Экономикалық ғаламдану
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Әлемдік экономикадағы ғаламдану үрдісі, мәні, негізгі белгілері және алғышарттары
2. Экономикалық ғаламдану және әлемдік шаруашылық тәртіптің өзгерісі, бағыттары мен мәселелері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Негізгі бөлім
1. Әлемдік экономикадағы ғаламдану үрдісі, мәні, негізгі белгілері және алғышарттары
2. Экономикалық ғаламдану және әлемдік шаруашылық тәртіптің өзгерісі, бағыттары мен мәселелері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
XXғ-ң екінші жартысындағы әлемдік шаруашылықтың эволюциясы жеке елдердің, әсіресе өнеркәсіптік дамыған елдердің экономикасының қарқынды дамуымен байланысты. Оның дамуының негізгі тенденциясы шаруашылық өмірдің интернационалдануы болды. Капитал, тауарлар мен адамдардың алып ағындарының бүкіл әлем бойынша қозғалысы және ақпаратпен қарқынды алмасу процесстері «ғаламдану» терминіне ие болды.
Тарихи көзқарас бойынша шаруашылықтың интернационалдану процесстері (ғаламдану) айырбас сферасынан бастау алады.
Ғаламдық үрдістердің түп-тамыры тарих тереңіне кетсе де, дегенмен ғаламдану—XXғ. феномені. Бұл көзқарасқа сәйкес өткен жүзжылдықты ғаламдану ғасыры деп анықтауға болады. Өткен ғасырдың идеялық-саяси нәтижелері қысқаша мынадай: адам құқықтары ең маңызды орында, демократия тираниядан күштірек, рынок әміршіл-әкімшіл экономикадан тиімдірек, ашықтылық өзін-өзі изоляциядан жақсы. Құндылықтар мен ұстанымдардың бұл жүйесін тарихи құрушы және белсенді таратушы Батыс болғанымен, бүгінгі әлемде бұл жүйе кең таралып, қолдауға ие болды.
Бүгінгі адамзатқа тән, көзқарастар мен әдіс-тәсілдердің жақындасуы қоғамдық тәжірибеде көрініс табады. «Социалистік лагердің» күйреуінен кейін рыноктық экономика, саяси демократия, идеялық плюрализм, ашық қоғам алға жылжудағы маңызды бағыттарға айналды. Тарихта бірінші рет Жер тұрғындарының басым бөлігі өмірлік құрылымның негізгі принциптерінің жалпы түсінігін шығаруда. Бұл—ғаламданудың идеялық фундаменті.
Жүз және екі жүз жыл бұрын сияқты ғасырдың соңы жаңа ғылыми-техникалық төңкеріске әкеледі. Интеллект, білім, технологиялар маңызды экономикалық активтерге айналуда. Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына кіретін, алдыңғы қатарлы елдерде ЖІӨ-ң жартысынан көбі интеллектуалды сыйымды өндірісте жасалады.
Компьютердің телекоммуникациялық торабтармен қосылуы адамзатқа зор болашақ береді. XXғ.-ң басында қол жеткізген әлемнің коммуникациялық бірлестігі сапалық жаңа мазмұнға ие болуда: ақпараттың үлкен көлемін тарату жылдамдығы адамдар мен тауарлардың қозғалу мүмкіндіктерінен айтарлықтай асып түседі. Ғаламдық ақпараттық кеңістік құрылуда.
Ақпараттық революция адамдардың және қоғамның өмірін түбегейлі өзгертеді. Ол уақыт пен кеңістікті қысқартады, шекараларды ашады, жер шарының кез келген нүктесінде байланыс орнатады, қызмет түрлерінің мазмұнын өзгертеді. Ол индивидтерді әлем азаматтарына айналдырады.
Тарихи көзқарас бойынша шаруашылықтың интернационалдану процесстері (ғаламдану) айырбас сферасынан бастау алады.
Ғаламдық үрдістердің түп-тамыры тарих тереңіне кетсе де, дегенмен ғаламдану—XXғ. феномені. Бұл көзқарасқа сәйкес өткен жүзжылдықты ғаламдану ғасыры деп анықтауға болады. Өткен ғасырдың идеялық-саяси нәтижелері қысқаша мынадай: адам құқықтары ең маңызды орында, демократия тираниядан күштірек, рынок әміршіл-әкімшіл экономикадан тиімдірек, ашықтылық өзін-өзі изоляциядан жақсы. Құндылықтар мен ұстанымдардың бұл жүйесін тарихи құрушы және белсенді таратушы Батыс болғанымен, бүгінгі әлемде бұл жүйе кең таралып, қолдауға ие болды.
Бүгінгі адамзатқа тән, көзқарастар мен әдіс-тәсілдердің жақындасуы қоғамдық тәжірибеде көрініс табады. «Социалистік лагердің» күйреуінен кейін рыноктық экономика, саяси демократия, идеялық плюрализм, ашық қоғам алға жылжудағы маңызды бағыттарға айналды. Тарихта бірінші рет Жер тұрғындарының басым бөлігі өмірлік құрылымның негізгі принциптерінің жалпы түсінігін шығаруда. Бұл—ғаламданудың идеялық фундаменті.
Жүз және екі жүз жыл бұрын сияқты ғасырдың соңы жаңа ғылыми-техникалық төңкеріске әкеледі. Интеллект, білім, технологиялар маңызды экономикалық активтерге айналуда. Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына кіретін, алдыңғы қатарлы елдерде ЖІӨ-ң жартысынан көбі интеллектуалды сыйымды өндірісте жасалады.
Компьютердің телекоммуникациялық торабтармен қосылуы адамзатқа зор болашақ береді. XXғ.-ң басында қол жеткізген әлемнің коммуникациялық бірлестігі сапалық жаңа мазмұнға ие болуда: ақпараттың үлкен көлемін тарату жылдамдығы адамдар мен тауарлардың қозғалу мүмкіндіктерінен айтарлықтай асып түседі. Ғаламдық ақпараттық кеңістік құрылуда.
Ақпараттық революция адамдардың және қоғамның өмірін түбегейлі өзгертеді. Ол уақыт пен кеңістікті қысқартады, шекараларды ашады, жер шарының кез келген нүктесінде байланыс орнатады, қызмет түрлерінің мазмұнын өзгертеді. Ол индивидтерді әлем азаматтарына айналдырады.
1. ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2006, 2007ж.
2. «Қазақстан—2030» даму Стратегиясы, 1997ж.
3. www. kisi. kz. ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Евразия ұлттық университетінің студенттеріне «Білім экономикасына инновация және білім арқылы жету» атты лекциясы.
4. www. vkgu. kz. «Қазақстан және ХСҰ»
5. Ғаламдану жағдайындағы ұлттық экономиканың теоретико-методологиялық аспектілері / Я.А.Аубакиров / «Ұлттық экономика ғаламдық даму векторында»: ғыл.-тәж.конф материалдары, желтоқсан, 2005ж, Алматы.
6. Ғаламдану жағдайларындағы ұлттық экономика /Я.А.Аубакиров/, Алматы, 2005ж.
7. Қазақстанның ұлттық мүдделері мен ғаламдану/Жатқанбаев.Е.Б, Байзакова К. И.,/ Алматы, 2004ж
8. Ұлттық экономиканың ғаламдану жағдайларындағы мәселелері мен перспективалары/Я.А.Аубакиров, М.С. Төлегенова/АльПари, 2005ж, №4.
9. Жаңа ғаламдық экономикадағы теңсіздіктің күшеюі/ Н.Бердсолл / Вопросы экономики, 2006ж.
10. Ғаламдық контекстегі экология мен экономика/И.Валлерстайн/, Вопросы экономики, 2006ж, №11
2. «Қазақстан—2030» даму Стратегиясы, 1997ж.
3. www. kisi. kz. ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Евразия ұлттық университетінің студенттеріне «Білім экономикасына инновация және білім арқылы жету» атты лекциясы.
4. www. vkgu. kz. «Қазақстан және ХСҰ»
5. Ғаламдану жағдайындағы ұлттық экономиканың теоретико-методологиялық аспектілері / Я.А.Аубакиров / «Ұлттық экономика ғаламдық даму векторында»: ғыл.-тәж.конф материалдары, желтоқсан, 2005ж, Алматы.
6. Ғаламдану жағдайларындағы ұлттық экономика /Я.А.Аубакиров/, Алматы, 2005ж.
7. Қазақстанның ұлттық мүдделері мен ғаламдану/Жатқанбаев.Е.Б, Байзакова К. И.,/ Алматы, 2004ж
8. Ұлттық экономиканың ғаламдану жағдайларындағы мәселелері мен перспективалары/Я.А.Аубакиров, М.С. Төлегенова/АльПари, 2005ж, №4.
9. Жаңа ғаламдық экономикадағы теңсіздіктің күшеюі/ Н.Бердсолл / Вопросы экономики, 2006ж.
10. Ғаламдық контекстегі экология мен экономика/И.Валлерстайн/, Вопросы экономики, 2006ж, №11
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Әлемдік экономикадағы ғаламдану үрдісі, мәні, негізгі белгілері және
алғышарттары
2. Экономикалық ғаламдану және әлемдік шаруашылық тәртіптің өзгерісі,
бағыттары мен мәселелері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
XXғ-ң екінші жартысындағы әлемдік шаруашылықтың эволюциясы жеке
елдердің, әсіресе өнеркәсіптік дамыған елдердің экономикасының қарқынды
дамуымен байланысты. Оның дамуының негізгі тенденциясы шаруашылық өмірдің
интернационалдануы болды. Капитал, тауарлар мен адамдардың алып ағындарының
бүкіл әлем бойынша қозғалысы және ақпаратпен қарқынды алмасу процесстері
ғаламдану терминіне ие болды.
Тарихи көзқарас бойынша шаруашылықтың интернационалдану процесстері
(ғаламдану) айырбас сферасынан бастау алады.
Ғаламдық үрдістердің түп-тамыры тарих тереңіне кетсе де, дегенмен
ғаламдану—XXғ. феномені. Бұл көзқарасқа сәйкес өткен жүзжылдықты ғаламдану
ғасыры деп анықтауға болады. Өткен ғасырдың идеялық-саяси нәтижелері
қысқаша мынадай: адам құқықтары ең маңызды орында, демократия тираниядан
күштірек, рынок әміршіл-әкімшіл экономикадан тиімдірек, ашықтылық өзін-өзі
изоляциядан жақсы. Құндылықтар мен ұстанымдардың бұл жүйесін тарихи құрушы
және белсенді таратушы Батыс болғанымен, бүгінгі әлемде бұл жүйе кең
таралып, қолдауға ие болды.
Бүгінгі адамзатқа тән, көзқарастар мен әдіс-тәсілдердің жақындасуы
қоғамдық тәжірибеде көрініс табады. Социалистік лагердің күйреуінен кейін
рыноктық экономика, саяси демократия, идеялық плюрализм, ашық қоғам алға
жылжудағы маңызды бағыттарға айналды. Тарихта бірінші рет Жер тұрғындарының
басым бөлігі өмірлік құрылымның негізгі принциптерінің жалпы түсінігін
шығаруда. Бұл—ғаламданудың идеялық фундаменті.
Жүз және екі жүз жыл бұрын сияқты ғасырдың соңы жаңа ғылыми-техникалық
төңкеріске әкеледі. Интеллект, білім, технологиялар маңызды экономикалық
активтерге айналуда. Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына кіретін,
алдыңғы қатарлы елдерде ЖІӨ-ң жартысынан көбі интеллектуалды сыйымды
өндірісте жасалады.
Компьютердің телекоммуникациялық торабтармен қосылуы адамзатқа зор
болашақ береді. XXғ.-ң басында қол жеткізген әлемнің коммуникациялық
бірлестігі сапалық жаңа мазмұнға ие болуда: ақпараттың үлкен көлемін тарату
жылдамдығы адамдар мен тауарлардың қозғалу мүмкіндіктерінен айтарлықтай
асып түседі. Ғаламдық ақпараттық кеңістік құрылуда.
Ақпараттық революция адамдардың және қоғамның өмірін түбегейлі
өзгертеді. Ол уақыт пен кеңістікті қысқартады, шекараларды ашады, жер
шарының кез келген нүктесінде байланыс орнатады, қызмет түрлерінің мазмұнын
өзгертеді. Ол индивидтерді әлем азаматтарына айналдырады.
1. Әлемдік экономикадағы ғаламдану үрдісі, мәні, негізгі белгілері
және алғышарттары
XX—XXIғ. аралығында ғаламдану ұғымы халықаралық саяси пікір-
таластардың міндетті элементіне айналды. Ғаламдану күннен күнге жаңа
қатысушылар мен қызмет сфераларын қамтып, тартуда бұл үрдіске қарсы күштер
де күннен күнге күшеюде.
Ғаламдану құбылысының негіздерін қарастыра отырып, бүгінгі
ғаламданудың кейбір белгілері өте ертеде көрінгенін атап өту жөн. Үрдістің
түп-тамыры колониялы империялардың құрылуы халықаралық экономикалық
қатынастардың алғашқы негіздерін қалаған кезден басталады. Алайда,
ғаламдану негізінде жатқан бүгінгі халықаралық экономикалық қатынастар сол
дәуірдегі қатынастардан мүлде өзгеше.
Колониализм дәуірінде қатынастар көбіне метрополиялар мен колониялар
арасында құрылды. Іс жүзінде бұл қатынастар метрополияларда өндірілген
дайын тауарлар мен бұйымдарды шикізат пен басқа да колониалды тауарларға
айырбасты ғана қамтыды. Ал бүгінгі жүйенің негіздері ең алдымен дамыған
елдер арасындағы тауарлы-экономикалық қатынастарда қаланады, яғни
метрополиялардың өздерінің арасында. Бұл қатынастар соңғы өте күрделі өнім
мен озық технологиялармен айырбасты білдіреді. Бұндай қатынастар түрлі
дамыған елдер мен аймақтардың тарихи қалыптасқан әртүрлі салалық
мамандануынан туындайды. Мысалы, АҚШ-ын жапондық электрондық өнеркәсіп
өнімдері қызықтырса, Жапонияны АҚШ-да жасалынған энергетикалық құрал-жабдық
қызықтырады .
Ең алдымен ғаламдану, шаруашылық өмірді интернационалдау,
халықаралық экономикалық қауымдастық, халықаралық экономикалық
интеграция ұғымдарының арасындағы ара-қатынасты анықтау керек.
Өндірістің халықаралық кооперациялануы, халықаралық еңбек бөлінісі,
сыртқы сауда мен тұтастай халықаралық экономикалық қатынастардың дамуы
нәтижесінде ұлттық экономикалардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігі
күшейіп, сыртқы фактордың есебінсіз олардың тұрақты дамуы мүмкін емес
болады. Бұл құбылыс шаруашылық өмірдің интернационалдануы деп аталады. Бұл
ұғымға мынадай жалпы анықтама беруге болады:
Шаруашылық өмірдің интернационалдануы—жеке елдердің экономикаларының
өзара байланысы мен өзара тәуелділігінің күшеюі, халықаралық экономикалық
қатынастардың ұлттық экономикаларға әсері, елдердің әлемдік шаруашылыққа
қатынасуы.
Экономиканың интернационалдануы өз дамуында бірнеше кезеңдерден өтті.
Бастапқыда ол халықаралық экономикалық қауымдастықты білдірді: ең алдымен
айналыс сферасын қамтып, халықаралық сауданың пайда болуымен байланысты
болды (XVIIIғ аяғы—XXғ басы). XIXғ аяғында халықаралық капитал қозғалысы
күш ала бастады.
Халықаралық экономикалық ынтымақтастық елдер мен халықтар арасында
тұрақты шаруашылық байланыстардың дамуын, қайта өндіру процесінің ұлттық
шекарадан шығуын білдіреді.
Келесі кезең халықаралық еңбек бөлінісі, капиталдың
интернационалдануы, ғылыми-техникалық прогресстің ғаламдық сипаты мен
ұлттық экономикалардың ашықтылық деңгейінің көтерілуі мен сауда
еркіндігінің нәтижесінде қалыптасқан халықаралық экономикалық интеграция
болды. Интеграция латын тілінен аударғанда (integratio) жеке бөліктердің
біреуге бірігуін білдіреді.
Халықаралық экономикалық интеграция—ұлттық экономикалардың жақындасуы
мен өзара бейімделуі, олардың интернационалдық масштабтардағы тұтас қайта
өндірістік процеске кіруі.
Халықаралық экономикалық интеграцияны жекелей ұлттық шаруашылықтар
арасындағы еңбек бөлінісі, олардың экономикаларының түрлі деңгейлерде,
түрлі формаларда терең де тұрақты өзара байланыстарды дамыту жолымен өзара
әрекеттесуі негізіндегі елдердің шаруашылық бірігу процесі ретінде
сипаттауға болады.
Халықаралық экономикалық интеграция--әлемдік экономика дамуының
жоғарғы, тиімді және перспективті баспалдағы, шаруашылық байланыстарды
интернационалдаудың сапалы жаңа және күрделі кезеңі. Бұл деңгейде ұлттық
экономикалардың жақындасуы ғана емес, экономикалық мәселелерді бірлесіп
шешу қамтамасыз етіледі. Демек, экономикалық интеграцияны шаруашылық
механизмдердің жақындасуына алып келетін, мемлекетаралық келісімдерге
айналып, мемлекетаралық органдармен ақылдасып реттелетін елдердің өзара
экономикалық әрекеттесу процесі ретінде түсіндіруге болады. Экономикалық
интеграция орын алады:
• түрлі елдердің ұлттық шаруашылықтары арасындағы ынтымақтастық;
• елдер арасындағы тауарлар, қызметтер, жұмыс күшінің қозғалуындағы
тосқауылдарды жоюда;
• жалғыз, жалпы рынок құру мақсатында жеке елдердің рыноктарының
жақындасуында;
• түрлі мемлекеттерге қатысты экономикалық субъектілердің арасындағы
айырмашылықтардың жойылуы;
• әрбір ұлттық экономикада шетелдік серіктестерді дискриминациялаудың
жойылуында.
Экономикалық интеграция үрдістері екіжақтық, аймақтық және ғаламдық
негізде жүріп жатыр. Бүгінгі күнгі интеграциялық бірлестіктердің сипатты
ерекшелігіне, олардың аймақтық деңгейдегі дамуын жатқызуға болады: жалпы
ұлттық және мемлекетаралық басқару органдары бар тұтас аймақтық шаруашылық
кешендер құрылуда.
Ғаламдану XX—XXIғ шегіндегі әлемдік экономика дамуының шешуші
үрдістерінің біріне айналып, шаруашылық өмірді интернационалдауды
дамытудағы сапалық жаңа кезең болып табылады. Ғаламдануға мамандардың және
жер шары тұрғындарының көзқарасы біртекті емес, тіпті қарама-қарсы деп
айтуға болады. Бұл ғаламдану үрдістерінің салдарларына түрлі қөзқарастың
болуымен байланысты. Біреулер онда әлемдік экономикалық жүйеге қауіпті
қатерді көрсе, басқалар экономикалық ілгерілеу құралын көреді. Сөзсіз
ғаламдану салдарлары оң немесе теріс сипатта болуы мүмкін. Бұл процестер
белгілі-бір қауіп-қатерлерді алып келеді, сонымен қатар мүмкіндіктер мен
артықшылықтар пайда болады.
Ғаламданудың дамуына негізгі алғышарттар болған: экономикалық
либерализация мен 1992ж басталған ЕЭҚ-ң қаржылық интеграциясы. Бұл үрдіс
мынадай сфераларды қамтыды: рыноктарды реттеу мен бақылаудың біртектілігі,
оларға барлық қатысушылардың қол жетізу мүмкіндігі жақсарды, капиталға
талаптардың стандартталуы, Европаның экономикалық интеграциясы, АҚШ банктік
жүйесінің ашылуы, әлемдік есептік жүйені стандарттау. Ғаламданудың
пайдалылығы мен кемшіліктері түрлі деңгейлерде, түрлі елдерде және түрлі
фирмалармен бірдей қабылданбайды.
Ғаламданудың дамуында көлік пен байланыс құралдарының сапалық жетілуі
де өз рөлін ойнады: халықтар, аймақтар мен континенттердің арасындағы
байланыстар жеделдеп қана қоймай, қысымдалып, ықшамдалып, халықтың көп
бөлігі қол жеткізе алатын болды. Алайда ғаламдану өнеркәсіптік дамыған
елдердің әлі де салыстырмалы тар тобын қамтуда, олар 60-тан артық ел
қатысатын, тиімді дамып жатқан бірнеше интеграциялық топтамалардың негізін
қалайды (ЕС, НАФТА, АТЭС, АСЕАН, МЕРКОСУР т.б.). 1997ж. осы елдерге әлемдік
ЖІӨ мен әлемдік сауданың ¾ бөлігі келді, бұл көрсеткіш ғаламдануды ғана
емес, әлемдік кеңістіктің аймақтануын білдіреді.
Әлемдік экономиканың ғаламдануына әкелетін негізгі алғышарттарды
(қозғаушы күштерді) былай топтастыруға болады:
1. Өндірістік, ғылыми-техникалық және технологиялық:
• өндіріс масштабтарының күрт өсуі;
• өндірістің жаңа технологиялық әдісіне көшу—жоғары, ғылыми сыйымды
технологиялар, тауарлар, қызметтер, идеялар, капиталдарды тез тарату
жолындағы тосқауылдарды жоятын жаңа технологиялардың тез және кең
таралуы.
• тауарлар мен қызметтердің, ресурстар мен идеялардың тез таралуын
қамтамасыз ететін көлік пен байланыс құралдарының сапалы жаңа түрлері.
Қазіргі кезде ақпаратты тарату бір сәтте жүзеге асырылады.
Экономикалық мүмкіндіктер және мәмілелер жайлы хабарлаулар бүкіл әлемге
тез таралады. Тауарлар мен кейбір қызмет түрлеріне бір жерден екінші
жерге жету үшін бірнеше күн, тіпті бірнеше апта қажет, ал ақпарат бір
сәтте таралады. Егер әлемнің бір бұрышында рынокта айтарлықтай өзгерістер
болып жатса, бүкіл қалған әлем ол туралы бірден хабардар болып отырады.
Әсіресе бұл қор биржасындағы, валюталық және тауарлық рыноктардағы
құбылыстар, ғылыми жаңалықтар үшін сипатты. Демек, серіктестердің
өндірістік ортақ қызметтесуіне басты тосқауыл болып келген бір-бірінен
алшақтығы жойыла бастады.
• интеллектуалды өзара айырбастың ғылыми және басқа да түрлері
нәтижесінде білімнің тез таралуы;
• озық технологиялардың көмегімен көлік және телекоммуникация шығындары
күрт қысқарды. Ақпаратты өңдеу, сақтау және пайдалану шығындары
айтарлықтай төмендеді, ал бұл ұлттық рыноктардың ғаламдық
интеграциясын жеңілдетеді.
2. Ұйымдастырушылық:
• өндірістік-шаруашылық қызметті жүзеге асырудың халықаралық формалары
(ТҰК): қызметі ұлттық шекарадан тыс шығатын, тұтас бір рыноктық
кеңістік құруға қызметтесе отырып, халықаралық сипатқа ие болатын
ұйымдастырушылық формалар;
• үкіметтік емес ұйымдардың көпұлттық немесе әлемдік деңгейге шығуы.
Жаңа ғаламдық рөлді ендігі кезде БҰҰ, ХВҚ, ДСҰ, Әлемдік банк сияқты
халықаралық ұйымдар ойнайды.
• көпұлттық компаниялардың және басқа да ұйымдардың, жеке де мемлекеттік
те, ғаламдық экономиканың негізгі қызмет етуші тұлғаларына айналуы.
3. Экономикалық:
• тауарлар мен қызметтер саудасының, капитал рыноктарының
либерализациясы, протекционизм саясатын шектеп, әлемдік саудаға
еркіндік берген экономикалық либерализацияның басқа да формалары.
• ірі корпорациялардың өсуі, соның ішінде өз қызметін ұлттық шекарадан
шығарып, әлемдік экономикалық кеңістікті игере бастаған компаниялар
мен қаржылық топтардың артуы;
• капиталдың бұрын соңды болмаған шоғырлануы мен орталықтануы, туынды
қаржылық-экономикалық құралдардың күрт өсуі, халықаралық валюталық
мәмілелерді іске асыру уақытының күрт қысқаруы;
• халықаралық экономикалық ұйымдардың макроэкономикалық саясаттың
біріңғай критерийлерін енгізуі, салықтық, аймақтық, аграрлық,
антимонополиялық саясатқа, жұмысбастылық аясындағы саясатқа
талаптардың унификациясы.
• унификация мен стандартизацияға беталыстың күшеюі. Барлық елдер үшін
біріңғай технология, экология, қаржылық ұйымдардың қызметіне,
бухгалтерлік және статистикалық есептілікке стандарттар күннен күнге
кеңірек қолданылуда. Тіпті білім мен мәдениетке де стандарттар
таралуда.
4. Ақпараттық:
• іскерлік қарым-қатынас, өндірістік, ғылыми-техникалық, экономикалық,
қаржылық ақпарат айырбас құралдарының радикалды өзгеруі; ақпаратты
алу, тарату және өңдеудің жаңа жүйелерінің пайда болуы мен дамуы
арқасында қаржылық және тауарлық рыноктарды, ноу-хау және кәсіптік
қызметтер рыноктарын қоса біріктіретін ғаламдық торабтар құрылды.
Ақпараттық қызмет көрсету электроникадағы жетістіктермен тікелей
байланысты—электронды поштаның пайда болуы, Интернет.
• бір орталықтан түрлі елдерде орналасқан өндірістерді басқаруға
мүмкіндік беретін жүйелердің құрылуы. Олар өндірістік, ғылыми-
техникалық, коммерциялық мәселелерді сол ел ішінде тұрғандай етіп,
жедел, уақытылы және тиімді шешуге мүмкіндік береді. Нақты уақытта
ақпаратпен алмасу менеджмент, маркетинг, қаржылық және инвестициялық
ағымдарды басқаруда революция жасап, өнімді өткізудің жаңа формалары
пайда болады (мысалы, электронды сауда).
• компьютеризация, электронды шоттар мен пластикалық карточкалар жүйесі,
спутниктік байланыс қаржылық ақпаратты бір сәтте жіберуге, келісім-
шарттар жасауға, қаржы құралдарын қашықтық пен мемлекеттік
шекаралардан тәуелсіз бір шоттан екінші шотқа жіберуге мүмкіндік
береді.
5. Саяси:
• мемлекеттік шекаралар қатаңдығының әлсіреуі, тұрғындардың, тауарлар
мен қызметтердің, капиталдардың қозғалу жеңілдігі мен еркіндігі;
• суық соғыс бітіп, Батыс пен Шығыс арасындағы саяси қайшылықтардың
шешілуі;
6. Әлеуметтік және мәдени:
• салт-дәстүрлер, әлеуметтік байланыстар мен әдет-ғұрыптар рөлінің
әлсіреуі, ұлттық шектелушіліктің жойылуы. Бұл өз кезегінде адамдардың
аумақтық, рухани және психологиялық қатынастардағы мобильділігін
көтеріп, халықаралық миграцияға әсер етеді.
• рыноктық экономика мен еркін сауда жүйесін бағалауда ғаламдық
біройшылдықтың пайда болуы. Жақында орын алған Батыстың рыноктық
экономикасы мен Шығыстың әлеуметтік экономикасы арасындағы
қайшылықтардың орнына шаруашылықтың рыноктық жүйесіне біржақты
көзқарас келді.
• ақпарат құралдарының, мәдениет пен өнердің ғаламдық біртекті
формаларының құрылу беталысы байқалуда. Ағылшын тілі халықаралық қарым-
қатынас тіліне айналып, мәдениетаралық қарым-қатынасты, білім алу мен
өзара түсінушілікті жеңілдетеді.
• дистанционды оқу жүйесін дамыту арқылы білім алудағы шекараларды жою;
Ғаламдану динамикасы ірі халықаралық оқиғалармен байланысты.
Ғаламдану процестерін ынталандырушы үш оқиға болды. Ең біріншісі 1985ж.
Люксембургта өткен Европалық қауымдастықтар конференциясы. Онда тауарлар,
адамдар, қызметтер мен капиталдың халықаралық қозғалысындағы еркіндікті
негіздеген Европалық акт қабылданды. Келесісі, 1986ж. Пунта дель Эстедағы
Тарифтер мен сауда жөніндегі басты келісім конференциясы (ГАТТ). Соңғысы
Германияның қайта қосылуы, СЭВ мен Варшава пактінің жойылуы.
Әлемдік экономиканың бүгінгі сапалық жаңа белгілерінің бұрынғы белгілерден
айырмашылығы қандай?
Біріншіден, бұрынғы халықаралық экономикалық байланыстар сол кезге
қалыптасқан колониалды империялардың шегінде дамыды, содан кейін ғана
метрополиялардың өздерінің арасында дамыды.
Бүгінгі ғаламдану үрдістері ең алдымен өнеркәсіптік дамыған елдердің
арасында таралып, екінші кезекте ғана бүгінгі дамушы елдерді қамтиды. Ұзақ
уақыт бойы шаруашылық өмірдің интернационалдануының ең басты формасы
халықаралық сауда, яғни метрополиялар мен колониялар арасындағы дайын
бұйымдарды колониалды агро-шикізаттық тауарларға айырбас түріндегі сауда
болды. Халықаралық сауданың негізгі бағыттары мен тауарлық құрамы
айтарлықтай өзгерді: дамыған елдердің өздерінің арасындағы тауар айналымы
басым орынға ие болды. Тауар ретінде машиналар, құрал-жабдықтар, ғылыми
сыйымды, жоғарытехнологиялық заттар мен басқа да дайын бұйымдар. Бұл,
салааралық емес, жекелеген елдердің салаішілік мамандануына негізделген
салаішілік сауда.
Ғаламдану негізіне айналған айырбастың емес, өндірістің
интернационалдануы болды. Бұның институционалды формасы, соңғы онжылдықта
қарқынды дамып жатқан трансұлттық корпорациялар (ТҰК). Бүгінгі халықарлық
сауда бір ТҰК шегінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Әлемдік экономикадағы ғаламдану үрдісі, мәні, негізгі белгілері және
алғышарттары
2. Экономикалық ғаламдану және әлемдік шаруашылық тәртіптің өзгерісі,
бағыттары мен мәселелері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
XXғ-ң екінші жартысындағы әлемдік шаруашылықтың эволюциясы жеке
елдердің, әсіресе өнеркәсіптік дамыған елдердің экономикасының қарқынды
дамуымен байланысты. Оның дамуының негізгі тенденциясы шаруашылық өмірдің
интернационалдануы болды. Капитал, тауарлар мен адамдардың алып ағындарының
бүкіл әлем бойынша қозғалысы және ақпаратпен қарқынды алмасу процесстері
ғаламдану терминіне ие болды.
Тарихи көзқарас бойынша шаруашылықтың интернационалдану процесстері
(ғаламдану) айырбас сферасынан бастау алады.
Ғаламдық үрдістердің түп-тамыры тарих тереңіне кетсе де, дегенмен
ғаламдану—XXғ. феномені. Бұл көзқарасқа сәйкес өткен жүзжылдықты ғаламдану
ғасыры деп анықтауға болады. Өткен ғасырдың идеялық-саяси нәтижелері
қысқаша мынадай: адам құқықтары ең маңызды орында, демократия тираниядан
күштірек, рынок әміршіл-әкімшіл экономикадан тиімдірек, ашықтылық өзін-өзі
изоляциядан жақсы. Құндылықтар мен ұстанымдардың бұл жүйесін тарихи құрушы
және белсенді таратушы Батыс болғанымен, бүгінгі әлемде бұл жүйе кең
таралып, қолдауға ие болды.
Бүгінгі адамзатқа тән, көзқарастар мен әдіс-тәсілдердің жақындасуы
қоғамдық тәжірибеде көрініс табады. Социалистік лагердің күйреуінен кейін
рыноктық экономика, саяси демократия, идеялық плюрализм, ашық қоғам алға
жылжудағы маңызды бағыттарға айналды. Тарихта бірінші рет Жер тұрғындарының
басым бөлігі өмірлік құрылымның негізгі принциптерінің жалпы түсінігін
шығаруда. Бұл—ғаламданудың идеялық фундаменті.
Жүз және екі жүз жыл бұрын сияқты ғасырдың соңы жаңа ғылыми-техникалық
төңкеріске әкеледі. Интеллект, білім, технологиялар маңызды экономикалық
активтерге айналуда. Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына кіретін,
алдыңғы қатарлы елдерде ЖІӨ-ң жартысынан көбі интеллектуалды сыйымды
өндірісте жасалады.
Компьютердің телекоммуникациялық торабтармен қосылуы адамзатқа зор
болашақ береді. XXғ.-ң басында қол жеткізген әлемнің коммуникациялық
бірлестігі сапалық жаңа мазмұнға ие болуда: ақпараттың үлкен көлемін тарату
жылдамдығы адамдар мен тауарлардың қозғалу мүмкіндіктерінен айтарлықтай
асып түседі. Ғаламдық ақпараттық кеңістік құрылуда.
Ақпараттық революция адамдардың және қоғамның өмірін түбегейлі
өзгертеді. Ол уақыт пен кеңістікті қысқартады, шекараларды ашады, жер
шарының кез келген нүктесінде байланыс орнатады, қызмет түрлерінің мазмұнын
өзгертеді. Ол индивидтерді әлем азаматтарына айналдырады.
1. Әлемдік экономикадағы ғаламдану үрдісі, мәні, негізгі белгілері
және алғышарттары
XX—XXIғ. аралығында ғаламдану ұғымы халықаралық саяси пікір-
таластардың міндетті элементіне айналды. Ғаламдану күннен күнге жаңа
қатысушылар мен қызмет сфераларын қамтып, тартуда бұл үрдіске қарсы күштер
де күннен күнге күшеюде.
Ғаламдану құбылысының негіздерін қарастыра отырып, бүгінгі
ғаламданудың кейбір белгілері өте ертеде көрінгенін атап өту жөн. Үрдістің
түп-тамыры колониялы империялардың құрылуы халықаралық экономикалық
қатынастардың алғашқы негіздерін қалаған кезден басталады. Алайда,
ғаламдану негізінде жатқан бүгінгі халықаралық экономикалық қатынастар сол
дәуірдегі қатынастардан мүлде өзгеше.
Колониализм дәуірінде қатынастар көбіне метрополиялар мен колониялар
арасында құрылды. Іс жүзінде бұл қатынастар метрополияларда өндірілген
дайын тауарлар мен бұйымдарды шикізат пен басқа да колониалды тауарларға
айырбасты ғана қамтыды. Ал бүгінгі жүйенің негіздері ең алдымен дамыған
елдер арасындағы тауарлы-экономикалық қатынастарда қаланады, яғни
метрополиялардың өздерінің арасында. Бұл қатынастар соңғы өте күрделі өнім
мен озық технологиялармен айырбасты білдіреді. Бұндай қатынастар түрлі
дамыған елдер мен аймақтардың тарихи қалыптасқан әртүрлі салалық
мамандануынан туындайды. Мысалы, АҚШ-ын жапондық электрондық өнеркәсіп
өнімдері қызықтырса, Жапонияны АҚШ-да жасалынған энергетикалық құрал-жабдық
қызықтырады .
Ең алдымен ғаламдану, шаруашылық өмірді интернационалдау,
халықаралық экономикалық қауымдастық, халықаралық экономикалық
интеграция ұғымдарының арасындағы ара-қатынасты анықтау керек.
Өндірістің халықаралық кооперациялануы, халықаралық еңбек бөлінісі,
сыртқы сауда мен тұтастай халықаралық экономикалық қатынастардың дамуы
нәтижесінде ұлттық экономикалардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігі
күшейіп, сыртқы фактордың есебінсіз олардың тұрақты дамуы мүмкін емес
болады. Бұл құбылыс шаруашылық өмірдің интернационалдануы деп аталады. Бұл
ұғымға мынадай жалпы анықтама беруге болады:
Шаруашылық өмірдің интернационалдануы—жеке елдердің экономикаларының
өзара байланысы мен өзара тәуелділігінің күшеюі, халықаралық экономикалық
қатынастардың ұлттық экономикаларға әсері, елдердің әлемдік шаруашылыққа
қатынасуы.
Экономиканың интернационалдануы өз дамуында бірнеше кезеңдерден өтті.
Бастапқыда ол халықаралық экономикалық қауымдастықты білдірді: ең алдымен
айналыс сферасын қамтып, халықаралық сауданың пайда болуымен байланысты
болды (XVIIIғ аяғы—XXғ басы). XIXғ аяғында халықаралық капитал қозғалысы
күш ала бастады.
Халықаралық экономикалық ынтымақтастық елдер мен халықтар арасында
тұрақты шаруашылық байланыстардың дамуын, қайта өндіру процесінің ұлттық
шекарадан шығуын білдіреді.
Келесі кезең халықаралық еңбек бөлінісі, капиталдың
интернационалдануы, ғылыми-техникалық прогресстің ғаламдық сипаты мен
ұлттық экономикалардың ашықтылық деңгейінің көтерілуі мен сауда
еркіндігінің нәтижесінде қалыптасқан халықаралық экономикалық интеграция
болды. Интеграция латын тілінен аударғанда (integratio) жеке бөліктердің
біреуге бірігуін білдіреді.
Халықаралық экономикалық интеграция—ұлттық экономикалардың жақындасуы
мен өзара бейімделуі, олардың интернационалдық масштабтардағы тұтас қайта
өндірістік процеске кіруі.
Халықаралық экономикалық интеграцияны жекелей ұлттық шаруашылықтар
арасындағы еңбек бөлінісі, олардың экономикаларының түрлі деңгейлерде,
түрлі формаларда терең де тұрақты өзара байланыстарды дамыту жолымен өзара
әрекеттесуі негізіндегі елдердің шаруашылық бірігу процесі ретінде
сипаттауға болады.
Халықаралық экономикалық интеграция--әлемдік экономика дамуының
жоғарғы, тиімді және перспективті баспалдағы, шаруашылық байланыстарды
интернационалдаудың сапалы жаңа және күрделі кезеңі. Бұл деңгейде ұлттық
экономикалардың жақындасуы ғана емес, экономикалық мәселелерді бірлесіп
шешу қамтамасыз етіледі. Демек, экономикалық интеграцияны шаруашылық
механизмдердің жақындасуына алып келетін, мемлекетаралық келісімдерге
айналып, мемлекетаралық органдармен ақылдасып реттелетін елдердің өзара
экономикалық әрекеттесу процесі ретінде түсіндіруге болады. Экономикалық
интеграция орын алады:
• түрлі елдердің ұлттық шаруашылықтары арасындағы ынтымақтастық;
• елдер арасындағы тауарлар, қызметтер, жұмыс күшінің қозғалуындағы
тосқауылдарды жоюда;
• жалғыз, жалпы рынок құру мақсатында жеке елдердің рыноктарының
жақындасуында;
• түрлі мемлекеттерге қатысты экономикалық субъектілердің арасындағы
айырмашылықтардың жойылуы;
• әрбір ұлттық экономикада шетелдік серіктестерді дискриминациялаудың
жойылуында.
Экономикалық интеграция үрдістері екіжақтық, аймақтық және ғаламдық
негізде жүріп жатыр. Бүгінгі күнгі интеграциялық бірлестіктердің сипатты
ерекшелігіне, олардың аймақтық деңгейдегі дамуын жатқызуға болады: жалпы
ұлттық және мемлекетаралық басқару органдары бар тұтас аймақтық шаруашылық
кешендер құрылуда.
Ғаламдану XX—XXIғ шегіндегі әлемдік экономика дамуының шешуші
үрдістерінің біріне айналып, шаруашылық өмірді интернационалдауды
дамытудағы сапалық жаңа кезең болып табылады. Ғаламдануға мамандардың және
жер шары тұрғындарының көзқарасы біртекті емес, тіпті қарама-қарсы деп
айтуға болады. Бұл ғаламдану үрдістерінің салдарларына түрлі қөзқарастың
болуымен байланысты. Біреулер онда әлемдік экономикалық жүйеге қауіпті
қатерді көрсе, басқалар экономикалық ілгерілеу құралын көреді. Сөзсіз
ғаламдану салдарлары оң немесе теріс сипатта болуы мүмкін. Бұл процестер
белгілі-бір қауіп-қатерлерді алып келеді, сонымен қатар мүмкіндіктер мен
артықшылықтар пайда болады.
Ғаламданудың дамуына негізгі алғышарттар болған: экономикалық
либерализация мен 1992ж басталған ЕЭҚ-ң қаржылық интеграциясы. Бұл үрдіс
мынадай сфераларды қамтыды: рыноктарды реттеу мен бақылаудың біртектілігі,
оларға барлық қатысушылардың қол жетізу мүмкіндігі жақсарды, капиталға
талаптардың стандартталуы, Европаның экономикалық интеграциясы, АҚШ банктік
жүйесінің ашылуы, әлемдік есептік жүйені стандарттау. Ғаламданудың
пайдалылығы мен кемшіліктері түрлі деңгейлерде, түрлі елдерде және түрлі
фирмалармен бірдей қабылданбайды.
Ғаламданудың дамуында көлік пен байланыс құралдарының сапалық жетілуі
де өз рөлін ойнады: халықтар, аймақтар мен континенттердің арасындағы
байланыстар жеделдеп қана қоймай, қысымдалып, ықшамдалып, халықтың көп
бөлігі қол жеткізе алатын болды. Алайда ғаламдану өнеркәсіптік дамыған
елдердің әлі де салыстырмалы тар тобын қамтуда, олар 60-тан артық ел
қатысатын, тиімді дамып жатқан бірнеше интеграциялық топтамалардың негізін
қалайды (ЕС, НАФТА, АТЭС, АСЕАН, МЕРКОСУР т.б.). 1997ж. осы елдерге әлемдік
ЖІӨ мен әлемдік сауданың ¾ бөлігі келді, бұл көрсеткіш ғаламдануды ғана
емес, әлемдік кеңістіктің аймақтануын білдіреді.
Әлемдік экономиканың ғаламдануына әкелетін негізгі алғышарттарды
(қозғаушы күштерді) былай топтастыруға болады:
1. Өндірістік, ғылыми-техникалық және технологиялық:
• өндіріс масштабтарының күрт өсуі;
• өндірістің жаңа технологиялық әдісіне көшу—жоғары, ғылыми сыйымды
технологиялар, тауарлар, қызметтер, идеялар, капиталдарды тез тарату
жолындағы тосқауылдарды жоятын жаңа технологиялардың тез және кең
таралуы.
• тауарлар мен қызметтердің, ресурстар мен идеялардың тез таралуын
қамтамасыз ететін көлік пен байланыс құралдарының сапалы жаңа түрлері.
Қазіргі кезде ақпаратты тарату бір сәтте жүзеге асырылады.
Экономикалық мүмкіндіктер және мәмілелер жайлы хабарлаулар бүкіл әлемге
тез таралады. Тауарлар мен кейбір қызмет түрлеріне бір жерден екінші
жерге жету үшін бірнеше күн, тіпті бірнеше апта қажет, ал ақпарат бір
сәтте таралады. Егер әлемнің бір бұрышында рынокта айтарлықтай өзгерістер
болып жатса, бүкіл қалған әлем ол туралы бірден хабардар болып отырады.
Әсіресе бұл қор биржасындағы, валюталық және тауарлық рыноктардағы
құбылыстар, ғылыми жаңалықтар үшін сипатты. Демек, серіктестердің
өндірістік ортақ қызметтесуіне басты тосқауыл болып келген бір-бірінен
алшақтығы жойыла бастады.
• интеллектуалды өзара айырбастың ғылыми және басқа да түрлері
нәтижесінде білімнің тез таралуы;
• озық технологиялардың көмегімен көлік және телекоммуникация шығындары
күрт қысқарды. Ақпаратты өңдеу, сақтау және пайдалану шығындары
айтарлықтай төмендеді, ал бұл ұлттық рыноктардың ғаламдық
интеграциясын жеңілдетеді.
2. Ұйымдастырушылық:
• өндірістік-шаруашылық қызметті жүзеге асырудың халықаралық формалары
(ТҰК): қызметі ұлттық шекарадан тыс шығатын, тұтас бір рыноктық
кеңістік құруға қызметтесе отырып, халықаралық сипатқа ие болатын
ұйымдастырушылық формалар;
• үкіметтік емес ұйымдардың көпұлттық немесе әлемдік деңгейге шығуы.
Жаңа ғаламдық рөлді ендігі кезде БҰҰ, ХВҚ, ДСҰ, Әлемдік банк сияқты
халықаралық ұйымдар ойнайды.
• көпұлттық компаниялардың және басқа да ұйымдардың, жеке де мемлекеттік
те, ғаламдық экономиканың негізгі қызмет етуші тұлғаларына айналуы.
3. Экономикалық:
• тауарлар мен қызметтер саудасының, капитал рыноктарының
либерализациясы, протекционизм саясатын шектеп, әлемдік саудаға
еркіндік берген экономикалық либерализацияның басқа да формалары.
• ірі корпорациялардың өсуі, соның ішінде өз қызметін ұлттық шекарадан
шығарып, әлемдік экономикалық кеңістікті игере бастаған компаниялар
мен қаржылық топтардың артуы;
• капиталдың бұрын соңды болмаған шоғырлануы мен орталықтануы, туынды
қаржылық-экономикалық құралдардың күрт өсуі, халықаралық валюталық
мәмілелерді іске асыру уақытының күрт қысқаруы;
• халықаралық экономикалық ұйымдардың макроэкономикалық саясаттың
біріңғай критерийлерін енгізуі, салықтық, аймақтық, аграрлық,
антимонополиялық саясатқа, жұмысбастылық аясындағы саясатқа
талаптардың унификациясы.
• унификация мен стандартизацияға беталыстың күшеюі. Барлық елдер үшін
біріңғай технология, экология, қаржылық ұйымдардың қызметіне,
бухгалтерлік және статистикалық есептілікке стандарттар күннен күнге
кеңірек қолданылуда. Тіпті білім мен мәдениетке де стандарттар
таралуда.
4. Ақпараттық:
• іскерлік қарым-қатынас, өндірістік, ғылыми-техникалық, экономикалық,
қаржылық ақпарат айырбас құралдарының радикалды өзгеруі; ақпаратты
алу, тарату және өңдеудің жаңа жүйелерінің пайда болуы мен дамуы
арқасында қаржылық және тауарлық рыноктарды, ноу-хау және кәсіптік
қызметтер рыноктарын қоса біріктіретін ғаламдық торабтар құрылды.
Ақпараттық қызмет көрсету электроникадағы жетістіктермен тікелей
байланысты—электронды поштаның пайда болуы, Интернет.
• бір орталықтан түрлі елдерде орналасқан өндірістерді басқаруға
мүмкіндік беретін жүйелердің құрылуы. Олар өндірістік, ғылыми-
техникалық, коммерциялық мәселелерді сол ел ішінде тұрғандай етіп,
жедел, уақытылы және тиімді шешуге мүмкіндік береді. Нақты уақытта
ақпаратпен алмасу менеджмент, маркетинг, қаржылық және инвестициялық
ағымдарды басқаруда революция жасап, өнімді өткізудің жаңа формалары
пайда болады (мысалы, электронды сауда).
• компьютеризация, электронды шоттар мен пластикалық карточкалар жүйесі,
спутниктік байланыс қаржылық ақпаратты бір сәтте жіберуге, келісім-
шарттар жасауға, қаржы құралдарын қашықтық пен мемлекеттік
шекаралардан тәуелсіз бір шоттан екінші шотқа жіберуге мүмкіндік
береді.
5. Саяси:
• мемлекеттік шекаралар қатаңдығының әлсіреуі, тұрғындардың, тауарлар
мен қызметтердің, капиталдардың қозғалу жеңілдігі мен еркіндігі;
• суық соғыс бітіп, Батыс пен Шығыс арасындағы саяси қайшылықтардың
шешілуі;
6. Әлеуметтік және мәдени:
• салт-дәстүрлер, әлеуметтік байланыстар мен әдет-ғұрыптар рөлінің
әлсіреуі, ұлттық шектелушіліктің жойылуы. Бұл өз кезегінде адамдардың
аумақтық, рухани және психологиялық қатынастардағы мобильділігін
көтеріп, халықаралық миграцияға әсер етеді.
• рыноктық экономика мен еркін сауда жүйесін бағалауда ғаламдық
біройшылдықтың пайда болуы. Жақында орын алған Батыстың рыноктық
экономикасы мен Шығыстың әлеуметтік экономикасы арасындағы
қайшылықтардың орнына шаруашылықтың рыноктық жүйесіне біржақты
көзқарас келді.
• ақпарат құралдарының, мәдениет пен өнердің ғаламдық біртекті
формаларының құрылу беталысы байқалуда. Ағылшын тілі халықаралық қарым-
қатынас тіліне айналып, мәдениетаралық қарым-қатынасты, білім алу мен
өзара түсінушілікті жеңілдетеді.
• дистанционды оқу жүйесін дамыту арқылы білім алудағы шекараларды жою;
Ғаламдану динамикасы ірі халықаралық оқиғалармен байланысты.
Ғаламдану процестерін ынталандырушы үш оқиға болды. Ең біріншісі 1985ж.
Люксембургта өткен Европалық қауымдастықтар конференциясы. Онда тауарлар,
адамдар, қызметтер мен капиталдың халықаралық қозғалысындағы еркіндікті
негіздеген Европалық акт қабылданды. Келесісі, 1986ж. Пунта дель Эстедағы
Тарифтер мен сауда жөніндегі басты келісім конференциясы (ГАТТ). Соңғысы
Германияның қайта қосылуы, СЭВ мен Варшава пактінің жойылуы.
Әлемдік экономиканың бүгінгі сапалық жаңа белгілерінің бұрынғы белгілерден
айырмашылығы қандай?
Біріншіден, бұрынғы халықаралық экономикалық байланыстар сол кезге
қалыптасқан колониалды империялардың шегінде дамыды, содан кейін ғана
метрополиялардың өздерінің арасында дамыды.
Бүгінгі ғаламдану үрдістері ең алдымен өнеркәсіптік дамыған елдердің
арасында таралып, екінші кезекте ғана бүгінгі дамушы елдерді қамтиды. Ұзақ
уақыт бойы шаруашылық өмірдің интернационалдануының ең басты формасы
халықаралық сауда, яғни метрополиялар мен колониялар арасындағы дайын
бұйымдарды колониалды агро-шикізаттық тауарларға айырбас түріндегі сауда
болды. Халықаралық сауданың негізгі бағыттары мен тауарлық құрамы
айтарлықтай өзгерді: дамыған елдердің өздерінің арасындағы тауар айналымы
басым орынға ие болды. Тауар ретінде машиналар, құрал-жабдықтар, ғылыми
сыйымды, жоғарытехнологиялық заттар мен басқа да дайын бұйымдар. Бұл,
салааралық емес, жекелеген елдердің салаішілік мамандануына негізделген
салаішілік сауда.
Ғаламдану негізіне айналған айырбастың емес, өндірістің
интернационалдануы болды. Бұның институционалды формасы, соңғы онжылдықта
қарқынды дамып жатқан трансұлттық корпорациялар (ТҰК). Бүгінгі халықарлық
сауда бір ТҰК шегінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz