептілікті (баланс, табыс және шығыс туралы есеп, меншік капиталындағы
өзгерістер туралы есеп) дер кезінде тапсыруға және толық, сенімді
мәліметтермен қамтамасыз етуге міндетті. Сондай-ақ ол бухгалтерия
мамандарын іріктейді, бухгалтерлік жұмыстардың компьютеризациясын және
салық есебінің жүргізілуін қадағалайды.
Кәсіпорын құрылымында келесідей бөлімдер мен қызмет көрсетулер бар:
– әкімшілік-шаруашылық бөлім;
– техникалық қызмет көрсету бөлімі;
– жеткізу-қамсыздандыру бөлімі;
– көлік-транспорттық қызмет;
Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесі. ЖШС БАЗИС-АСТАНА
бухгалтерлік есеп келесі құжаттар негізінде жүргізіледі:
– 28 ақпан 2007 жылғы №434-11 Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы Қазақстан Республикасының Заңы;
– Бухгалтерлік есептің стандарттары (өзгертулері және
толықтыруларымен);
– Бухгалтерлік есепке әдістемелік ұсыныстар;
– бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары;
– Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңы;
– 25-сәуір 2003 жылғы №405-11 Қазақстан Республикасынң Міндетті
әлеуметтік сақтандыру туралы Заңы.
ЖШС БАЗИС-АСТАНА бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігінің
мақсаты болып мүдделі тұлғаларды жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің
қаржылық жағдайы, ондағы өзгерістер және қызмет нәтижелері туралы толық
және сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету табылады;
Серіктестіктің бухгалтерлік есебі келесі қағидаларға сәйкес
жүргізіледі: табыс болып – ол алынғанда, ал шығыс болып – шығысталғанда
есептелінеді.
Қаржылық есептілікті жасау кезеңі болып күнтізбелік жыл саналады.
Алдыңғы жылдардың қаржылық есептілігін құрған кезде кеткен қателердің
аңғарылған жағдайында, қателерді түзету сомасы келесі кезеңде таза табыс
немесе шығынды есептегенде ескеріледі (баламалы тәсіл қолданылады).
Серіктестіктің қаржылық есептілігінің негізгі сапалық сипаттамасы болып
түсініктілік, орындылық, мәнділік, нақтылық және салыстырмалылық табылады.
Қаржылық есептілік ҚЕҰС №2 стандартына сәйкес жасалады және оның
құрамына төмендегілер кіреді:
– бухгалтерлік баланс;
– пайда және зиян туралы есеп;
– ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
– меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
– түсініктеме хат.
Қаржылық есептілік, оған аудиторлық және тексеруші комиссияның
қорытындысы берілгеннен кейін серіктестіктің қатысушысына ұсынылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікте тауарлық материалдық қорларды
және оны сату кезеңіндегі шығындар материалдарды дайындау және кірістеу
және материалдар құнындағы ауытқулар шоттарын пайдаланып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Орындаған 4 курс студенті
Базарбаев Р.
Ғылыми жетекші
э.ғ.к.,доцент
Есенгелдиева Г.Т.
Нормабақылаушы
Оңдаш А. О.
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
э.ғ.к., доктор PhD:
Товма Н.А.
Алматы 2010
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
1. БАСҚАРУ ЕСЕБІНДЕГІ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУДЫҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАҒЫ МАҢЫЗЫ.
1. Басқару есебіндегі өзіндік құнды басқару жүйесінің элементтері және
олардың байланысы.
2. Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығын есебінің
есеп саясатындағы орны.
3. Базис Астана ЖШС-нің экономикалық және техникалылық сипаттамасы және
оның қызметін талдау
2. ДИРЕКТ-КОСТИНГ ЖҮЙЕСІ БАСҚАРУ ЕСЕБІНІҢ МАҢЫЗДЫ ЭЛЕМЕНТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ЕРЕКШЕЛІГІ.
2.1 Басқару есебіндегі директ-костинг жүйесінің қалыптасуының тарихы.
2.2 Директ-костинг жүйесіндегі шығындардың маңызы.
2.3 Өндірісті ұйымдастырудағы директ-костинг жүйесінің ерекшеліктері және
оның басқару есебін құруға тигізетін әсері
3. ҚОРЫТЫНДЫЛАУ ПРОЦЕСТЕРІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДА ДИРЕКТ-КОСТИНГ ЖҮЙЕСІ БОЙЫНША
ШЫҒЫНДАРДЫ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ РЕТТЕУ.
3.1 Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығын есебінің
процесі.
3.2 Басқару есебі жүйесіндегі шығындарды бағалау әдісі
3.3 Өндіріліген өнімді калькуляциялау мен бағалау үшін шығындарды директ-
костинг жүйесімен жіктеуді жетілдіру шараларын жүзеге асыру.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Экономикасы жоғары дамыған елдерде нарық жағдайындағы ұйымның оңтайлы
экономикалық жұмысын ұйымдастырудың мол тәжірибесі жинақталған, мұны
отандық кәсіпорындардың есеп тәжірибесінде пайдалану өте қажет. Ұйымды
басқару теориясы мен тәжірибесінің шетелдік жетістігінің бірі басқарушылық
есеп болып саналады.
Басқарушылық есепті ұйымдастыру мен жүргізу ұйым басшыларының жедел және
стратегиялық шешім қабылдауына керекті қаржылық және өндірістік
ақпараттарды сәйкестендіру, өлшеу, талдау, дайындау, түсіндіру және ұсыну
процесі болып табылады.
Бұл анықтама халықаралық стандарттарға сай және ұйымды басқару үшін
есептің мәні мен мазмұнын ең толық сипаттайтын түсінік. Осыған сай
басқарушылық есеп ұйымның, оның бөлімшелерінің қызметін стратегиялық
басқаруды, бағалауды, кәсіпкерлік қызметті жоспарлау мен бақылауды,
материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарын оңтайлы пайдалануды қамтамасыз
етуді қоса алғанда жалпы бизнесті басқару үшін қажетті ақпаратты жедел
қалыптастыру мен пайдаланудың барлық жүйесін қамтиды. Бұл жағдайда
бухгалтерлік есеп жүйесі, оның ішінде ұйымды басқару үшін пайдаланатын
бөлігі басқарушылық есебіне кіреді.
Ғалымдар мен экономисттердің арасында басқарушылық есепті бухгалтерлік
есеп жүйесінде және онан тыс та қарайтын әртүрлі көзқарастар бар. Соңғы
жылдары басқарушылық есеп кәсіпорын қызметінің қаржылық есебімен, яғни
шығындар мен қаржылық нәтижелер, борыштық талаптар мен міндеттемелер,
материалдық қорлар мен төлем тәртібін бақылаумен ғана шектеледі. Бірақ
өндіріс, өткізу және жабдықтау, сонымен қатар басқарушылық шешімдердің
тиімділігін бағалау, оның ішінде кәсіпорын үшін маңызы жағынан кем
түспейтін өндірістік инвестициялармен байланысты шешімдер басқарушылық есеп
өрісінен тыс қалып қалады.
Басқарушылық есеп шаруашылық қызметтерінің нәтижелері бойынша
басқарылатын әрбір объектінің есептік жүйесі, жопарлауы, бақылауы мен
шығындары туралы мәліметтерді талдауы болып көрінуі, соның негізінде ұзақ
және қысқа мерзімді уақытқа ұйымның қызметін оңтайландыру мақсатында
әртүрлі тиімді басқарушылық шешімдерін жедел қабылдау үшін ақпараттың
негізі болып саналады. Себебі бұрын бухгалтерлік қызмет ешқашан жедел және
стратегиялық жоспарлау мен бюджеттендіру, жабдықтау, өндіріс пен өнімді
өткізуді басқару үшін ақпараттарды дайындаумен айналыспаған. Бірақ, соңғы
кезде экономикалық ақпаратты қалыптастырудың компьютерлік жүйесі көп жылдар
бойы өндірістік – шаруашылық қызметті жоспарлау, болжау, есепке алу және
талдау арасындағы көбіне шартты түрде болатын кедергілерді жойып жіберді.
Басқарушылық есеп түсінігі (management aceounting) ағылшын тілінен
аударылған және біршама қарама қайшылықтарға ие. Мәселен, басқарудың
классикалық теориясы тұрғысы бойынша кез келген есеп басқару функциясы
болып табылады. Сондықтан бұл анықтама басқарушылық есептің толық мазмұнын
сипаттай алмайды. Сонымен басқарушылық есеп сұрақтарын теориялық және
тәжірибелік жағынан қарастыру кезінде ғалымдар мен сараптаушылар арасында
оның пәндері мен ұйымдастыру жолдары туралы әртүрлі көзқарастар мен ұғымдар
бар. Бұл іс жүзінде батыс пен отандық экономикалық-басқарушылық пәндер
саласына екі салыстырмалық көзқарасқа байланысты болады. [18]
Қазақстан Республикасының нормативті реттеу заң актілерінде
басқарушылық есепке берілген ресми анықтаманың жоқ екенін атап өтуіміз
керек. Біздіңше, бұның себебі басқарушылық есепті ұйымдастыру әрбір ұйымның
ішкі ісі болғандықтан деп түсінеміз. Мемлекет ұйымды осындай есеп жүргізуге
міндеттендіре алмайды немесе оны жүргізудің бірегей ережесін жасап
бермейді. Басқарушылық есептің батыстық қалыптасқан практикасы мемлекеттің
бұл салаға араласпайтындығын көрсетеді. Бірақ, басқарушылық есептің
теориялық және тәжірибелік маңызы зор, сондықтан оған мамандардың зерттеуін
талап ететін жеке бағыт ретінде анықтама беру аса маңызды болып саналады.
Сондықтан, біздің ойымызша басқарушылық есеп ұйымның ақпараттық
жүйесінің негізгі бөлігі болып отырып, бір жағынан ұйымның өндірістік-
шаруашылық қызметтерін, өндірістік шығындар мен өндіріс көлемін болжамдау,
жоспарлауға, сондай-ақ тиімді басқару шешімдерін қабылдау мақсатында
қажетті ақпараттармен қамтамасыз ету, жедел басқару мен бақылауға, оңтайлы
басқару шешімдерін қабылдауға, сонымен бірге алға қойған мақсат-
міндеттердің орындалуын бағалауға арналған ішкі есеп жүйесі деп түсінеміз.
Құрылыс-монтаж жұмысымен айналысатын кәсіпорындарда басқарушылық есепті
ұйымдастыру кезінде басты назарды құрылыс өндірісінің келесідей
ерекшеліктеріне аудару қажет: материалдар сапасын көрсете отырып, өлшеу-
жөнелту құжатын дұрыс толтыру; қайта құру және өңдеу кезіндегі құрылыс
өнімдерін есептен шығару тәртібін сақтау; бөлшектеу мен қалдықтарды өлшеу
және құжаттау; материалды бөлшектеу кезіндегі шығымы, сонымен қатар
тазарту кезіндегі дәрежесі бойынша нормаларының орындалуын бақылау;
технология мен сметаны сақтау, нормативтік журналының мәліметтерін,
шикізатты жұмсау нормалары әртүрлі, бірақ сату бағалары бірдей өнім
атауларының өзгеріп кетуін анықтау мақсатында құрылыс өнімдерін жіберу
мәліметтерімен салыстыру; бастапқы жиыны бойынша шикізаттың негізгі өндіріс
бөліміндегі партиялық есепке алынуының дұрыстығын анықтау.
Басқарушылық есептің принципиалды ерекшелігі шығындар мен табыстарды тек
жалпы кәсіпорындар бойынша ғана емес, сонымен қатар оларды ұйым ішінде
қалыптастыру орындары және жауапкершілік орталықтары бойынша анықтау болып
табылады. Ол өз алдына менеджерлердің жауапкершлігін арттырып, өнімнің
тиімділігіне әсерін тигізеді.
Құрылыс-монтаж жұмысымен айналысатын кәсіпорындарда шығын орталықтары
басқа жауапкершілік орталықтарына кіруі немесе оқшау әрекет етуі мүмкін.
Сонымен бірге, біз дипломдық жұмыста шығындар орталығының негізгі екі
типін бөліп, көрсетуді ұсынып отырмыз:
- нормативті шығындар орталығы;
- басқарушылық шығындар орталығы.
Нормативті шығындар орталығы – басшысы өнім бірлігіне жұмсалатын
шығындардың жоспарлы деңгейінен артып кетпеуін қамтамасыз ететін бөлімше.
Құрылыс-монтаж жұмысымен айналысатын кәсіпорындарда осындай орталықтар
ретінде өндірістік цехтар, шикізаттар мен материалдарды сатып алу бөлімшесі
қарастырылады.
Басқарушылық шығындар орталығы – басшысы шығындар жиынтығының жоспарлы
деңгейінің сақталуына жауап беретін бөлімше. Біздің жағдайда, бұл – бақылау
мен басқару қызметтің іске асыратын әкімшілік-басқарушылық қызметкерлері
және бухгалтерия болып табылады.
Құрылыс саласы бойынша кәсіпорындардағы жабдықтау процесі құрылысты
дайындауға қажет еңбек заттарымен кәсіпорынды қамтамасыз ететін операциялар
жиынтығын көрсетеді. Жабдықтауды ұйымдастыру арқылы белгілі бір сапалы
материалдық ресурстармен өндірісті уақытылы қамтамасыз етудің нәтижесінде
дайын өнімнің – салынған құрылыс объектісінің сапасына, кәсіпорынның барлық
ұжымы қызметінің тиімділігіне жағымды әсер етуге болады.
Құрылыс кәсіпорындарының жабдықтау-дайындау қызметінің негізгі міндеті
бұл – құрылыс монтаж жұмыстарын дайындауға барлық қажетті құралдарымен
қамтамасыз ететін операциялар жиынтығы. Аяқталған құрылыс сапасы мен жалпы
кәсіпорынның қызметінің тиімділігі жабдықтаушы ұйымдардан өндіріске
материалдық ресурстардың белгілі бір көлемде сапалы, уақытылы түсуіне
тәуелді болады.
Осы сала бойынша құрылыс монтаж жұмыстарына кеткен шығындар түрі
сарапталып ғимараттың өзіндік құнын анықтайды. Құрылыс саласының шығындары
үнемі бірқалыптылықты ұстамайды. Себебі, шикізаттардың нарықтық бағасының
тепе-теңдікті ұстанбауынан шығындарда үнемі біркелкі болуы мүмкін емес.
Диплом жұмысының өзектілігі директ-кост жүйесін осы салада қолдану өте
маңызды екендігі, себебі өндірісте айнымалы шығындар болғандықтан оларды
ажырата білу жолдарын анықтау.
Осы мақсатта орындалған жұмыстың бірінші бөлімінде шығындарға анықтама
беріле отырып, басқару есебіндегі өзіндік құнды басқару жүйесінің
элементтері және олардың байланысы қаралса, екінші бөлімде директ-кост
жүйесінің ашылу мен қолдануы көрсетілген..
1. БАСҚАРУ ЕСЕБІНДЕГІ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
МӘНІ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫНДАҒЫ МАҢЫЗЫ.
1. Басқару есебіндегі өзіндік құнды басқару жүйесінің элементтері және
олардың байланысы.
Басқару есебінің құрылуы калькуляциялық есеп базасы негізінде пайда
болады, сондықтанда оның негізгі мазмұны әртүрлі сараланған аспектідегі
алдағы және өткен кезеңдегі өндірістік шығындар есебін құрайды. Соңғы
уақытта отандық және аударылған экономикалық әдебиеттерде пайда болған,
сонымен қатар бухгалтерлік есеп бойынша жұмыстарда және оның ақпараттарының
басқару қызметінде пайдалануын, басқару есебі түсінігі анықтамасында
қарастырады.
Басқару есебінің тағы бір жағы, оның мәнін анықтауда көптеген авторлар
айтып өткендей, ақпараттың талдамалылығы болып табылады. Басқару есебінің
құрамында ақпараттар жинақталады, топтастырылады, сәйкестендіріледі және
кәсіпорынның пайда табудағы қатысу үлесін анықтау және құрылымдық
бөлімшелер қызметі нәтижесінің нақты мақсаттарда анық және нақты көрсетілуі
зерделенеді. Өндірістік қызметтің тиімділігі есепте өндірілген шығындардан
нақты және стандарттық шығындар, нәтижелерді салыстыру процесі ретінде
қойылған.
Басқару есебінің мәнін анықтау оны кәсіпорынның бүтіндей ақпараттық
бақылау жүйесі ретінде сипаттайтын белгілердің жиынтығын қарауға мүмкіндік
туғызады: үздіксіздігі, нысаналылығы, ақпаратпен қамтамасыз ету толықтығы,
кәсіпорынның объективтік экономикалық заңдылықтарын пайдалануды тәжірибеде
көрсету, ішкі және сыртқы мақсаттағы өзгерістердің басқару объектісіне
әсері.
Көптеген экономистер басқару есебінің мәні туралы әртүрлі ойлар айтады.
Басқару есебінің мәні - кәсіпорынның болашақтағы даму мәселелерінің
үйлесімділігі және оперативтік басқару шешімдері үшін ақпараттарды
жүйелейтін, болжау, талдау, мөлшерлеу (нормалау), кірістер мен шығындар
есебінің біріктірілген жүйесі.
Басқару есебінің мәніне сипаттама бере отырып, оның ерекшелігін айтып
өткен жөн: басқару есебі басқару процесін есептік процесспен байланыстырып
отырады.
Басқару есебі өндірістің жоғары тиімділікке жетуі үшін ұйымдастыру
және нақтылау мақсатында адамдардың қызметін басқару процесіне әсер ету
процесі болып табылады. Басқаруды жоспарлау, ұйымдастыру, реттеу, бақылау
арқылы әсер етеді. Осы аталған қызметтер басқарудың міндеттері мен
мақсаттарына жауап беріп, өз жүйесін жасай отырып, басқару есебінің
қызметін орындайды.
Сондай-ақ кәсіпорын қызметіне басқару әдістері мен жүйесіне сәйкес
басқару есебінің мазмұны мен жүргізілуі де өзгеріп отырады. Әсіресе бұл
ішкі факторлардың әсер етуімен өзгеретін (инфляция, өнеркәсіптің құрылымдық
қайта құрылуы және т.б.), кәсіпорындардың әртүрлі ұйымдық құрылымдарындағы
табыстар мен шығындар есебін модельдеуге қатысты. Осы жерден басқарудың
объектісі және субъектісі тізімі өзгереді.
Басқару туралы ғылым басқару есебі туралы тұжырымдама жасайды.
Басқару есебінің өндірісті басқарудың барлық айналымы
барысында объектілердің жиынтығы ретінде жалпы түрде шығады. [18]
Жалпы басқару есебін екі топқа біріктіруге болатын, оның көпсанды
объектілерін ашады:
- кәсіпорын қызметінің барысында адамдардың мақсатқа сәйкес еңбегін
қамтамасыз ететін өндірістік ресурстар;
- кәсіпорынның өндірістік қызметі жиынтығын құрайтын,
шаруашылық процесстері және оның нәтижелері.
Өндірістік ресурстар құрамына жататындар:
- негізгі қорлар - еңбек құралдары (машиналар, жабдықтар, өндірістік
ғимараттар және т.б.), олардың жағдайы мен пайдаланылуы;
- материалдық ресурстар - еңбек құралдары көмегімен өндіріс барысында
өңдеуге белгіленген еңбек заттары;
- материалдық емес активтер-ұзақ мерзімді жұмсалым объектілері (жерді,
стандарттарды, лицензияларды, тауар белгілерін пайдалану құқығы), олардың
жағдайы мен пайдалануы.
Бұл ресурстар басқару есебінде өндірістік қорлармен кәсіпорынның
қоймаларында, өндірістік бөлімшелердің қоймасында және олардың қозғалысы
өндіріс айналымы бойынша дайын өнім қоймасына тапсырғанға дейін
көрсетіледі. Олар шикізатты ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп салаларының
шығаратын өнімі ретінде қарастырады; нақты кәсіпорынға алдын ала өңдеуге
берілетін, материалдар (шалафабрикаттар дайындау, орау, бөлшектер, тораптар
және т.б.); еңбек нәтжесінде, мақсатқа сәйкес қызмет барысында, нақты
жағдайда кәсіпорынның билігіндегі еңбек ресурстарын пайдалану, еңбек
нәтижелері.
Басқару есебі объектісінің екінші тобына мынадай қызмет түрлері жатады:
– дайындау-қамтамасыз ету - жабдықтау процесімен байланысты, сонымен
қатар маркетингтік қызметті, жөндеу мен ұстап тұру үшін белгіленген
өндірісті шикізат ресурстарымен, қосалқы материалдармен
және өндірістік жабдықтарды қосалқы бөлшектермен қамтамасыз
ету, сақтау, сату;
– өндірістік-негізгі және қосалқы операциялардан тұратын және өнім
өндірісін шартқа сәйкес технологиямен байланыстыру процесстері;
– шығаратын өнімді жетілдіру және жаңасын әзірлеу бойынша операциялар;
– қаржылық өткізу - өнімді өткізу нарығын қалыптастыру бойынша
операциялар және маркетингтік зерттеу; орау, тасымалдау және басқа
жұмыстарды қосқанда, тікелей өткізу операциялары; өнімді жарнамалаудан
басталып, тұтынушылармен тікелей байланысты орнатумен аяқталатын,
сату көлемінің өсіміне әсер ететін операциялар; шығаратын өнімнің
сапасын бақылау;
– ұйымдастырушылық - кәсіпорынның ұйымдастыру құрылымын құру; реттеу,
жоспар орындалуын бағалау, бақылау, жоспарлау қызметтеріне сәйкес,
басқарудың әртүрлі деңгейі, құрылымдық бөлімшелер арасындағы ішкі
коммуникациялық байланыс талаптарына жауап беретін, тура және кері
байланыспен кәсіпорындағы ақпараттық жүйені ұйымдастыру;
– кәсіпорынның негізгі мақсатын орындауға бағытталған, ішкі
орындаушылардың әрекетін үйлестіру операциялары.
Басқару есебі объектілерді топтастырудың басқа түрін таңдап алуы мүмкін,
бірақ кез келген жағдайда ол басқарудың негізгі мақсаттарына жауап беруі
керек.
Кәсіпорынның өндірістік қуаты және нақты өндіру көлемі басқару есебі
жүйесін қолдануды анықтайды.
Басқару есебінің жүйесі ақпараттардың көлемі, олардың алдына қойылған
мақсаты, критерийі және мақсатқа жету жолдары, элементтер құрамы және
олардың өзара байланысымен сипатталады. Басқару есебі жүйесінің жіктелуі
келесі схемада көрсетілген (2.2 сурет).
1.
2.
3.
4.
Сурет1. Басқару есебі жүйесінің жіктелімдік белгілері.
Жіктелім белгілеріне жататыны: ақпаратты қамту ауқымы, басқару және
қаржылық есептің өзара байланыс сатысы, өндіріске кеткен шығындар
оперативтілігі, өнімнің өзіндік құнына шығындардың қосылу толықтылығы.
Ақпараттарды қамту ауқымы бойынша кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы
қызметінің түрлері, жүйелік және мәселелік есеп жиынтығынан, мақсатты
жиынтық жүйесі олардың құрамды бөліктерінен тұратын өнімдер толық жүйеде
ажыратылады. [18]
Жүйелік есеп шығыны - есеп беруде ұсынылатын, топтау, теңестіру, тіркеу
жолдарымен, шығын құрамы бойынша оның белгілеуімен өндіріске кеткен
қаржылық есеп шығыны жатады. Жүйелік есеп элементтеріне жататыны:
– өндірістік ресурстарды пайдалану және сату бойынша шығынды бағалау
және өлшеу;
– жабдықтау барысын, өндірісті және сату процесін заттай өлшемде
бақылау;
– шығын элементтері және шығындар баптары бойынша пайда болу орны,
өнім, қызмет көрсету түрлері бойынша топтастыру, сонымен қатар
бұған өзіндік құнға жатқызылатын шығындар;
– өзінің пайдаланушыларын уақтылы, мазмұны, ұсыну жиілігі бойынша
қанағаттандыратын, ішкі және сыртқы есеп беру.
Мәселелік есеп өндірістің үйымдастырушылық, конжолукторлық,
технологиялық, экономикалық дайындығы; өнімнің сату бағасы; өндірістік
ресурстар шығысын оңтайландыру және өндірістік қорларды басқару туралы
ақпараттарды қалыптастырады.
Мәселелік есеп міндеттері өндірістік есеп және статистикалық нақты
мәліметтер негізінде болжау, нормалау, жоспарлау, бағдарлау, жүйелік
экономикалық талдау, бақылау, реттеу әдістері көмегімен шешіледі.
Мәселелік есеп түсінігінің мазмұны, яғни осы есептің мәліметтері
кәсіпорынның алдағы экономикалық және өндірістік проблемаларын шешуде
пайдаланатынын көрсетеді.
Мәселелік есеп мәліметтері мыналар үшін пайдаланылады:
- шығындар мен кірістерді жоспарлау және болжау, смета жасау және
мөлшерлеуде;
- өнім өндірісі табысын және нормативтен (стандарттан) ауытқуын, шығысын
талдауда;
- өндіру және өткізу барысында алынатын табыстар мен шығындар көлемі
бойынша кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелері қызметін бағалауда;
- өндіріс және өткізу, импорт және экспорт, өнім ассортименті аймағында
қазіргі және алдағы перспективаға көптүрлі басқару шешімдерін қабылдауда;
- шығындар мен табыстардың оңтайлылығын қамтамасыз ететін, шығындар мен
қорларды басқару үлгісін құруда.
Өзара байланыс сатысы бойынша қаржылық шығындар мен табыстардың жүйелік
есебі, және басқару есебі арасында шет елдер тәжірибесінде екі жүйе
қолданылады: монистикалық және дербес.
Монистикалық - бухгалтерлік есептің шоттарында тура және кері
байланыстар негізінде жүйелік және мәселелік есепті біріктіретін жүйесі.
Жүйелік есеп бухгалтерлік есеп шоттарында өндірістік шығындар, дайын өнім
және оны сатуды көрсету жолымен кәсіпорын қызметін, оның қаржылық жағдайын
бағалауға мүмкіндік береді. Ішкі есеп берудің мәліметтерімен қаржылық
ақпараттарды толықтыра отырып, әкімшілік өндірістің кез-келген бөлімшесінде
ұйымдастырушылық ұтымдылығын бағалай алады. Материалға жауапты тұлға
оперативті мәліметтер мен есеп беруден әрекет етіп тұрған стандартқа сәйкес
оң және теріс ауытқуын анықтайды.
Дербес жүйе - жүйелік және мәселелік есептің жекеленіп құрылуы.
Қаржылық және басқару есебінің арасындағы байланыс бірыңғай қолданылатын
есеп шоттарының көмегімен бақылау жүргізіледі.
Шығынның оперативтілігі бойынша жүйелер былайша бөлінеді: нақты
шығындар (өткен, тарихи) есебі жүйесі және стандартты шығындар
(нормаланған) есебі жүйесі. Шығынның оперативтілігі - тиімділікті
жоғарылатуға негізделген, жүйенің әрекет ететін критерийлерінің бірі.
Нақты (өткен) шығындар есебі жүйесі нақты дайын өнім бірлігін сатудан
алынған табысты және нақты өзіндік құнды анықтау үшін; сатылған өнімнің
өзіндік құнын және пайданы есептеу үшін ақпараттарды қалыптастырудан
тұрады.
Стандартты шығындар есебі жүйесіне жататыны: үстеме шығындар, еңбек
шығындары, негізгі қорлар, материалдарды пайдалану және сату бойынша кеткен
шығындар стандарттарын әзірлеу, норматив пен сметадан ауытқуын бөліп нақты
шығындар есебі және нормативті шығындар бойынша өзіндік құн калькуляциясын
жасау.
Халықаралық тәжірибеде бұл жүйе стандарт-кост деп аталады. Ол
өзіндік құнның қалыптасуын оперативті бақылау және қажет болғанда оның
барысын реттеуге бағытталады.
Өзіндік құнға шығынды қосу толықтылығы - тәжірибеде қолданылатын, есеп
жүйесі жіктелімінің белгілерінің бірі. Басқару есебінде әртүрлі мақсатқа
жауап беретін екі жүйе - бөлшектенген шығындар есебі және толық шығындар
жүйесі қалыптасқан. [15]
Толық шығындар есебі жүйесі өзіндік құнды калькуляциялаумен және
өндіріске кеткен шығындардың дәстүрлі есебімен көрсетіледі. Негізгі
шығындардың топтары тікелей (калькуляциялау объектісіне тікелей қатысты),
жанама (калькуляциялау объектілері арасында бөлінетін, белгілі бір базаға
қатысты) болып бөлінеді.
Ішінара шығындар жүйесі өнімнің жекелеген түрінің өзіндік құнына
жатқызылатын, тура сипаты бар, шығынның жекелеген элементін анықтайтын
тәсілмен түсіндіріледі. Шығындар бұл жүйеде өндіріс көлеміне байланысты
болады, сондықтан да оларды өзгермелі деп атайды. Шектелген шығындардың
калькуляциясы калькуляцияланатын өнімді шығарумен байланысты тек өндірістік
шығындарды жатқызады.
Шығынның бір бөлігі жанама сипатта болса, онда ол барлық өнімге
қатысты болады. Шығынның мұндай түрі табыстың жалпы сомасынан шегеріледі.
Шетелдік тәжірибеде есептің бұл түрі директ-костинг деп аталады.
2. Базис Астана ЖШС - нің экономикалық және техникалылық сипаттамасы
және оның қызметін талдау
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Базис-Астана Қазақстан
Республикасында 2006 жылдың 04 октябрьде мемлекеттік тіркеуден өтіп, өз
қызметін атқарып келеді.
ЖШС Базис-Астана (әрі қарай мәтін бойынша Серіктестік) Қазақстан
Республикасының 1-сәуір 2000 жылғы Азаматтық Кодексіне, 16-шілде 1999
жылғы, №436 Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы
Заңына және басқа да Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес жеке
меншік негізінде құрылған.
Серіктестік меншік құқығында оқшауландырылған мүлкі бар заңды тұлға
болып табылады және осы мүлкімен өз міндеттері бойынша жауап береді, өз
атынан мүлікті және жеке мүлікті емес құқықтарын жүзеге асырады және сатып
алады, серіктестіктің дербес балансы және өз атауымен мөрі бар.
Серіктестік қызметінің мақсаты мен мәні. Серіктестік
қызметінің негізгі мақсаты болып келесі қызмет түрлерін жүзеге асырудан
табыс табу табылады:
– Құрылыс монтаж жұмыстары мен жөндеу, әрлеу жұмыстарын жүргізу;
– Құрылыс бойынша іздестіру жұмыстары:
– Қала салу құжаттарын жобалау:
– Делдалдык жэне сауда-саттык, сатып алу кызмет кетерме, ұсак кетерме,
аукциондык, комиссиондық коммерциялык, және белшек сауда ұйымдастыру
жекеменшік иелерінің және жеке тұлғалардан техникаларды, машиналарды
және жабдыктарды жалга алу және Казакстан Республикасыньщ зан беретін
актілер тыйым салмайтын коммерциялык, шаруашылык, кәсіпкерлік
жұмыстарын баска да түpлepi:
– Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына қайшы келмейтін
басқа да қызметтер.
Серіктестіктің жарғылық капиталы. Өз қызметін жүзеге асыру үшін
серіктестікте қатысушының үлесімен 141565 000 (жүз қырық бір миллион бес
жүз алпыс бес мың) теңге көлеміне тең сомада жарғылық капитал құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы Қазақстан Республикасының заңдарының
талаптарына сәйкес құрылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде ақша, бағалы қағаздар,
заттар, мүліктік құқықтар, сондай-ақ интеллектуалды қызметтің объектіленген
нәтижелеріне құқықтар және басқа да мүлік бола алады. Салым құны заңға
сәйкес бағаланады.
Жарғылық капиталды көбейту немесе азайту туралы шешімді қатысушы
қабылдайды. Серіктестік мүлкіндегі қатысушының үлесі тек салымы төленіп
қойған бөлігінде ғана иеліктен шығарылуы немесе кепілге берілуі мүмкін.
Серіктестіктің жарғылық капиталы жеке тұлғаның кәсіпорын қызметін жүргізу
және табыс табу арқылы пайда көздерін анықтап табу мақсатындва салынған.
Кесте 1.Базис-Астана ЖШС-тің 2008-2009 жылғы негізгі экономикалық
көрсеткіштері, мың тенге*
Көрсеткіштер код Есепті кезең өткен кезең
Өнімді өткізуден түскен табыс 10 203 221 874,00 1 141 322 727,00
Өнімнің өзіндік құны 20 163 500 037,00 976 583 698,00
Жалпы пайда ( 010- . 020) 30 39 721 837,00 164 739 029,00
Қаржыландыру бойынша табыс 40 0,00 0,00
Басқа да табыстар 50 10 177 825,00
Тауарды айналымы бойынша 60 0,00 0,00
шығындар
Әкімшілік шығындар 70 57 496 580,00 163 599 184,00
Қаржыландыруға кеткен шығындар 80 0,00 0,00
Басқа да шығындар 90 1 003 369,00 8 091 398,00
Үлестік пайда 100
Қызметті жалғастыру кезеңіндегі110 -8 600 287,00 -6 951 553,00
пайда (жол. 030+жол. 040+жол.
050-жол.060 – жол. 070 -
жол.080 - жол. 090+- жол. 100)
Тоқтатылған қызметтен түскен 120
пайда
Салық салынға дейінгі пайда 130 -8 600 287,00 -6 951 553,00
(жол. 110+-жол. 120)
Корпоративтік салық бойынша 140 3 400 372,00 -2 468 311,00
шығындар
Кезең ішіндегі қорытынды пайда 150 -12 000 659,00 -4 483 242,00
(жол. 130-жол. 140)
Аздық үлес 160
Кезең ішіндегі қорытынды пайда 170 -12 000 659,00 -4 483 242,00
(жол. 150-жол. 160)
Акцияның бір теңгеге есептелген180
табысы.
*Кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде жасалған.
Кәсіпорынның өткен жылға қарағанда зияны әжептәір өсті. Себебі тәуелді
Акционерлік қоғам немесе Базис Астана ЖШС-нің қызметінің деңгейінің түсуі
әсер еткен. Сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық дағдарыстың әсерінен
орындалған жұмыстарының сатып өткізу үрдісіндегі нәтиженің құлдырауы
анықталғаны белгілі.
Кәсіпорын осы 2008 – 2009 жылдардағы көрсеткішінде көрсетілген
қызметтен түскен табыстың 4,5 есеге дейін азайғанын аңғарамыз.
Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңдары шегінде
жүзеге асырады. Серіктестік тек қана лицензия негізінде жұмыс істей алады.
Зерттеліп отырған кәсіпорынның есепті кезеңдегі негізгі құралдармен
қамтамасыз етілуі мен құрылымына тоқталатын болсақ, төмендегі 1 кестеге
назар аударамыз:
Кесте 2. Базис Астана жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есепті
кезеңдегі негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі мен құрылымы, мың тенге*
шоттар Негізгі 2007 2008 2009 Үлесі,%
құралдар
топтамасы
2410.1 Ғимараттар мен 250890 283288 272998 6.3
құрылғыла
2410.2 Машиналар 3675521 3992524 3896670 89.4
2410.3 Транспорт 175420 180310 182946 4.2
құралдары
2410.4 Басқалары 6025 6699 7873 0.1
Барлығы 4107856 4462821 4360487 100
*Кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде жасалған.
Есепті кезеңде серіктестіктің негізгі құралдарының құрылымын зерттей
отырып, ең үлкен үлестік 89,3 пайыз құрылыс машиналар үлесінде, себебі
шаруашылық қызметінің атқарушы күші негізінен машиналардың қатысумен
байланысқан. Келесі көрсеткіш негізгі құралдардың техникалық жарамдылығын 3
кестеден көреміз.
Кесте 3. Базис Астана жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есепті
кезеңдегі негізгі құралдардың техникалық жайы (2008-2009).*
Көрсеткіштер 2008 жылы 2009 жыл өсу
қарқыны
Сомасы, Үлесі,%Сомасы, Үлесі, %
мың тг мың тг
Бастапқы құнымен 5723210 100 5857054 100 1,02
Құралдардың тозуы 1260389 100 1496567 100 1,19
Қалдық құны 4462821 100 4360487 100 0,97
Тозу коэффициенті 0.22 26 0.26 27 1,05
Жарамдылық коэффициенті 0.78 74 0.74 73 0,9
Жинақталған амортизация 1785128 40 1818323 41,7 1,04
коэффициенті
Нақты құндық коэф. 0.98 0.99 -0.03
*Кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде жасалған.
БАЗИС-АСТАНА жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есепті кезеңдегі
қызметінде ақша қаражатының қозғалысы тура әдіспен жүргізіледі. Яғни тура
әдісте:
а) ақша құралдарының түсуі - айналымнан түскен табыс,пайыздар,алынған
аванстар және дивиденттер көрсетіледі.
ә) ақша құралдарының шығуы немесе жабдықтаушылармен есеп айырысу,еңбек
ақы төлеу,міндеттемелермен және бюджетпен есеп айырысу, сонымен қатар
зейнетаы қорына аударылған аударымдар тағы басқа төлемдер көрсетіледі.
б) операциондық қызметтен түскен таза қаржы көрсетіледі және келесі
кестедегідей талдауға болады..
Кесте 4. Ақша қаражаттарының қозғалысы *
Көрсеткіштер Жол Есепті кезең Өткен кезең
коды
I. Операциялық қызметтен 1
түскен ақша қаражаттарының
қозғалысы
Таза табыс (зиян) 10 -12 000 659,00-4 483 242,00
өнімді өткізуден 11
қызмет көрсетуден 12 3 752 380,00 2 605 780,00
алынған аванстар 13 4 841 066,00 -12 788 003,00
дивиденттер 14 -3 108 463,00 -2 468 311,00
басқа да түсімдер 15 24 025 504,00 -66 548 994,00
Дебиторлық берешек өзгерісі 16 280 326 537,00-261 334 518,00
17
Басқа да ағымдағы активтер 18 -4 342 601,00 -6 451 050,00
өзгерісі
Кредиторлық берешектер 19 -291 777 351 391 560,00
өзгерісі 686,00
Салық бойынша өзгеріс 20 -873 539,00 588 081,00
Басқа да міндеттемелер 21 -5 654 545,00 -5 023 453,00
өзгерісі
Операциялық қызмет нәтижесі 1\1 -4 812 006,00 -4 512 150,00
II. инвестиция қызметінен 2 838 311,00 0,00
қозғалыс
қызметтер мен тауарлар үшін 2\1 838 311,00 0,00
жабдықтаушыларға
төленген аванстар 22 0,00 0,00
займдарға төлем 23 838 311,00
еңбекақы төлемдері 24 0,00 0,00
корпоративтік табыс салығы 25 0,00 0,00
бюджетке басқа да төлемдер 26 0,00 0,00
Шығысы, оның ішінде 2\2 1 797 765,00 6 003 532,00
Негізгі құралдарды өткізу 27 0,00 0,00
Мат.емес активтерді өткізу 28 1 797 765,00 6 003 532,00
Басқа да ұзақ мерзімді 29 0,00 0,00
активтерді өткізу
Қаржылық активтерді өткізу 30
Инвестициялық қызмет нәтижесі2\3 -959 454,00 -6 003 532,00
III. қаржылық қызмет бойынша 3
ақша қозғалысы
Барлық түскен ақша қаражаты 3\1 0,00 0,00
Акциялардың басқа да бағалы 31 0,00 0,00
қағаздардың эмиссиясы
Қарыздар алу 32
Қаржыланатын жалгерлік 33
бойынша сыйақы алу
Шығысы, оның ішінде 3\2 0,00 0,00
Қарыздарды өтеу 34
Меншік акцияларды сатып алу 35 0,00 0,00
Дивиденттерді төлеу 36 0,00 0,00
3. Қаржылық қызметтен түскен 3\3 0,00 0,00
таза түсім
Барлығы: ақша қаражаттарының 40 -5 771 460,00 -10 515 682,00
ұлғаюы +- азаюы
Есепті кезең басындағы ақша 41 3 408 596,00 7 107 086,00
қаражаттары және олардың
эквиваленттері
Есепті жыл соңындағы ақша 42 2 362 864,00 3 408 596,00
қаражаттары және олардың
эквиваленттері
*Кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде жасалған.
Кестеде қарастырып отырғандай,ақша құралдарының түcімі 72523,0
мың.теңгеге өскен. Себебі көрсетілген қызмет және жасалған жұмыс үшін,
сонымен бірге басқа да түсімдер есепті жылда өз уақытымен түсіп тұрғандығы
өндірістік процесті тоқтатпай айналым көлемін ұлғайтты.Ал кеткен ақша
құрамының ішінде еңбекақы бойынша төлем 144907,0 мың.теңгеге өскен.Бұған
себеп-еңбекақы деңгейінің өсуі және шығарылатын өнімде еңбекақы шығынының
мөлшерінің көбеюінен.
Пассивті шоттардағы операциялар ақша қаражатарының шотына үлкен әсері
тигізедді. Егер міндеттемелер бабындағы қалдық көбейсе, онда төлем
төленбейді .
Дебиторлық берешектің айналымдылығы бірнеше жыл қатарындағы
көрсеткіштердің бірнеше жылдары арқылы анықтайды.Сол бірнеше сала арасында
және келісімдегі шарттары бойынша.
Дебиторлық берешектің есептеу арқылы талдамалы деректері бойынша
дебиторлық берешектің жасырын сомасын алдын ала төленген төлемдердің
материалдарымен қамтамасыз етілмеуі арқылы анықтаймыз..
Өз уақытында төленген төлемдер шығындарды азайтуға әсер етсе, сонымен
бірге ұзақ мерзмді банктік несие алу арқылыда есептесуге болады. Дебиторлық
берешек пен кредиторлық берешекті салыстыра отырып талдауға болады.
Дебиторлық берешек пен кредиторлық берешекті салыстырғанда, егер
кредиторлық берешек дебиторлық берешек мөлшерінен асса онда кәсіпорынның
ашылмай тұрған бап, немесе жасырын пайда жасалады. Сонымен бірге
инфляциялық коэффициентті пайдаланғанда дебиторлық берешекпен салыстырамыз.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын көтері үшін:
1) кредиторлық берешек дебиторлық берешек мөлшерін бірдей деңгейде
ұстап отыру керек;
2) тапсырушылармен тығыз байланыста болып, тапсырмасын деркезінде
орындауға бейімделу керек;
3) үнемі мерзімі асқан берешектерді бақылауда ұстау керек;
4) тапсырушылардың алдын ала төлем жасауға ықпал ету керек.
Егер дебиторлық берешек мөлшерін талдайтын болсақ, онда:
дебиторлық берешектің орташа мөлшері = (есепті кезең басындағы
дебиторлық берешек мөлшері + есепті кезең соңындағы дебиторлық берешек
мөлшері) 2
Ал дебиторлық берешектің айналымдылығы
= тауарды сатудан түскен табыс
дебиторлық берешектің орташа мөлшері. Дебиторлық берешектің жабылу мерзімі
= 360 күн дебиторлық берешектің айналым саны.
Кесте 5. Дебиторлық берешектің құрамы мен құрылымы*
Нөм Жыл басында Жыл соңына
іріДебитор. Берешектің ауытқуы
берешек
Сомасы Үлесі Сомасы Үлесі Сомасы Үлесі
1 Төлен. 3003 38,65 48 0,73 -2955 -37,9
аванстар
2 ээнергияға 4766 61,35 6558 99,27 +1792 37,9
төлем
Барлығы 7769 100 6606 100 -1163 -
*Кәсіпорынның қаржылық есептілігі негізінде жасалған.
Кестеден көріп отырғанымыздай, есепті кезеңде дебиторлық берешектің
үлкен үлесі ээнергиясымен қамтамасыз ету бойынша көрсеткіш, немесе 1792,0
мың теңгеге үлкен.
Еңбекақы қоры – жоспар бойынша 164975 мың тенге, ал нақты жұмсалғаны
164327 мың тенге, 648 мың тенгеге ұнемделген, бұл яғни еңбекке
жарамсыздығына байланысты аурухана құжатына 133 мың тенге, басқа сипаттағы
223 мың теңге, оқу және еңбекақысыз демалыс үшін 292 мың тенгені құраған.
Әкімшілік шығындары есепті кезеңде 19804 мың теңге, жоспар бойынша бұл
бап 20443 мың теңге болған немесе үнем сомасы 639 мың теңгег тең.Былтырғы
көрсеткіштерге қарағанда 4614 мың теңгеге көбейген.
Әлеуметтік аударым – былтырғы көрсеткіштерге қарағанда 79 мң теңгеге
көп төленген, себебі есепті кезеңде ауруға байлансты еңбекке жарамсыздығы
үшін төлемдер төленген.
Ұйымның есеп саясаты. Қазақстан Республикасындағы соңғы уақыттарға дейін
басқарудың орталықтандырылған жүйесі болғандықтан дербес есеп саясаты
қалыптасқан болатын. Басқарудың әкімшілік-әміршіл жүйесі жабылған соң және
нарықтық қатынастарға өтуге байланысты Қазақстанда дамыған нарықтық
қатынастары бар елдерде қолданылатын халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттары мен салық салу жүйесіне бағдарланған ұлттық есеп саясатын
қалыптастыру үшін жақсы жағдай жасалуда.
Есеп саясаты деп бухгалтерлік есеп жүргізу процесінде және соның
негізінде қаржылық, өнеркәсіптік есеп беруді жасауда қолданылатын
әдістердің, принциптердің, дәстүрлердің, ережелер мен рәсімдердің жиынтығын
түсіну керек.
Кәсіпорында есеп саясатын қалыптастыру тәртібін қарастырайық. Ұлттық
стандарттарда және есеп жөніндегі басқа негізгі құжаттарда ұсынылғандардан
кәсіпорынның өзі:
– компьютерлік техниканың нақтылығын, есеп
қызметкерлерініңдайындық деңгейін, өндірістің ұйымдастырылуын
ескеріп, бухгалтерлік есептің нысанын бухгалтерлік есептің
автоматтандырылған нысаны(формасы), есептің журналдық-
ордерлік немесе мемориалдық нысаны таңдайды;
– Бухгалтерлік есептің шоттар тізбегін шоттардың толық
жоспары, цехсыз басқару құрылымындағы кәсіпорындар үшін
шоттардың шағын кәсіпорындар үшін шоттардың қысқартылған
тізбегі және басқалар таңдайды;
– Капиталды реттеу мүмкіндік беретін амортизацияны және
негізгі құралдарды есептеу әдістерін таңдайды. Егер қазіргі
кезде амортизацияны есептеудің тек бір ғана бірқалыпты әдісі
қолданылатын болса, Ұлттық бухгалтерлік стандарттарда
бірқалыпты (түзу сызықты) әдістен басқа кумулятивтік, азайып
отыратын қалдық орындалған жұмыс көлеміне үйлесімді әдістер
бар. Мысалы, егер бірқалыпты әдісте, шартты түрде алынған
объектіге жылына 2000 теңге амортизация есептелсе,
кумулятивтік әдісте-3500, азайып отыратын қалдық әдісіне
-4000 теңгеден есептеледі;
– өндірісте ұйымдастыру ерекшелігіне, қойма шаруашылығының
қалай реттелгені, нормативтік базаның, есептелгіштердің,
салмақ өлшейтін, басқа құралдардың нақтылығына қарай,
инженерлік-техникалық, экономикалық және есеп
қызметкерлерінің біліктілігіне қарай кәсіпорын өндіріске
шығарылатын шығындардың және өнімнің жұмыстар мен
көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын калькуляциялаудың,
қарапайым, тапсырыстық, өндірістік кезеңдер бойынша,
нормативті немесе алғашқы үш әдістің нормативті әдіспен
қосылған түрі; стандарт-кост, директ-костинг
калькуляциясын таңдайды;
– кәсіпорындар аяқталмаған өндіріс қалдықтарын есептеу мен
бағалаудың бір әдісін түгелдеу бойынша, дайын болу деңгейі
бойынша және басқалар қолданатын болады; шала фабрикаттардың
есебі мен қозғалуын ұйымдастырудың шала фабрикатты немесе
шала фабрикатсыз нұсқасы; көліктік дайындау шығындарын
немесе өндірісте жұмсалған материалдық құндылықтардың өзіндік
құнының ауытқуын тұрақты есептеу бағалары бойынша +,-
материалдар есептен шығарылған шоттарға немесе тек 8010 -
Негізгі өндіріс шотына апару нұсқасын қолданады:
– материалдарды дайындау және алу және материалдар
құнындағы ауытқуларшоттарын пайдаланып немесе оларды
қолданбай материалдық құндылықтарды дайындау процесін
есептеу әдісін таңдау құқығы беріледі: бұл жағдайда тауарлық-
материалдық құндылықтарды дайындау және алуға байланысты
шығындар 1310 - Материалдар бөлімшесінің жеке талдамалы
(аналитикалық) шоттарында ескерілетін болады. Тауарлы-
материалдық құндылықтардың жинақтамалы (синтетикалық) және
талдамалы (аналитикалық) есептің қай әдісін: жедел-
бухгалтерлік сальдо әдісін немесе қосарланушылық қоймадағы
және бухгалтериядағы материалдық саны құны қосарланады
әдісін пайдаланатынын кәсіпорындардың өзі шешеді;
– талдамалық есепте тауарлы-материалдық құндылықтарды қалай
бағалауға болады: тұрлаулы жоспарлы, шартты, көтерме есеп
бағасымен немесе олардың нақты өзіндік құны бойынша
бағалайды;-өндіріске және басқа мақсаттарға тауарлы-
материалдық құндылықтардың жұмсалуын қалай бағалайды: олардың
орташа қалыптасқан өзіндік құны бойынша, ФИФО әдісі бойынша
материалдық құндылықтардың ең ескі қорлары бірінші болып
жұмсалады.
Есеп пен калькуляцияны ұйымдастыру нұсқаларының тізбесін соза беруге
болады. Барлық бухгалтерлік стандарттарды белгіленген тәртіппен
қабылданған соң олардың саны тіпті өседі.
Кәсіпорынның есеп саясаты мыналарды қамтамасыз етуі міндетті:
– шаруашылық қызметтің барлық факторларының бухгалтерлік
есепте толық көрсетілуін-есеп толықтығын талап ету;
– болуы мүмкін табыстар мен активтерге қарағанда жасырын
резервтер құруға жол бермей ысырап шығындар пен
пассивтердің бухгалтерлік есебіне үлкен дайындығын – сақтықты
талап ету;
– бухгалтерлік есепте шаруашылық қызметі фактілерін олардың
тек құқықтық нысандарына емес, факторлардың экономикалық
мазмұны мен шаруашылық жүргізу шарттарына сүйеніп көрсету-
мазмұнның нысаннан басым болуын талап ету;
– әр айдың бірінші күнінде талдамалық есеп мәліметтерінің
синтетикалық жинақтамалық есеп шоттарының айналымдарымен,
сондай-ақ бухгалтерлік есеп-беру көрсеткіштерінің
синтетикалық жинақтамалық және талдамалық есеп
мәліметтерімен тең болуын-қарама-қайшылық болмауын талап ету;
- шаруашылық қызметі шарттарына және кәсіпорын көлеміне сүйеніп,
бухгалтерлік есепті ұтымды және үнемді жүргізу-ұтымдылықты талап ету.
Кәсіпорын қабылдаған есеп саясаты мерзімді болуы керек. Ол
кәсіпорынның шынайы экономикалық жағдайына, өндірісті ұйымдастыруға,
компьютерлендіру деңгейіне және басқаларға негізделуі керек.
Негізделген есеп саясатын акционерлер жиналысы кәспорын
құрылтайшылары мақұлдаулары және жоғарыда тұрған ұйымдарға бас
кәсіпорынға және басқа мүдделі ұйымдар мен адамдарға жеткізілуі
керек.
Есеп саясатының негізгі аспектілері шаруашылық жүргізудің жаңа
жағдайларында үлкен мән берілетін кәсіпорынның жылдық есеп-беруіне
түсіндірме жазбада көрсетілуі керек.
Есеп саясатындағы кәсіпорын қабылдаған өзгерістер мүдделі заңды және
жеке тұлғаларды естеріне салынып, жылдық есеп беруде көрсетілуі және
негізделуі керек.
Қазіргі кезде кәсіпорындардың бас бухгалтерлері негізделген есеп
саясатын қалыптастыруға кірісулері қажет.
БАЗИС-АСТАНА жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің есеп саясаты
Қазақстан Республикасының 24-маусым 2002 жылғы №329-11 Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есептілік туралы Заңына сәйкес жүзеге асырылады. Есеп
саясатының құрылуына негіз болып табылады:
Есеп саясаты Уәкілетті органдар мен серіктестіктің қатысушысы шешімімен
келісіліп тағайындалады. Бұл есеп саясатымен есеп жүргізудің негізгі
ережелері мен бухгалтерлік есепті жүргізудің тәсілдері анықталады.
ЖШС БАЗИС-АСТАНА өз қызметін келесідей құжаттар мен нормативтік
актілер негізінде жүзеге асырады:
– ЖШС БАЗИС-АСТАНА Құрылтайшы құжаттары;
– 01-сәуір 2000 жылғы Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексі (өзгертулерімен және толықтыруларымен);
– 16-шілде 1999 жылғы №436 Қазақстан Республикасының
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер туралы
Заңы (өзгертулері және толықтыруларымен);
– Қазақстан Республикасындағы мекемелердің қаржы-шаруашылық
қызметін реттейтін басқа да заңдар, нормативтік актілер,
нұсқаулықтар және әдістемелік ұсыныстар.
Қызмет барысында серіктестік өзінің есеп саясатына ішкі нормативтік
құжаттарға (бұйрықтар, өкімдер және тағы басқалары) сәйкес рәсімделген
өзгертулер енгізе алады. Сондай-ақ есеп саясатына өзгертулер келесі
жағдайларда енгізілуі мүмкін:
– Қазақстан Республикасының Заңнамаларының өзгеруіне байланысты;
– Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебін нормативті реттеу
жүйесінің өзгеруіне байланысты;
– серіктестіктің бірігуіне немесе бөлінуіне және меншік иесінің
ауысуына байланысты;
– шаруашылық операциялар, активтер, меншікті капиталы, міндеттемелер
және қызмет нәтижелерін көрсетудің басқа да бір тәсілін қолдану қажет
болған жағдайда.
Кәсіпорынның басқару-ұйымдастыру құрылымы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік БАЗИС-АСТАНА басқару органы болып
табылады:
– жоғарғы орган – қатысушы немесе оның өкілі;
– атқарушы орган – директор.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік БАЗИС-АСТАНА қатысушысы мен
директорының өкілеттілігінің айналымы Қазақстан Республикасының
заңнамаларымен және серіктестіктің жарғысымен анықталады.
Бас бухгалтер бухгалтерия жұмысына жетекшілік етеді, басшығы қаржылық
есептілікті (баланс, табыс және шығыс туралы есеп, меншік капиталындағы
өзгерістер туралы есеп) дер кезінде тапсыруға және толық, сенімді
мәліметтермен қамтамасыз етуге міндетті. Сондай-ақ ол бухгалтерия
мамандарын іріктейді, бухгалтерлік жұмыстардың компьютеризациясын және
салық есебінің жүргізілуін қадағалайды.
Кәсіпорын құрылымында келесідей бөлімдер мен қызмет көрсетулер бар:
– әкімшілік-шаруашылық бөлім;
– техникалық қызмет көрсету бөлімі;
– жеткізу-қамсыздандыру бөлімі;
– көлік-транспорттық қызмет;
Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесі. ЖШС БАЗИС-АСТАНА
бухгалтерлік есеп келесі құжаттар негізінде жүргізіледі:
– 28 ақпан 2007 жылғы №434-11 Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы Қазақстан Республикасының Заңы;
– Бухгалтерлік есептің стандарттары (өзгертулері және
толықтыруларымен);
– Бухгалтерлік есепке әдістемелік ұсыныстар;
– бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары;
– Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңы;
– 25-сәуір 2003 жылғы №405-11 Қазақстан Республикасынң Міндетті
әлеуметтік сақтандыру туралы Заңы.
ЖШС БАЗИС-АСТАНА бухгалтерлік есебі мен қаржылық есептілігінің
мақсаты болып мүдделі тұлғаларды жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің
қаржылық жағдайы, ондағы өзгерістер және қызмет нәтижелері туралы толық
және сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету табылады;
Серіктестіктің бухгалтерлік есебі келесі қағидаларға сәйкес
жүргізіледі: табыс болып – ол алынғанда, ал шығыс болып – шығысталғанда
есептелінеді.
Қаржылық есептілікті жасау кезеңі болып күнтізбелік жыл саналады.
Алдыңғы жылдардың қаржылық есептілігін құрған кезде кеткен қателердің
аңғарылған жағдайында, қателерді түзету сомасы келесі кезеңде таза табыс
немесе шығынды есептегенде ескеріледі (баламалы тәсіл қолданылады).
Серіктестіктің қаржылық есептілігінің негізгі сапалық сипаттамасы болып
түсініктілік, орындылық, мәнділік, нақтылық және салыстырмалылық табылады.
Қаржылық есептілік ҚЕҰС №2 стандартына сәйкес жасалады және оның
құрамына төмендегілер кіреді:
– бухгалтерлік баланс;
– пайда және зиян туралы есеп;
– ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
– меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп;
– түсініктеме хат.
Қаржылық есептілік, оған аудиторлық және тексеруші комиссияның
қорытындысы берілгеннен кейін серіктестіктің қатысушысына ұсынылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікте тауарлық материалдық қорларды
және оны сату кезеңіндегі шығындар материалдарды дайындау және кірістеу
және материалдар құнындағы ауытқулар шоттарын пайдаланып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz