Жетiлген бәсеке мен монополия – нарықтық экономиканың қарсы түрлерi
КIРIСПЕ
I.РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ СЫНЫПТАМАСЫ БЕЛГIЛЕРI МЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Жетiлген бәсеке туралы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Экономикадағы монополиялық рынок ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Олигополия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
II.ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯ РЫНОКТЫҢ ҚАРАМА. ҚАЙШЫ ТҮРЛЕРI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.1 Қысқа мерзiмдi кезеңде жетiлген бәсеке және монополия рыноктары ... 12
2.2Ұзақ мерзiмдi кезеңдегi екi рыноктың айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ...19
III. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ОСЫ ЕКI РЫНОКТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ, ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
3.1 Елiмiздегi жетiлген бәсеке және монополиялық рыноктың экономикамызға тигiзетiн оң және терiс жақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.2 “Қазақтелеком” компаниясының бәсекелес және монополист компания ретiнде экономикадағы қызмет ету барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
I.РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ СЫНЫПТАМАСЫ БЕЛГIЛЕРI МЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Жетiлген бәсеке туралы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Экономикадағы монополиялық рынок ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Олигополия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
II.ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯ РЫНОКТЫҢ ҚАРАМА. ҚАЙШЫ ТҮРЛЕРI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.1 Қысқа мерзiмдi кезеңде жетiлген бәсеке және монополия рыноктары ... 12
2.2Ұзақ мерзiмдi кезеңдегi екi рыноктың айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ...19
III. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ОСЫ ЕКI РЫНОКТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ, ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
3.1 Елiмiздегi жетiлген бәсеке және монополиялық рыноктың экономикамызға тигiзетiн оң және терiс жақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.2 “Қазақтелеком” компаниясының бәсекелес және монополист компания ретiнде экономикадағы қызмет ету барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Елiмiздiң рыноктық экономикаға өтуiне байланысты, экономикамыздың рынок құрылымының сипаты күрделене түстi.
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн тек қана рыноктың элементтерi сұраныс пен ұсыныс, баға бәсеке деп төтесiнен айту қиын. Өйткенi бүгiнгi таңда фирмалар белгiлi бiр рынокта, белгiлi бәсеке жағдайында жеке белгiлi рынок құрылымының негiзiнде әрекет жасайды.
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, фирма көлемiне, оның рынокқа ену жеңiлдiгiне немесе олардың өзiндiк ерекшелiктерiне байланысты. Осы рынок құрылымдарына келесiлердi айтуға болады:
1.Жетiлген бәсеке нарығы;
2.Монополия;
3.Монополиялық бәсеке;
4.Олигополиялық рынок.
Осылардың iшiнде жетiлген бәсеке мен монополиялық рынок құрылымының басты қарама- қайшы түрлерi болып табылады. Сондықтан осы екi рынокты салыстыру арқылы барлық рынок құрылымының қызмет ету механизмiн түсiнуге болады.
Мұнда жетiлген бәсеке нарығында сатушылар мен сатып алушылар саны көп болып, рыноктың қызмет етуi сұраныс пен ұсыныстың әсерiнен болып бағаны белгiленген баға деп есептеп, рынокқа кiру мен шығу еркiн болады / 1, 277 бет /.
Ал, монополиялы рынок құрылымында тұтынушылардың алдында тек бiр iрi өндiрушi тұрады. Тұтынушы қаласа да қаламасада монополистiң өнiмiн, оның тағайындаған бағасы ретiнде пайдалынады. Монополист баға көлемiне толық әсер етедi.
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн тек қана рыноктың элементтерi сұраныс пен ұсыныс, баға бәсеке деп төтесiнен айту қиын. Өйткенi бүгiнгi таңда фирмалар белгiлi бiр рынокта, белгiлi бәсеке жағдайында жеке белгiлi рынок құрылымының негiзiнде әрекет жасайды.
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, фирма көлемiне, оның рынокқа ену жеңiлдiгiне немесе олардың өзiндiк ерекшелiктерiне байланысты. Осы рынок құрылымдарына келесiлердi айтуға болады:
1.Жетiлген бәсеке нарығы;
2.Монополия;
3.Монополиялық бәсеке;
4.Олигополиялық рынок.
Осылардың iшiнде жетiлген бәсеке мен монополиялық рынок құрылымының басты қарама- қайшы түрлерi болып табылады. Сондықтан осы екi рынокты салыстыру арқылы барлық рынок құрылымының қызмет ету механизмiн түсiнуге болады.
Мұнда жетiлген бәсеке нарығында сатушылар мен сатып алушылар саны көп болып, рыноктың қызмет етуi сұраныс пен ұсыныстың әсерiнен болып бағаны белгiленген баға деп есептеп, рынокқа кiру мен шығу еркiн болады / 1, 277 бет /.
Ал, монополиялы рынок құрылымында тұтынушылардың алдында тек бiр iрi өндiрушi тұрады. Тұтынушы қаласа да қаламасада монополистiң өнiмiн, оның тағайындаған бағасы ретiнде пайдалынады. Монополист баға көлемiне толық әсер етедi.
1. Хайман Д.Н. Современная микроэкономика: анализ и применени. В 2-х т. Т1.- М: Финансы и статистик, 1992-384с.
2. Мэнкью Н.Г. Принципы экономики. - СПб: ПитерКом, 1999-784 с.
3. Хайман Д.Н. Современная микроэкономика: анализ и применени. В 2-х т. Т2.- М: Финансы и статистик, 1992-384 с.
4. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А. Микроэкономика / Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2000 ж. – 420 бет.
5. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. – М.: Экономика, Дело, 1992.
6. Максимова В.Ф. Микроэкономика. / Учебник, - Москва.: “Соминтек”, 1996г. – 328 с.
7. Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университетi, 2003. – 219 б.
8. Экономика и права Казахстана, 2004 / №12.
9. Жайдары Ж.Б. “Этапы достижение конкурентспособности компании (на примере рынка телекоммуникации)”. // Аналитик. – 2004, №3.
10. Кузеков А.С. Управление локальными монополями в сфере информационный услуги (на примере ОАО “Казактелеком”). Афтореферат. – Караганда. – 2004 г.
11. Мамутов Б.А. “Управление финансово-экономической деятельностью предприятие (на примере ОАО “Казактелеком”). // XXI ғасырдағы “Мемлекет және бизнес” халықаралық ғылыми-практика конференциялары материалдары. – Алматы, 2003. 2 бөлiм.
2. Мэнкью Н.Г. Принципы экономики. - СПб: ПитерКом, 1999-784 с.
3. Хайман Д.Н. Современная микроэкономика: анализ и применени. В 2-х т. Т2.- М: Финансы и статистик, 1992-384 с.
4. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А. Микроэкономика / Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2000 ж. – 420 бет.
5. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. – М.: Экономика, Дело, 1992.
6. Максимова В.Ф. Микроэкономика. / Учебник, - Москва.: “Соминтек”, 1996г. – 328 с.
7. Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университетi, 2003. – 219 б.
8. Экономика и права Казахстана, 2004 / №12.
9. Жайдары Ж.Б. “Этапы достижение конкурентспособности компании (на примере рынка телекоммуникации)”. // Аналитик. – 2004, №3.
10. Кузеков А.С. Управление локальными монополями в сфере информационный услуги (на примере ОАО “Казактелеком”). Афтореферат. – Караганда. – 2004 г.
11. Мамутов Б.А. “Управление финансово-экономической деятельностью предприятие (на примере ОАО “Казактелеком”). // XXI ғасырдағы “Мемлекет және бизнес” халықаралық ғылыми-практика конференциялары материалдары. – Алматы, 2003. 2 бөлiм.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТI
Экономика және бизнес факультетi
Макро-микра кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ МЕН МОНОПОЛИЯ – НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ ҚАРСЫ ТҮРЛЕРI
Орындаған:
2 курс студентi Копбергенова А.Д.
( қолы )
Ғылыми жетекшi:
Зейнолла С.Ж.
( қолы, күнi )
Алматы, 2004
ЖОСПАР
КIРIСПЕ
I.РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ СЫНЫПТАМАСЫ БЕЛГIЛЕРI МЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...5
1. Жетiлген бәсеке туралы
түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .5
2. Экономикадағы монополиялық
рынок ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .7
3.
Олигополия ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
II.ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯ РЫНОКТЫҢ ҚАРАМА- ҚАЙШЫ
ТҮРЛЕРI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...12
2.1 Қысқа мерзiмдi кезеңде жетiлген бәсеке және монополия рыноктары ... 12
2.2Ұзақ мерзiмдi кезеңдегi екi рыноктың
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... 19
III. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ОСЫ ЕКI РЫНОКТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ,
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .24
3.1 Елiмiздегi жетiлген бәсеке және монополиялық рыноктың экономикамызға
тигiзетiн оң және терiс
жақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.2 “Қазақтелеком” компаниясының бәсекелес және монополист компания ретiнде
экономикадағы қызмет ету
барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..30
КIРIСПЕ
Елiмiздiң рыноктық экономикаға өтуiне байланысты, экономикамыздың
рынок құрылымының сипаты күрделене түстi.
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн тек
қана рыноктың элементтерi сұраныс пен ұсыныс, баға бәсеке деп төтесiнен
айту қиын. Өйткенi бүгiнгi таңда фирмалар белгiлi бiр рынокта, белгiлi
бәсеке жағдайында жеке белгiлi рынок құрылымының негiзiнде әрекет жасайды.
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, фирма көлемiне, оның
рынокқа ену жеңiлдiгiне немесе олардың өзiндiк ерекшелiктерiне байланысты.
Осы рынок құрылымдарына келесiлердi айтуға болады:
1.Жетiлген бәсеке нарығы;
2.Монополия;
3.Монополиялық бәсеке;
4.Олигополиялық рынок.
Осылардың iшiнде жетiлген бәсеке мен монополиялық рынок құрылымының
басты қарама- қайшы түрлерi болып табылады. Сондықтан осы екi рынокты
салыстыру арқылы барлық рынок құрылымының қызмет ету механизмiн түсiнуге
болады.
Мұнда жетiлген бәсеке нарығында сатушылар мен сатып алушылар саны
көп болып, рыноктың қызмет етуi сұраныс пен ұсыныстың әсерiнен болып
бағаны белгiленген баға деп есептеп, рынокқа кiру мен шығу еркiн болады
1, 277 бет .
Ал, монополиялы рынок құрылымында тұтынушылардың алдында тек бiр iрi
өндiрушi тұрады. Тұтынушы қаласа да қаламасада монополистiң өнiмiн, оның
тағайындаған бағасы ретiнде пайдалынады. Монополист баға көлемiне толық
әсер етедi.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi бүгiнде рынок құрылымының қызмет етуi өте
күрделi болғандықтан, оны зерттеп салыстыру арқылы, олардың шаруашылық
қызметке тигiзер оң және терiс жақтарын түсiну.
Сондықтан мен микроэкономика пәнiнен курстық жұмысымның тақырыбын
“Жетiлген бәсеке мен монополия – нарықтық экономиканың қарсы түрлерi” деп
алдым.
Ендi осы рынок құрылымдарының қызмет ету механизмiне толық тоқталсақ.
I РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ СЫНЫПТАМА БЕЛГIЛЕРI МЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI
1. Жетiлген бәсеке туралы түсiнiк
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, әрбiр фирманың көлемiне,
тауардың сипатына, ол рынокқа ену жеңiлдiгiне ақпараттың қолда болуына
тәуелдi. Рынок құрылымын сыныптағанда оның негiзгi белгiсi болып сатушы
мен аларманның ықпалдылық деңгейiне, әсiресе ол ықпалдылық баға деңгейiне
байланысты 1,278 бет.
Жетiлген бәсеке қалыптасу үшiн ондаған фирмалар әрекет жасап, олардың
өзара келiсiм жасауға мүмкiндiгi болмауы тиiс. Сонымен зерттеу нысаны
бәсекелес фирма болып табылады, ал оның мақсаты тауар өндiру мен қызмет
көрсету және оларды нарықта сату барысында пайданы мейлiнше арттыру.
Жетiлген бәсекелес нарығы дегенiмiз - төмендегi шарттар орындалатын
нарық:
1.Нарықта өнiм ұсынатын тәуелсiз сатушылар саны көп және өнiмдерi
бiртектi болып келетiн;
2.Iр фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесi елеусiз.
Сондықтан, оның өнiм көлемi туралы өндiрiстiк шешiмдерi жалпы
ұсынысқа ықпал етпейдi, соған орай фирмалар нарықтар бағасына да
әсер ете алмайды;
3.Баға, технология, ықтимал пайда жөнiндегi ақпараттар белгiлi
болады;
4.Жаңа фирмалардың салаға кiруiне немесе одан шығуына тосқауылдар
жоқ.
Бәсекелес фирма нарықтық бағаға әсер ете алмайды, сондықтан ол
бағаны сырттан белгiленген баға ретiнде қабылдайды. Яғни, өндiрушi
өндiрiлген өнiмнiң кез-келген мөлшерiн рыноктық бағамен сатады. Олардың
сұраныс қисығы горизонталь болып қалады.
Р
Р0
D = MR
Q
Сурет- 1- Бәсекелес фирманың сұраныс қисығы
Суреттен көрiп отырғанымыздай өндiрiлген өнiм тұрақты (Q) тұрақты
бағамен (Po) сатылатындықтан, жалпы түсiм өсiмi немесе шектi түсiм MR
нарықтық бағаға тең болады, яғни MR = Po. Сондықтан жетiлген бәсеке
жағдайында шектi түсiм (MR) қисығы жеке фирманың сұраныс қисығымен (D)
сәйкес келедi 1, 283 бет .
Фирманың жалпы не ортақ табысы өндiрiс көлемiнен өндiрушi баға
көбейтiндiсiне тең , яғни TR = p * Q
Мұндағы: TR – жалпы түсiм;
р – баға;
Q - өнiм көлемi.
2. Экономикадағы монополиялық рынок
Жоғарыда бiз атап өткен жетiлген бәсекелес нарығында тауарды
сатушылар және сатып алушылар саны өте көп болады. Сондықтан олар тауардың
нарықтық бағасына әсер ете алмайды. Тауардың бағасы нарықтағы сұраныс пен
ұсыныс арасындағы байланыс арқылы анықталады. Ол рынокта өнiм
өндiрушiлердiң басты мақсаты пайданы ең жоғары деңгейге жеткiзу. Сондықтан
олар әрдайым ұтымды өнiм көлемiн анықтауға ұмтылады. Фирмалардың рынок
саласына енуi мен шығуы оңай болады.
Рынок құрылымында жетiлген бәсеке рыногына қарама-қайшы рынок түрi
бұл монополиялық рынок. Монополия жағдайында тұтынушылардың алдында бiр
ғана iрi өндiрушi тұрады. Демек, мұнда фирма және монополия түсiнiктерi
теңескен. Тұтынушы қаласа да, қаламаса да монополистiң өнiмiн пайдаланып,
оның тағайындаған бағасын қабылдауға мәжбүр болады.
Мысалы, жетiлген бәсеке мен монополия нақты түрде шын өмiрде сирек
кездеседi. Олар көбiнесе рынокта араласып, бiрақ бiр жағы басымырақ
болып келедi. Өйткенi жетiлген бәсекеде бiрдей тауарлар үшiн әр түрлi
болып көрiнуi мүмкiн. Ондай жалған көрiнiс дүкендердiң орналасқан жерiне,
қызмет көрсету деңгейiне, жарнамаға және тауар орамының ерекшелiгiне
байланысты 2,316 бет .
Бiздiң өмiрiмiзде жетiлген бәсеке көбiнесе астық, құнды қағаздар
және жемiс-жидек рыногында көп кездеседi.
Ал монополияның толық қамтитын түрi ол сол өнiмнiң алмастырушысы жоқ,
сол өнiмдi қайта тұтынуға келмейтiн немесе белгiлi фирмаға ерекше
құқықтар беру арқылы көрiнуi мүмкiн. Сондықтан монополия көбiнесе қызмет
көрсету саласында орын алады 3, 4 бет .
Мысалы, елiмiзде монополиялық көрiнiсi халыққа қызмет көрсету
саласында, яғни телекомуникация, электроэнергиясы, жылумен және ауыз суымен
қамту салаларында көрiнiс табуда. Өйткенi мұндай салаларда монополияның
көрiнiс табуы орынды, себебi электр торабын алатын болсақ, егер нарықта
екiншi бәсекелес фирма келу үшiн ол бүкiл сол аумаққа өз алдына электр
тораптарын таратуға алып келедi, ол дегенiмiз артық шығындарды туғызады.
Монополия кезiнде өндiрушi ұсыныс көлемiн толық өзi бақылайды, демек
монополиялық билiкке ие болады. Монополияның жетiлген бәсекеден басты
ерекшелiгi ол бағаға толық әсер ете алады. Сонымен, берiлген тауарды
өндiретiн тек бiр ғана жеке фирма бар және осы тауарды ауыстыратын басқа
тауарлар жоқ деп ұйғарсақ, онда мұндай нарық - монополия, ал фирманың өзi
– монополист деп аталады
4, 303 бет .
Бәсекелiк фирмадан айырмашылығы, рыноктық билiкке ие болған жағдайда
фирма тауарына сұраныс қисығы ылдилы, яғни жетiлген бәсекелiк рыноктың
сұраныс қисығы абсалюттi икемдi болса, монополиялы рынокта келесi
суреттегiдей 1,321 бет
Баға
Р2
Р1
Сұраныс (D)
Q2 Q1 Өнiм
көлемi
Сурет- 2 – Монополист тауарына сұраныс қисығы
Монополисттiң өнiм шығарушы ретiнде бәсекелес фирма сияқты өндiрiс
мақсаты – пайданы ең жоғары деңгейге жеткiзу болып табылады. Жетiлген
бәсекелi рынокқа қарағанда монополия жағдайында пайданы көбейтуге бiрнеше
саясаттар қолдана алады, олардың нәтижесi дереу көрiнiс табады. Монополист
сұраныс қисығының бұрыштық коэфициентi терiс сан болады. Сондықтан
монополист төменгi бағаны белгiлей отырып, өнiмнiң мөлшерiн нарықта
арттыруы мүмкiн. 5, 306 бет .
Рынокта монополияның қызмет етуiнiң басты ерекшелiгi кедергiлердiң
болуы. Оларға:
1. Өндiрiстiң басты ресурстарын жалғыз фирманың иемденуi; (мысалы,
Оңтүстiк Африка мемлекетiнiң “ De Beers” деген алмаз өндiретiн
компаниясы әлемдегi алмаз өндiру үлесi 80%- ды құрайды) 2, 318 бет .
2. Iрi өндiрiстiң басым болуы;
3. Жеке өндiрушiге мемлекет тарапынан белгiлi бiр тауардағы
өндiруге ерекше түрде (монополиялық) құқық беру; көп жағдайда арақ-шарап
өнiмдерi, қару-жарақ шығару, дәрi-дәрмекке қолданатын есiрткiлi заттар бiр
фирмада өндiрiледi.
Егер бiр өнiм иновациялы болып, бәсеке қабiлетi жоғары болса, оған
мемлекет патент немесе авторлық құқық бередi.
4. Бәсекелесудi әдiлетсiз жүргiзу, яғни бәсекелесiн ығыстыру
мақсатында өнiмдi өзiндiк құнынынан төмен бағамен сату. Мүндай монополия
рынокты экономикада кәсiпкерлiктiң дамуына керi әсер тигiзедi, сондықтан
мемлекет тарапынан бәсекенi әдiлетсiз жүргiзу қадағаланады
3, 27 бет .
3. Олигополия
Жетiлген бәсекелi және монополиялық рыногта өндiрушi фирма өз
тауарының бағасын және тиiмдi өнiм көлемiн анықтаған кезде тек қана
тұтынушының реакциясымен өзiнiң жеке өндiрiстiк мүмкiндiктерiн ғана
ескерiп отырады. Сондықтан бұл нарықтардағы пайданың жоғары деңгейге
жеткiзу, тек қана, орташа шығын, шектi шығын қисықтарын және сұраныс
қисығын шектеу арқылы iске асырылады.
Ал олигополия дегенiмiз тауардың көпшiлiгi бiрнеше iрi фирма
арқылы өндiрiледi. Ол фирмалардың рынокқа әр қайсысының әсерi айтарлықтай
болып табылады. Кейбiр олигополия монополист сияқты бағаға әсер етуi
мүмкiн. Мысалы, бiр класты автокөлiк нарығы 4, 370 бет .
Олигополия кезiнде баға қалыптасу жетiлген бәсекеге ұқсайды.
Мұндайда баға туралы олигополистердiң шешiмдерiн қабылдау жұмысы күрделене
түседi.
Олигополия нарығы төмендегiдей ерекшелiктерiмен сипатталады:
1. Нарықтағы көлемдi сату үлесi бар және бiр – бiрiмен бәсекелес
бiрнеше фирмалар болады;
2. Жоғарыда айтылған фирмаларды, көбiнесе басым (лидер) фирмалар
деп атайды және олар нарықтағы тауарлардың бағасы мен сату
көлемiнiң өзгеруiне едәуiр ықпал етедi;
3. Олигополиялық фирманың өндiрiс шешiмдерi тек қана тұтынушы iс-
әрекетiне ғана байланысты емес, сонымен қатар бәсекелес
фирмалардың стратегиялық шешiмдерiне де байланысты болады.
Олигополиялық фирмалар тауардың бағасы мен өнiм шығару көлемi
туралы шешiм қабылдағанда өзiмен бәсекелес фирмалардың барлық
мүмкiндiктерiн ескерiп, талдап отырады 2, 349 бет .
Олигополияның бiрнеше моделi бар. Оларға: Курно дуаполиясы, қарама –
қарсы мақсаттары бар екi жақтың ойыны, нарықта үстемдiк жүргiзiп тұрған
фирманың моделi және картель.
II ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯ РЫНОКТЫҢ ҚАРАМА ҚАЙШЫ ТҮРЛЕРI
2.1 Қысқа мерзiмдi кезеңдегi жетiлген бәсеке және монополия рыноктары
Жетiлген бәсекелi жағдайда фирманың көлемi шамалы болғандықтан ол
бағаға әсерiн тигiзе алмайды, ал монополиялық рынок бағаға өз үстемдiлiгiн
жүргiзедi 1, 281 бет .
Сондықтан қысқа және ұзақ мерзiмде фирма оңтайлы жағдай қалыптастыру
үшiн өнiм көлемiн немесе шығындарды өзгерту арқылы қол жеткiзедi. Ал
монополиялық рынок жетiлген бәсекелi рынокқа қарағанда күрделi. Монополист
фирма шығындарын есептеп қана қоймай, бағаның ұтымды деңгейiн қалыптастыру
керек, нарықта өзi жалғыз болғандықтан басқа бәсекелестер кiргiзбеу үшiн
немесе өнiм көлемiн арттыру үшiн көптеген iс- шаралар жүргiзедi.
Жалпы TR табыстан барлық экономикалық жұмсаған шығынды алғанда
экономикалық пайда болады:
П = ТR – ТС
(1)
Мұндағы, П – пайда;
ТR - жалпы табыс;
ТС – жалпы шығындар 5,131 бет .
Қысқа мерзiмдi кезеңде бәсекелес фирманың құрал- жабдығы тұрақты
болады да, ал өнiм шығару көлемi өзгерген кезде тек айнымалы ресурстар ғана
өзгередi, осыған сәйкес айнымалы шығындар өседi.
Орташа табыс – бұл шығаратын өнiм бiрлiгiне келетiн табыс.
AR = TR Q
(2)
Шектiк табыс – ол шығаратын өнiмдi бiр бiрлiкке көбейткенде түсетiн
қосымша табыс, яғни:
MR= ΔTRΔQ
(3)
Бұл екi формуладағы: AR - орташа табыс;
TR - жалпы табыс;
Q - өнiм көлемi;
MR – шектiк табыс. 5,131 бет.
Бәсекелес фирма үшiн р бағасы Q өндiрiс көлемiне байланысты емес.
Сондықтан шектi табыс MR= р, сондай -ақ орташа табыс AR = р.
Бәсекелес фирманың бiрiншi әрекетi – пайданы мейлiнше арттыру. Баға
орташа жалпы шығындардың ең төменгi деңгейiнен жоғары делiк, яғни:
Р АСmin
(4)
Пайданы мейлiнше арттыру үшiн келесi жағдай орындалғанша:
MR ≥ МС немесе жетiлген бәсеке жағдайында Р ≥ МС, өйткенi MR=р. 5,132
бет.
Мейлiнше көп пайда мынадай теңдiк орындалған жағдайда шығарылатын
өнiм көлемiне Q * сәйкес келедi.
Р = МС
(5 )
Бұл шарт жетiлген бәсекелес фирма үшiн пайдасын ең жоғары деңгейге
жеткiзетiн шарт болып табылады. Оны келесi 3- суреттен көре аламыз
2, 300 бет .
Баға МС
Р,АС
А
В Р= MR
Р
АС
D
С
min
О
Q * Q
Сурет-3 – Жетiлген бәсекелес фирманың пайдасын мейлiнше арттыру
Суреттен көрiп отырғанымыздай фирманың жалпы пайдасы АВСД тiк
төртбұрышының ауданына тең болады 4, 257 бет .
Ал монополиялық қысқа мерзiмдi жағдайда пайданы барынша көбейту
шарты MR=MC.
МR = Р (1Е +1) = МС (6)
Бұдан пайданы мейлiнше көбейту шартын келесi түрде көрсетуге болады:
Р (1Е +1) = МС
(7)
Жалпы жағдайда сұраныстың икемдiлiк коэфициентi Е 0, демек
монополиялық нарықта тауардың бағасы өндiрiстiң шектi шығынына қарағанда
жоғары болады, яғни Р МС. Пайданы барынша көбейту шартын 4- сурттен көре
аламыз 2, 325 бет .
Баға (Р) MC
Р1
Рm В
P2 А
MR AR
Q1 Q max Q2 Q
Сурет-4 – Монополистiң пайдасын барынша көбейту
Суреттен көрiп отырғанымыздай, монополиялық нарық бағасы өндiрiс
көлемi (Qm) мен сұраныс қисығының АR қиылысу нүктесi арқылы анықталады.
Яғни монополиялық баға Pm болып табылады. Ол келесi формуламен анықталады
5,195 бет .
Р = МС 1+1Ер
(8)
Мұндағы, Р - монополиялық баға;
МС – шектi шығындар;
Ер – сұраныстың бағалық икемдiлiгi 4, 307бет .
Ендi қысқа мерзiмдi кезеңде жетiлген бәсекелi фирманың шығындарын мейлiнше
азайтуды қарастырайық. Егер өнiм бағасы мүмкiн болатын жалпы орташа
Шығындардың ең төменгi мөлшерiнен төмен, ал орташа айнымалы шығындардың ең
төменгi шамасынан жоғары деп алсақ, онда келесiдей
FVC min P AC min
(9)
Бұл жағдайда фирма зиян шегедi және оның алдында өндiрiстi тоқтату
немесе қысқа мерзiмдi кезеңде қызметiн жалғастыру сияқты екi таңдау тұрады
1, 293 бет .
Өндiрiстi тоқтатқан кезде, фирма тұрақты шығындарға тең зиян
шегедi, яғни У= ТҒС. Өз қызметiн жалғастыра отырып, фирма ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика және бизнес факультетi
Макро-микра кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ МЕН МОНОПОЛИЯ – НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ ҚАРСЫ ТҮРЛЕРI
Орындаған:
2 курс студентi Копбергенова А.Д.
( қолы )
Ғылыми жетекшi:
Зейнолла С.Ж.
( қолы, күнi )
Алматы, 2004
ЖОСПАР
КIРIСПЕ
I.РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ СЫНЫПТАМАСЫ БЕЛГIЛЕРI МЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...5
1. Жетiлген бәсеке туралы
түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .5
2. Экономикадағы монополиялық
рынок ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .7
3.
Олигополия ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
II.ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯ РЫНОКТЫҢ ҚАРАМА- ҚАЙШЫ
ТҮРЛЕРI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...12
2.1 Қысқа мерзiмдi кезеңде жетiлген бәсеке және монополия рыноктары ... 12
2.2Ұзақ мерзiмдi кезеңдегi екi рыноктың
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... 19
III. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ОСЫ ЕКI РЫНОКТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ,
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .24
3.1 Елiмiздегi жетiлген бәсеке және монополиялық рыноктың экономикамызға
тигiзетiн оң және терiс
жақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
3.2 “Қазақтелеком” компаниясының бәсекелес және монополист компания ретiнде
экономикадағы қызмет ету
барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 26
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..30
КIРIСПЕ
Елiмiздiң рыноктық экономикаға өтуiне байланысты, экономикамыздың
рынок құрылымының сипаты күрделене түстi.
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн тек
қана рыноктың элементтерi сұраныс пен ұсыныс, баға бәсеке деп төтесiнен
айту қиын. Өйткенi бүгiнгi таңда фирмалар белгiлi бiр рынокта, белгiлi
бәсеке жағдайында жеке белгiлi рынок құрылымының негiзiнде әрекет жасайды.
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, фирма көлемiне, оның
рынокқа ену жеңiлдiгiне немесе олардың өзiндiк ерекшелiктерiне байланысты.
Осы рынок құрылымдарына келесiлердi айтуға болады:
1.Жетiлген бәсеке нарығы;
2.Монополия;
3.Монополиялық бәсеке;
4.Олигополиялық рынок.
Осылардың iшiнде жетiлген бәсеке мен монополиялық рынок құрылымының
басты қарама- қайшы түрлерi болып табылады. Сондықтан осы екi рынокты
салыстыру арқылы барлық рынок құрылымының қызмет ету механизмiн түсiнуге
болады.
Мұнда жетiлген бәсеке нарығында сатушылар мен сатып алушылар саны
көп болып, рыноктың қызмет етуi сұраныс пен ұсыныстың әсерiнен болып
бағаны белгiленген баға деп есептеп, рынокқа кiру мен шығу еркiн болады
1, 277 бет .
Ал, монополиялы рынок құрылымында тұтынушылардың алдында тек бiр iрi
өндiрушi тұрады. Тұтынушы қаласа да қаламасада монополистiң өнiмiн, оның
тағайындаған бағасы ретiнде пайдалынады. Монополист баға көлемiне толық
әсер етедi.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi бүгiнде рынок құрылымының қызмет етуi өте
күрделi болғандықтан, оны зерттеп салыстыру арқылы, олардың шаруашылық
қызметке тигiзер оң және терiс жақтарын түсiну.
Сондықтан мен микроэкономика пәнiнен курстық жұмысымның тақырыбын
“Жетiлген бәсеке мен монополия – нарықтық экономиканың қарсы түрлерi” деп
алдым.
Ендi осы рынок құрылымдарының қызмет ету механизмiне толық тоқталсақ.
I РЫНОК ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ СЫНЫПТАМА БЕЛГIЛЕРI МЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI
1. Жетiлген бәсеке туралы түсiнiк
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, әрбiр фирманың көлемiне,
тауардың сипатына, ол рынокқа ену жеңiлдiгiне ақпараттың қолда болуына
тәуелдi. Рынок құрылымын сыныптағанда оның негiзгi белгiсi болып сатушы
мен аларманның ықпалдылық деңгейiне, әсiресе ол ықпалдылық баға деңгейiне
байланысты 1,278 бет.
Жетiлген бәсеке қалыптасу үшiн ондаған фирмалар әрекет жасап, олардың
өзара келiсiм жасауға мүмкiндiгi болмауы тиiс. Сонымен зерттеу нысаны
бәсекелес фирма болып табылады, ал оның мақсаты тауар өндiру мен қызмет
көрсету және оларды нарықта сату барысында пайданы мейлiнше арттыру.
Жетiлген бәсекелес нарығы дегенiмiз - төмендегi шарттар орындалатын
нарық:
1.Нарықта өнiм ұсынатын тәуелсiз сатушылар саны көп және өнiмдерi
бiртектi болып келетiн;
2.Iр фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесi елеусiз.
Сондықтан, оның өнiм көлемi туралы өндiрiстiк шешiмдерi жалпы
ұсынысқа ықпал етпейдi, соған орай фирмалар нарықтар бағасына да
әсер ете алмайды;
3.Баға, технология, ықтимал пайда жөнiндегi ақпараттар белгiлi
болады;
4.Жаңа фирмалардың салаға кiруiне немесе одан шығуына тосқауылдар
жоқ.
Бәсекелес фирма нарықтық бағаға әсер ете алмайды, сондықтан ол
бағаны сырттан белгiленген баға ретiнде қабылдайды. Яғни, өндiрушi
өндiрiлген өнiмнiң кез-келген мөлшерiн рыноктық бағамен сатады. Олардың
сұраныс қисығы горизонталь болып қалады.
Р
Р0
D = MR
Q
Сурет- 1- Бәсекелес фирманың сұраныс қисығы
Суреттен көрiп отырғанымыздай өндiрiлген өнiм тұрақты (Q) тұрақты
бағамен (Po) сатылатындықтан, жалпы түсiм өсiмi немесе шектi түсiм MR
нарықтық бағаға тең болады, яғни MR = Po. Сондықтан жетiлген бәсеке
жағдайында шектi түсiм (MR) қисығы жеке фирманың сұраныс қисығымен (D)
сәйкес келедi 1, 283 бет .
Фирманың жалпы не ортақ табысы өндiрiс көлемiнен өндiрушi баға
көбейтiндiсiне тең , яғни TR = p * Q
Мұндағы: TR – жалпы түсiм;
р – баға;
Q - өнiм көлемi.
2. Экономикадағы монополиялық рынок
Жоғарыда бiз атап өткен жетiлген бәсекелес нарығында тауарды
сатушылар және сатып алушылар саны өте көп болады. Сондықтан олар тауардың
нарықтық бағасына әсер ете алмайды. Тауардың бағасы нарықтағы сұраныс пен
ұсыныс арасындағы байланыс арқылы анықталады. Ол рынокта өнiм
өндiрушiлердiң басты мақсаты пайданы ең жоғары деңгейге жеткiзу. Сондықтан
олар әрдайым ұтымды өнiм көлемiн анықтауға ұмтылады. Фирмалардың рынок
саласына енуi мен шығуы оңай болады.
Рынок құрылымында жетiлген бәсеке рыногына қарама-қайшы рынок түрi
бұл монополиялық рынок. Монополия жағдайында тұтынушылардың алдында бiр
ғана iрi өндiрушi тұрады. Демек, мұнда фирма және монополия түсiнiктерi
теңескен. Тұтынушы қаласа да, қаламаса да монополистiң өнiмiн пайдаланып,
оның тағайындаған бағасын қабылдауға мәжбүр болады.
Мысалы, жетiлген бәсеке мен монополия нақты түрде шын өмiрде сирек
кездеседi. Олар көбiнесе рынокта араласып, бiрақ бiр жағы басымырақ
болып келедi. Өйткенi жетiлген бәсекеде бiрдей тауарлар үшiн әр түрлi
болып көрiнуi мүмкiн. Ондай жалған көрiнiс дүкендердiң орналасқан жерiне,
қызмет көрсету деңгейiне, жарнамаға және тауар орамының ерекшелiгiне
байланысты 2,316 бет .
Бiздiң өмiрiмiзде жетiлген бәсеке көбiнесе астық, құнды қағаздар
және жемiс-жидек рыногында көп кездеседi.
Ал монополияның толық қамтитын түрi ол сол өнiмнiң алмастырушысы жоқ,
сол өнiмдi қайта тұтынуға келмейтiн немесе белгiлi фирмаға ерекше
құқықтар беру арқылы көрiнуi мүмкiн. Сондықтан монополия көбiнесе қызмет
көрсету саласында орын алады 3, 4 бет .
Мысалы, елiмiзде монополиялық көрiнiсi халыққа қызмет көрсету
саласында, яғни телекомуникация, электроэнергиясы, жылумен және ауыз суымен
қамту салаларында көрiнiс табуда. Өйткенi мұндай салаларда монополияның
көрiнiс табуы орынды, себебi электр торабын алатын болсақ, егер нарықта
екiншi бәсекелес фирма келу үшiн ол бүкiл сол аумаққа өз алдына электр
тораптарын таратуға алып келедi, ол дегенiмiз артық шығындарды туғызады.
Монополия кезiнде өндiрушi ұсыныс көлемiн толық өзi бақылайды, демек
монополиялық билiкке ие болады. Монополияның жетiлген бәсекеден басты
ерекшелiгi ол бағаға толық әсер ете алады. Сонымен, берiлген тауарды
өндiретiн тек бiр ғана жеке фирма бар және осы тауарды ауыстыратын басқа
тауарлар жоқ деп ұйғарсақ, онда мұндай нарық - монополия, ал фирманың өзi
– монополист деп аталады
4, 303 бет .
Бәсекелiк фирмадан айырмашылығы, рыноктық билiкке ие болған жағдайда
фирма тауарына сұраныс қисығы ылдилы, яғни жетiлген бәсекелiк рыноктың
сұраныс қисығы абсалюттi икемдi болса, монополиялы рынокта келесi
суреттегiдей 1,321 бет
Баға
Р2
Р1
Сұраныс (D)
Q2 Q1 Өнiм
көлемi
Сурет- 2 – Монополист тауарына сұраныс қисығы
Монополисттiң өнiм шығарушы ретiнде бәсекелес фирма сияқты өндiрiс
мақсаты – пайданы ең жоғары деңгейге жеткiзу болып табылады. Жетiлген
бәсекелi рынокқа қарағанда монополия жағдайында пайданы көбейтуге бiрнеше
саясаттар қолдана алады, олардың нәтижесi дереу көрiнiс табады. Монополист
сұраныс қисығының бұрыштық коэфициентi терiс сан болады. Сондықтан
монополист төменгi бағаны белгiлей отырып, өнiмнiң мөлшерiн нарықта
арттыруы мүмкiн. 5, 306 бет .
Рынокта монополияның қызмет етуiнiң басты ерекшелiгi кедергiлердiң
болуы. Оларға:
1. Өндiрiстiң басты ресурстарын жалғыз фирманың иемденуi; (мысалы,
Оңтүстiк Африка мемлекетiнiң “ De Beers” деген алмаз өндiретiн
компаниясы әлемдегi алмаз өндiру үлесi 80%- ды құрайды) 2, 318 бет .
2. Iрi өндiрiстiң басым болуы;
3. Жеке өндiрушiге мемлекет тарапынан белгiлi бiр тауардағы
өндiруге ерекше түрде (монополиялық) құқық беру; көп жағдайда арақ-шарап
өнiмдерi, қару-жарақ шығару, дәрi-дәрмекке қолданатын есiрткiлi заттар бiр
фирмада өндiрiледi.
Егер бiр өнiм иновациялы болып, бәсеке қабiлетi жоғары болса, оған
мемлекет патент немесе авторлық құқық бередi.
4. Бәсекелесудi әдiлетсiз жүргiзу, яғни бәсекелесiн ығыстыру
мақсатында өнiмдi өзiндiк құнынынан төмен бағамен сату. Мүндай монополия
рынокты экономикада кәсiпкерлiктiң дамуына керi әсер тигiзедi, сондықтан
мемлекет тарапынан бәсекенi әдiлетсiз жүргiзу қадағаланады
3, 27 бет .
3. Олигополия
Жетiлген бәсекелi және монополиялық рыногта өндiрушi фирма өз
тауарының бағасын және тиiмдi өнiм көлемiн анықтаған кезде тек қана
тұтынушының реакциясымен өзiнiң жеке өндiрiстiк мүмкiндiктерiн ғана
ескерiп отырады. Сондықтан бұл нарықтардағы пайданың жоғары деңгейге
жеткiзу, тек қана, орташа шығын, шектi шығын қисықтарын және сұраныс
қисығын шектеу арқылы iске асырылады.
Ал олигополия дегенiмiз тауардың көпшiлiгi бiрнеше iрi фирма
арқылы өндiрiледi. Ол фирмалардың рынокқа әр қайсысының әсерi айтарлықтай
болып табылады. Кейбiр олигополия монополист сияқты бағаға әсер етуi
мүмкiн. Мысалы, бiр класты автокөлiк нарығы 4, 370 бет .
Олигополия кезiнде баға қалыптасу жетiлген бәсекеге ұқсайды.
Мұндайда баға туралы олигополистердiң шешiмдерiн қабылдау жұмысы күрделене
түседi.
Олигополия нарығы төмендегiдей ерекшелiктерiмен сипатталады:
1. Нарықтағы көлемдi сату үлесi бар және бiр – бiрiмен бәсекелес
бiрнеше фирмалар болады;
2. Жоғарыда айтылған фирмаларды, көбiнесе басым (лидер) фирмалар
деп атайды және олар нарықтағы тауарлардың бағасы мен сату
көлемiнiң өзгеруiне едәуiр ықпал етедi;
3. Олигополиялық фирманың өндiрiс шешiмдерi тек қана тұтынушы iс-
әрекетiне ғана байланысты емес, сонымен қатар бәсекелес
фирмалардың стратегиялық шешiмдерiне де байланысты болады.
Олигополиялық фирмалар тауардың бағасы мен өнiм шығару көлемi
туралы шешiм қабылдағанда өзiмен бәсекелес фирмалардың барлық
мүмкiндiктерiн ескерiп, талдап отырады 2, 349 бет .
Олигополияның бiрнеше моделi бар. Оларға: Курно дуаполиясы, қарама –
қарсы мақсаттары бар екi жақтың ойыны, нарықта үстемдiк жүргiзiп тұрған
фирманың моделi және картель.
II ЖЕТIЛГЕН БӘСЕКЕ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯ РЫНОКТЫҢ ҚАРАМА ҚАЙШЫ ТҮРЛЕРI
2.1 Қысқа мерзiмдi кезеңдегi жетiлген бәсеке және монополия рыноктары
Жетiлген бәсекелi жағдайда фирманың көлемi шамалы болғандықтан ол
бағаға әсерiн тигiзе алмайды, ал монополиялық рынок бағаға өз үстемдiлiгiн
жүргiзедi 1, 281 бет .
Сондықтан қысқа және ұзақ мерзiмде фирма оңтайлы жағдай қалыптастыру
үшiн өнiм көлемiн немесе шығындарды өзгерту арқылы қол жеткiзедi. Ал
монополиялық рынок жетiлген бәсекелi рынокқа қарағанда күрделi. Монополист
фирма шығындарын есептеп қана қоймай, бағаның ұтымды деңгейiн қалыптастыру
керек, нарықта өзi жалғыз болғандықтан басқа бәсекелестер кiргiзбеу үшiн
немесе өнiм көлемiн арттыру үшiн көптеген iс- шаралар жүргiзедi.
Жалпы TR табыстан барлық экономикалық жұмсаған шығынды алғанда
экономикалық пайда болады:
П = ТR – ТС
(1)
Мұндағы, П – пайда;
ТR - жалпы табыс;
ТС – жалпы шығындар 5,131 бет .
Қысқа мерзiмдi кезеңде бәсекелес фирманың құрал- жабдығы тұрақты
болады да, ал өнiм шығару көлемi өзгерген кезде тек айнымалы ресурстар ғана
өзгередi, осыған сәйкес айнымалы шығындар өседi.
Орташа табыс – бұл шығаратын өнiм бiрлiгiне келетiн табыс.
AR = TR Q
(2)
Шектiк табыс – ол шығаратын өнiмдi бiр бiрлiкке көбейткенде түсетiн
қосымша табыс, яғни:
MR= ΔTRΔQ
(3)
Бұл екi формуладағы: AR - орташа табыс;
TR - жалпы табыс;
Q - өнiм көлемi;
MR – шектiк табыс. 5,131 бет.
Бәсекелес фирма үшiн р бағасы Q өндiрiс көлемiне байланысты емес.
Сондықтан шектi табыс MR= р, сондай -ақ орташа табыс AR = р.
Бәсекелес фирманың бiрiншi әрекетi – пайданы мейлiнше арттыру. Баға
орташа жалпы шығындардың ең төменгi деңгейiнен жоғары делiк, яғни:
Р АСmin
(4)
Пайданы мейлiнше арттыру үшiн келесi жағдай орындалғанша:
MR ≥ МС немесе жетiлген бәсеке жағдайында Р ≥ МС, өйткенi MR=р. 5,132
бет.
Мейлiнше көп пайда мынадай теңдiк орындалған жағдайда шығарылатын
өнiм көлемiне Q * сәйкес келедi.
Р = МС
(5 )
Бұл шарт жетiлген бәсекелес фирма үшiн пайдасын ең жоғары деңгейге
жеткiзетiн шарт болып табылады. Оны келесi 3- суреттен көре аламыз
2, 300 бет .
Баға МС
Р,АС
А
В Р= MR
Р
АС
D
С
min
О
Q * Q
Сурет-3 – Жетiлген бәсекелес фирманың пайдасын мейлiнше арттыру
Суреттен көрiп отырғанымыздай фирманың жалпы пайдасы АВСД тiк
төртбұрышының ауданына тең болады 4, 257 бет .
Ал монополиялық қысқа мерзiмдi жағдайда пайданы барынша көбейту
шарты MR=MC.
МR = Р (1Е +1) = МС (6)
Бұдан пайданы мейлiнше көбейту шартын келесi түрде көрсетуге болады:
Р (1Е +1) = МС
(7)
Жалпы жағдайда сұраныстың икемдiлiк коэфициентi Е 0, демек
монополиялық нарықта тауардың бағасы өндiрiстiң шектi шығынына қарағанда
жоғары болады, яғни Р МС. Пайданы барынша көбейту шартын 4- сурттен көре
аламыз 2, 325 бет .
Баға (Р) MC
Р1
Рm В
P2 А
MR AR
Q1 Q max Q2 Q
Сурет-4 – Монополистiң пайдасын барынша көбейту
Суреттен көрiп отырғанымыздай, монополиялық нарық бағасы өндiрiс
көлемi (Qm) мен сұраныс қисығының АR қиылысу нүктесi арқылы анықталады.
Яғни монополиялық баға Pm болып табылады. Ол келесi формуламен анықталады
5,195 бет .
Р = МС 1+1Ер
(8)
Мұндағы, Р - монополиялық баға;
МС – шектi шығындар;
Ер – сұраныстың бағалық икемдiлiгi 4, 307бет .
Ендi қысқа мерзiмдi кезеңде жетiлген бәсекелi фирманың шығындарын мейлiнше
азайтуды қарастырайық. Егер өнiм бағасы мүмкiн болатын жалпы орташа
Шығындардың ең төменгi мөлшерiнен төмен, ал орташа айнымалы шығындардың ең
төменгi шамасынан жоғары деп алсақ, онда келесiдей
FVC min P AC min
(9)
Бұл жағдайда фирма зиян шегедi және оның алдында өндiрiстi тоқтату
немесе қысқа мерзiмдi кезеңде қызметiн жалғастыру сияқты екi таңдау тұрады
1, 293 бет .
Өндiрiстi тоқтатқан кезде, фирма тұрақты шығындарға тең зиян
шегедi, яғни У= ТҒС. Өз қызметiн жалғастыра отырып, фирма ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz