Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
Кіріспе
Негізгі бөлім
2.1. мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын жасау және жаңарту
2.2. тәрбие мен оқыту
2.3. жалпы білім беру
Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер
Негізгі бөлім
2.1. мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын жасау және жаңарту
2.2. тәрбие мен оқыту
2.3. жалпы білім беру
Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер
Білім беру, біріншіден ғылым негіздеріне сай оқушыларды нақты фактілермен, қағида және түсініктермен, заңдылықтарымен қаруландыруды қамтамасыз етсе, екіншіден солардың негізінде, айналасындағы әр түрлі құбылыстырға олардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары кәсіби білім беру стандартының жасалу мақсаты болып оқушылардың оқу процесі барысында қажетті білім деңгейі мен дағдыларын алуды қамтамасыз ету табылады.
Оқу процесін ұйымдастыру оқушылардың міндетті білім деңгейін алуын, олардың оқу материалдарын толығымен меңгеруін және жеке шығармашылық тұлға ретінде қалыптасуына жағдай туғызуды қамтамасыз етуі тиіс.
Оқушының мемлекеттік компонент сабақтарына қойылатын міндетті аумағын игере отырып бакалаврдың дайындық деңгейін және жоғары білімнің құжаттарын жақын және алыс шетелдерде танылуын қамтамасыз ететін оқу материалдарын өз бетінше таңдау мүмкіндігі бар.
Бұл мемлекеттік стандарт жоғары кәсіби білім беру жүйесі шеңберінде оқытудың жалпы талаптарын қамтамасыз ете отырып, оқушылардың бітіруші жұмыс тақырыбын, және де бірқатар оқытылатын пәндерді таңдау мүмкіндіктерін бере отырып, әр оқушының жеке ыңғайына қарай оқытуды қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары кәсіби білім беру стандартының жасалу мақсаты болып оқушылардың оқу процесі барысында қажетті білім деңгейі мен дағдыларын алуды қамтамасыз ету табылады.
Оқу процесін ұйымдастыру оқушылардың міндетті білім деңгейін алуын, олардың оқу материалдарын толығымен меңгеруін және жеке шығармашылық тұлға ретінде қалыптасуына жағдай туғызуды қамтамасыз етуі тиіс.
Оқушының мемлекеттік компонент сабақтарына қойылатын міндетті аумағын игере отырып бакалаврдың дайындық деңгейін және жоғары білімнің құжаттарын жақын және алыс шетелдерде танылуын қамтамасыз ететін оқу материалдарын өз бетінше таңдау мүмкіндігі бар.
Бұл мемлекеттік стандарт жоғары кәсіби білім беру жүйесі шеңберінде оқытудың жалпы талаптарын қамтамасыз ете отырып, оқушылардың бітіруші жұмыс тақырыбын, және де бірқатар оқытылатын пәндерді таңдау мүмкіндіктерін бере отырып, әр оқушының жеке ыңғайына қарай оқытуды қамтамасыз етеді.
1. Халық педагогикасының негіздері, Советхан Ғаббасов (Алматы 1995)
2. Педагогика Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова (Алматы 2004)
3. т.б. электронды әдебиеттер тізімі.
2. Педагогика Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова (Алматы 2004)
3. т.б. электронды әдебиеттер тізімі.
Жоспар;
Кіріспе
Негізгі бөлім
2.1. мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын жасау және
жаңарту
2.2. тәрбие мен оқыту
2.3. жалпы білім беру
Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер
Кіріспе
Білім беру, біріншіден ғылым негіздеріне сай оқушыларды нақты
фактілермен, қағида және түсініктермен, заңдылықтарымен қаруландыруды
қамтамасыз етсе, екіншіден солардың негізінде, айналасындағы әр түрлі
құбылыстырға олардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары кәсіби білім беру стандартының жасалу
мақсаты болып оқушылардың оқу процесі барысында қажетті білім деңгейі мен
дағдыларын алуды қамтамасыз ету табылады.
Оқу процесін ұйымдастыру оқушылардың міндетті білім деңгейін алуын,
олардың оқу материалдарын толығымен меңгеруін және жеке шығармашылық тұлға
ретінде қалыптасуына жағдай туғызуды қамтамасыз етуі тиіс.
Оқушының мемлекеттік компонент сабақтарына қойылатын міндетті аумағын
игере отырып бакалаврдың дайындық деңгейін және жоғары білімнің
құжаттарын жақын және алыс шетелдерде танылуын қамтамасыз ететін оқу
материалдарын өз бетінше таңдау мүмкіндігі бар.
Бұл мемлекеттік стандарт жоғары кәсіби білім беру жүйесі шеңберінде
оқытудың жалпы талаптарын қамтамасыз ете отырып, оқушылардың бітіруші жұмыс
тақырыбын, және де бірқатар оқытылатын пәндерді таңдау мүмкіндіктерін бере
отырып, әр оқушының жеке ыңғайына қарай оқытуды қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын жасауға, жаңартуға
(өзгертуге, өңдеуге) қойылатын талаптар
1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарын егізудің бастама тәртібі
Мемлекеттік білім берудің жалпыға міндетті стандарттарына
өзгертулер, қосымшалар енгізу Қазақстан Республикасы Үкіметінің 02.09.99
ж. № 1290 Мемлекеттік білім берудің жалпыға міндетті стандарттарын жасау,
бекіту және пайдалану мерзімін анықтау тәртіптері қаулысына сай
жүргізіледі.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарын жасау тәртібі
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы орталық атқарушы
органы мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттарын жасауды конкурстық
негізде ұйымдастырады.
3. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарын сараптамадан өткізу тәртібі
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын сараптамадан өткізу
тәртібі Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің 2004
жылдың 8 мамырындағы № 400 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік жалпыға
міндетті кәсіби білім стандарттарының жобаларын жасауға конкурстар өткізу
тәртіптеріне нұсқаулар негізінде анықталады.
4. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарын сараптамадан тәжірибелік енгізуден өткізу тәртібі
Бекітілген мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары
ведоствалық тәуелділігіне және меншік түріне қарамай келесі оқу жылынан
бастап барлық оқу орындарында бір мезгілде енгізіледі.
Жаңа мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары
технологиялары мен оқу әдістемелерін енгізу алдымен тәжірибелік байқау
ретінде кейбір оқу мекемелерінде жүргізіледі.
5. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын бекіту тәртібі
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттарын енгізу, олардың
жұмыс атқару мерзімдерін белгілеу Қазақстан Республикасының білім
саласындағы орталық атқару органы ұйымдастырған конкурстық комиссияның
шешімімен, мемлекеттік стандарттау, метрология және сертификаттау
мекемесімен келісілген жағдайда жүргізіледі.
6. Бұқаралық білім беру процесіне енгізу тәртібі
Жалпыға міндетті білім стандарттары жоғары білім беретін оқу
орындарының мемлекеттік білім деңгейіне сәйкес меншік нысандарына,
типтеріне және түрлеріне қарамай міндетті түрде сақталуы тиіс.
13 Академиялық дәреже алғандықты растайтын құжат пен оның қосымшасына
қойылатын талаптар
Оқуды бітіргендерге “бакалавр” дәрежесі беріліп, жоғары білім туралы
диплом және оқу жоспарына сәйкес меңгерілген пәндер бойынша бағалары мен
игерілген несиелер, академиялық сағаттар саны көрсетілген академиялық
анықтама тапсырылады.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жыл-
дарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) Қазақстан
Республикасы Президентінің 2004 жылғы 19 наурыздағы “Бәсекеге қабілетті
Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық
үшін” атты Қазақстан халқына Жолдауына, Қазақстан Республикасы
Президентінің 2001 жылғы 4 желтоқсандағы № 735 Жарлығымен бекітілген
Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарына
сәйкес әзірленді. Бағдарлама білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың
стратегиясын, негізгі бағыттарын, басымдықтарын, міндеттерін және оны іске
асыру тетіктерін айқындайды әрі Қазақстан Республикасының заңнамасына,
білім беру жүйесін басқару мен қаржыландыруға, құрылымы мен мазмұнына, кадр
саясатына және әлеуметтік саясатқа өзгерістер мен толықтырулар енгізу үшін
негіз болып табылады.
Осы Бағдарламаны әзірлеу жаңа экономикалық және әлеуметтік-мәдени
жағдайларда қазақстандық білім беру жүйесінің алдында тұрған білім беру
сапасын арттыруға, стратегиялық міндеттерді шешуге бағытталған түбегейлі
қайта өзгертулердің қажеттігінен туындады.
Бағдарлама Қазақстан Республикасы Президентінің 2000
жылғы 30 қыркүйектегі № 448 Жарлығымен бекітілген “Білім”
мемлекеттік бағдарламасын (бұдан әрі - “Білім” бағдарламасы) іске асырудың
нәтижелерін талдау негізінде әзірленді.
3. Білім беру жүйесінің жай-күйін талдау
Қазақстан Республикасын әлемдік қоғамдастық нарықтық экономикалы
мемлекет ретінде таныды. Тәуелсіздігінің қысқа тарихи кезеңінде еліміз
әлемдік қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада айтарлықтай өсуге қол
жеткізді.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейінің, елдің экономикалық қуаты мен
ұлттық қауіпсіздігінің өлшемдері ретінде білім беру жүйесінің, адам
ресурстарының рөлі мен маңызы арта түседі. Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі
өзгерістер білім беруге, одан ұтқырлықты, жаңа тарихи кезеңнің болмысына
барабар әрекет етуді және экономиканың даму қажеттіктеріне сай болуды талап
ете отырып әсерін тигізеді.
Жедел өзгеріп тұратын әлем және ақпарат легінің ұлғаюы жағдайында
іргелі пәндік білім міндетті, бірақ ол білім берудің жеткілікті нысанасы
болып табылмайды. Оқитындар қазақстандық білім беру жүйесі бағыт алған
білімнің, дағды-біліктің жиынтығын (білім үстемдігі) меңгеріп қана
қоймауға тиіс. Оқитындардың өзін барынша көрсете білу және қоғам өміріне
пайдалы түрде қатысу үшін (құзыреттілік) ақпаратты өз бетінше табу, талдау,
құрылымдау және тиімді пайдалану дағдысын бойына сіңіру әлдеқайда маңызды
да күрделі. Қазақстандық білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру
кеңістігінде лайықты орын алуына мүмкіндік бермейтін ескірген әдіснамалық
базасы, құрылымы мен мазмұны жағдайында дамуын жалғастыруда. Білім беру
мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр және оқитындарды қоғам өміріне
құзыретті, жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қатыстыра отырып даярлауға
бағдарланбаған. Өңірлік деңгейде білім беруді басқарудың біріздендірілген
жүйесінің болмауы, білім беру бөлімдерінде мамандардың штат санының
жетіспеушілігі білім беруді басқарудың тиімділігіне кері әсер етеді.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
Көптеген дамыған елдер мектепке дейінгі білім беруге тең қол жеткізу
үшін мүмкіндіктер жасайды. Бұл тек қаржыландыру деңгейінде ғана емес
(Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерінің білім берудің жалпы
бюджетінен 9,5 %, 1999 ж.), сонымен қатар балалардың толық күнге немесе
қысқа уақытқа келуіне негізделген мектепке дейінгі тәрбиенің әр түрлі
модельдерін жасаудан да айқын көрінеді: міндетті аналар мектептері,
сәбилерге арналған мектептер, 3-тен 5 жасқа дейінгі балаларға арналған
мектептер, ойын топтары, балаларды қарау және күту топтары.
Қазақстанда 2000 жылмен салыстырғанда мектепке дейінгі ұйымдардың
саны 12 бірлікке (1%), ал олардағы балалардың контингенті 25 421
балаға (18,7 %) өсті, бұл мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту
сұраныстарының өсуі мен осы сұраныстарды қанағаттандыру мүмкіндіктері
арасындағы теңсіздікті айғақтайды (1-кесте). Нәтижесінде мектепке дейінгі
ұйымдардағы 100 орынға 105-тен 130-ға дейін баладан келді. Тұтастай
алғанда, республика бойынша 22 мыңға жуық бала мектепке дейінгі ұйымдарға
орналасу үшін кезекте тұр, бес-алты жастағы 127 мың бала мектепалды
бағдарламаларымен қамтылуға тиіс.
1-кесте
Жылдар Желі Контингент
2000 1144 135287
2001 1167 146375
2002 1162 153965
2003 1156 160708
Мектепке дейінгі тәрбие жүйесінде 16,3 мың педагог қызметкер еңбек
етуде, олардың 38,7%-ының жоғары білімі, 52,8%-ының арнаулы орта
педагогикалық білімі, 6,4%-ының аяқталмаған жоғары педагогикалық білімі
және 2,1%-ының орта білімі бар. Мектепке дейінгі ұйымдар педагогтерінің
40 %-ының ғана жоғары және бірінші санаттары бар, ал 31,2 %-ының санаты
жоқ.
Мектепке дейінгі тәрбиенің нормативтік құқықтық және оқу-әдістемелік
базасы құрылуда. Мемлекеттік және орыс тілдеріндегі 82 атаудан тұратын
19 оқу-әдістемелік кешен әзірленді, сынақтан өткізілді және 20032004 оқу
жылында алғаш рет енгізілді.
1999 жылы Қазақстанда балалардың міндетті мектепалды дайындығы
енгізілді, бұл балаларды мектепалды дайындық бағдарламасымен қамтуға әсер
етті (1-диаграмма).
1-диаграмма
Балаларды мектепалды дайындықпен және мектепке дейінгі оқытумен қамту
көрсеткіштері (%)
Сонымен қатар мектепке дейінгі білім беруде де бірқатар проблемалар
бар. қазіргі таңда мектепалды дайындықтағы тек 40%-ға жуық бала ғана
жергілікті бюджет есебінен оқулықтармен қамтамасыз етілген. Жұмыс істеп
тұрған балабақшалардағы жиһаздар, спорттық мүкәммал, кітапхана қоры,
ойыншықтар, оқытудың көрнекі құралдары моральдық тұрғыдан ескірген және
табиғи тозған. Аудандық және қалалық білім беру бөлімдерінің 58%-ы ғана
мектепке дейінгі тәрбие мамандарымен жасақталған.
МКҚК (мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорындар) мәртебесіне ие
мектепке дейінгі ұйымдарды қалдық қағидаты бойынша қаржыландыру балалардың
балабақшада болу ақысының өсуіне әкеліп соқты және мектепке дейінгі
ұйымдарға аса мұқтаж халықтың табысы аз және әлеуметтік жағынан шетін
жіктеріне ауыр тиді.
Тұтас алғанда, мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бір жастан алты
жасқа дейінгі балалардың балабақшалармен қамтылуының төмендігін көрсетеді
(19,1%). Мектепалды дайындықтағы міндетті бағдарламаны бес жастағы
балалардың 40%-ы және алты жастағы 60% бала ғана алады.
Жалпы орта білім беру
Жалпы білім беретін мектептегі реформалардың шетелдік тәжірибесі
оқытудың мерзімін 12-13 жылға дейін ұзартуды, жоғары сатыдағы оқушылардың
оқудағы жетістіктері мен кәсіби оқытуды сыртқы бағалау жүйесін енгізуді
көздейді.
Қазақстанның жалпы орта білімі жалпы білім беретін мектептер санының
көбеюімен әрі демографиялық және көші-қон процестеріне орай жекелеген
өңірлерде шағын жинақталған мектептердің өсуіне ықпал еткен оқушылар
контингентінің азаюымен сипатталады (2-кесте).
2-кесте
Оқу жылы Мектептер саны Оқитындар контингенті
20002001 8109 3043,3
20012002 8171 3019,5
20022003 8164 3095,6
20032004 8260 3026,2
Республикада 4272 жалпы білім беретін шағын жинақталған мектеп (бұдан
әрі- ШЖМ) жұмыс істейді (жалпы мектептер санының 52%-ы). Оларда 429,1 мың
бала (жалпы оқитындар контигентінің 14,1%-ы) оқиды. ШЖМ-нің бір оқушысын
оқытуға жұмсалған шығын қалыпты мектепке қарағанда (өңірлерге байланысты)
30 – 100 %-ға жоғары. Мектептердің тұрғын жерден алыс орналасуына
байланысты 37 мың баланы тасымалдау ұйымдастырылған.
Қазіргі таңда 3687 (44,6%) қазақ тілінде оқытатын, 2069 (26,1%) қазақ
және орыс тілдерінде оқытатын жалпы білім беретін мектептер жұмыс істейді.
Мемлекеттік тілде оқытатын мектептердегі оқушылардың контингенті ұлғайып
келеді. Егер 2000 жылы оқушылардың 52,1%-ы мемлекеттік тілде оқыған
болса, ал бүгінгі таңда 54,8%-ы оқиды. Өзбек, ұйғыр, неміс, тәжік, украин
және басқа да ана тілдерінде оқытатын мектептер жұмыс істейді.
Республиканың жалпы білім беретін мектептерінде 270 мыңнан
астам педагог жұмыс істейді, оның ішінде 195,8 мыңының жоғары
білімі, 60 мыңнан астамының кәсіптік орта білімі бар. 36,5 мың педагог
жоғары санатты, 67 мыңы бірінші санатты. Шағын жинақталған мектептерде 64
мыңнан астам мұғалім жұмыс істейді.
Жалпы білім беретін мектептердің оқу процесіне оқушы-жетім балалар,
тұрмысы төмен және көп балалы отбасыларындағы балалар тегін қамтамасыз
етілетін 1-8 сыныптарға арналған жаңа буын оқулықтары енгізілген. Кәсіптік
мектептерде (лицейлерде), колледждерде арнайы пәндер бойынша отандық
оқулықтар енгізілуде.
“Білім” мемлекеттік бағдарламасын іске асыру нәтижесінде
психологиялық-медициналық-педагогик алық консультациялардың
саны 27 бірлікке артты, бұл арнайы оқытуға мұқтаж балаларды
анықтауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Республикада 614 интернат мекемелері жұмыс істейді, оларда мемлекет
есебінен 75 мыңға жуық жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған
балалар, тұрмысы төмен және көп балалы отбасыларынан шыққан балалар,
девиантты мінез-құлықты балалар тұрады; 18 балалар интернат-үйлері жұмыс
істейді, оның ішінде біреуі дене бітімінде кемшілігі бар балаларға
арналған, онда толық мемлекеттік қамқорлыққа алынған 2,8 мың бала
тәрбиеленуде.
5 отбасы үлгісіндегі балалар ауылы және 17 жасөспірімдер үйлері
ашылды, онда өмір сүру жағдайы отбасына жақын. Тәрбие берудің патронаттық
нысаны даму үстінде.
2000 жылдан бастап мектептен тыс ұйымдардың саны 25 бірлікке,
оқушыларды қамту 1,6 %-ға артты (3-кесте).
3-кесте
Оқу жылы Мектептен тыс ұйымдардыңКонтингент
саны
20002001 568 219126
20012002 598 251684
20022003 617 266547
20032004 629 291545
Сонымен қатар жалпы орта білім беруде өз шешімін күткен проблемалар
да анықталуда. Оқулықтар шығару тәжірибесінің, авторлар мектептерінің,
толыққанды сараптаманы қамтамасыз етудің қаржылық тетігін және
институционалдық қолдаудың жоқтығынан оқулықтардың сапасы педагогтер
қауымын қанағаттандырмай отыр.
Ескіргендерді пайдалану және қазіргі заманғы оқу жиһаздары мен
жабдықтарының, спорт мүкәммалының (әсіресе, ауылдық мектептерде) жоқтығы
мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру стандарттары талаптарын толық көлемде
орындауға мүмкіндік бермей отыр және балалар мен жасөспірімдер денсаулығына
кері әсерін тигізеді. Республиканың әрбір үшінші мектебінде пән
кабинеттері: химия, физика, биология, математика және т.б.,
мамандандырылған зертханалар мен спорт залдары жоқ.
256 мектеп авариялық жағдайда тұр. 2 мыңнан астам мектеп күрделі
жөндеуге мұқтаж. Еліміз бойынша оқушы орнына тапшылық 500 мыңға жуық
орынды құрайды.
Пәндік көзқарасқа негізделген мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттары оқушылардың өмір жолын таңдауына, мүдделері мен
перспективаларын нақты белгілеуіне оң негіз бола алмайды. Жоғары
сынып оқушыларының 30%-ы ғана өздерінің қабілеттеріне сәйкес келетін
кәсіптік қызметті саналы түрде таңдайды. Болашақ мектеп
түлектерінің 70%-ының өзін-өзі бағалау деңгейі өте төмен және өз бетінше
өмір сүруге дайын емес. Жоғары сатыда бейінді оқытудың жетіспеушілігінен
еңбек нарығында мектеп бітірушілерге деген сұраныс жоқ.
Кешенді тестілеудің нәтижелері талапкерлердің білім деңгейлерінің
жоғары еместігін көрсетеді. Қанағаттанарлық емес баға алғандар үлесі 5 жыл
бойы өзгеріссіз қалып отыр және олар 28-30%-ды құрайды. 2004 жылғы ұлттық
бірыңғай тестілеудің (ҰБТ) қорытындылары мектеп бітірушілердің 24,2%-ы
жинауға болатын 120 балдың 40 балдық өту деңгейін жинай алмағанын,
оқушылардың тек 0,7%-ы 101-120 балл жинап, үздік бағаларын дәлелдегенін
көрсетеді.
120 мыңнан астам мүмкіндігі шектеулі балалардың үштен бір бөлігі ғана
түзеу ұйымдарында арнайы білім берумен қамтылған. Арнайы білім берудің
нормативтік құқықтық және бағдарламалық-әдістемелік базасы, түзеу
мекемелері үшін педагог кадрларды даярлау және қайта даярлау жүйесі
жетілдіруді және жаңартуды қажет етеді. Мүмкіндіктері шектеулі балаларды
орталықтандырылған есепке алу жүйесі жоқ. Инклюзивтік білім беру нашар
дамуда.
Бастауыш және орта кәсіптік білім беру
Дамыған елдердегі кәсіптік білім беру жағдайына жасалған талдау
кадрларды даярлау процесіне қатысу үшін жұмыс берушілерді көтермелеу
тетіктерінің, сондай-ақ кәсіптік білім берудің сапасын (біліктілікті беру
мен қуаттау ұлттық орталықтары) реттеудің институционалдық негізінің бар
екенін және кәсіптік бағдарламалардың аса ұтқырлығы мен кірігуін
айғақтайды.
Қазақстан Республикасының бастауыш және орта кәсіптік білім беру
жүйесі 722 оқу орнынан, оның ішінде жалпы оқушылар контингенті 341,3 мың
адам 307 кәсіптік мектеп (лицейлер) пен 415 колледжден тұрады.
Кәсіптік бастауыш білім беретін оқу орындарында оқитындардың
контингенті 2000 жылдан бастап 2004 жылға дейін 10,3 мың адамға ұлғайды. (4-
кесте).
4-кесте
Оқу жылы КМ (КЛ) саныОқитындардың Мембюджет
контингенті қаражаты
есебінен
оқитындардың саны
20002001 306 88,3 75,4
20012002 312 88,1 72,1
20022003 312 89,6 82,3
20032004 307 98,7 91,3
2000 жылмен салыстырғанда колледждер саны жекеше оқу орындарын
ашу есебінен 101 бірлікке өсті. Колледждерде оқитындардың контингенті
86,5 мың адамға артты (5-кесте).
5-кесте
Оқу жылы Колледждер саны Оқитындардың Мембюджет қаражаты
контингенті есебінен оқитындардың
саны
20002001 314 156,1 43,8
20012002 349 189,8 45,7
20022003 382 207,9 54,8
20032004 415 242,6 63,3
Бастауыш және орта кәсіптік білім беретін оқу орындарында 28,1 мың
педагог жұмыс істейді. Оның ішінде 2231 адамның жоғары білімі
бар, 5647 адамның кәсіптік орта, қалғандарының техникалық
орта білімі бар. 7580 адам жоғары санатқа, 6989 адам бірінші
санатқа ие. Колледждерде 5 ғылым докторы және 96 ғылым
кандидаты жұмыс істейді.
Сонымен қатар, тез өзгеріп отырған экономикалық жағдайда білім беру
қызметтерінің реттелмеген нарығының дамуы, жұмыс беруші мен бастауыш
және орта кәсіптік білім беру жүйесі арасында әлеуметтік серіктестіктің
болмауы білім беру деңгейі және экономика секторлары бойынша кадрлар
даярлаудағы тепе-теңдіктің болмауына әкеп соқты. Тұрғындардың 10 мыңына
шаққанда техникалық және қызмет көрсету еңбегі мамандарын даярлаудың саны
жоғары білім беру саласына қарағанда едәуір төмен және ол колледждерде -
162 оқушыны, кәсіптік мектептерде - 66 оқушыны, ал жоғары оқу орындарында
439 студентті құрайды. Қызмет көрсету саласы және өндірістік емес сектор
үшін кадрларды даярлаудың артуы байқалады, ал техникалық, құрылыс және ауыл
шаруашылығы мамандарына деген сұраныс қанағаттанарлықсыз күйде қалып отыр
(2-диаграмма).
Жұмыс берушілер мен басқа да әлеуметтік серіктестер техникалық және
қызмет көрсету еңбегі мамандарын даярлау тапсырысын түзуге нашар тартылған.
Кәсіптік білім беруді және кадрларды даярлауды ұйымдастыруға экономиканың
жекеше секторының қаражаттарын тарту тетігі жоқ. Кәсіптік мектептердің 122
ғимараты (45%) күрделі жөндеуді, 115 ғимарат (42,1%) ағымдағы жөндеуді
талап етеді, кәсіптік циклдегі 153 кабинет, жалпы білім беру цикліндегі
146 кабинет, 108 оқу зертханасы, 78 оқу шеберханасы, 33 асхана, 72
медициналық пункт жетіспейді.
Өндірістік оқытуды ұйымдастыруға, оқу материалдарын, құралдар мен
жабдықтарды сатып алуға, кадрларды қайта даярлауға және олардың
біліктілігін арттыруға қаржы қаражаты бөлінбей отыр.
Бөлінген қаржы қаражаты, негізінен, жалақы мен әлеуметтік салық
төлеуге (54%), тамақтануға, киім-кешекке және стипендияға (23%),
коммуналдық қызметтер көрсетуге (10%), үй-жайларды күтіп-ұстауға және
қызметтер көрсетуге (3%) жұмсалады.
Кәсіптік мектептер мен колледждердегі кадр тапшылығы арнайы
пәндердің 934 оқытушысын және өндірістік оқыту шеберін құрайды. Кәсіптік
мектептер мен колледждердегі кадр құрамының қартаю, неғұрлым білікті
оқытушылардың шағын және орта бизнеске кету үрдісі сақталып отыр. Жас
мамандардың еңбекақының және педагогтің әлеуметтік мәртебесінің
төмендеуінен кәсіптік мектептер мен колледждердегі жұмыс істеуге деген
ынтасы жоқ.
Облыстық деңгейде кәсіптік білім беру және кадрларды даярлайтын оқу
орындарының басқару мен оқу-әдістемелік қамтамасыз ету құрылымы осы оқу
орындарының басқару және қаржыландыру функциялары жергілікті өкілді
орындарға және атқарушы билік органдарына берілген сәттен бастап
(1996 жыл) нығайтылмаған.
Кәсіптік білім беру мен техникалық және қызметтер көрсету еңбегі
кадрларын даярлаудың құрылымы мен білім беру бағдарламалары біліктілік
деңгейлері бойынша Техникалық және кәсіптік білім беру туралы ұсынымдарына
(ЮНЕСКО, 2001 жыл), білім беруді халықаралық стандартты жіктеу
бағдарламасының өлшемдеріне (БХСЖ, 1997 жыл) сәйкес келмейді, бұл кәсіптік
білім беру жүйесінің ұтқырлығын, икемділігін азайтады және әлемдік білім
кеңістігінде танылу ықтималдығын төмендетеді.
Жоғары білім беру
Әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінде жоғары және жоғары оқу
орнынан кейінгі білім беру жүйесінің дамуын талдау онда кредиттік
білім беру жүйесіне негізделген, кадрлар даярлаудың үш сатылы
моделінің кең тарағанын көрсетеді: бакалавриат-магистратура- Ph.D
докторантурасы. Бұл модель АҚШ университеттерінде және Еуропаның
көптеген елдерінде қолданылады. Ол неғұрлым икемді де тиімді болып
табылады, академиялық ұтқырлықты және еңбек нарығының тез өзгеріп
тұрған шағында түлектерге деген сұранысты қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының жоғары білім беру жүйесінде 180 жоғары оқу
орны және ЖОО-ның 86 филиалы бар. 9 жетекші университеттің ерекше мәртебесі
бар. Педагог кадрларды даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүйесін
жетілдіру мақсатында 2004 жылы 5 мемлекеттік педагогикалық ЖОО-ы ашылды.
Жоғары оқу орындарының саны, студенттер контингенті және мемлекеттік
білім беру тапсырысы өсіп отыр (6-кесте).
6-кесте
Оқу жылы Жоғары оқу орындарыОқитындардың Мемлекеттік
саны контингенті тапсырыс (оқуын
жалғастырушыларда
н басқасы)
20002001 181 440715 21970
20012002 182 514738 25265
20022003 173 590982 25465
20032004 180 656561 26465
Жоғары оқу орындарының 41 мың адамды құрайтын профессор-оқытушы
құрамының 2520-сы ғылым докторы және 11610-ы ғылым кандидаты. 10000
тұрғынға шаққандағы студенттердің саны 2000-2001 оқу жылындағы 257 адамнан
2003-2004 оқу жылында 439 адамға артқан.
2000 жылы қабылданған “Білім” мемлекеттік бағдарламасын іске асыру
барысында жоғары білім беру мамандықтарының жіктеуіші жетілдірілген. Оқу
процесінің технологиялы болуын қамтамасыз еткен бастауыш курстардың
біріздендірілген білім беру бағдарламаларымен қоса жоғары білім берудің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары әзірленді. Жоғары білімге даярлық
мамандықтары мен бағыттарының пәндері 7000 үлгі оқу бағдарламаларымен
қамтамасыз етілді.
Кәсіптік жоғары білім алуға тең қол жеткізуді қамтамасыз ету және
неғұрлым дайындалған жастарды іріктеу мақсатында кешенді тестілеу немесе
ұлттық бірыңғай тестілеу жүргізу және конкурстық негізде мемлекеттік
білім беру гранттары мен кредиттерін беру арқылы студенттер контингентін
қалыптастырудың жаңа моделі енгізілді.
Кадрларды даярлау жүйесін әлемде жалпы қабылданған бакалавр-магистр
моделіне көшірудің негіздері қаланды. Жоғары оқу орындарына айтарлықтай
академиялық еркіндік берілді. Оқытуда пайдаланылатын ғылыми зерттеулер
жанданып, академиялық ұтқырлық арта түсті. Қазақстан Республикасының 19
мыңға жуық азаматы әлемнің 35 елінде оқиды, оның ішінде 16,4 мыңы Ресей
жоғары оқу орындарында оқиды. 800 адам Қазақстан Республикасы Президентінің
“Болашақ” халықаралық стипендиясының иегері болды. Республиканың жоғары
оқу орындарында 8690 шетел азаматы оқиды.
Сонымен қатар жекелеген жоғары оқу орындарының және олардың көптеген
филиалдарының зияткерлік, кадрлық, материалдық-техникалық әлеуетінің
жетіспеуінен талапкерлердің және студенттердің даярлық деңгейіне қоятын
талаптарының төмендеуі мамандарды даярлау сапасының төмендеуіне әкеп
соқтырады. Бұл жоғары оқу орындарын кадрмен қамтамасыз етуге және олардың
материалдық-техникалық базасына қойылатын талаптарды күшейту бағытындағы
нормативтік құқықтық базаны жетілдіру қажеттігін туындатады.
Жоғары оқу орындарындағы бір бейінді мамандықтарға даярлау жоспарлы
экономикаға тән тұрақты салаларға және тұтынушыларға ғана бағдарланған.
Әлеуметтік серіктестік және кадрларды атаулы даярлау, әсіресе, өңірлік
деңгейде одан әрі дамытуды қажет етеді. Техникалық, аграрлық,
технологиялық, ветеринарлық мамандықтар бойынша мемлекеттік тілдегі
оқулықтар мен оқу құралдарының тапшылығы байқалады. Жоғары оқу
орындарындағы оқулықтардың, оқу-әдістемелік және ғылыми әдебиеттердің 50
%-ы жаңартуды талап етеді.
Қазақстандық және шетелдік білім беру бағдарламаларын, білім туралы
құжаттарды өзара есепке алу және өзара тану тетіктерін әзірлеу процесі баяу
жүруде, ол студенттер мен оқытушылардың академиялық ұтқырлығын тежейді.
Жоғары оқу орнынан кейінгі білім
Бюджеттік негіздегі аспирантура 48 мемлекеттік жоғары оқу
орнында, 5 мемлекеттік емес жоғары оқу орнында және 66 ғылыми ұйымда,
докторантура 15 мемлекеттік жоғары оқу орнында және 23 ғылыми ұйымда
жұмыс істейді.
Соңғы жылдары аспирантураны ғылыми дәреже алып бітірушілер 18%-
дай ғана, бұл ғылыми кадрларды даярлаудың қазіргі жүйесінің тиімділігінің
төмендігін көрсетеді.
Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламалары ғылыми және
ғылыми-педагог кадрларды даярлаудың сапасын басқаруға мүмкіндік бермейді.
Ғылыми жетекшілердің (консультанттардың), білім және ғылым ұйымдарының
аспиранттар мен докторанттарды оқыту нәтижелері үшін жауапкершілігі
төмендеген.
Бірқатар бағыттар, оның ішінде медицина мамандықтары
(трансплантология және жасанды органдар, нейрохирургия, гематология, емдік
дене шынықтыру, спорттық медицина және т.б.) бойынша ғылыми кадрларға деген
тапшылық бар, бұл республикада тиісті ғылыми мектептердің болмауына
байланысты. Ғылыми-зерттеу институттарында және жоғары оқу орындарында
кадрлардың “қартаюы” орын алуда. Егер 10 жыл бұрын ғылым докторларының
орташа жасы 56 жасты құраса, ал қазіргі уақытта 62 жасты құрайды, ғылым
кандидаттарының жасы тиісінше – 44 және 47 жас.
Ғылыми ұйымдардың жоғары оқу орындарының білім беру процесіне қатысуы
болмашы. Білім берудің мазмұны мен ғылымның қазіргі жағдайының арасындағы
алшақтық маман даярлаудан жаңа ғылыми идеяларды шығармашылықпен қабылдай
алатын, жаңа технологияларды алға апарушы және қазіргі заманғы
технологиялық процестерді басқара алатын зерттеуші маман даярлауға
толыққанды көшуді жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді.
Педагогика ғылымдары бойынша жүргізілген көптеген зерттеулердің
практикалық мәні төмен. Соңғы жылдары педагогика ғылымдары бойынша 140-қа
жуық докторлық және 600 кандидаттық диссертация қорғалғанына қарамастан,
ондаған жылдар бойы білім берудің барлық деңгейлерінде оқытудың әдістері
мен нысандары өзгеріссіз қалып отыр, дайын білімнің көзі ретіндегі
педагогтің міндеті туралы ескірген түсінік сақталған.
Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
Педагог мамандықтары бойынша базалық даярлықты оқитындар контингенті
167 мың адамнан астам және жылына 22 мыңнан астам мұғалім
шығаратын 34 жоғары оқу орны 19 педагогикалық мамандық бойынша жүргізеді.
Педагогтерді даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы:
2001 жылғы 5655 грант пен кредиттен 2004 жылы 6075-ке дейін өсті.
Қайта даярлау және біліктілігін арттырудан өткен мұғалімдердің саны
өсіп келеді: 2001 жылы - 42784 мұғалім, 2003 жылы – 48157. Алайда бұл
әрбір мұғалімнің біліктілік арттыру курстарынан кемінде бес жылда бір рет
өтуін міндеттейтін Білім туралы Қазақстан Республикасы Заңының
ережелерін іске асыру үшін жеткіліксіз, оған сәйкес жыл сайын 54000 мұғалім
біліктілігін арттырудан өтуге тиіс.
Бейіндік сыныпта оқытуды, 2 сыныптан бастап шетел тілдерін,
информатиканы оқытуды көздеу, кәсіптік мектептердің желісін кеңейту 28 мың
педагогикалық ставканы қосымша енгізуді талап етеді.
Жоғары оқу орындарының түлектерін ауылдық жерлерде жұмыс істеуге
тарту және орнықтыру тетігін әзірлеу қажет.
Жоғары оқу орындарының мүмкіндіктері педагог кадрлардың біліктілігін
арттыруда жан-жақты пайдаланылмайды. Педагог кадрлардың біліктілігін
арттыру және қайта даярлау мәселелерін шешу жөнінде шет елдермен тәжірибе
алмасу нашар дамыған. Білім беру ұйымдарының басшылары мен қызметкерлерінің
жаңа білім -білікті игеруін материалдық және моральдық тұрғыдан көтермелеу
тетіктері тиімді түрде жеткілікті пайдаланылмайды, практикалық қызметке
бағдарланған оқытудың белсенді тренингтік технологияларының енгізілуі
нашар.
Білім беруді ақпараттандыру
Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасына
сәйкес жалпы білім беретін мектептерді 100 пайызға компьютерлендіру
аяқталды. Орталық коммуникациялық торап құрылып, оған білім және ғылым
министрлігінің орталық аппаратының торабы және облыстық білім
департаменттерінің телекоммуникациялық тораптары қосылған. Жалпы орта білім
беретін ұйымдарға арналған электрондық оқулық басылымдары мектеп
пәндерінің 25%-ын қамтиды. Қашықтан оқытудың спутниктік арнасына
республиканың алты облысының 717 мектебі қосылған (8,7 %).
Сонымен қатар, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (бұдан
әрі - АКТ) дамыту және оларды білім беру саласында қолдану қажеттіктен
әлдеқайда артта қалуда.
Қазақстанда бір компьютерге жалпы білім беретін
мектептердегі 54 оқушыдан келеді, бұл ЮНЕСКО-ның
деректері бойынша ТМД елдерінің арасындағы ең жоғары көрсеткіштердің бірі
(Ресейде - 59). Сонымен қатар 2002 жылы Экономикалық ынтымақтастық және
даму ұйымы елдері бойынша бұл көрсеткіш 13-ке теңелді, Латвияда,
Венгрияда және Чех Республикасында бұл тиісінше 5, 9 және 15-ті құрады.
2004 жылдың басында Ұлыбританияның орта мектептерінде 1 компьютерге 5
оқушыдан келген, АҚШ-та – 4.
қазіргі таңда Интернет желісіне қосылуға Қазақстан
мектептерінің 44%-ы ғана қол жеткізген. Финляндияда 1999 жылы 90%-дан
астам мектеп, 2000 жылы Эстония мектептерінің 100%-ы, Австралия, Канада,
Исландия мектептерінің 80 %-ы, Венгрияда 58%, Экономикалық ынтымақтастық
және даму ұйымы елдері бойынша мектептердің орташа есеппен 52%-ы Интернет
желісіне шығу мүмкіндігіне қол жеткізген.
Кәсіптік мектептер (лицейлер) мен колледждерде бір компьютерге тиісінше 31
және 25 оқушыдан келеді. Интернет желісіне кәсіптік мектептердің
(лицейлердің) 39%-ы және колледждердің 51%-ы қосылған.
Жоғары білім беру деңгейінде ақпараттық жүйемен келісілген интерфейсі жоқ
оқу процесін басқаратын жеке оқшау жүйе жұмыс істейді.
Жекелеген жоғары оқу орындары ғана қашықтан оқытудың технологиясын
енгізген, кейбірінде аталған технология эксперименттік режимде іске
асырылуда.
Білім беруді қаржыландыру
Еліміздегі экономикалық жағдайдың тұрақтылығы білім беруге арналған
мемлекеттік бюджет шығыстарын едәуір арттыруға мүмкіндік берді (7-кесте).
7-кесте (млн. теңге)
2000 2001 20002 2003 2004
Мектепке 2975 3322 3880 4553 5742
дейінгі тәрбие
мен оқыту
Жалпы орта 60007 67224 81744 98906 124979
білім беру
Кәсіптік 2693 3018 3910 5299 6540
бастауыш білім
беру
Кәсіптік орта 2662 2528 2989 3495 5001
білім беру
Жоғары және 8120 9344 11783 12763 15506
жоғары оқу
орнынан
кейінгі білім
беру
Басқа да 4959 17640 14671 24505 33547
бағдарламалар
Жиынтығы 81416 103076 118977 149521 191315
ІЖӨ-ге % 3,1 3,1 3,2 3,4 3,8
Білім беруге арналған мемлекеттің шығыстары абсолютті артып қана
қоймай, оның өсуінің едәуір қарқынына қарамастан ІЖӨ-ге пайыздық қатынасы
да өсті.
Білім беру сапасын бағалау
Оқу жетістіктерін тәуелсіз сыртқы бағалау жүйесі: ұлттық бірыңғай
тестілеу (бұдан әрі - ҰБТ), мемлекеттік аралық бақылау (бұдан әрі - МАБ)
енгізілуде.
Дегенмен білім берудің барлық деңгейлерінің сапасын бақылаудың және
бағалаудың қолданыстағы тетігі білім берудің қазіргі нақты жай-күйін
толыққанды көрсете алмайды және басқару үшін кері байланыстың объективті
құралы бола алмайды.
білім беру ұйымдары қызметінің сапасын бағалау көрсеткіштері мен
өлшемдері жетілмеген, объективті мониторинг жоқ. Білім беру сапасын басқару
компоненттері бытыраңқы жұмыс істейді. Оқитындардың жетістіктерін сыртқы
бағалаудың мазмұны, мақсаты мен міндеттері қазіргі заманғы білім сапасына
деген талаптарға сай емес. Оқитындардың білім деңгейін салыстырмалы
зерттеулер жөніндегі халықаралық бағдарламаларға Қазақстан қатыспайды.
Білім және ғылым министрлігінің қолданыстағы статистика жүйесі қазіргі
заман талабына мағыналық та, технологиялық аспектілері жағынан да сәйкес
келмейді. Мазмұнды әрі оралымды емес, халықаралық стандарттарға сай
келетін, кешенділігі мен толықтығы жағынан қажетті бірізді статистикалық
ақпараттық ағын әзірленбеген. Білім беру көрсеткіштерінің жүйесі әр түрлі
негіздемелерден жиналған деректер жиынымен алмастырылады, олар
пысықталғаннан кейін әкімшілік есептілік терминдерінде түсіндіріледі.
Білім беру жүйесінде қалыптасқан ахуалдың негізгі себептері:
білім беру сапасын бағалауда объективтілікті қамтамасыз етпейтін
рәсімдердің басымдығы;
білім беру жүйесінің жаңадан еніп жатқан жайларға ден қоймауы, білім
беру құрылымының мазмұны мен қалыптасуының ескірген қағидаттарына
бейілділігі;
педагог кадрларды даярлау деңгейінің төмендігі, таңдаулы кадрлардың
тұрақтамауы, ұстаз еңбегінің материалдық жағынан нашар ынталандырылуы;
білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайтудың
жеткіліксіз қаржыландырылуы;
оқу-зертханалық, дене шынықтыру, ойын жабдықтарының, оқу және
әдістемелік әдебиеттердің қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келмеуі;
білім беру қызметтерінің нарығында сұраныс пен ұсыныстың ғылыми
негізделген ұзақ мерзімді болжамының болмауы;
сабақтас мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын және
білім берудің барлық деңгейлері мен сатыларына арналған бағдарламаларды,
олардың мониторингінің тетігін жасау және іске асыру кезінде әдіснамалық
қағидаттардың үйлесімсіздігі;
кәсіптік оқытуды және мамандар даярлауды ұйымдастыру процесіне жұмыс
берушілер мен әлеуметтік серіктестерді тарту тетіктерінің болмауы;
білім беру саласындағы құралдардың, әдістердің және бағалау қызметі
технологияларының жеткіліксіз әзірленуі;
педагог, ғылыми-педагог кадрлардың және өндірістік оқыту шеберлерін
қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесінің нашар дамуы;
білім беруді басқару жүйесін қамтитын бірыңғай ақпараттық білім беру
инфрақұрылымының болмауы.
Жаңа жүзжылдықтың басында елдегі экономикалық ахуалдың жақсаруы, сондай-
ақ “Білім” бағдарламасын іске асыру жөнінде қабылданған шаралар, тұтас
алғанда, білім беру жүйесіне оң әсерін тигізді. Алайда мұның өзі білім
беру жүйесінің нарықтық экономиканың және ашық азаматтық қоғамның
қажеттіктеріне сәйкессіздігін жою үшін жеткіліксіз.
Келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, құрылымдық
өзгерістер, білім берудің мазмұнын жаңарту және балаларды оқыту мен
тәрбиелеу сапасын жетілдіру, республиканы дамытудың қазіргі заманғы
әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайлары мен дамуы жоғары елдердің
озық тәжірибесіне сәйкес мамандарды даярлау жөнінде шаралар қолдануды
қажет етеді.
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
Бағдарламаның мақсаты адам ресурстарын даярлау сапасын арттыру және
жеке тұлға мен қоғамның қажеттіктерін қанағаттандыру үшін Қазақстан
Республикасының 2010 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының
басымдықтары негізінде көп деңгейлі білім берудің ұлттық жүйесін жаңғырту
болып табылады.
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
халықтың барлық жіктері үшін сапалы білімге қол жеткізуді қамтамасыз
ету;
Білім беруді басқаруды одан әрі демократияландыру негізінде білім
берудің ұлттық жүйесінің жұмыс істеуінің нормативтік құқықтық базасын
жетілдіру;
қазақстандық патриотизмге, төзушілікке, биік мәдениетке, адам
құқықтары мен бостандықтарына құрметтеуге тәрбиелеу;
мемлекеттік тілді басым дамыту;
отандық дәстүрлер, әлемдік тәжірибе және тұрақты даму қағидаттары
негізінде білім берудің мазмұны мен құрылымын жаңарту;
12 жылдық жалпы орта білім беруге көшу;
БХСЖ өлшемдеріне сай кәсіптік білім беру және кадрларды даярлау
жүйесін қайта құрылымдау;
оқытудың жинақтаушы кредиттік жүйесіне негізделген кадрларды
даярлаудың біртұтас үш сатылы моделін жасау (бакалавриат – магистратура –
докторантура);
экономиканың барлық салалары үшін жоғары білікті және бәсекеге
қабілетті кадрларды даярлаудың сапасын арттыру;
әлемдік білім беру кеңістігіне ықпалдасу;
білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру;
білім берудің бірыңғай ақпараттық ортасын қалыптастыру;
білім беру процесін оқу-әдістемелік және ғылыми қамтамасыз етуді
жетілдіру;
білім беру жүйесінің материалдық-техникалық базасын нығайту;
білім беруді, ғылым мен өндірісті ықпалдастыру;
білім берудің сапасын арттыру үшін экономика секторларының
ресурстарын тартудың тетіктерін жасау;
педагог қызметкерлердің әлеуметтік мәртебесін арттыру, білім беру
жүйесін қаржымен, кадрмен қамтамасыз етуді жетілдіру, білім беру
менеджерлерін даярлау;
көп деңгейлі үздіксіз білім беру жүйесінде мемлекеттің, қоғамның және
жеке тұлғаның мүдделерінің теңдестігін қамтамасыз ету болып табылады.
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігі
Алға қойған міндеттерді іске асыру үшін:
білім берудің мазмұнын білім үстемдігі деңгейінен нәтижеге
бағдарланған құзыретті білімге өзгерту;
білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын, пәндік-
кеңістіктегі ортасын және оқу-әдістемелік қамтамасыз етілуін қазіргі
заманғы әлеуметтік-экономикалық жағдайларға және оқу-тәрбие процесінің
талаптарына сәйкес келтіру;
оқитындардың тілдік, ақпараттық, экологиялық, экономикалық және
құқықтық даярлығын күшейту;
білім берудің барлық деңгейлеріндегі кадрларды даярлау, қайта даярлау
және біліктілігін арттырудың кәсіптік білім беру бағдарламаларының
құрылымын және мазмұнын жетілдіру;
білім беру деңгейлерінің мазмұны мен оқудың ұзақтығы жағынан
сабақтастығын қамтамасыз ету қажет.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын арттырудың негізгі
бағыты балалардың жеке бас мәдениетінің негіздерін, мектепте оқытуға
қажетті дағдыларды, мемлекеттік тілді үйренуіне, зияткерлік және эмоциялық
дамуына, олардың табиғи және психикалық денсаулығын сақтауға және
бекемдеуге жағдай жасау болып табылады.
Халықтың мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту қызметтеріне деген
артып келе жатқан қажеттіктерін қанағаттандыру мақсатында:
түрлі бейінді (дене тәрбиесі-сауықтыру, гуманитарлық, спорттық,
эстетикалық, лингвистикалық, экологиялық, ата-аналарды оқыту жөніндегі,
мектепке дейінгі жастағы дарынды балалар үшін, мүмкіндігі шектеулі балалар
үшін т.б.) мектепке дейінгі орталықтарды;
отбасылық балабақшаларды;
түзеу және инклюзивті білім беру кабинеттерін;
қысқа мерзімде болу топтары бар жалпы білім беретін мектептер
базасындағы мектепке дейінгі шағын орталықтарды;
балалар бөбекжайын, балабақшаларды, бөбекжай бақшаларды;
“мектеп-балабақша” кешендерін;
білім беру ұйымдарының базасында мектепалды топтары мен сыныптарын ашу
және олардың материалдық-техникалық базаларын жаңарту үшін нормативтік
құқықтық және қаржылық жағдайларды жасау қажет.
Жергілікті жерлерде мектепке дейінгі тәрбие беруді басқару және
әдістемелік қамтамасыз етуді тиісті мамандар білім беруді басқару
органдарының құрамында жүзеге асыруға тиіс.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын қоғамның өзекті және
перспективалы қажеттіктеріне сәйкес ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету үшін
“Мектепке дейінгі балалық шақ” республикалық ғылыми-практикалық орталығы
құрылады. Орталық мектепке дейінгі білім беруді дамыту стратегиясын
әзірлейді және іске асырады, мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесінің
қызметін зерделейді және талдайды, мемлекеттік стандарттарды, инновациялық
жобаларды әзірлейді, оқу-әдістемелік құралдарына, ойыншықтарға, ойын
құралдарына және т.б. сараптау жүргізеді.
Жұмыс берушілердің мемлекеттік емес мектепке дейінгі ұйымдар желісін
дамытуға, сондай-ақ ірі кәсіпорындардың жанынан балабақшалар ашуға үлестік
қатысуын ынталандыру тетіктерін жасау қажет.
Мектепте оқу үшін тең бастапқы жағдайлар жасау үшін бес жастағы
балалар жалпы білім беретін мектептер мен мектепке дейінгі ұйымдар
базасында мектепалды даярлық бағдарламаларымен қамтылады.
Орта білім беру
Орта білім берудің мазмұны мынадай білім беру өрісін қамтиды: тіл және
әдебиет, адамтану, қоғамтану, математика, информатика, жаратылыстану, өнер,
технология, дене тәрбиесі.
Жалпы орта білім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
2.1. мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын жасау және
жаңарту
2.2. тәрбие мен оқыту
2.3. жалпы білім беру
Қорытынды
Пайданылған әдебиеттер
Кіріспе
Білім беру, біріншіден ғылым негіздеріне сай оқушыларды нақты
фактілермен, қағида және түсініктермен, заңдылықтарымен қаруландыруды
қамтамасыз етсе, екіншіден солардың негізінде, айналасындағы әр түрлі
құбылыстырға олардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Мемлекеттік жалпыға міндетті жоғары кәсіби білім беру стандартының жасалу
мақсаты болып оқушылардың оқу процесі барысында қажетті білім деңгейі мен
дағдыларын алуды қамтамасыз ету табылады.
Оқу процесін ұйымдастыру оқушылардың міндетті білім деңгейін алуын,
олардың оқу материалдарын толығымен меңгеруін және жеке шығармашылық тұлға
ретінде қалыптасуына жағдай туғызуды қамтамасыз етуі тиіс.
Оқушының мемлекеттік компонент сабақтарына қойылатын міндетті аумағын
игере отырып бакалаврдың дайындық деңгейін және жоғары білімнің
құжаттарын жақын және алыс шетелдерде танылуын қамтамасыз ететін оқу
материалдарын өз бетінше таңдау мүмкіндігі бар.
Бұл мемлекеттік стандарт жоғары кәсіби білім беру жүйесі шеңберінде
оқытудың жалпы талаптарын қамтамасыз ете отырып, оқушылардың бітіруші жұмыс
тақырыбын, және де бірқатар оқытылатын пәндерді таңдау мүмкіндіктерін бере
отырып, әр оқушының жеке ыңғайына қарай оқытуды қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын жасауға, жаңартуға
(өзгертуге, өңдеуге) қойылатын талаптар
1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарын егізудің бастама тәртібі
Мемлекеттік білім берудің жалпыға міндетті стандарттарына
өзгертулер, қосымшалар енгізу Қазақстан Республикасы Үкіметінің 02.09.99
ж. № 1290 Мемлекеттік білім берудің жалпыға міндетті стандарттарын жасау,
бекіту және пайдалану мерзімін анықтау тәртіптері қаулысына сай
жүргізіледі.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарын жасау тәртібі
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы орталық атқарушы
органы мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттарын жасауды конкурстық
негізде ұйымдастырады.
3. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарын сараптамадан өткізу тәртібі
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын сараптамадан өткізу
тәртібі Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің 2004
жылдың 8 мамырындағы № 400 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік жалпыға
міндетті кәсіби білім стандарттарының жобаларын жасауға конкурстар өткізу
тәртіптеріне нұсқаулар негізінде анықталады.
4. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарын сараптамадан тәжірибелік енгізуден өткізу тәртібі
Бекітілген мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары
ведоствалық тәуелділігіне және меншік түріне қарамай келесі оқу жылынан
бастап барлық оқу орындарында бір мезгілде енгізіледі.
Жаңа мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары
технологиялары мен оқу әдістемелерін енгізу алдымен тәжірибелік байқау
ретінде кейбір оқу мекемелерінде жүргізіледі.
5. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын бекіту тәртібі
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттарын енгізу, олардың
жұмыс атқару мерзімдерін белгілеу Қазақстан Республикасының білім
саласындағы орталық атқару органы ұйымдастырған конкурстық комиссияның
шешімімен, мемлекеттік стандарттау, метрология және сертификаттау
мекемесімен келісілген жағдайда жүргізіледі.
6. Бұқаралық білім беру процесіне енгізу тәртібі
Жалпыға міндетті білім стандарттары жоғары білім беретін оқу
орындарының мемлекеттік білім деңгейіне сәйкес меншік нысандарына,
типтеріне және түрлеріне қарамай міндетті түрде сақталуы тиіс.
13 Академиялық дәреже алғандықты растайтын құжат пен оның қосымшасына
қойылатын талаптар
Оқуды бітіргендерге “бакалавр” дәрежесі беріліп, жоғары білім туралы
диплом және оқу жоспарына сәйкес меңгерілген пәндер бойынша бағалары мен
игерілген несиелер, академиялық сағаттар саны көрсетілген академиялық
анықтама тапсырылады.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жыл-
дарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) Қазақстан
Республикасы Президентінің 2004 жылғы 19 наурыздағы “Бәсекеге қабілетті
Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық
үшін” атты Қазақстан халқына Жолдауына, Қазақстан Республикасы
Президентінің 2001 жылғы 4 желтоқсандағы № 735 Жарлығымен бекітілген
Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарына
сәйкес әзірленді. Бағдарлама білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың
стратегиясын, негізгі бағыттарын, басымдықтарын, міндеттерін және оны іске
асыру тетіктерін айқындайды әрі Қазақстан Республикасының заңнамасына,
білім беру жүйесін басқару мен қаржыландыруға, құрылымы мен мазмұнына, кадр
саясатына және әлеуметтік саясатқа өзгерістер мен толықтырулар енгізу үшін
негіз болып табылады.
Осы Бағдарламаны әзірлеу жаңа экономикалық және әлеуметтік-мәдени
жағдайларда қазақстандық білім беру жүйесінің алдында тұрған білім беру
сапасын арттыруға, стратегиялық міндеттерді шешуге бағытталған түбегейлі
қайта өзгертулердің қажеттігінен туындады.
Бағдарлама Қазақстан Республикасы Президентінің 2000
жылғы 30 қыркүйектегі № 448 Жарлығымен бекітілген “Білім”
мемлекеттік бағдарламасын (бұдан әрі - “Білім” бағдарламасы) іске асырудың
нәтижелерін талдау негізінде әзірленді.
3. Білім беру жүйесінің жай-күйін талдау
Қазақстан Республикасын әлемдік қоғамдастық нарықтық экономикалы
мемлекет ретінде таныды. Тәуелсіздігінің қысқа тарихи кезеңінде еліміз
әлемдік қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада айтарлықтай өсуге қол
жеткізді.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейінің, елдің экономикалық қуаты мен
ұлттық қауіпсіздігінің өлшемдері ретінде білім беру жүйесінің, адам
ресурстарының рөлі мен маңызы арта түседі. Қоғамдық қатынастар жүйесіндегі
өзгерістер білім беруге, одан ұтқырлықты, жаңа тарихи кезеңнің болмысына
барабар әрекет етуді және экономиканың даму қажеттіктеріне сай болуды талап
ете отырып әсерін тигізеді.
Жедел өзгеріп тұратын әлем және ақпарат легінің ұлғаюы жағдайында
іргелі пәндік білім міндетті, бірақ ол білім берудің жеткілікті нысанасы
болып табылмайды. Оқитындар қазақстандық білім беру жүйесі бағыт алған
білімнің, дағды-біліктің жиынтығын (білім үстемдігі) меңгеріп қана
қоймауға тиіс. Оқитындардың өзін барынша көрсете білу және қоғам өміріне
пайдалы түрде қатысу үшін (құзыреттілік) ақпаратты өз бетінше табу, талдау,
құрылымдау және тиімді пайдалану дағдысын бойына сіңіру әлдеқайда маңызды
да күрделі. Қазақстандық білім беру жүйесі оның әлемдік білім беру
кеңістігінде лайықты орын алуына мүмкіндік бермейтін ескірген әдіснамалық
базасы, құрылымы мен мазмұны жағдайында дамуын жалғастыруда. Білім беру
мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр және оқитындарды қоғам өміріне
құзыретті, жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қатыстыра отырып даярлауға
бағдарланбаған. Өңірлік деңгейде білім беруді басқарудың біріздендірілген
жүйесінің болмауы, білім беру бөлімдерінде мамандардың штат санының
жетіспеушілігі білім беруді басқарудың тиімділігіне кері әсер етеді.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
Көптеген дамыған елдер мектепке дейінгі білім беруге тең қол жеткізу
үшін мүмкіндіктер жасайды. Бұл тек қаржыландыру деңгейінде ғана емес
(Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерінің білім берудің жалпы
бюджетінен 9,5 %, 1999 ж.), сонымен қатар балалардың толық күнге немесе
қысқа уақытқа келуіне негізделген мектепке дейінгі тәрбиенің әр түрлі
модельдерін жасаудан да айқын көрінеді: міндетті аналар мектептері,
сәбилерге арналған мектептер, 3-тен 5 жасқа дейінгі балаларға арналған
мектептер, ойын топтары, балаларды қарау және күту топтары.
Қазақстанда 2000 жылмен салыстырғанда мектепке дейінгі ұйымдардың
саны 12 бірлікке (1%), ал олардағы балалардың контингенті 25 421
балаға (18,7 %) өсті, бұл мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту
сұраныстарының өсуі мен осы сұраныстарды қанағаттандыру мүмкіндіктері
арасындағы теңсіздікті айғақтайды (1-кесте). Нәтижесінде мектепке дейінгі
ұйымдардағы 100 орынға 105-тен 130-ға дейін баладан келді. Тұтастай
алғанда, республика бойынша 22 мыңға жуық бала мектепке дейінгі ұйымдарға
орналасу үшін кезекте тұр, бес-алты жастағы 127 мың бала мектепалды
бағдарламаларымен қамтылуға тиіс.
1-кесте
Жылдар Желі Контингент
2000 1144 135287
2001 1167 146375
2002 1162 153965
2003 1156 160708
Мектепке дейінгі тәрбие жүйесінде 16,3 мың педагог қызметкер еңбек
етуде, олардың 38,7%-ының жоғары білімі, 52,8%-ының арнаулы орта
педагогикалық білімі, 6,4%-ының аяқталмаған жоғары педагогикалық білімі
және 2,1%-ының орта білімі бар. Мектепке дейінгі ұйымдар педагогтерінің
40 %-ының ғана жоғары және бірінші санаттары бар, ал 31,2 %-ының санаты
жоқ.
Мектепке дейінгі тәрбиенің нормативтік құқықтық және оқу-әдістемелік
базасы құрылуда. Мемлекеттік және орыс тілдеріндегі 82 атаудан тұратын
19 оқу-әдістемелік кешен әзірленді, сынақтан өткізілді және 20032004 оқу
жылында алғаш рет енгізілді.
1999 жылы Қазақстанда балалардың міндетті мектепалды дайындығы
енгізілді, бұл балаларды мектепалды дайындық бағдарламасымен қамтуға әсер
етті (1-диаграмма).
1-диаграмма
Балаларды мектепалды дайындықпен және мектепке дейінгі оқытумен қамту
көрсеткіштері (%)
Сонымен қатар мектепке дейінгі білім беруде де бірқатар проблемалар
бар. қазіргі таңда мектепалды дайындықтағы тек 40%-ға жуық бала ғана
жергілікті бюджет есебінен оқулықтармен қамтамасыз етілген. Жұмыс істеп
тұрған балабақшалардағы жиһаздар, спорттық мүкәммал, кітапхана қоры,
ойыншықтар, оқытудың көрнекі құралдары моральдық тұрғыдан ескірген және
табиғи тозған. Аудандық және қалалық білім беру бөлімдерінің 58%-ы ғана
мектепке дейінгі тәрбие мамандарымен жасақталған.
МКҚК (мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорындар) мәртебесіне ие
мектепке дейінгі ұйымдарды қалдық қағидаты бойынша қаржыландыру балалардың
балабақшада болу ақысының өсуіне әкеліп соқты және мектепке дейінгі
ұйымдарға аса мұқтаж халықтың табысы аз және әлеуметтік жағынан шетін
жіктеріне ауыр тиді.
Тұтас алғанда, мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бір жастан алты
жасқа дейінгі балалардың балабақшалармен қамтылуының төмендігін көрсетеді
(19,1%). Мектепалды дайындықтағы міндетті бағдарламаны бес жастағы
балалардың 40%-ы және алты жастағы 60% бала ғана алады.
Жалпы орта білім беру
Жалпы білім беретін мектептегі реформалардың шетелдік тәжірибесі
оқытудың мерзімін 12-13 жылға дейін ұзартуды, жоғары сатыдағы оқушылардың
оқудағы жетістіктері мен кәсіби оқытуды сыртқы бағалау жүйесін енгізуді
көздейді.
Қазақстанның жалпы орта білімі жалпы білім беретін мектептер санының
көбеюімен әрі демографиялық және көші-қон процестеріне орай жекелеген
өңірлерде шағын жинақталған мектептердің өсуіне ықпал еткен оқушылар
контингентінің азаюымен сипатталады (2-кесте).
2-кесте
Оқу жылы Мектептер саны Оқитындар контингенті
20002001 8109 3043,3
20012002 8171 3019,5
20022003 8164 3095,6
20032004 8260 3026,2
Республикада 4272 жалпы білім беретін шағын жинақталған мектеп (бұдан
әрі- ШЖМ) жұмыс істейді (жалпы мектептер санының 52%-ы). Оларда 429,1 мың
бала (жалпы оқитындар контигентінің 14,1%-ы) оқиды. ШЖМ-нің бір оқушысын
оқытуға жұмсалған шығын қалыпты мектепке қарағанда (өңірлерге байланысты)
30 – 100 %-ға жоғары. Мектептердің тұрғын жерден алыс орналасуына
байланысты 37 мың баланы тасымалдау ұйымдастырылған.
Қазіргі таңда 3687 (44,6%) қазақ тілінде оқытатын, 2069 (26,1%) қазақ
және орыс тілдерінде оқытатын жалпы білім беретін мектептер жұмыс істейді.
Мемлекеттік тілде оқытатын мектептердегі оқушылардың контингенті ұлғайып
келеді. Егер 2000 жылы оқушылардың 52,1%-ы мемлекеттік тілде оқыған
болса, ал бүгінгі таңда 54,8%-ы оқиды. Өзбек, ұйғыр, неміс, тәжік, украин
және басқа да ана тілдерінде оқытатын мектептер жұмыс істейді.
Республиканың жалпы білім беретін мектептерінде 270 мыңнан
астам педагог жұмыс істейді, оның ішінде 195,8 мыңының жоғары
білімі, 60 мыңнан астамының кәсіптік орта білімі бар. 36,5 мың педагог
жоғары санатты, 67 мыңы бірінші санатты. Шағын жинақталған мектептерде 64
мыңнан астам мұғалім жұмыс істейді.
Жалпы білім беретін мектептердің оқу процесіне оқушы-жетім балалар,
тұрмысы төмен және көп балалы отбасыларындағы балалар тегін қамтамасыз
етілетін 1-8 сыныптарға арналған жаңа буын оқулықтары енгізілген. Кәсіптік
мектептерде (лицейлерде), колледждерде арнайы пәндер бойынша отандық
оқулықтар енгізілуде.
“Білім” мемлекеттік бағдарламасын іске асыру нәтижесінде
психологиялық-медициналық-педагогик алық консультациялардың
саны 27 бірлікке артты, бұл арнайы оқытуға мұқтаж балаларды
анықтауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Республикада 614 интернат мекемелері жұмыс істейді, оларда мемлекет
есебінен 75 мыңға жуық жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған
балалар, тұрмысы төмен және көп балалы отбасыларынан шыққан балалар,
девиантты мінез-құлықты балалар тұрады; 18 балалар интернат-үйлері жұмыс
істейді, оның ішінде біреуі дене бітімінде кемшілігі бар балаларға
арналған, онда толық мемлекеттік қамқорлыққа алынған 2,8 мың бала
тәрбиеленуде.
5 отбасы үлгісіндегі балалар ауылы және 17 жасөспірімдер үйлері
ашылды, онда өмір сүру жағдайы отбасына жақын. Тәрбие берудің патронаттық
нысаны даму үстінде.
2000 жылдан бастап мектептен тыс ұйымдардың саны 25 бірлікке,
оқушыларды қамту 1,6 %-ға артты (3-кесте).
3-кесте
Оқу жылы Мектептен тыс ұйымдардыңКонтингент
саны
20002001 568 219126
20012002 598 251684
20022003 617 266547
20032004 629 291545
Сонымен қатар жалпы орта білім беруде өз шешімін күткен проблемалар
да анықталуда. Оқулықтар шығару тәжірибесінің, авторлар мектептерінің,
толыққанды сараптаманы қамтамасыз етудің қаржылық тетігін және
институционалдық қолдаудың жоқтығынан оқулықтардың сапасы педагогтер
қауымын қанағаттандырмай отыр.
Ескіргендерді пайдалану және қазіргі заманғы оқу жиһаздары мен
жабдықтарының, спорт мүкәммалының (әсіресе, ауылдық мектептерде) жоқтығы
мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру стандарттары талаптарын толық көлемде
орындауға мүмкіндік бермей отыр және балалар мен жасөспірімдер денсаулығына
кері әсерін тигізеді. Республиканың әрбір үшінші мектебінде пән
кабинеттері: химия, физика, биология, математика және т.б.,
мамандандырылған зертханалар мен спорт залдары жоқ.
256 мектеп авариялық жағдайда тұр. 2 мыңнан астам мектеп күрделі
жөндеуге мұқтаж. Еліміз бойынша оқушы орнына тапшылық 500 мыңға жуық
орынды құрайды.
Пәндік көзқарасқа негізделген мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттары оқушылардың өмір жолын таңдауына, мүдделері мен
перспективаларын нақты белгілеуіне оң негіз бола алмайды. Жоғары
сынып оқушыларының 30%-ы ғана өздерінің қабілеттеріне сәйкес келетін
кәсіптік қызметті саналы түрде таңдайды. Болашақ мектеп
түлектерінің 70%-ының өзін-өзі бағалау деңгейі өте төмен және өз бетінше
өмір сүруге дайын емес. Жоғары сатыда бейінді оқытудың жетіспеушілігінен
еңбек нарығында мектеп бітірушілерге деген сұраныс жоқ.
Кешенді тестілеудің нәтижелері талапкерлердің білім деңгейлерінің
жоғары еместігін көрсетеді. Қанағаттанарлық емес баға алғандар үлесі 5 жыл
бойы өзгеріссіз қалып отыр және олар 28-30%-ды құрайды. 2004 жылғы ұлттық
бірыңғай тестілеудің (ҰБТ) қорытындылары мектеп бітірушілердің 24,2%-ы
жинауға болатын 120 балдың 40 балдық өту деңгейін жинай алмағанын,
оқушылардың тек 0,7%-ы 101-120 балл жинап, үздік бағаларын дәлелдегенін
көрсетеді.
120 мыңнан астам мүмкіндігі шектеулі балалардың үштен бір бөлігі ғана
түзеу ұйымдарында арнайы білім берумен қамтылған. Арнайы білім берудің
нормативтік құқықтық және бағдарламалық-әдістемелік базасы, түзеу
мекемелері үшін педагог кадрларды даярлау және қайта даярлау жүйесі
жетілдіруді және жаңартуды қажет етеді. Мүмкіндіктері шектеулі балаларды
орталықтандырылған есепке алу жүйесі жоқ. Инклюзивтік білім беру нашар
дамуда.
Бастауыш және орта кәсіптік білім беру
Дамыған елдердегі кәсіптік білім беру жағдайына жасалған талдау
кадрларды даярлау процесіне қатысу үшін жұмыс берушілерді көтермелеу
тетіктерінің, сондай-ақ кәсіптік білім берудің сапасын (біліктілікті беру
мен қуаттау ұлттық орталықтары) реттеудің институционалдық негізінің бар
екенін және кәсіптік бағдарламалардың аса ұтқырлығы мен кірігуін
айғақтайды.
Қазақстан Республикасының бастауыш және орта кәсіптік білім беру
жүйесі 722 оқу орнынан, оның ішінде жалпы оқушылар контингенті 341,3 мың
адам 307 кәсіптік мектеп (лицейлер) пен 415 колледжден тұрады.
Кәсіптік бастауыш білім беретін оқу орындарында оқитындардың
контингенті 2000 жылдан бастап 2004 жылға дейін 10,3 мың адамға ұлғайды. (4-
кесте).
4-кесте
Оқу жылы КМ (КЛ) саныОқитындардың Мембюджет
контингенті қаражаты
есебінен
оқитындардың саны
20002001 306 88,3 75,4
20012002 312 88,1 72,1
20022003 312 89,6 82,3
20032004 307 98,7 91,3
2000 жылмен салыстырғанда колледждер саны жекеше оқу орындарын
ашу есебінен 101 бірлікке өсті. Колледждерде оқитындардың контингенті
86,5 мың адамға артты (5-кесте).
5-кесте
Оқу жылы Колледждер саны Оқитындардың Мембюджет қаражаты
контингенті есебінен оқитындардың
саны
20002001 314 156,1 43,8
20012002 349 189,8 45,7
20022003 382 207,9 54,8
20032004 415 242,6 63,3
Бастауыш және орта кәсіптік білім беретін оқу орындарында 28,1 мың
педагог жұмыс істейді. Оның ішінде 2231 адамның жоғары білімі
бар, 5647 адамның кәсіптік орта, қалғандарының техникалық
орта білімі бар. 7580 адам жоғары санатқа, 6989 адам бірінші
санатқа ие. Колледждерде 5 ғылым докторы және 96 ғылым
кандидаты жұмыс істейді.
Сонымен қатар, тез өзгеріп отырған экономикалық жағдайда білім беру
қызметтерінің реттелмеген нарығының дамуы, жұмыс беруші мен бастауыш
және орта кәсіптік білім беру жүйесі арасында әлеуметтік серіктестіктің
болмауы білім беру деңгейі және экономика секторлары бойынша кадрлар
даярлаудағы тепе-теңдіктің болмауына әкеп соқты. Тұрғындардың 10 мыңына
шаққанда техникалық және қызмет көрсету еңбегі мамандарын даярлаудың саны
жоғары білім беру саласына қарағанда едәуір төмен және ол колледждерде -
162 оқушыны, кәсіптік мектептерде - 66 оқушыны, ал жоғары оқу орындарында
439 студентті құрайды. Қызмет көрсету саласы және өндірістік емес сектор
үшін кадрларды даярлаудың артуы байқалады, ал техникалық, құрылыс және ауыл
шаруашылығы мамандарына деген сұраныс қанағаттанарлықсыз күйде қалып отыр
(2-диаграмма).
Жұмыс берушілер мен басқа да әлеуметтік серіктестер техникалық және
қызмет көрсету еңбегі мамандарын даярлау тапсырысын түзуге нашар тартылған.
Кәсіптік білім беруді және кадрларды даярлауды ұйымдастыруға экономиканың
жекеше секторының қаражаттарын тарту тетігі жоқ. Кәсіптік мектептердің 122
ғимараты (45%) күрделі жөндеуді, 115 ғимарат (42,1%) ағымдағы жөндеуді
талап етеді, кәсіптік циклдегі 153 кабинет, жалпы білім беру цикліндегі
146 кабинет, 108 оқу зертханасы, 78 оқу шеберханасы, 33 асхана, 72
медициналық пункт жетіспейді.
Өндірістік оқытуды ұйымдастыруға, оқу материалдарын, құралдар мен
жабдықтарды сатып алуға, кадрларды қайта даярлауға және олардың
біліктілігін арттыруға қаржы қаражаты бөлінбей отыр.
Бөлінген қаржы қаражаты, негізінен, жалақы мен әлеуметтік салық
төлеуге (54%), тамақтануға, киім-кешекке және стипендияға (23%),
коммуналдық қызметтер көрсетуге (10%), үй-жайларды күтіп-ұстауға және
қызметтер көрсетуге (3%) жұмсалады.
Кәсіптік мектептер мен колледждердегі кадр тапшылығы арнайы
пәндердің 934 оқытушысын және өндірістік оқыту шеберін құрайды. Кәсіптік
мектептер мен колледждердегі кадр құрамының қартаю, неғұрлым білікті
оқытушылардың шағын және орта бизнеске кету үрдісі сақталып отыр. Жас
мамандардың еңбекақының және педагогтің әлеуметтік мәртебесінің
төмендеуінен кәсіптік мектептер мен колледждердегі жұмыс істеуге деген
ынтасы жоқ.
Облыстық деңгейде кәсіптік білім беру және кадрларды даярлайтын оқу
орындарының басқару мен оқу-әдістемелік қамтамасыз ету құрылымы осы оқу
орындарының басқару және қаржыландыру функциялары жергілікті өкілді
орындарға және атқарушы билік органдарына берілген сәттен бастап
(1996 жыл) нығайтылмаған.
Кәсіптік білім беру мен техникалық және қызметтер көрсету еңбегі
кадрларын даярлаудың құрылымы мен білім беру бағдарламалары біліктілік
деңгейлері бойынша Техникалық және кәсіптік білім беру туралы ұсынымдарына
(ЮНЕСКО, 2001 жыл), білім беруді халықаралық стандартты жіктеу
бағдарламасының өлшемдеріне (БХСЖ, 1997 жыл) сәйкес келмейді, бұл кәсіптік
білім беру жүйесінің ұтқырлығын, икемділігін азайтады және әлемдік білім
кеңістігінде танылу ықтималдығын төмендетеді.
Жоғары білім беру
Әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінде жоғары және жоғары оқу
орнынан кейінгі білім беру жүйесінің дамуын талдау онда кредиттік
білім беру жүйесіне негізделген, кадрлар даярлаудың үш сатылы
моделінің кең тарағанын көрсетеді: бакалавриат-магистратура- Ph.D
докторантурасы. Бұл модель АҚШ университеттерінде және Еуропаның
көптеген елдерінде қолданылады. Ол неғұрлым икемді де тиімді болып
табылады, академиялық ұтқырлықты және еңбек нарығының тез өзгеріп
тұрған шағында түлектерге деген сұранысты қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының жоғары білім беру жүйесінде 180 жоғары оқу
орны және ЖОО-ның 86 филиалы бар. 9 жетекші университеттің ерекше мәртебесі
бар. Педагог кадрларды даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүйесін
жетілдіру мақсатында 2004 жылы 5 мемлекеттік педагогикалық ЖОО-ы ашылды.
Жоғары оқу орындарының саны, студенттер контингенті және мемлекеттік
білім беру тапсырысы өсіп отыр (6-кесте).
6-кесте
Оқу жылы Жоғары оқу орындарыОқитындардың Мемлекеттік
саны контингенті тапсырыс (оқуын
жалғастырушыларда
н басқасы)
20002001 181 440715 21970
20012002 182 514738 25265
20022003 173 590982 25465
20032004 180 656561 26465
Жоғары оқу орындарының 41 мың адамды құрайтын профессор-оқытушы
құрамының 2520-сы ғылым докторы және 11610-ы ғылым кандидаты. 10000
тұрғынға шаққандағы студенттердің саны 2000-2001 оқу жылындағы 257 адамнан
2003-2004 оқу жылында 439 адамға артқан.
2000 жылы қабылданған “Білім” мемлекеттік бағдарламасын іске асыру
барысында жоғары білім беру мамандықтарының жіктеуіші жетілдірілген. Оқу
процесінің технологиялы болуын қамтамасыз еткен бастауыш курстардың
біріздендірілген білім беру бағдарламаларымен қоса жоғары білім берудің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары әзірленді. Жоғары білімге даярлық
мамандықтары мен бағыттарының пәндері 7000 үлгі оқу бағдарламаларымен
қамтамасыз етілді.
Кәсіптік жоғары білім алуға тең қол жеткізуді қамтамасыз ету және
неғұрлым дайындалған жастарды іріктеу мақсатында кешенді тестілеу немесе
ұлттық бірыңғай тестілеу жүргізу және конкурстық негізде мемлекеттік
білім беру гранттары мен кредиттерін беру арқылы студенттер контингентін
қалыптастырудың жаңа моделі енгізілді.
Кадрларды даярлау жүйесін әлемде жалпы қабылданған бакалавр-магистр
моделіне көшірудің негіздері қаланды. Жоғары оқу орындарына айтарлықтай
академиялық еркіндік берілді. Оқытуда пайдаланылатын ғылыми зерттеулер
жанданып, академиялық ұтқырлық арта түсті. Қазақстан Республикасының 19
мыңға жуық азаматы әлемнің 35 елінде оқиды, оның ішінде 16,4 мыңы Ресей
жоғары оқу орындарында оқиды. 800 адам Қазақстан Республикасы Президентінің
“Болашақ” халықаралық стипендиясының иегері болды. Республиканың жоғары
оқу орындарында 8690 шетел азаматы оқиды.
Сонымен қатар жекелеген жоғары оқу орындарының және олардың көптеген
филиалдарының зияткерлік, кадрлық, материалдық-техникалық әлеуетінің
жетіспеуінен талапкерлердің және студенттердің даярлық деңгейіне қоятын
талаптарының төмендеуі мамандарды даярлау сапасының төмендеуіне әкеп
соқтырады. Бұл жоғары оқу орындарын кадрмен қамтамасыз етуге және олардың
материалдық-техникалық базасына қойылатын талаптарды күшейту бағытындағы
нормативтік құқықтық базаны жетілдіру қажеттігін туындатады.
Жоғары оқу орындарындағы бір бейінді мамандықтарға даярлау жоспарлы
экономикаға тән тұрақты салаларға және тұтынушыларға ғана бағдарланған.
Әлеуметтік серіктестік және кадрларды атаулы даярлау, әсіресе, өңірлік
деңгейде одан әрі дамытуды қажет етеді. Техникалық, аграрлық,
технологиялық, ветеринарлық мамандықтар бойынша мемлекеттік тілдегі
оқулықтар мен оқу құралдарының тапшылығы байқалады. Жоғары оқу
орындарындағы оқулықтардың, оқу-әдістемелік және ғылыми әдебиеттердің 50
%-ы жаңартуды талап етеді.
Қазақстандық және шетелдік білім беру бағдарламаларын, білім туралы
құжаттарды өзара есепке алу және өзара тану тетіктерін әзірлеу процесі баяу
жүруде, ол студенттер мен оқытушылардың академиялық ұтқырлығын тежейді.
Жоғары оқу орнынан кейінгі білім
Бюджеттік негіздегі аспирантура 48 мемлекеттік жоғары оқу
орнында, 5 мемлекеттік емес жоғары оқу орнында және 66 ғылыми ұйымда,
докторантура 15 мемлекеттік жоғары оқу орнында және 23 ғылыми ұйымда
жұмыс істейді.
Соңғы жылдары аспирантураны ғылыми дәреже алып бітірушілер 18%-
дай ғана, бұл ғылыми кадрларды даярлаудың қазіргі жүйесінің тиімділігінің
төмендігін көрсетеді.
Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламалары ғылыми және
ғылыми-педагог кадрларды даярлаудың сапасын басқаруға мүмкіндік бермейді.
Ғылыми жетекшілердің (консультанттардың), білім және ғылым ұйымдарының
аспиранттар мен докторанттарды оқыту нәтижелері үшін жауапкершілігі
төмендеген.
Бірқатар бағыттар, оның ішінде медицина мамандықтары
(трансплантология және жасанды органдар, нейрохирургия, гематология, емдік
дене шынықтыру, спорттық медицина және т.б.) бойынша ғылыми кадрларға деген
тапшылық бар, бұл республикада тиісті ғылыми мектептердің болмауына
байланысты. Ғылыми-зерттеу институттарында және жоғары оқу орындарында
кадрлардың “қартаюы” орын алуда. Егер 10 жыл бұрын ғылым докторларының
орташа жасы 56 жасты құраса, ал қазіргі уақытта 62 жасты құрайды, ғылым
кандидаттарының жасы тиісінше – 44 және 47 жас.
Ғылыми ұйымдардың жоғары оқу орындарының білім беру процесіне қатысуы
болмашы. Білім берудің мазмұны мен ғылымның қазіргі жағдайының арасындағы
алшақтық маман даярлаудан жаңа ғылыми идеяларды шығармашылықпен қабылдай
алатын, жаңа технологияларды алға апарушы және қазіргі заманғы
технологиялық процестерді басқара алатын зерттеуші маман даярлауға
толыққанды көшуді жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді.
Педагогика ғылымдары бойынша жүргізілген көптеген зерттеулердің
практикалық мәні төмен. Соңғы жылдары педагогика ғылымдары бойынша 140-қа
жуық докторлық және 600 кандидаттық диссертация қорғалғанына қарамастан,
ондаған жылдар бойы білім берудің барлық деңгейлерінде оқытудың әдістері
мен нысандары өзгеріссіз қалып отыр, дайын білімнің көзі ретіндегі
педагогтің міндеті туралы ескірген түсінік сақталған.
Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру
Педагог мамандықтары бойынша базалық даярлықты оқитындар контингенті
167 мың адамнан астам және жылына 22 мыңнан астам мұғалім
шығаратын 34 жоғары оқу орны 19 педагогикалық мамандық бойынша жүргізеді.
Педагогтерді даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы:
2001 жылғы 5655 грант пен кредиттен 2004 жылы 6075-ке дейін өсті.
Қайта даярлау және біліктілігін арттырудан өткен мұғалімдердің саны
өсіп келеді: 2001 жылы - 42784 мұғалім, 2003 жылы – 48157. Алайда бұл
әрбір мұғалімнің біліктілік арттыру курстарынан кемінде бес жылда бір рет
өтуін міндеттейтін Білім туралы Қазақстан Республикасы Заңының
ережелерін іске асыру үшін жеткіліксіз, оған сәйкес жыл сайын 54000 мұғалім
біліктілігін арттырудан өтуге тиіс.
Бейіндік сыныпта оқытуды, 2 сыныптан бастап шетел тілдерін,
информатиканы оқытуды көздеу, кәсіптік мектептердің желісін кеңейту 28 мың
педагогикалық ставканы қосымша енгізуді талап етеді.
Жоғары оқу орындарының түлектерін ауылдық жерлерде жұмыс істеуге
тарту және орнықтыру тетігін әзірлеу қажет.
Жоғары оқу орындарының мүмкіндіктері педагог кадрлардың біліктілігін
арттыруда жан-жақты пайдаланылмайды. Педагог кадрлардың біліктілігін
арттыру және қайта даярлау мәселелерін шешу жөнінде шет елдермен тәжірибе
алмасу нашар дамыған. Білім беру ұйымдарының басшылары мен қызметкерлерінің
жаңа білім -білікті игеруін материалдық және моральдық тұрғыдан көтермелеу
тетіктері тиімді түрде жеткілікті пайдаланылмайды, практикалық қызметке
бағдарланған оқытудың белсенді тренингтік технологияларының енгізілуі
нашар.
Білім беруді ақпараттандыру
Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасына
сәйкес жалпы білім беретін мектептерді 100 пайызға компьютерлендіру
аяқталды. Орталық коммуникациялық торап құрылып, оған білім және ғылым
министрлігінің орталық аппаратының торабы және облыстық білім
департаменттерінің телекоммуникациялық тораптары қосылған. Жалпы орта білім
беретін ұйымдарға арналған электрондық оқулық басылымдары мектеп
пәндерінің 25%-ын қамтиды. Қашықтан оқытудың спутниктік арнасына
республиканың алты облысының 717 мектебі қосылған (8,7 %).
Сонымен қатар, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (бұдан
әрі - АКТ) дамыту және оларды білім беру саласында қолдану қажеттіктен
әлдеқайда артта қалуда.
Қазақстанда бір компьютерге жалпы білім беретін
мектептердегі 54 оқушыдан келеді, бұл ЮНЕСКО-ның
деректері бойынша ТМД елдерінің арасындағы ең жоғары көрсеткіштердің бірі
(Ресейде - 59). Сонымен қатар 2002 жылы Экономикалық ынтымақтастық және
даму ұйымы елдері бойынша бұл көрсеткіш 13-ке теңелді, Латвияда,
Венгрияда және Чех Республикасында бұл тиісінше 5, 9 және 15-ті құрады.
2004 жылдың басында Ұлыбританияның орта мектептерінде 1 компьютерге 5
оқушыдан келген, АҚШ-та – 4.
қазіргі таңда Интернет желісіне қосылуға Қазақстан
мектептерінің 44%-ы ғана қол жеткізген. Финляндияда 1999 жылы 90%-дан
астам мектеп, 2000 жылы Эстония мектептерінің 100%-ы, Австралия, Канада,
Исландия мектептерінің 80 %-ы, Венгрияда 58%, Экономикалық ынтымақтастық
және даму ұйымы елдері бойынша мектептердің орташа есеппен 52%-ы Интернет
желісіне шығу мүмкіндігіне қол жеткізген.
Кәсіптік мектептер (лицейлер) мен колледждерде бір компьютерге тиісінше 31
және 25 оқушыдан келеді. Интернет желісіне кәсіптік мектептердің
(лицейлердің) 39%-ы және колледждердің 51%-ы қосылған.
Жоғары білім беру деңгейінде ақпараттық жүйемен келісілген интерфейсі жоқ
оқу процесін басқаратын жеке оқшау жүйе жұмыс істейді.
Жекелеген жоғары оқу орындары ғана қашықтан оқытудың технологиясын
енгізген, кейбірінде аталған технология эксперименттік режимде іске
асырылуда.
Білім беруді қаржыландыру
Еліміздегі экономикалық жағдайдың тұрақтылығы білім беруге арналған
мемлекеттік бюджет шығыстарын едәуір арттыруға мүмкіндік берді (7-кесте).
7-кесте (млн. теңге)
2000 2001 20002 2003 2004
Мектепке 2975 3322 3880 4553 5742
дейінгі тәрбие
мен оқыту
Жалпы орта 60007 67224 81744 98906 124979
білім беру
Кәсіптік 2693 3018 3910 5299 6540
бастауыш білім
беру
Кәсіптік орта 2662 2528 2989 3495 5001
білім беру
Жоғары және 8120 9344 11783 12763 15506
жоғары оқу
орнынан
кейінгі білім
беру
Басқа да 4959 17640 14671 24505 33547
бағдарламалар
Жиынтығы 81416 103076 118977 149521 191315
ІЖӨ-ге % 3,1 3,1 3,2 3,4 3,8
Білім беруге арналған мемлекеттің шығыстары абсолютті артып қана
қоймай, оның өсуінің едәуір қарқынына қарамастан ІЖӨ-ге пайыздық қатынасы
да өсті.
Білім беру сапасын бағалау
Оқу жетістіктерін тәуелсіз сыртқы бағалау жүйесі: ұлттық бірыңғай
тестілеу (бұдан әрі - ҰБТ), мемлекеттік аралық бақылау (бұдан әрі - МАБ)
енгізілуде.
Дегенмен білім берудің барлық деңгейлерінің сапасын бақылаудың және
бағалаудың қолданыстағы тетігі білім берудің қазіргі нақты жай-күйін
толыққанды көрсете алмайды және басқару үшін кері байланыстың объективті
құралы бола алмайды.
білім беру ұйымдары қызметінің сапасын бағалау көрсеткіштері мен
өлшемдері жетілмеген, объективті мониторинг жоқ. Білім беру сапасын басқару
компоненттері бытыраңқы жұмыс істейді. Оқитындардың жетістіктерін сыртқы
бағалаудың мазмұны, мақсаты мен міндеттері қазіргі заманғы білім сапасына
деген талаптарға сай емес. Оқитындардың білім деңгейін салыстырмалы
зерттеулер жөніндегі халықаралық бағдарламаларға Қазақстан қатыспайды.
Білім және ғылым министрлігінің қолданыстағы статистика жүйесі қазіргі
заман талабына мағыналық та, технологиялық аспектілері жағынан да сәйкес
келмейді. Мазмұнды әрі оралымды емес, халықаралық стандарттарға сай
келетін, кешенділігі мен толықтығы жағынан қажетті бірізді статистикалық
ақпараттық ағын әзірленбеген. Білім беру көрсеткіштерінің жүйесі әр түрлі
негіздемелерден жиналған деректер жиынымен алмастырылады, олар
пысықталғаннан кейін әкімшілік есептілік терминдерінде түсіндіріледі.
Білім беру жүйесінде қалыптасқан ахуалдың негізгі себептері:
білім беру сапасын бағалауда объективтілікті қамтамасыз етпейтін
рәсімдердің басымдығы;
білім беру жүйесінің жаңадан еніп жатқан жайларға ден қоймауы, білім
беру құрылымының мазмұны мен қалыптасуының ескірген қағидаттарына
бейілділігі;
педагог кадрларды даярлау деңгейінің төмендігі, таңдаулы кадрлардың
тұрақтамауы, ұстаз еңбегінің материалдық жағынан нашар ынталандырылуы;
білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайтудың
жеткіліксіз қаржыландырылуы;
оқу-зертханалық, дене шынықтыру, ойын жабдықтарының, оқу және
әдістемелік әдебиеттердің қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келмеуі;
білім беру қызметтерінің нарығында сұраныс пен ұсыныстың ғылыми
негізделген ұзақ мерзімді болжамының болмауы;
сабақтас мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын және
білім берудің барлық деңгейлері мен сатыларына арналған бағдарламаларды,
олардың мониторингінің тетігін жасау және іске асыру кезінде әдіснамалық
қағидаттардың үйлесімсіздігі;
кәсіптік оқытуды және мамандар даярлауды ұйымдастыру процесіне жұмыс
берушілер мен әлеуметтік серіктестерді тарту тетіктерінің болмауы;
білім беру саласындағы құралдардың, әдістердің және бағалау қызметі
технологияларының жеткіліксіз әзірленуі;
педагог, ғылыми-педагог кадрлардың және өндірістік оқыту шеберлерін
қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесінің нашар дамуы;
білім беруді басқару жүйесін қамтитын бірыңғай ақпараттық білім беру
инфрақұрылымының болмауы.
Жаңа жүзжылдықтың басында елдегі экономикалық ахуалдың жақсаруы, сондай-
ақ “Білім” бағдарламасын іске асыру жөнінде қабылданған шаралар, тұтас
алғанда, білім беру жүйесіне оң әсерін тигізді. Алайда мұның өзі білім
беру жүйесінің нарықтық экономиканың және ашық азаматтық қоғамның
қажеттіктеріне сәйкессіздігін жою үшін жеткіліксіз.
Келеңсіз құбылыстарды болдырмау, түбегейлі ұйымдық, құрылымдық
өзгерістер, білім берудің мазмұнын жаңарту және балаларды оқыту мен
тәрбиелеу сапасын жетілдіру, республиканы дамытудың қазіргі заманғы
әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайлары мен дамуы жоғары елдердің
озық тәжірибесіне сәйкес мамандарды даярлау жөнінде шаралар қолдануды
қажет етеді.
4. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері
Бағдарламаның мақсаты адам ресурстарын даярлау сапасын арттыру және
жеке тұлға мен қоғамның қажеттіктерін қанағаттандыру үшін Қазақстан
Республикасының 2010 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының
басымдықтары негізінде көп деңгейлі білім берудің ұлттық жүйесін жаңғырту
болып табылады.
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
халықтың барлық жіктері үшін сапалы білімге қол жеткізуді қамтамасыз
ету;
Білім беруді басқаруды одан әрі демократияландыру негізінде білім
берудің ұлттық жүйесінің жұмыс істеуінің нормативтік құқықтық базасын
жетілдіру;
қазақстандық патриотизмге, төзушілікке, биік мәдениетке, адам
құқықтары мен бостандықтарына құрметтеуге тәрбиелеу;
мемлекеттік тілді басым дамыту;
отандық дәстүрлер, әлемдік тәжірибе және тұрақты даму қағидаттары
негізінде білім берудің мазмұны мен құрылымын жаңарту;
12 жылдық жалпы орта білім беруге көшу;
БХСЖ өлшемдеріне сай кәсіптік білім беру және кадрларды даярлау
жүйесін қайта құрылымдау;
оқытудың жинақтаушы кредиттік жүйесіне негізделген кадрларды
даярлаудың біртұтас үш сатылы моделін жасау (бакалавриат – магистратура –
докторантура);
экономиканың барлық салалары үшін жоғары білікті және бәсекеге
қабілетті кадрларды даярлаудың сапасын арттыру;
әлемдік білім беру кеңістігіне ықпалдасу;
білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру;
білім берудің бірыңғай ақпараттық ортасын қалыптастыру;
білім беру процесін оқу-әдістемелік және ғылыми қамтамасыз етуді
жетілдіру;
білім беру жүйесінің материалдық-техникалық базасын нығайту;
білім беруді, ғылым мен өндірісті ықпалдастыру;
білім берудің сапасын арттыру үшін экономика секторларының
ресурстарын тартудың тетіктерін жасау;
педагог қызметкерлердің әлеуметтік мәртебесін арттыру, білім беру
жүйесін қаржымен, кадрмен қамтамасыз етуді жетілдіру, білім беру
менеджерлерін даярлау;
көп деңгейлі үздіксіз білім беру жүйесінде мемлекеттің, қоғамның және
жеке тұлғаның мүдделерінің теңдестігін қамтамасыз ету болып табылады.
5. Бағдарламаны іске асырудың негізгі бағыттары мен тетігі
Алға қойған міндеттерді іске асыру үшін:
білім берудің мазмұнын білім үстемдігі деңгейінен нәтижеге
бағдарланған құзыретті білімге өзгерту;
білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын, пәндік-
кеңістіктегі ортасын және оқу-әдістемелік қамтамасыз етілуін қазіргі
заманғы әлеуметтік-экономикалық жағдайларға және оқу-тәрбие процесінің
талаптарына сәйкес келтіру;
оқитындардың тілдік, ақпараттық, экологиялық, экономикалық және
құқықтық даярлығын күшейту;
білім берудің барлық деңгейлеріндегі кадрларды даярлау, қайта даярлау
және біліктілігін арттырудың кәсіптік білім беру бағдарламаларының
құрылымын және мазмұнын жетілдіру;
білім беру деңгейлерінің мазмұны мен оқудың ұзақтығы жағынан
сабақтастығын қамтамасыз ету қажет.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын арттырудың негізгі
бағыты балалардың жеке бас мәдениетінің негіздерін, мектепте оқытуға
қажетті дағдыларды, мемлекеттік тілді үйренуіне, зияткерлік және эмоциялық
дамуына, олардың табиғи және психикалық денсаулығын сақтауға және
бекемдеуге жағдай жасау болып табылады.
Халықтың мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту қызметтеріне деген
артып келе жатқан қажеттіктерін қанағаттандыру мақсатында:
түрлі бейінді (дене тәрбиесі-сауықтыру, гуманитарлық, спорттық,
эстетикалық, лингвистикалық, экологиялық, ата-аналарды оқыту жөніндегі,
мектепке дейінгі жастағы дарынды балалар үшін, мүмкіндігі шектеулі балалар
үшін т.б.) мектепке дейінгі орталықтарды;
отбасылық балабақшаларды;
түзеу және инклюзивті білім беру кабинеттерін;
қысқа мерзімде болу топтары бар жалпы білім беретін мектептер
базасындағы мектепке дейінгі шағын орталықтарды;
балалар бөбекжайын, балабақшаларды, бөбекжай бақшаларды;
“мектеп-балабақша” кешендерін;
білім беру ұйымдарының базасында мектепалды топтары мен сыныптарын ашу
және олардың материалдық-техникалық базаларын жаңарту үшін нормативтік
құқықтық және қаржылық жағдайларды жасау қажет.
Жергілікті жерлерде мектепке дейінгі тәрбие беруді басқару және
әдістемелік қамтамасыз етуді тиісті мамандар білім беруді басқару
органдарының құрамында жүзеге асыруға тиіс.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын қоғамның өзекті және
перспективалы қажеттіктеріне сәйкес ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету үшін
“Мектепке дейінгі балалық шақ” республикалық ғылыми-практикалық орталығы
құрылады. Орталық мектепке дейінгі білім беруді дамыту стратегиясын
әзірлейді және іске асырады, мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесінің
қызметін зерделейді және талдайды, мемлекеттік стандарттарды, инновациялық
жобаларды әзірлейді, оқу-әдістемелік құралдарына, ойыншықтарға, ойын
құралдарына және т.б. сараптау жүргізеді.
Жұмыс берушілердің мемлекеттік емес мектепке дейінгі ұйымдар желісін
дамытуға, сондай-ақ ірі кәсіпорындардың жанынан балабақшалар ашуға үлестік
қатысуын ынталандыру тетіктерін жасау қажет.
Мектепте оқу үшін тең бастапқы жағдайлар жасау үшін бес жастағы
балалар жалпы білім беретін мектептер мен мектепке дейінгі ұйымдар
базасында мектепалды даярлық бағдарламаларымен қамтылады.
Орта білім беру
Орта білім берудің мазмұны мынадай білім беру өрісін қамтиды: тіл және
әдебиет, адамтану, қоғамтану, математика, информатика, жаратылыстану, өнер,
технология, дене тәрбиесі.
Жалпы орта білім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz