Өзін-өзі басқару жүйесі
Кіріспе
1 тарау Өзін.өзі басқару жүйенің теориялық негіздері
1.1. Өзін.өзі басқару жүйенің түсініктері
1.2. Өзін.өзі басқару жүйесінің қағидалары, ұғымы
1.3. Өзін.өзі басқарудың әлеуметтік экономикалық
2 тарау Өзін.өзі басқарудың Қазақстанда даму деңгейі
2.1. Халықаралық өзін.өзі басқару жүйесінің деңгейі.
2.2. Өзін.өзі басқарудың құқықтық негізі
2.3. Қазақстанда өзін.өзі басқарудың қазіргі деңгейі.
3 тарау Өзін.өзі басқару жүйесімен СТК.нің қарым.қатынасы
3.1. СТК Қауымдастығы заңдылық базасы және бағыты.
3.2. СТК.нің әлеуметтік экономикалық қамтамасыз етуі
Қорытынды
Сілтемелер
Пайдаланған әдебиеттер
1 тарау Өзін.өзі басқару жүйенің теориялық негіздері
1.1. Өзін.өзі басқару жүйенің түсініктері
1.2. Өзін.өзі басқару жүйесінің қағидалары, ұғымы
1.3. Өзін.өзі басқарудың әлеуметтік экономикалық
2 тарау Өзін.өзі басқарудың Қазақстанда даму деңгейі
2.1. Халықаралық өзін.өзі басқару жүйесінің деңгейі.
2.2. Өзін.өзі басқарудың құқықтық негізі
2.3. Қазақстанда өзін.өзі басқарудың қазіргі деңгейі.
3 тарау Өзін.өзі басқару жүйесімен СТК.нің қарым.қатынасы
3.1. СТК Қауымдастығы заңдылық базасы және бағыты.
3.2. СТК.нің әлеуметтік экономикалық қамтамасыз етуі
Қорытынды
Сілтемелер
Пайдаланған әдебиеттер
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстанның әлемнің барынша бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына ену жағдайында жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өкілеттілігін кеңейту аксиома болып табылады. Жергілікті атқару органдарының сайланбалылығы демократиялық өзін - өзі басқарудың негізгі қағидасы, саяси тұрақтылықты қалыптастырудың тиімді құралы, биліктің халықтың алдындағы жауапкершілігін арттыру.
Бүгінгі таңда Қазақстанда жергілікті өзін - өзі басқаруды дамытуды заңдылықпен қамтамасыз ету мәселесі аса сезіледі. Қазақстан Республикахының Конституциясы оның құрылу мүмкіндігін мойындағанмен одан әрі іс қозғалған жоқ. Тиісті заң жобасы 1996 жылы дайындалып, Үкіметпен Парламентке ұсынылғанымен кері қайтарылған болатын. Мемлекеттік басқару сатыларының арасындағы өкілеттіктерді шектеу және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру тұжырымдамасы тек мемлекеттік басқару органдарына ғана қатысты.
Қазақстан Республикасы үшін жергілікті өзін - өзі басқару моделін тандағанда Еуропалық хартияның негізгі қағидаттарын басшылыққа алу қажет, өйткені жергілікті өзін - өзі басқаруға әлемнің барлың алдыңғы қатарлы дамығаң елдерінде заңмен кепілдік берілгең, ол жергілікті өзін - өзі басқарудың Еуропалың Хартиясында ГФР, Австрия Конституцияларында, Швецарияның жер туралы заңдарында және АҚШ пен Ұлыбританияда жеке заңда көрініс тапқан. Әлемдік практикада жергілікті, өзін - өзі басқарудың объективті және субъективті фактордарының әсерімен тарихи қалыптасқан әртүрлі типтері мен формалары бар. Жергілікті өзін - өзі басқарудың формалары мен әдістерінің дамуы азаматтық қоғамның қалыптасуы және дамуымен бір бағытта жүреді.
Бүгінгі таңда Қазақстанда жергілікті өзін - өзі басқаруды дамытуды заңдылықпен қамтамасыз ету мәселесі аса сезіледі. Қазақстан Республикахының Конституциясы оның құрылу мүмкіндігін мойындағанмен одан әрі іс қозғалған жоқ. Тиісті заң жобасы 1996 жылы дайындалып, Үкіметпен Парламентке ұсынылғанымен кері қайтарылған болатын. Мемлекеттік басқару сатыларының арасындағы өкілеттіктерді шектеу және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру тұжырымдамасы тек мемлекеттік басқару органдарына ғана қатысты.
Қазақстан Республикасы үшін жергілікті өзін - өзі басқару моделін тандағанда Еуропалық хартияның негізгі қағидаттарын басшылыққа алу қажет, өйткені жергілікті өзін - өзі басқаруға әлемнің барлың алдыңғы қатарлы дамығаң елдерінде заңмен кепілдік берілгең, ол жергілікті өзін - өзі басқарудың Еуропалың Хартиясында ГФР, Австрия Конституцияларында, Швецарияның жер туралы заңдарында және АҚШ пен Ұлыбританияда жеке заңда көрініс тапқан. Әлемдік практикада жергілікті, өзін - өзі басқарудың объективті және субъективті фактордарының әсерімен тарихи қалыптасқан әртүрлі типтері мен формалары бар. Жергілікті өзін - өзі басқарудың формалары мен әдістерінің дамуы азаматтық қоғамның қалыптасуы және дамуымен бір бағытта жүреді.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жоспары:
Кіріспе
1 тарау Өзін-өзі басқару жүйенің теориялық негіздері
1.1. Өзін-өзі басқару жүйенің түсініктері
1.2. Өзін-өзі басқару жүйесінің қағидалары, ұғымы
1.3. Өзін-өзі басқарудың әлеуметтік экономикалық
2 тарау Өзін-өзі басқарудың Қазақстанда даму деңгейі
2.1. Халықаралық өзін-өзі басқару жүйесінің деңгейі.
2.2. Өзін-өзі басқарудың құқықтық негізі
2.3. Қазақстанда өзін-өзі басқарудың қазіргі деңгейі.
3 тарау Өзін-өзі басқару жүйесімен СТК-нің қарым-қатынасы
3.1. СТК Қауымдастығы заңдылық базасы және бағыты.
3.2. СТК-нің әлеуметтік экономикалық қамтамасыз етуі
Қорытынды
Сілтемелер
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстанның әлемнің барынша бәсекеге қабілетті
50 елдің қатарына ену жағдайында жергілікті өзін - өзі басқару органдарының
өкілеттілігін кеңейту аксиома болып табылады. Жергілікті атқару
органдарының сайланбалылығы демократиялық өзін - өзі басқарудың негізгі
қағидасы, саяси тұрақтылықты қалыптастырудың тиімді құралы, биліктің
халықтың алдындағы жауапкершілігін арттыру.
Бүгінгі таңда Қазақстанда жергілікті өзін - өзі басқаруды дамытуды
заңдылықпен қамтамасыз ету мәселесі аса сезіледі. Қазақстан Республикахының
Конституциясы оның құрылу мүмкіндігін мойындағанмен одан әрі іс қозғалған
жоқ. Тиісті заң жобасы 1996 жылы дайындалып, Үкіметпен Парламентке
ұсынылғанымен кері қайтарылған болатын. Мемлекеттік басқару сатыларының
арасындағы өкілеттіктерді шектеу және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру
тұжырымдамасы тек мемлекеттік басқару органдарына ғана қатысты.
Қазақстан Республикасы үшін жергілікті өзін - өзі басқару моделін
тандағанда Еуропалық хартияның негізгі қағидаттарын басшылыққа алу қажет,
өйткені жергілікті өзін - өзі басқаруға әлемнің барлың алдыңғы қатарлы
дамығаң елдерінде заңмен кепілдік берілгең, ол жергілікті өзін - өзі
басқарудың Еуропалың Хартиясында ГФР, Австрия Конституцияларында,
Швецарияның жер туралы заңдарында және АҚШ пен Ұлыбританияда жеке заңда
көрініс тапқан. Әлемдік практикада жергілікті, өзін - өзі басқарудың
объективті және субъективті фактордарының әсерімен тарихи қалыптасқан
әртүрлі типтері мен формалары бар. Жергілікті өзін - өзі басқарудың
формалары мен әдістерінің дамуы азаматтық қоғамның қалыптасуы және дамуымен
бір бағытта жүреді.
Осыған байланысты жергілікті өзін - өзі басқарудың қалыптасқан
модельдерінің типтері аталған елдерде жергілікті салт – дәстүрлерге,
мәдениетке, халықтың менталитетіне, экономикалық даму деңгейі мен басқа да
жағдайларына барынша бейімделген. Жергілікті өзін - өзі басқарудың дамуының
әлемдік тәжірибесін сыни тұрғыдан ой елегінен өткізіп Қазақстандық ұлттық
дәстүрлер мен мәдениетке бейімдеу қажет және Қазакстан Республикасындағы
мемлекеттік құрылыстың жалпы стратегиясын дайындауда ескеру керек.
Қазақстандық мемлекеттің қалыптасуы мен дамуьшда жергілікті өзін - өзі
басқару маңызды роль атқаруы тиіс. Бұған Қазақстан - 2030 ұзақ мерзімді
даму стратегиясында, Қазақстанның егемен ел ретінде даму перспективаларына
қатысты тағы басқа бағдарламалық бағдарламаларда баса айтылған. Алайда
саяси және қоғамдық ортада, халықта жергілікті өзін - өзі басқарудың мәнін
түсінуде бірлік жоқ, бірыңғай жалпыға бірдей ұғымдық аппарат қалыптаспаған,
осыдан "келіп жергілікті өзін - өзі басқарудың рөліне тиісті баға
берілмейді.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасу мен дамуы республикада
көбінде мемлекеттік биліктің түрлі сатылар арасындағы өкілеттіктерді
бөлісу, кірістерді түрлі деңгей бюджеттері арасында қайта бөлуге келіп
соғады. Жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негізі Қазақстан
Республикасының Конституциясымен, жергілікті мемлекеттік органдардың
қызметін реттейтін Республика заңдарымен белгіленген.
Жалпы заңға сәйкес жергілікті мемлекеттік билік органдары жергілікті
өзін-өзі басқаруды қалыптастыру мен дамытуға Қазақстандықтардың
Конституциялық құқықтарын жүзеге асыруға қажетті құқықтық, ұйымдастырушылық
және материалдық - техникалық жағдайларды жасауға міндетті.
Сондықтан жергілікті билік органдары жүйесің реформалау мен жергілікті
өзін-өзі басқарудың қалыптасуы Қазақстандық мемлекеттілікті дамудың жалпы
стратегиясының құрамдас бөлігі болып табылады.
Жергілікті өзін - өзі басқарудың қалыптасуы мен дамуының әлемдік
тәжірибесі бір елдің аясында жергілікті өзін -өзі басқарудың модельдер бір
- бірінен жергілікті дәстүрлер мен мәдениетке, жергілікті қауымдастықтың
өміріне әсер ететін экономикалық және басқа жағдайларға байланысты әртүрлі
болуы мүмкіндігін көрсетеді. Осынан келіп өзін-өзі басқару, азаматтардың
басқаруға қатысуы ретінде жергілікті ерекшеліктерді ескере отырып, жоғарғы
инстанций шенеуніктер емес, тұрғындарға белгілі жергілікті қажеттіліктерге
сай жүзеге асырылады. Сондықтан жергілікті өзін -өзі басқару азаматтық
қоғаммен өзін-өзі ұйымдастыру белгілері бар қоғамда ғана өте тиімді.
Бүгінде Қазақстан демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам басты.
Демократиялық реформалардың құрамдас бөлігі ретінде жергілікті өзін-өзі
басқару жүйесін жасаудың жолдары қарастырылуда. Жергілікті өзін-өзі
басқару ауылдық жерлерде тұрғындардың билікке қол жаймай, жергілікті
маңызды мәселелерді өздеріне шешуіне мүмкіндігі туады.
Қазір жергілікті өзін-өзі басқарудың ортақ моделі қалыптаспаған. Әр
аймақ өзінің экономикалық, саяси жағдайы мен тұрмыстық шаруашылық
мәдениетінің деңгейіне қарай өзіндік жергілікті басқару жүйесінің
элементтерін енгізуде.
Қызылорда облысында бұл салада 2004 жылдан бастап ауылдарда жергілікті
өзін-өзі басқарудың бір элементі болып табылатын селолық тұтынушылар
кооперативін [CТК] құру қолға алынды.
Қазіргі күнде облысымызда бүкіл елді мекендерді қамтыған 168 селолық
тұтынушылар кооперативтері жергілікті тұрғындарға түрлі қызмет көрсетуде.
Тақырыптың мақсаты: Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдары
іске асып жатқан жергілікті мемлекеттік басқару, өзін-өзі басқару
туралы зерттеп, зерделеу. Дамыған мемлекеттердегі өзін-өзі басқару
заңдарын негізге ала отырып, еліміздің әлеуметтік және экономикалық дамуы
үшін маңыздылығын анықтау. Алға қойған мақсаттарға жету үшін бірнеше
мәселелерді сынақтан алу керек. Мақсаттарды жүзеге асыруда мынандай
міндеттерді алға қоямыз.
• өзін-өзі басқару жүйесінің түсініктері
• өзін-өзі басқару жүйесінің қағидалары, ұғымы.
• халықаралық өзін-өзі басқару жүйесінің деңгейі
• өзін-өзі басқару жүйесінің құқықтық негізі
• Қазақстанда өзін-өзі басқару жүйесі деңгейі
• өзін-өзі басқару жүйесіндегі СТК-нің рөлі
• СТК-нің әлеуметтік-экономикалық қамтамасыз етілуі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік
жергілікті өзін-өзі басқару заңдары туралы,ҚР-ның конституциясында шетелдік
ғалым-экономистерінің моногра-фияларында, шетелдегі конституциялық
тәжірибесін зерттей отырып оларға сүйеніп, отандық ғалымдардың
монографиясында, ғылыми еңбектерінде, газет-журнал материялдарда және
интернеттегі материалдар пайдаланылады.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспе, ІІІ тарау, 7 тақырыпша, қорытынды,
сілтемелер және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 тарау Өзін-өзі басқару жүйенің теориялық негіздері
1.1. Өзін-өзі басқару жүйенің түсініктері
Жергілікті өзін - өзі басқару мына негізгі үш аспектті қамтитын
күрделі әлеуметтік және саяси құбылыс:
- мемлекеттің әкімшілік жүйесінің әлементі;
- халық билігінің дербестік деңгейі;
- азаматтардың өзін - өзі ұйымдастыру тәсілі.
1. Мемлекеттік әкімшілік жүйесінің әлементі ретінде жергілікті өзін -
өзі басқаруды саясатты мемлекеттік жүзеге асырудың біріккен жүйесіне
енгізілуі тиіс, ол мемлекеттік биліктің орталық органдарымен қабылданған
шешімдердің орындалуын құзырлылықтың айқын айырмасын қарастыратын
бағыныштылық қағидаттарын негізге ала отырып қамтамасыз етуі тиіс.
2. Қоғамдық биліктің дербес деңгейі ретінде жергілікті өзін - өзі
басқарудың халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және өз жұмысын
ұйымдастыру үшін шешім қабылдау өкіліттегі болуы тиіс.
3. Азаматтардың өзін - өзі ұйымдастыру факторы және азаматтық
қатысудың бір формасы ретінде шешімдер қабылдауға азаматтардың бастапқы
қатысуына мүмкіндік жасауды қарастырады.
Жергілікті өзін - өзі басқару азаматтардың мемлекетпен байланысын,
олардың мемлекеттік басқаруға қатысу мүмкіндігін қамтамасыз ететін
өркениетті мемлекеттің маңызды институттарының бірі ретінде қарастырылады.
Жергілікті өзін -өзі басқару туралы Еуропалық Хартияда, жергілікті өзін -
өзі басқару деп жергілікті органдардың мемлекеттік істерді ұлттық
заңдармен, жергілікті халық мүддесіне сай белгіленген өкілеттіктер аясында
басқару құқығы мен шынайы жүзеге асыру қабілеттілігін айтады. Бұл құқық
жасырын, тікелей, тең және жалпы дауыс беру арқылы сайланған кеңес немесе
жиналыстар мүшелері арқылы жүзеге асырынады.
Мемлекеттік басқару - орталық үкіметтің аймақтық деңгейдегі қызметі,
орталыққа бағынышты ұйымдар шешетін міндеттер, мемлекет жауапты мемлекеттік
қызметтерді қамтамасыз ету.
Жергілікті басқару, Жергілікті өзін - өзі басқару, Жергілікті
өзін - өзі басқару органдары - қызметі азаматтар тікелей сайлаған
органдар, халықтың жергілікті сайланған өкілдері арқылы жүзеге
асырынатын ұйымдар.
Жергілікті билік органдары - орталық билікпен тағайындалған
органдар.
Өзі - өзі басқару - сайланбалы органдар.
Басқару - тағайындалған органдар.
Билік. Мемлекеттік басқару мен азаматтардың өзін-өзі басқарудың ара
қатынасы
Билік - әлдебір қайраткердің әлеуметтік қарым-қатынастардың арқасында
өзінің жеке мүддесін, басқа адамдардың қарсылығына қарамастан және сол
мүмкіндігін күтілетін негізімен еш байланыссыз жүзеге асыра алатын жағдайда
болатын мүмкіндігі.
Билік - бұқаралық мүдделер мен құндылықтарды жүзеге асыру үшін
құрылған жүйе.
Билік - заңмен депутатқа, мәслихатқа, әкімге, мемлекеттік басқарудың
аймақтық органдары мен өзін - өзі басқару органдарының жетекшілеріне
жергілікті қауымдастықтың қоғамдық маңызды қорытындыларына қол жеткізу үшін
берілген өкілеттік.
Билік жергілікті басқару және өзін-өзі басқару субъектілерінің
ықпалының қайнар көзі болып табылады.
Түсініктемелер:
Билік сөзі коптеген тілдер мен мәдениеттерде жағымсыз түсінікке
ие.Бұл мүмкін билікті жемқорлықпен, күштеумен және тағы да басқа
ассоциялауға бейімділікпен байланысты болар. Билік мына ұғымдарда карасты
тенденциясы, олар:
- бұл ұғым өте саясаттандырылған;
- жергілікті саясаткерлер жауакершіліктен гөрі көбіне билікке ие;
- билік - жамандық, қасірет, мүмкін міндетті болуы да ықтимал;
- билік - кұштеу, қанау жүйесі;
Билік халық өкілдеріне ең соңғы кезектегі қажеттілік. Өкінішке орай
бұл тұжырымдар шындыққа жақын. Әлемдегі елдердің ресми тұлғаларының билікті
бас пайдасына пайдалану мысалдарын алыстан іздеудің қажетті шамалы. Әркім
билікке баю үшін, саяси жағдайын жақсарту үшін талпынбайды деу қисынсыз.
Сонымен қатар жергілікті өкімет органдарындағы жемқорлық өз жерлестеріне
бағытталғандықтан барынша жағымсыз сипатқа ие болуы мүмкін. Мемлекеттік
деңгейде, әрине тұлғалардың жақындығы айқын білінбейді, олар бір - бірін
онша танымайды, сондықтан билікті асыра қолдану дербестенбейді.
Ақиқатында билік жақсы не жаман болып бөлінбейді. Бәрі билік сеніп
тапсырылған тұлғалардың мотиві мен әрікетіне байланысты. Сонымен қатар,
билік болмаса мәнді бір іс істеуде қиын. Сайланбалы көшбасшылар, әсіресе
тиісті билікке ие және оны тиімді қолдана алатындар белгілі бір әкімшілік -
аумақтық бірлік (аудан, қала, облыс) халқының мүддесін соғырлым табысты
жүзеге асыра алады.
Мемлекеттік басқару органдарының негізгі міндеттері
1.Мемлекеттік саясатты дайындау, бекіту және жүзеге асыру
мемлекеттік орган қызметінің перспективасының негізгі бағыттары ретінде.
2. Мемлекеттік әкімшіліктендіру (ағымдың реттеу).
3.Халыққа негізгі әлеуметтік қызметтер ұсыну (білім беру, құқық
жасаушылық, денсаулық сақтау, жәрдемақылар беру, жеке және занды тұлғаларға
құжаттар беру)
4.Азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен міндеттерін қорғауды
қамтамасыз ету, құқықтық дауларды шешу және олардың занды жауаптылығын
анықтау.
Жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін - өзі басқару үш негізгі
міндетті шешуі тиіс:
1) Жергілікті халыққа негізгі әлеуметтік қызметтер көрсету: аймақ пен
жолдарды абаттандыру, хальгқты тұрғын үймен қамтамасыз ету, тұрғын үй
шаруашылығын қолдау және дамытуға ықпал ету, коммуналдық қызметтер көрсету
(су, газ, отын, жылу, электр энергиясы), жергілікті көлік және байланыс
қызметтері, қажетті медицинальгқ көмек, сауда, тұрмыс және мәдени
қызметтер, жалпы орта білім желісін дамыту және қолдау.
2) Жергілікті ресурстарды дамыту және қолдану, оның ішінде табиғи,
еңбек, қаржы, өндірістік, мүліктік және тағы басқа, халықты еңбекпен
қамтамасыз ету үшін кіші және орта кәсіпкерлікті дамыту, салықтық қорды
кеңейту және әлеуметтік шиеленістерді болдырмау, мемлекеттік басқару
органдары ұсынатын тағы да басқа қызметтер.
3) Азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын
жүзеге асыруға қажетті жағдайларды дамыту: құқықтық тәртіпті нығайту,
демократияландыру, азаматтық қоғам институттарын қалыптастыру мен
ұйымдастыруды басқару, оның ішінде жергілікті және жалпы мемлекеттік
деңгейдегі істерді шешу барысына азаматтарды белсенді тарту мақсатында -
өзін-өзі басқару қарқылы.
Жергілікті мемлекеттік басқару қызметінің экономикалық және қаржылық
негіздері.
1. Жергілікті бюджет.
2. Коммуналды заңды тұлғаларға бекітілген мүлік.
3. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес коммуналдық меншіктегі
басқа да мүлік.
Мемлекеттік басқару органдары үшін белгіленген негізгі талаптар мен
шектеулер:
• жалпы мемлекеттік сыртқы және іштей, қаржылық және инвестициялық
саясатқа сәйкес емес шешімдердің қабылдануын болдырмау;
• Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде Қазақстан Республикасының
мүддесін сақтау;
• Қызметтің қоғамдық маңызды салаларында белгіленген жалпы мемлекеттік
стандарттарды ұстану;
• Азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін сақтау,
1.2. Өзін-өзі басқару жүйесінің қағидалары, ұғымы
Жергілікті өзін - өзі басқару: ұғымы және қорытындылары.
Демократиялық қоғамда халық өз билігін:
- тікелей (жергілікті және республикалық референдумдар, тікелей, тең
және еркін сайлаулар арқылы);
- сайланбалы мемлекеттік органдар арқылы;
- азаматтардың аймақтық аумақтық өзін - өзі басқару арқылы жүзеге
асырады.
Жергілікті өзін - өзі басқару дегеніміз не?
Көптеген демократиялық елдерде жергілікті өзін - өзі басқару
Конституциялың құрылыстың міндетті бөлігі болып табылады, оның мәні халық
жергілікті маңызы бар мәселелерді дербес және өз атынан шешуге құқылы.
Жергілікті өзін - өзі басқарудың мемлекеттік басқарудан
айырмашылығы?
Жергілікті өзін - өзі басқару - орталық өкімет немесе басқарудың
жоғары тұрған аймақтық әкімшілігі жүзеге асыратын жергілікті әкімшілік -
территориялық бірліктегі басқарушылық қызмет. Жергілікті мемлекеттік
басқаруды жоғарғы өкімет тағайындайтын органдар (әкімдер) жүзеге асырады.
Мысалы, Францияда, аймақтың басқару органы - Республика префекті Үкімет
декретімен тағайындалып, ол Үкімет пен оның мүшелерінің халықпен байланысын
білдіреді
Жергілікті өзін - өзі басқару белгілері қандай?
Жергілікті өзін - өзі басқарудың мынадай негізгі белгілері бар:
- аумақтық құрылымның дербес болу мүмкіндігі, ол жергілікті өзін -
өзі басқарудың, оның органдарының қоғамды, мемлекетті басқару
жүйесіндегі ұйымдастырушылық және экономикалық оқшаулығынан, аумақтық
ұжымның занды тұлға статусынан көрінеді; әкімшілік - аумақтық бірлік
аймағында күші бар, халықтың мүддесін білдіретін және соның атынан шешім
қабылдау құқығына ие жергілікті өкілетті орағандардың болуы және нақты
қызмет етуі;
Белгілі бір аймақ халқының жергілікті сипаттағы барлық негізгі
мәселелер бойынша шешім дайындау және қабылдау барысына қатысу мүмкіндігі;
- Жергілікті өкімет органдарының барлық мүшелерінің кең демократиялық
негіздегі сайланбалылығы, тұрақты ауыспалылығы мен сайлаушынар алдындағы
есептілігі, басқару аппаратын бақылауды жүзеге асыруы;
- Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өз өкілеттілігі
аясындағы жауаптылығы.
Жергілікті өзін - өзі басқарудың объективті қажеттілігі неде?
Бұл тетік не үшін қажет?
Оның қажеттілігін айқындайтын жағдайлар қазіргі заманғы демократиялық
мемлекеттердің кез - келгені үшін бірдей және оның мәні:
1. жергілікті өзін - өзі басқару мемлекеттік басқаруды оңтайландыру
әдісі, құралы ретінде қажет. Қалай болғанда да қазіргі заманғы
демократиялық мемлекет жергілікті өзін - өзі басқаруға кепілдік бермесе,
экономикалың және әлеуметтік процестердің тиімді, басқаруды қамтамасыз ете
алмайды. Бұл процесстер өте күрделі және жан-жақты, сондықтан қоғамдық
дамудың барлық мәселелерін тек орталықта шешу мүмкін емес.
Басқару қызметінің тиімділігін арттыру үшін өкілеттіліктерді,
қолданылуы салықтың жалпы көзқарасы тұрғысынан оңтайлы нәтиже беретін
деңгейге дейін төмендету керек. Ал бұл өз кезегінде жергілікті жағдайлар
мен мүмкіндіктерді, әдістер мен тәсілдерді басшылыққа алуды талап етеді.
2. Жергілікті өзін - өзі басқару азаматтардың саяси құқықтары мен
бостандықтарын жүзеге асырудың бір нысаны ретінде қажет;
3. Әрине, бұл азаматтардың құқықтарын мемлекеттік механизмінің барлық
деңгейіндегі басқаруда қолдануға жоққа шығармайды, алайда азаматтардың
басқаруға кеңінен қатысуына тек басқаруды халыққа жақындату арқылы ғана
шынайы қол жеткізуге болады.
Қауымдастық қай кезде өзін - өзі басқарушы деп танылады?
Қоғамдық жүйені өзін - өзі басқарушы ретінде сипаттайтын ең кемінде
екі белгі бар, олар:
А) өз өмірінің мәселелерін өз бетінше, дербес шешуге (жоғарының
нұсқауымен орындау емес) құқығы мен мүмкіндігі;
Ә) берілген жүйеге біріккен халықтың кең бөлігінің белгілі бір
мәселелерді шешуге (яғни, басқару қызметін жүзеге асыруға) қатысуы.
Жергілікті өзін - өзі басқару дербестігі дегеніміз не?
Жергілікті өзін - өзі басқарудың дербестігі дегеніміз белгілі бір
әкімшілік - аумақтық бірлік халқының өздері қарастыратын мәселелер шегін
өздері айқындап, оларды шешуді қолданыстағы заңдарға сәйкес кез - келген
билік құрылымының араласуынсыз тікелей өзі немесе өзінің өкілдері арқылы
жүзеге асыру құқығы.
Жергілікті өзін - өзі басқару туралы барынша кең ұғым беретін қандай
нормативті - құқықтық акт бар? Жергілікті өзін - өзі басқару туралы негізгі
беделді Халықаралық құжат, Еуропадағы демократиялық дәстүрлер мен адам
құқықтарын қорғау миссиясын жүзеге асыратын халыңаралың орган -Еуропалық
Кеңеспен, 1985 жылдың 15 қазанында қабылданған Жергілікті өзін - өзі
басқару туралы Еуропалық Хартия болып табылады. Оған 28 ел мүше, олардың
қатарында Австрия, Дания, Германия, Полына, Словения, Ресей, тағы басқалар
бар. Қазақстан бұл Хартияға мүше емес. Жергілікті өзін - өзі басқару
Қазақстан Республикасынын қандай заңдарымен белгіленген?
Қазақстан Республикасында жергілікті өзін - өзі басқару танылады,
ол Қазақстан Республикасының Конституциясының 89 бабымен бекітілген.
Қазақстан Республикасында жергілікті маңызы бар мәселелерді халықтың дербес
шешуін қамтамасыз ететін жергілікті өзін -өзі басқару танылады.
Жергілікті өзін - өзі басқаруды мемлекеттік емес қоғамдық ұйым ретінде
қарауға бола ма?
Бірден айтайық, оңтайынан жауап беруге негіздер жетіспейді. Ең
бастысы, қоғамдың ұйымдар азаматтардың қалауымен пайда болады және
таратылады, ал жергілікті өзін-өзі басқару органдары, муниципалды ұйымдар
негізінен міндетті түрде құрылады, олар факультативті сипатта болмайды.
Қоғамдық ұйымдар өз қызметінің бағыттарын өз бетінше анықтаса, жергілікті
өзін - өзі басқару ұйымдары мен олардың органдарының жұмыс бағытын мемлекет
императивті ретпен белгілейді.
Сондай - ақ, қоғамдың ұйымдарға бірігу адамдардың көзқарасынның
ортақтығы негізінде жүрсе, жергілікті өзін-өзі басқару ұйымына бірігу
адамдардың тұрғылықты мекен -жайының ортақтығы факторымен айқындалады. Адам
тұрғылықты жерін өзгертпесе де қарым-қатынас, одақтарын өзгерте алады.
Жергілікті өзін - өзі ұйымын өзгерту, мекен - жайын, тұрмыс жағдайын
өзгерту дегенді білдіреді. Сонымен бірге, қоғамдық ұйымдардың қьгзметі
жергілікті деңгеймен шектелмейді, ал жергілікті өзін - өзі басқару
органдарының қызметі әкімшілік шектелген тұрғындардың төменгі аймақтық
қауымдастық аясанда ғана жүреді. Сондай- ақ, егер қоғамдық бірлестіктердің
басқарушы органдарының шешімі тек олардың мүшелері үшін ғана міндетті
болса, жергілікті өзін - өзі басқару органдарының нормативті, өкілдік
шешімдері өз өкілеттіліктері шегінде қабылданып, тек бағытталғандар үшін
міндетті.
Қорыта келе, жергілікті өзін - өзі басқару ұйымдары ерікті қоғамдық
бірлестіктер жиынтығына кірмейді. Олар - қоғамның бұқаралық - билік
тетігінің бір бөлігі. Сонымен бірге, жергілікті өзін - өзі басқару
органдарында бұқаралық билік және қоғамдық бастаулар тығыз үйлеседі.
Азаматтардың жергілікті өзін - өзі басқаруға қатысудың
қаңдай нысандары бар?
Азаматгардың тікелей еркін білдіру нысандары:
- жергілікті сайлаулар;
- жергілікті референдум;азаматтар жиналысы (жиыны);
- халықтың заң шығарушылық бастамашылығы;
- азаматтардың жергілікті өзін - өзі басқару органдарына шағымдану.
Жергілікті өзін - өзі басқару органдары қандай мәселелерді шешуі
керек?
Жергілікті өзін - өзі басқару органдары халыққа қызмет көрсетудң басты
орталығы ретінде өздері шеше алатын, өздері шешуге тиісті, жергілікті
маңызы бар мәселелерді шешуі керек.
Жергілікті маңызы бар мәселелер дегеніміз - белгілі бір аймақта
тұратын халыңтың өмір сүру жағдайларын тікелей қамтамасыз ету мәселелері.
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өкілеттілігі қандай заңмен
белгіленеді?
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының негізгі өкілеттіліктері
Конституциямен немесе заңмен (жергілікті өзін -өзі басқару таралы заңымен)
белгіленеді. Алайда бұл тәртіп, жергілікті өзін - өзі басқару органдарына
заңға сәйкес басқа да нақты өкілеттіліктердің берілуін жоққа шығармайды.
Жергілікті өзін - өзі басқару экономикалық негізін не құрайды?
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жергілікті өзін - өзі басқару
экономикалық негізін мемлекетте қабылдануын заңға сәйкес мыналар құрайды:
- коммуналды (муниципалды) меншік, жергілікті қаржы;
- мемлекеттік меншіктегі және жергілікті өзін - өзі басқару
органдарының басқаруына берілген мүлік;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағындағы халықтың сұранысын
қанағаттандыруға қызмет ететін басқа да меншік.
Жергілікті қауымдастық коммуналды меншікті иелену, қолдану,
пайдалануды жүзеге асыратын, сондай - ақ тиісті аймақтағы материалдық -
қаржылық ресурстарды тікелей немесе жергілікті өзін - өзі басқару органдары
арқылы пайдаланатын субъект болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы жергілікті бюджет қалай қалыптасады?
Қазақстанда бюджет жоғарыдан төмен қарай қағидасы бойынша құрылады.
Қала облысқа, ал облыс өз кезегінде қаржы Министрлігіне мәлімет
беретіндігіне қарамастан. Бюджеттің бастапқы нұсқасын іс жүзінде Министрлік
жасайды.
Қаржы Министрлігі облыстар үшін салықтар бойынша кіріс деңгейі мен
пайыздарын белгілейді, бұл санатқа жеке және заңды тұлғалардың табыс салығы
да кіреді.
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының қызметіне мемлекеттік
органдар бақылау жасауына бола ма?
Еуропалық Хартияға сай, жергілікті өзін - өзі басқару органдарына кез
- келген әкімшілік бақылау Конституция және заңдарда қарастырылған нысандар
мен реттерде ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
Жергілікті өзін - өзі басқару органының қызметіне кез-келген әкімшілік
бақылау, тек заңдылық пен конституциялыққағидалалардьвд сақталуын
қамтамасыз ету мақсатында жүргізілуі тиіс. Алайда әкімшілік бақылау жоғары
тұрған органдардың жергілікті өзін - өзі басқару органын берілген
өкілеттіліктердің талапқасай орьгадалуын бақылауды қамтуы мүмкін.
Жергілікті өзін - өзі басқару жергілікті мәселелерді шешуде панацея
бола ала ма?
Жергілікті өзін - өзі басқару өздігінен панацея яғни, барлық
жағдайда көмек бере алатын құрал бола алмайды, алайда әлемдік тәжірибе
көрсеткендей, жергілікті өзін - өзі басқару өмір сапаларын жақсартудың
шыдайы қадамы бола алады.
Ол жергілікті өзін - өзі басқару тиесілі келесі қасиеттермен
түсіндіріледі:
1. Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының жеке өкілеттілігінің
дербес қаржы - шаруашылық қызметінің болуы, және бюджеттің
орталықсыздандырылуы жергілікті өзін - өзі басқару органдарының дамудың
жергілікті көздерін іздестіру бағытындағы қызметін арттыру, дотациялық
дәрежесінің тұрақты төмендеуіне қол жеткізуге, қаржылық жағдайын
тұрақтандыруға мүмкіндік береді.
2. Жергілікті өзін - өзі басқару ұйымдарының (ортақ территориямен
біріктірілген қалалық, ауылдық, қоныс, бірнеше қоныс) ерекше статусы, яғни
билік өкілеттілігі мен шаруашылық қызметін жүргізу құқығының үйлесуі
жергілікті өзін - өзі басқару органдарына жергілікті әлеуетті тиімді
пайдаланын, аймақтың жедел әлеуметтік - экономикалық дамуына ықпал етуге
мүмкіндік береді.
3.Жергілікті экономикалық ерекшелігі - ол қанық әлеуметтік сипатта
болады.
Жергілікті өзін - өзі басқару күшімен тұрғын үймен, коммуналдық
қызметтер, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, тағы басқа қамтамасыз
ету салаларындағы әлеуметтік мәселелердің ауқымды үлесі тиімді шешілуі
мүмкін.
4. Халықты жергілікті өзін - өзі басқаруға белсенді араластыру, оның
ішінде жергілікті өзін - өзі басқару ұйымын қалыптастыру ісіне тарту
халықтың жергілікті де, мемлекеттік те билікке сенімін арттырады.
5. Жергілікті өзін - өзі басқарушылардың жаңа типі -жергілікті өзін -
өзі басқару органдарының басшысының қалыптасуына жағдай жасайды..
Жергілікті өзін - өзі басқару басшысының негізгі қызметі әлеуметтік -
экономикалық дамуға жағдай жасау және оны бірыңғай тұтас жүйе ретінде
қарастыру.
6. Жергілікті өзін - өзі басқарудың дамыған жүйесінде әлеуметтік
қайшылықтардың туындауы азаяды.
Жергілікті өзін - өзі басқару:
Жергілікті өзін - өзі басқару - халықтың бұқаралық билікті жүзеге
асырудың дербес формасы.
Жергілікті өзін-өзі басқару - мемлекеттік басқаруды
демократияландырудың негізгі көрсеткіші.
Жергілікті өзін - өзі басқару - өзінің әкімшілік аумағындагы (ауылы,
ауданы т.б.) азаматтардың саяси басқаруының формасы ретінде.
ЖерГілікті өзін - өзі басқару субъектісі деп, жергілікті өзін - өзі басқару
аймағында тұрақты тұратын және сайлау құқығына ие (18 жасқа толған) барлық
азаматтарды айтамыз. Жергілікті өзін - өзі басқару белгілі бір аймақ
халқының өмірлік сапасын тікелей жақсаруына ықпал ететін жергілікті істерді
жедел және кэсіби шешу үшін ұйымдастырылады да, нақты әкімшілік -
территориялық бірлік аясында (ауыл, қоныс, ауылдық округ, аудан, қала,
облыс) тұрып жатқан азаматтар үшін жүзеге асырылады.
Егер азаматтардың жергілікті өзін - өзі басқаруы бір мезгілде түрлі
аумақтық денгейлерде (ауылдық округ, аудан, қала, облыс) жүзеге асырылатын
болса, онда:
біріншіден, халықтың өмірлік қамтамасыз ету мәселелерін жүргізу пәнін
әр деңгей бойынша бөлек заңды бөлу жүргізіледі;
екіншіден, өзін - өзі басқарудың әрбір деңгейі екінші деңгейге
бағынбайды (жоғары тұрған), өздерінің заңмен белгіленген өкілеттілігін тек
заңды жауаптылық және сол аймақ халқының жауаптылығы аясында дербес
шешіледі.
Жергілікті өзін - өзі басқару органдары мемлекеттік билік органдары
жүйесіне (АҚШ, Ресей, Ұлыбритания және тағы басқалар) өнбейді, ал кейбір
Еуропалық елдерде жергілікті өзін -өзі басқару органдары өз өкілеттіктерін
жүзеге асырумен қатар,мемлекет жүктеген қосымша мемлекеттік қызметтерді де
атқарады да, белгілі бір аймақтағы мемлекеттік органдар қызметін
жалғастырушы болып табылады.
Атқарушы биліктің мемлекеттік органдары мына құқықтарға ие бола
алмайды:
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының тізбесін, құрылымын,
штатын анықтау;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының лауазымды тұлғаларын
тағайындау;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының мүлкін иелену, қолдану
және пайдалану;
- жергілікті өзін-өзі басқару органдарынын лауазымды қызметкерлеріне
тәртіптік шаралар салу;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының қызметін жоспарлау;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының бюджеттік, салықтық және
материалдық -техникалық негізін анықтау.
Тек қана Жергілікті өзін - өзі басқару туралы арнайы заңмен
белгіленетіндер қатарына жатады:
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының құру тәртібі мен
түрлері;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының қаржылық, материалдық -
техникалық базасы;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдары қызметінің формалары
(нысандары) мен әдістері;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдары қабылдайтын
актілер формалары (нысандары);
- түрлі жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өкілеттіліктері
(құзырлығы);
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының жауаптылық формалары
(нысандары).
Мемлекеттік және жергілікті өзін - өзі басқару объектілерінің құқықтық
қорғалуының қатынасы.
1. Мемлекеттік меншік пен жергілікті өзін - өзі басқару органдарының
меншігі тең және заңмен тең дәрежеде қорғалады.
2. Жер және басқа табиғат ресурстары жеке мемлекеттік меншікте және
жергілікті өзін - өзі басқару органдарының меншігінде болуы мүмкін.
3. Мемлекеттік өкімет органдары мен жергілікті өзін - өзі басқару
органдары Конституциямен заңдарды бірдей, тең дәрежеде сақтауы тиіс.
4. Мемлекеттік өкімет органдары мен жергілікті өзін - өзі басқару
органдары азаматтарды, олардың құқықтары мен бостандықтарына қатысты
құжаттармен таныстырып отыруы керек.
Жергілікті өзін - өзі басқару берілген аймақ халқының қатысуымен және
өз атынан жергілікті маңызы бар барлық мәселелерді шешуі тиіс, ал ол үшін
жергілікті өзін - өзі басқару органдары заң жүзінде қажетті ресурстар және
өкілеттіліктермен қамтамасыз етілуі қажет.
Жергілікті өзін - өзі басқарудың жергілікті маңызы бар мәселелерді
шешудегі өкілеттіктердің түрлері:
1. міндетті
2. жолдамалы
3. факультативті
1. міндетті өкілеттіліктері, яғни жергілікті өзін - өзі басқару
міндетті түрде жүзеге асыруы тиіс іс - жүргізу негіздері мен
өкілеттіліктері:
- жергілікті өзін - өзі басқарудың Жарғысын қабылдау;
- жергілікті өзін - өзі басқару халқымен референдумдар, сайлаулар,
сауалнамалар ұйымдастыру;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының құрылымын, штатын және
қызметкерлерін қалыптастыру;
- жергілікті өзін - өзі басқару меншігін иелену, қолдану және
пайдалану (техника, объектілер, өндіріс орындары, қаржы, құнды қағаздар,
табиғат байлықтары);
- жергілікті өзін - өзі басқару өнеркәсіптері мен ұйымдарьга құру,
қайта құру және тарату; жергілікті өзін - өзі басқару бюджетін дайындау,
бекіту және жүзеге асыру;
- жергілікті өзін - өзі басқару тұрғын үй қоры мен ғимараттарын ұстау
және пайдалану;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймақтың әлеуметтік - экономикалық
дамуының стратегиялық жоспарын, салалық бағдарламаларын дайындау және
бекіту;
- жергілікті өзін - өзі басқару тиісті аймақты абаттандыру және
құрылыс салуды реттеу;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағындағы елді -мекендерді
көркейту, санитарлық тазалау, жарықпен қамту және көгалдандыру;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағындағы стадиондар, базарлар,
құрылые материалдары мен тағы да басқа жергілікті тауарлар өндіретін
өнеркәсіп орындарын, жөндеу шеберханаларын, автобус аялдамаларын, дәріхана,
телефон стансасы, сауда нүктедері, кинотеатр, мұражай, клуб, мәдениет және
спорт сарайлары, әкімшілік үйлері мен тағы да басқа объектілерді ұстау;
- жергілікті өзің - өзі басқару аймағындағы көлік - тасымал жолдарын
ұстау;
- халықтың тұрғылықты жері, оқу және жұмыс орнындағы төтенше
сипаттағы мәселелерді шұғыл шешу.
2. жергілікті өзін - өзі басқару жолдамалы өкілеттіліктері
(жоғары тұрғын мемлекеттік органмен берілген), яғни заңға сәйкес
жергілікті өзін - өзі басқару органдарына бірлесе отырып жүзеге асыру
үшін берілген мемлекеттік органдардың қызметтері:
- мекемелерді (бала бақша) ашу, ұстау және дамыту;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағындағы жерді пайдалануды бақылау;
- елді - мекендерді газ, жылу, су және электрмен жабдықтау, аурухана,
емхана, дәріхана, пошта, телеграф, полиция, жинақ банкісі, банк
бөлімшелері, кітапхана, автовокзал, өрт қауіпсіздігі қызметінің жұмысына
жағдай жасау;
- мазарды ұстау;
- халықты сауда, қоғамдық тамақтандыру және тұрмыстық қызмет
көрсетумен қамтамасыз ету үшін жағдай жасау;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағында қоғамдық тәртіпті
қамтамасыз етуге жағдай жасау;
- табиғат байлықтарын (су, пайдалы қазбалар, құрылыс материалдары,
тағы басқалар) пайдалануды бақылау;
- салық және баж төлемдерін жинауға көмектесу, мемлекеттік органдарға
сайлау өткізуге ықпалдасу;
- өрт қауіпсіздігін бақылау.
3. жергілікті өзін - өзі басқару факультативті өкілеттіліктері:
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағында фестивальдар, сайыстар,
байқаулар және тағы басқа іс - шаралар өткізу;
- құрметті атақтар, наградалар, жүлделер белгілеу;
- курстар, қызығушылығына қарай үйірмелер ашу;
- жергілікті өзін- өзі басқару аймағын дамыту мақсатында
өткізілетін бір реттік шараларға арнап халықтан жиналатын жаңа жарналар
өндіру;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағында арналған әкімшілік
тәртіптер мен ережелер қабылдау.
2 тарау Өзін-өзі басқарудың Қазақстанда даму деңгейі
2.1. Халықаралық өзін-өзі басқару жүйесінің деңгейі.
Жергілікті басқару жолдарының бірі ретінде ұсынылып отырған
"өзін-өзі басқару" қағидасының әлеуметтік ғылым терминдерінің көпшілігі
сияқты толық ғыными анықтамасы жоқ, оны әр түрлі авторлар әр түрлі
түсіндіреді. "Оның даму процесіне сәл тоқталып өтсек: алғаш оған XVII
ғасырда Англияда анықтама берілген, одан кейін оны Германия және Ресей
мемлекеттанушылар енгізген болатын. Ал Францияда оған сәйкес термин жоқ
болғандықтан, ол орталықсыздандыру немесе муниципалдық билік
түсінікгерімен түсіндіріледі. Жергілікті өзін-өзі басқару теориясы
демократиялы мемлекет жағдайында жеке адам мен мемлекет, жергілікті және
орталық билік органдарының өзара қарым-қатынасы туралы талқылау барысыңда
XIX ғасырдың бірінші жартысында пайда болды. Оның дамуына үлкен үлес қосқан
шетелдік оқымыстылардың ішінен Токвиль, Гнейст, Штейн, Лабанд есімдері
ерекше аталып өтілсе, Ресей оқымыстылары Васильчиков А.И., Безобразов В.П.,
Коркунов К.М., Чичерин Б,. Свешников М.И., Градовский А.Д., Михайлов Г.С.,
Лазаревский Н.И. және тағы басқалар ерекше атап өтуге түрарлық. Ғалымдар
басқарудың осы жүйесіне қатысты көптген зерттеу жұмыстарын жүргізді.
Мысалы, оны Н.И. Лазаревский еркін қауымды басқару, жергілікті басқару,
өзін-өзі басқаратын заңды тұлға деп бірнеше топқа бөледі. Еркін қауым
теориясын XIX басында неміс оқымыстылары енгізген. Оның мақсаты қауым ісіне
мемлекеттің араласуын шектеудің қажеттігін дәлелдеу болды. Олардың
пайымдауынша, қауым мемлекеттен бұрын пайда болды, ал мемлекет қауымдардың
экономикалық және саяси мүдделері үшін бірігу нәтижесінде құрылды. Кейін
бұл шаруашылық теориясымен ауыстырылды. Оның басты өкілдері Р. Моль, А.
Васильчиков. Олар өзін-өзі басқарудың шаруашылық және қоғамдық теориясы деп
аталған теорияның мәнін жергілікті өзін-өзі басқару жергілікті шаруашынықты
меңгеруді білдіреді деп түсіндіреді. Осы теорияны жақтаушылар өзін-өзі
басқару жүйесін жергілікті шаруашылық істерін басқаруды білдіреді деп
тұжырым жасаған. Ал кейіннен Лоренц Штейн мен Рудольф Гнейст жасаған өзін-
өзі басқарудың мемлекеттік теориясында оның басқару органы мен
өкілеттіктері толығымен мемлекет реттеп отырады деген тұжырым жасаған.
Басқарудың бұл жолы әр мемлекетте әр түрлі дамыған, айталық, оның
шығыс-еуропалық, азиялық, латынамерикалық, арабиялық сияқты үлгілері бар.
Бұл үлгілердің даму барысында ұлттық, діни, нәсілдік, әлеуметтік-
экономикалық және тағы да басқа көптеген факторлар ескерілген.
Осы үлгілер басты үш топқа бөлінеді, олар: англосаксондық (Англия,
АҚШ, Австралия, Жаңа Зеландия), француздық (Фран-ция, Италия, Бельгия,
Голландия, Швейцария) және аралас үлгі (Германия, Австрия, Жапония). Оларға
жеке-жеке сипаттама берер болсақ, англосаксондық үлгі мемлекеттік басқару
құрылымын орталықсыздандыруды және билікті бөлшектеуді, сонымен бірге
жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің барлық төменгі деңгейлерде
(штаттарда, провинцияларда) болуын білдіреді. Бұл үлгіде мем-лекет саналы
түрде елде қалыптасқан тарихи және құқықтық жағдайға байланысты аймақтың
және жергілікті мәселелерді осы басқару органдарына табыстайды. Шетелдердің
басым белігінде (АҚШ-та, Канадада, Жапонияда) жергілікті басқару органдарын
ұйымдастыруға әсер етуші әр түрлі факторларды есепке ала отырып, әкімшілік-
аумақтық бірлік жүйесінің негізі салынады. Атақты оқымыстылар Н.М.
Коркуновтың, Н.И. Лазаревскийдің жариялау құқығы бар занды тұлғасы ретінде
танылатын қауымды аумақтық корпорация ретінде қарастыруға болады деп
тұжырым жасауына осы жағдай себеп болған еді. Америкада қоғамдастықтар
муниципалдық үлгілерді таңдауда дербес. Себебі, ондай үлгілердің саны елу
шақты. Соның ішіңде муниципалдың басқарудың алты түрін атауға болады, олар:
графство, қалалар, бороу, виллиджи, таун, тауншиптар (вилиджи 17 штаттан,
таун 30, бороу - 13 штаттан, Солтүстік-Батыста - тауншиптардан тұрады).
Олардың ішінде ең негізгілері - мыналар:
• "комиссиондық" үлгі 1901 жылы (Техас штатында) алғаш рет
қолданылған. Осы схема бойынша халық 3-5 жылға муниципалдық кеңесті
сайлайды;
• муниципалдық кеңес менеджерді тағайыңдайды (кеңес-менеджер
үлгісі), сонғысы контракт негізінде жұмыс жасайды, ол атқарушы аппаратқа
басшылық етеді. Менеджерге кандидатура іздеу жұмысын жеңілдету мақсатында
менеджерлердің Ұлттың ассоциациясы құрылған, онда кандидаттар ғана емес,
сондай-ақ, бос орындар туралы да мәліметтері болады;
• сайланған муниципалдың кеңес өзінің құрамынан мэр сайлайды (кеңес-
мэр үлгісі). Бұл басқару схемасының екі нұсқасы бар: а) мэр (әлсіз мэр) 3-5
жылға сайланады, кеңеске есеп береді және рәсімдеу, өкілеттілік сияқты
функцияларды орындайды, вето құқығына ие болады; ә) күшті мэр
(тағайындалған) атқарушы аппаратқа дербес жетекшілік етеді және муниципалды
қауым шегінде өзінің шешімін жүргізеді.
Бұдан жергілікті басқаруда менеджменттің рөлі зор екендігін байқауға
болады. Ал осы үлгілер жөнінде дүние жүзі тәжірибесін зерттей келе, заңгер
Е.С. Шугрина оларды бынайша (ұйымдастырушылық-құқықтық нысанда) бөліп
керсетеді:
1) "күшті кеңес - әлсіз мэр" нысаны атқарушы органдар іс-әрекетін
үйлестіру мәселесінде мәр құқығын кеңес шектейді;
2) "күшті мәр - әлсіз кеңес" нысанында мәрді халық тікелей сайлайды;
3) "кеңес-менеджер" нысаны жергілікті істі басқаруға саяси бағыты
бейтарап маманды тартуды сипаттайды;
4) комиссиялық нысан, комиссия мүшелері жергілікті үкі-меттің
өндірістік бөліміне басшылың жүргізеді;
5) құрамдастырылған нысан, мэр сайлаушылардың мүддесін ескере отырып,
бас әкімді тағайындайды.
Жергілікті басқарудың европалық үлгісінде жоғары деңгейде
орталықтандырылган жергілікті мемлекеттік басқарумен қатар өзін-өзі басқару
жүйесі дебар. Мәселен, Францияда жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінде
шешуші рөл префектіден бас кеңесшіге берілген. Жергілікті басқарудың негізі
коммуналар болып табыла-ды, олардың саны-36 мың. Әр коммунаныңмәр сайлайтын
өз кеңесі бар. Мұндай үлгі орталықсыздандыру, орталық билікті бөлшектеу
бойынша реформалар жүргізу барысыңда қалыптасқан. Басқару жүйесін
орталықсыздандыру қоғам өміріне мемлекеттің үнемі тікелей араласуынан
туындайды да, ұлттық денгейде қабылданатын шешімдерде көбінесе жергілікті
халықтың мүддесі ескерілмей қалады. Ал Германиядағы өзін-өзі басқару
дәстүрлі қалыптасқан және онда жариялау құқығы занды тұлғаларымен жүзеге
асады. Яғни мемлекет аудандардағы, қалалардағы жергілікті басқару
органдарына өздерінің функцияларының бір бөлігін табыстайды. Сонымен бірге
Германияда қоғамдастықты ұйымдастырудың магистрат, бургомистер, солтүстік-
герман және оңтүстік-герман деп аталатын негізгі төрт түрі жұмыс істейді.
Олар өздерінің жауапкершіліктеріне қарай, жергілікті деңгейлерге жүктелген
міндеттерді шешуге құқылы болғанымен, мемлекет тарапынан құқықтық қадағалау
сақталады. Айталық, қоғамдастықтардың қабылдаған шешімі құқықтық қадағалау
органына (Ішкі істер министрлігінің органдарына) берілгеннен соң, ол бір ай
ішінде заңға қайшы келмеген жағдайда ғана орындалады. Міне, Еуропадағы
мемлекеттердің демократиялық институттарды қалыптастыру барысы осындай.
1985 жылы Еуропа кеңесі қабылдаған жергілікті өзін-өзі басқарудың Еуропалық
Хартиясы осы мемлекеттердің жергілікті, .аймақгық мүдделерін қорғаушы,
муниципалдың құқықтың маңызды дерегі болды. Жергілікті басқарудың дамуы тек
Еуропада ғана емес, Азияда да қолөнердің, мәдениеттің, сауданың гүлденуіне
байланысты жергілікті басқаруды қалыптастыру, олардың орталық билік
органдарымен өзара жасалған келісім шарттары арқылы пайда бола бастады.
Жергілікті құқықтың даму заңдынықтарының ерекшелігі мынадай шарттардан
тұрады: қоғамдастық халқының әлеуметтік-құқықтық ерекшеліктері; басқару
саласына гана емес, жергілікті қоғамдастыққа әсер етуші заң шығарушы
салалардың қалыптасу тенденциясы; орталық атқарушы билік органдары
өздерінің өкілеттіктерінің бір бөлігін жергілікті деңгейге беру; жергілікті
басқару оргаңцарын қалыптастыру және т.б. Бүгінгі күні көптеген
мемлекеттердің құрылымдарына елеулі өзгерістер енгізілген: біріншіден,
басқару органдарының өзара қарым-қатынасындағы есеп беру және бақылау
тәртібі өзгерген; әр орган заңмен белгіленген шеңберде өз бетінше жұмыс
істейді; жергілікті жерлерде атқарушы және өкілетті органдар жергілікті
мемлекеттік басқарудың функциясын орындайды.
Мемлекеттік және жергілікті мемлекеттік басқару құрылым-дарының алуан
түрлілігіне қарамастан жергілікті басқарудың дамуы тұрақты екі
тұжырымдамасына бағытталады. Олар тек қана тәжірибемен, дәстүрмен,
мәдениетпен ғана емес, сондай-ақ, құқықтық жүйемен де қалыптасқан. Мысалы,
АҚШ-та жергілікті басқару орталық штат пен федерадды органдарға қарсы пайда
болса, ал Ұлыбританияда мунципалдың билік дербес ішкі басқарудың
жеңілдіктері ізінде пайда бодды.
Жергілікті басқарудың кепілдігі занды түрде мыналар болуы мүмкін:
1) жергілікті басқаруды және оның органдарын мемлекеттік басқару
жүйесінде оқшауландырып ұйымдастыру;
2) жергілікті басқару органдарының экономикалық және қаржылық
дербестігі;
3) жергілікті басқару органдарының басқа оргаңдар мен ұйымдармен
қарым-қатынас жасау құқығы және толық құқық субъектісі ретінде шығуы
(меншікті басқару және иелік ету, жеке бюджетке иелік ету, дербес шешім
қабылдау және т.б.). Мысалы, Жапонияның Конституциясы бойыншажәне
жергілікті басқару Заңында (96-100 баптар) жергілікті жиналыс нормативті
актілерді қабылдайды; жергілікті бюджетті бекітеді; жергілікті салықгарды,
айыппұлдарды бекітеді; шаруашылық келісімшарттар жасайды; муниципалды
кәсіпорындарды басқару мәселелерін шешеді; жергілікті атқарушы органдардың
іс-әрекетіне тексеру жүргізеді; жергілікті басқару органдарының
өкілеттігімен өлшенетін аймақтың дәстүрлі мәдениетін, тарихи,
экономикалық мүмкіндіктерін есепке алатын жергілікті басқарудың
әралуандығын ескереді. Ал, біздің елімізде жергілікті өзін-өзі басқарудың
институционалдық белгілері Қазақстанның Конституциясымен қамтамасыз
етіледі. Жоғарыда аталып өткен Жалония мемлекетімен біршама ұқсастықтар
бар, мысалы, жергілікті бюджетті бекіту.
Елімізде адам құқығы мен оның еркіндігі қамтамасыз етіледі, азаматтар
жергілікті органдарға жұмысқа тартылады, өкілетті орган құрамын сайлау
процесінде өз еркін білдіру формасымен кепілдендіріледі. Жергілікті басқару
жүйесін енгізу азаматтарға тек сайлау құқына кепілдеме беріп қана қоймай,
қоғамдастыңтың аумағына, сайлауды ұйымдастыру тәртібі мен жүргізілуіне,
басқару органдарының сайлау мерзімі мен іс-әрекеттеріне қатысты шешім
қабылдауға да мүмкіндік береді деген сөз. Сонымен жергілікті басқарудың
оргаңдарының құқықтық нығаюы үшін мемлекет өкілеттіктерін төменгі деңгейге
біртіңдеп беріп отырады, ол мынадай формада жүзеге асады: өкілеттерді беруі
– жергілікті басқару органдарының қызметін реттеуді және оларды табыстауы -
мемлекеттің өз құзыретіндегі өкілеттіктерді бір рет белгілі мерзімге немесе
мерзімсіз уақытқа беруін білдіреді. Заңнамалық тұрғыда жергілікті
басқарудың іс-әрекеті заң шеңберінде белгіленеді және оған мына белгілер
тән болады: оны басқарудың жалпы ережелері, соның ішінде, мақсаттары мен
міндеттері, құқықтың негізі, аумағы мен құрамы, ұйымдастыру құрылымы,
құрылу тәртібі мен нысаны, экономикалық және қаржының сипаты, сайланбалы
органның өкілеттіктерінің шегі мен оның мерзімі, мүшелері, сондай-ақ,
лауазымды тұлғалары, басқа мемлекеттермен шекаралас орналасқан болса, онда
мемлекет тарапынан әкімшілік қадағалау шараларын күшейту үшін жергілікті
басқару органдарында ерекше тәртіп орнатылады және т.б. Қазақстанда
жергілікті мемлекеттік басқару мен жергілікті басқарудың өзара қарым-
қатынастары ерекше көңіл аудартады. Ол мынадай факторлардан белгілі,
Қазақстан Республикасының Конституциясы (89-бап) жергілікті өзін-өзі
басқаруды жергілікті деңгейдегі мәселелерді халықтың өз бетімен шешуін
қамтамасыз етеді деп танып, халықты мемлекеттік биліктің нағыз көзі деген
идея бекітілген.
Жергілікті басқару аумақтарда жүзеге асады, ол заң ұғымында өмір
сүрудың міңдетті шарты (жер, табиғат объектісі, ресурс көздері) ғана емес,
жергілікті басқарудың мәртебесіне ие - заңды тұлға болын табылады.
2004 жылдан бастап әкімшілік-аумақтың бірліктер әкімдерінің аппараты
құрылып, оларға заңды тұлға мәртебесі берілді, ол үшін республикалық
бюджеттен 2,9 млн теңге бөлінді және ол 2005-2006 жылдары да осы мөлшерде
қаржынандырынады. Олай бол-са, шаруашылық саласында оларға бекітілетін
функциялар қатары да көбейді деген сөз. Бюджет бағдарламасы бойынша төменгі
басқару деңгейінің (жергілікті шаруашылықтың) шығындарын қаржынандыруды осы
әкімдер аппараттарына біртіндеп беріледі. Жергілікті басқарудың
экономикалық негіздерімен танысуда құрылымдық компонентеріне қоса, зандық
астарларын білу аса маңызды. Жергілікті құрылымға оның қазына мен мүліктен
тұратын, коммуналды занды тұлғаларға бекітілген коммуналды меншіктің
тікелей қатысы болуы мүмкін. Мемлекеттік меншікті жергілікті меншікке беру
туралы тәртіпті анықтау керек. Мысалы, бүгінгі күні пайдаланынмайтын
мемлекеттік объектілерді шағын кәсіпкерлік субъектілеріне беру тәртібі
қабынданған. Коммуналды меншік оперативті басқару және шаруашылық жүргізу
құқығымен бірге жергілікті тұлғаға беріледі. Егер жергілікті кәсіпорындарға
коммуналды мүлікке иелік етуге, пайдалануға құқық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 тарау Өзін-өзі басқару жүйенің теориялық негіздері
1.1. Өзін-өзі басқару жүйенің түсініктері
1.2. Өзін-өзі басқару жүйесінің қағидалары, ұғымы
1.3. Өзін-өзі басқарудың әлеуметтік экономикалық
2 тарау Өзін-өзі басқарудың Қазақстанда даму деңгейі
2.1. Халықаралық өзін-өзі басқару жүйесінің деңгейі.
2.2. Өзін-өзі басқарудың құқықтық негізі
2.3. Қазақстанда өзін-өзі басқарудың қазіргі деңгейі.
3 тарау Өзін-өзі басқару жүйесімен СТК-нің қарым-қатынасы
3.1. СТК Қауымдастығы заңдылық базасы және бағыты.
3.2. СТК-нің әлеуметтік экономикалық қамтамасыз етуі
Қорытынды
Сілтемелер
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстанның әлемнің барынша бәсекеге қабілетті
50 елдің қатарына ену жағдайында жергілікті өзін - өзі басқару органдарының
өкілеттілігін кеңейту аксиома болып табылады. Жергілікті атқару
органдарының сайланбалылығы демократиялық өзін - өзі басқарудың негізгі
қағидасы, саяси тұрақтылықты қалыптастырудың тиімді құралы, биліктің
халықтың алдындағы жауапкершілігін арттыру.
Бүгінгі таңда Қазақстанда жергілікті өзін - өзі басқаруды дамытуды
заңдылықпен қамтамасыз ету мәселесі аса сезіледі. Қазақстан Республикахының
Конституциясы оның құрылу мүмкіндігін мойындағанмен одан әрі іс қозғалған
жоқ. Тиісті заң жобасы 1996 жылы дайындалып, Үкіметпен Парламентке
ұсынылғанымен кері қайтарылған болатын. Мемлекеттік басқару сатыларының
арасындағы өкілеттіктерді шектеу және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру
тұжырымдамасы тек мемлекеттік басқару органдарына ғана қатысты.
Қазақстан Республикасы үшін жергілікті өзін - өзі басқару моделін
тандағанда Еуропалық хартияның негізгі қағидаттарын басшылыққа алу қажет,
өйткені жергілікті өзін - өзі басқаруға әлемнің барлың алдыңғы қатарлы
дамығаң елдерінде заңмен кепілдік берілгең, ол жергілікті өзін - өзі
басқарудың Еуропалың Хартиясында ГФР, Австрия Конституцияларында,
Швецарияның жер туралы заңдарында және АҚШ пен Ұлыбританияда жеке заңда
көрініс тапқан. Әлемдік практикада жергілікті, өзін - өзі басқарудың
объективті және субъективті фактордарының әсерімен тарихи қалыптасқан
әртүрлі типтері мен формалары бар. Жергілікті өзін - өзі басқарудың
формалары мен әдістерінің дамуы азаматтық қоғамның қалыптасуы және дамуымен
бір бағытта жүреді.
Осыған байланысты жергілікті өзін - өзі басқарудың қалыптасқан
модельдерінің типтері аталған елдерде жергілікті салт – дәстүрлерге,
мәдениетке, халықтың менталитетіне, экономикалық даму деңгейі мен басқа да
жағдайларына барынша бейімделген. Жергілікті өзін - өзі басқарудың дамуының
әлемдік тәжірибесін сыни тұрғыдан ой елегінен өткізіп Қазақстандық ұлттық
дәстүрлер мен мәдениетке бейімдеу қажет және Қазакстан Республикасындағы
мемлекеттік құрылыстың жалпы стратегиясын дайындауда ескеру керек.
Қазақстандық мемлекеттің қалыптасуы мен дамуьшда жергілікті өзін - өзі
басқару маңызды роль атқаруы тиіс. Бұған Қазақстан - 2030 ұзақ мерзімді
даму стратегиясында, Қазақстанның егемен ел ретінде даму перспективаларына
қатысты тағы басқа бағдарламалық бағдарламаларда баса айтылған. Алайда
саяси және қоғамдық ортада, халықта жергілікті өзін - өзі басқарудың мәнін
түсінуде бірлік жоқ, бірыңғай жалпыға бірдей ұғымдық аппарат қалыптаспаған,
осыдан "келіп жергілікті өзін - өзі басқарудың рөліне тиісті баға
берілмейді.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасу мен дамуы республикада
көбінде мемлекеттік биліктің түрлі сатылар арасындағы өкілеттіктерді
бөлісу, кірістерді түрлі деңгей бюджеттері арасында қайта бөлуге келіп
соғады. Жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негізі Қазақстан
Республикасының Конституциясымен, жергілікті мемлекеттік органдардың
қызметін реттейтін Республика заңдарымен белгіленген.
Жалпы заңға сәйкес жергілікті мемлекеттік билік органдары жергілікті
өзін-өзі басқаруды қалыптастыру мен дамытуға Қазақстандықтардың
Конституциялық құқықтарын жүзеге асыруға қажетті құқықтық, ұйымдастырушылық
және материалдық - техникалық жағдайларды жасауға міндетті.
Сондықтан жергілікті билік органдары жүйесің реформалау мен жергілікті
өзін-өзі басқарудың қалыптасуы Қазақстандық мемлекеттілікті дамудың жалпы
стратегиясының құрамдас бөлігі болып табылады.
Жергілікті өзін - өзі басқарудың қалыптасуы мен дамуының әлемдік
тәжірибесі бір елдің аясында жергілікті өзін -өзі басқарудың модельдер бір
- бірінен жергілікті дәстүрлер мен мәдениетке, жергілікті қауымдастықтың
өміріне әсер ететін экономикалық және басқа жағдайларға байланысты әртүрлі
болуы мүмкіндігін көрсетеді. Осынан келіп өзін-өзі басқару, азаматтардың
басқаруға қатысуы ретінде жергілікті ерекшеліктерді ескере отырып, жоғарғы
инстанций шенеуніктер емес, тұрғындарға белгілі жергілікті қажеттіліктерге
сай жүзеге асырылады. Сондықтан жергілікті өзін -өзі басқару азаматтық
қоғаммен өзін-өзі ұйымдастыру белгілері бар қоғамда ғана өте тиімді.
Бүгінде Қазақстан демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам басты.
Демократиялық реформалардың құрамдас бөлігі ретінде жергілікті өзін-өзі
басқару жүйесін жасаудың жолдары қарастырылуда. Жергілікті өзін-өзі
басқару ауылдық жерлерде тұрғындардың билікке қол жаймай, жергілікті
маңызды мәселелерді өздеріне шешуіне мүмкіндігі туады.
Қазір жергілікті өзін-өзі басқарудың ортақ моделі қалыптаспаған. Әр
аймақ өзінің экономикалық, саяси жағдайы мен тұрмыстық шаруашылық
мәдениетінің деңгейіне қарай өзіндік жергілікті басқару жүйесінің
элементтерін енгізуде.
Қызылорда облысында бұл салада 2004 жылдан бастап ауылдарда жергілікті
өзін-өзі басқарудың бір элементі болып табылатын селолық тұтынушылар
кооперативін [CТК] құру қолға алынды.
Қазіргі күнде облысымызда бүкіл елді мекендерді қамтыған 168 селолық
тұтынушылар кооперативтері жергілікті тұрғындарға түрлі қызмет көрсетуде.
Тақырыптың мақсаты: Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдары
іске асып жатқан жергілікті мемлекеттік басқару, өзін-өзі басқару
туралы зерттеп, зерделеу. Дамыған мемлекеттердегі өзін-өзі басқару
заңдарын негізге ала отырып, еліміздің әлеуметтік және экономикалық дамуы
үшін маңыздылығын анықтау. Алға қойған мақсаттарға жету үшін бірнеше
мәселелерді сынақтан алу керек. Мақсаттарды жүзеге асыруда мынандай
міндеттерді алға қоямыз.
• өзін-өзі басқару жүйесінің түсініктері
• өзін-өзі басқару жүйесінің қағидалары, ұғымы.
• халықаралық өзін-өзі басқару жүйесінің деңгейі
• өзін-өзі басқару жүйесінің құқықтық негізі
• Қазақстанда өзін-өзі басқару жүйесі деңгейі
• өзін-өзі басқару жүйесіндегі СТК-нің рөлі
• СТК-нің әлеуметтік-экономикалық қамтамасыз етілуі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік
жергілікті өзін-өзі басқару заңдары туралы,ҚР-ның конституциясында шетелдік
ғалым-экономистерінің моногра-фияларында, шетелдегі конституциялық
тәжірибесін зерттей отырып оларға сүйеніп, отандық ғалымдардың
монографиясында, ғылыми еңбектерінде, газет-журнал материялдарда және
интернеттегі материалдар пайдаланылады.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспе, ІІІ тарау, 7 тақырыпша, қорытынды,
сілтемелер және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 тарау Өзін-өзі басқару жүйенің теориялық негіздері
1.1. Өзін-өзі басқару жүйенің түсініктері
Жергілікті өзін - өзі басқару мына негізгі үш аспектті қамтитын
күрделі әлеуметтік және саяси құбылыс:
- мемлекеттің әкімшілік жүйесінің әлементі;
- халық билігінің дербестік деңгейі;
- азаматтардың өзін - өзі ұйымдастыру тәсілі.
1. Мемлекеттік әкімшілік жүйесінің әлементі ретінде жергілікті өзін -
өзі басқаруды саясатты мемлекеттік жүзеге асырудың біріккен жүйесіне
енгізілуі тиіс, ол мемлекеттік биліктің орталық органдарымен қабылданған
шешімдердің орындалуын құзырлылықтың айқын айырмасын қарастыратын
бағыныштылық қағидаттарын негізге ала отырып қамтамасыз етуі тиіс.
2. Қоғамдық биліктің дербес деңгейі ретінде жергілікті өзін - өзі
басқарудың халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және өз жұмысын
ұйымдастыру үшін шешім қабылдау өкіліттегі болуы тиіс.
3. Азаматтардың өзін - өзі ұйымдастыру факторы және азаматтық
қатысудың бір формасы ретінде шешімдер қабылдауға азаматтардың бастапқы
қатысуына мүмкіндік жасауды қарастырады.
Жергілікті өзін - өзі басқару азаматтардың мемлекетпен байланысын,
олардың мемлекеттік басқаруға қатысу мүмкіндігін қамтамасыз ететін
өркениетті мемлекеттің маңызды институттарының бірі ретінде қарастырылады.
Жергілікті өзін -өзі басқару туралы Еуропалық Хартияда, жергілікті өзін -
өзі басқару деп жергілікті органдардың мемлекеттік істерді ұлттық
заңдармен, жергілікті халық мүддесіне сай белгіленген өкілеттіктер аясында
басқару құқығы мен шынайы жүзеге асыру қабілеттілігін айтады. Бұл құқық
жасырын, тікелей, тең және жалпы дауыс беру арқылы сайланған кеңес немесе
жиналыстар мүшелері арқылы жүзеге асырынады.
Мемлекеттік басқару - орталық үкіметтің аймақтық деңгейдегі қызметі,
орталыққа бағынышты ұйымдар шешетін міндеттер, мемлекет жауапты мемлекеттік
қызметтерді қамтамасыз ету.
Жергілікті басқару, Жергілікті өзін - өзі басқару, Жергілікті
өзін - өзі басқару органдары - қызметі азаматтар тікелей сайлаған
органдар, халықтың жергілікті сайланған өкілдері арқылы жүзеге
асырынатын ұйымдар.
Жергілікті билік органдары - орталық билікпен тағайындалған
органдар.
Өзі - өзі басқару - сайланбалы органдар.
Басқару - тағайындалған органдар.
Билік. Мемлекеттік басқару мен азаматтардың өзін-өзі басқарудың ара
қатынасы
Билік - әлдебір қайраткердің әлеуметтік қарым-қатынастардың арқасында
өзінің жеке мүддесін, басқа адамдардың қарсылығына қарамастан және сол
мүмкіндігін күтілетін негізімен еш байланыссыз жүзеге асыра алатын жағдайда
болатын мүмкіндігі.
Билік - бұқаралық мүдделер мен құндылықтарды жүзеге асыру үшін
құрылған жүйе.
Билік - заңмен депутатқа, мәслихатқа, әкімге, мемлекеттік басқарудың
аймақтық органдары мен өзін - өзі басқару органдарының жетекшілеріне
жергілікті қауымдастықтың қоғамдық маңызды қорытындыларына қол жеткізу үшін
берілген өкілеттік.
Билік жергілікті басқару және өзін-өзі басқару субъектілерінің
ықпалының қайнар көзі болып табылады.
Түсініктемелер:
Билік сөзі коптеген тілдер мен мәдениеттерде жағымсыз түсінікке
ие.Бұл мүмкін билікті жемқорлықпен, күштеумен және тағы да басқа
ассоциялауға бейімділікпен байланысты болар. Билік мына ұғымдарда карасты
тенденциясы, олар:
- бұл ұғым өте саясаттандырылған;
- жергілікті саясаткерлер жауакершіліктен гөрі көбіне билікке ие;
- билік - жамандық, қасірет, мүмкін міндетті болуы да ықтимал;
- билік - кұштеу, қанау жүйесі;
Билік халық өкілдеріне ең соңғы кезектегі қажеттілік. Өкінішке орай
бұл тұжырымдар шындыққа жақын. Әлемдегі елдердің ресми тұлғаларының билікті
бас пайдасына пайдалану мысалдарын алыстан іздеудің қажетті шамалы. Әркім
билікке баю үшін, саяси жағдайын жақсарту үшін талпынбайды деу қисынсыз.
Сонымен қатар жергілікті өкімет органдарындағы жемқорлық өз жерлестеріне
бағытталғандықтан барынша жағымсыз сипатқа ие болуы мүмкін. Мемлекеттік
деңгейде, әрине тұлғалардың жақындығы айқын білінбейді, олар бір - бірін
онша танымайды, сондықтан билікті асыра қолдану дербестенбейді.
Ақиқатында билік жақсы не жаман болып бөлінбейді. Бәрі билік сеніп
тапсырылған тұлғалардың мотиві мен әрікетіне байланысты. Сонымен қатар,
билік болмаса мәнді бір іс істеуде қиын. Сайланбалы көшбасшылар, әсіресе
тиісті билікке ие және оны тиімді қолдана алатындар белгілі бір әкімшілік -
аумақтық бірлік (аудан, қала, облыс) халқының мүддесін соғырлым табысты
жүзеге асыра алады.
Мемлекеттік басқару органдарының негізгі міндеттері
1.Мемлекеттік саясатты дайындау, бекіту және жүзеге асыру
мемлекеттік орган қызметінің перспективасының негізгі бағыттары ретінде.
2. Мемлекеттік әкімшіліктендіру (ағымдың реттеу).
3.Халыққа негізгі әлеуметтік қызметтер ұсыну (білім беру, құқық
жасаушылық, денсаулық сақтау, жәрдемақылар беру, жеке және занды тұлғаларға
құжаттар беру)
4.Азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен міндеттерін қорғауды
қамтамасыз ету, құқықтық дауларды шешу және олардың занды жауаптылығын
анықтау.
Жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін - өзі басқару үш негізгі
міндетті шешуі тиіс:
1) Жергілікті халыққа негізгі әлеуметтік қызметтер көрсету: аймақ пен
жолдарды абаттандыру, хальгқты тұрғын үймен қамтамасыз ету, тұрғын үй
шаруашылығын қолдау және дамытуға ықпал ету, коммуналдық қызметтер көрсету
(су, газ, отын, жылу, электр энергиясы), жергілікті көлік және байланыс
қызметтері, қажетті медицинальгқ көмек, сауда, тұрмыс және мәдени
қызметтер, жалпы орта білім желісін дамыту және қолдау.
2) Жергілікті ресурстарды дамыту және қолдану, оның ішінде табиғи,
еңбек, қаржы, өндірістік, мүліктік және тағы басқа, халықты еңбекпен
қамтамасыз ету үшін кіші және орта кәсіпкерлікті дамыту, салықтық қорды
кеңейту және әлеуметтік шиеленістерді болдырмау, мемлекеттік басқару
органдары ұсынатын тағы да басқа қызметтер.
3) Азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын
жүзеге асыруға қажетті жағдайларды дамыту: құқықтық тәртіпті нығайту,
демократияландыру, азаматтық қоғам институттарын қалыптастыру мен
ұйымдастыруды басқару, оның ішінде жергілікті және жалпы мемлекеттік
деңгейдегі істерді шешу барысына азаматтарды белсенді тарту мақсатында -
өзін-өзі басқару қарқылы.
Жергілікті мемлекеттік басқару қызметінің экономикалық және қаржылық
негіздері.
1. Жергілікті бюджет.
2. Коммуналды заңды тұлғаларға бекітілген мүлік.
3. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес коммуналдық меншіктегі
басқа да мүлік.
Мемлекеттік басқару органдары үшін белгіленген негізгі талаптар мен
шектеулер:
• жалпы мемлекеттік сыртқы және іштей, қаржылық және инвестициялық
саясатқа сәйкес емес шешімдердің қабылдануын болдырмау;
• Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде Қазақстан Республикасының
мүддесін сақтау;
• Қызметтің қоғамдық маңызды салаларында белгіленген жалпы мемлекеттік
стандарттарды ұстану;
• Азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін сақтау,
1.2. Өзін-өзі басқару жүйесінің қағидалары, ұғымы
Жергілікті өзін - өзі басқару: ұғымы және қорытындылары.
Демократиялық қоғамда халық өз билігін:
- тікелей (жергілікті және республикалық референдумдар, тікелей, тең
және еркін сайлаулар арқылы);
- сайланбалы мемлекеттік органдар арқылы;
- азаматтардың аймақтық аумақтық өзін - өзі басқару арқылы жүзеге
асырады.
Жергілікті өзін - өзі басқару дегеніміз не?
Көптеген демократиялық елдерде жергілікті өзін - өзі басқару
Конституциялың құрылыстың міндетті бөлігі болып табылады, оның мәні халық
жергілікті маңызы бар мәселелерді дербес және өз атынан шешуге құқылы.
Жергілікті өзін - өзі басқарудың мемлекеттік басқарудан
айырмашылығы?
Жергілікті өзін - өзі басқару - орталық өкімет немесе басқарудың
жоғары тұрған аймақтық әкімшілігі жүзеге асыратын жергілікті әкімшілік -
территориялық бірліктегі басқарушылық қызмет. Жергілікті мемлекеттік
басқаруды жоғарғы өкімет тағайындайтын органдар (әкімдер) жүзеге асырады.
Мысалы, Францияда, аймақтың басқару органы - Республика префекті Үкімет
декретімен тағайындалып, ол Үкімет пен оның мүшелерінің халықпен байланысын
білдіреді
Жергілікті өзін - өзі басқару белгілері қандай?
Жергілікті өзін - өзі басқарудың мынадай негізгі белгілері бар:
- аумақтық құрылымның дербес болу мүмкіндігі, ол жергілікті өзін -
өзі басқарудың, оның органдарының қоғамды, мемлекетті басқару
жүйесіндегі ұйымдастырушылық және экономикалық оқшаулығынан, аумақтық
ұжымның занды тұлға статусынан көрінеді; әкімшілік - аумақтық бірлік
аймағында күші бар, халықтың мүддесін білдіретін және соның атынан шешім
қабылдау құқығына ие жергілікті өкілетті орағандардың болуы және нақты
қызмет етуі;
Белгілі бір аймақ халқының жергілікті сипаттағы барлық негізгі
мәселелер бойынша шешім дайындау және қабылдау барысына қатысу мүмкіндігі;
- Жергілікті өкімет органдарының барлық мүшелерінің кең демократиялық
негіздегі сайланбалылығы, тұрақты ауыспалылығы мен сайлаушынар алдындағы
есептілігі, басқару аппаратын бақылауды жүзеге асыруы;
- Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өз өкілеттілігі
аясындағы жауаптылығы.
Жергілікті өзін - өзі басқарудың объективті қажеттілігі неде?
Бұл тетік не үшін қажет?
Оның қажеттілігін айқындайтын жағдайлар қазіргі заманғы демократиялық
мемлекеттердің кез - келгені үшін бірдей және оның мәні:
1. жергілікті өзін - өзі басқару мемлекеттік басқаруды оңтайландыру
әдісі, құралы ретінде қажет. Қалай болғанда да қазіргі заманғы
демократиялық мемлекет жергілікті өзін - өзі басқаруға кепілдік бермесе,
экономикалың және әлеуметтік процестердің тиімді, басқаруды қамтамасыз ете
алмайды. Бұл процесстер өте күрделі және жан-жақты, сондықтан қоғамдық
дамудың барлық мәселелерін тек орталықта шешу мүмкін емес.
Басқару қызметінің тиімділігін арттыру үшін өкілеттіліктерді,
қолданылуы салықтың жалпы көзқарасы тұрғысынан оңтайлы нәтиже беретін
деңгейге дейін төмендету керек. Ал бұл өз кезегінде жергілікті жағдайлар
мен мүмкіндіктерді, әдістер мен тәсілдерді басшылыққа алуды талап етеді.
2. Жергілікті өзін - өзі басқару азаматтардың саяси құқықтары мен
бостандықтарын жүзеге асырудың бір нысаны ретінде қажет;
3. Әрине, бұл азаматтардың құқықтарын мемлекеттік механизмінің барлық
деңгейіндегі басқаруда қолдануға жоққа шығармайды, алайда азаматтардың
басқаруға кеңінен қатысуына тек басқаруды халыққа жақындату арқылы ғана
шынайы қол жеткізуге болады.
Қауымдастық қай кезде өзін - өзі басқарушы деп танылады?
Қоғамдық жүйені өзін - өзі басқарушы ретінде сипаттайтын ең кемінде
екі белгі бар, олар:
А) өз өмірінің мәселелерін өз бетінше, дербес шешуге (жоғарының
нұсқауымен орындау емес) құқығы мен мүмкіндігі;
Ә) берілген жүйеге біріккен халықтың кең бөлігінің белгілі бір
мәселелерді шешуге (яғни, басқару қызметін жүзеге асыруға) қатысуы.
Жергілікті өзін - өзі басқару дербестігі дегеніміз не?
Жергілікті өзін - өзі басқарудың дербестігі дегеніміз белгілі бір
әкімшілік - аумақтық бірлік халқының өздері қарастыратын мәселелер шегін
өздері айқындап, оларды шешуді қолданыстағы заңдарға сәйкес кез - келген
билік құрылымының араласуынсыз тікелей өзі немесе өзінің өкілдері арқылы
жүзеге асыру құқығы.
Жергілікті өзін - өзі басқару туралы барынша кең ұғым беретін қандай
нормативті - құқықтық акт бар? Жергілікті өзін - өзі басқару туралы негізгі
беделді Халықаралық құжат, Еуропадағы демократиялық дәстүрлер мен адам
құқықтарын қорғау миссиясын жүзеге асыратын халыңаралың орган -Еуропалық
Кеңеспен, 1985 жылдың 15 қазанында қабылданған Жергілікті өзін - өзі
басқару туралы Еуропалық Хартия болып табылады. Оған 28 ел мүше, олардың
қатарында Австрия, Дания, Германия, Полына, Словения, Ресей, тағы басқалар
бар. Қазақстан бұл Хартияға мүше емес. Жергілікті өзін - өзі басқару
Қазақстан Республикасынын қандай заңдарымен белгіленген?
Қазақстан Республикасында жергілікті өзін - өзі басқару танылады,
ол Қазақстан Республикасының Конституциясының 89 бабымен бекітілген.
Қазақстан Республикасында жергілікті маңызы бар мәселелерді халықтың дербес
шешуін қамтамасыз ететін жергілікті өзін -өзі басқару танылады.
Жергілікті өзін - өзі басқаруды мемлекеттік емес қоғамдық ұйым ретінде
қарауға бола ма?
Бірден айтайық, оңтайынан жауап беруге негіздер жетіспейді. Ең
бастысы, қоғамдың ұйымдар азаматтардың қалауымен пайда болады және
таратылады, ал жергілікті өзін-өзі басқару органдары, муниципалды ұйымдар
негізінен міндетті түрде құрылады, олар факультативті сипатта болмайды.
Қоғамдық ұйымдар өз қызметінің бағыттарын өз бетінше анықтаса, жергілікті
өзін - өзі басқару ұйымдары мен олардың органдарының жұмыс бағытын мемлекет
императивті ретпен белгілейді.
Сондай - ақ, қоғамдың ұйымдарға бірігу адамдардың көзқарасынның
ортақтығы негізінде жүрсе, жергілікті өзін-өзі басқару ұйымына бірігу
адамдардың тұрғылықты мекен -жайының ортақтығы факторымен айқындалады. Адам
тұрғылықты жерін өзгертпесе де қарым-қатынас, одақтарын өзгерте алады.
Жергілікті өзін - өзі ұйымын өзгерту, мекен - жайын, тұрмыс жағдайын
өзгерту дегенді білдіреді. Сонымен бірге, қоғамдық ұйымдардың қьгзметі
жергілікті деңгеймен шектелмейді, ал жергілікті өзін - өзі басқару
органдарының қызметі әкімшілік шектелген тұрғындардың төменгі аймақтық
қауымдастық аясанда ғана жүреді. Сондай- ақ, егер қоғамдық бірлестіктердің
басқарушы органдарының шешімі тек олардың мүшелері үшін ғана міндетті
болса, жергілікті өзін - өзі басқару органдарының нормативті, өкілдік
шешімдері өз өкілеттіліктері шегінде қабылданып, тек бағытталғандар үшін
міндетті.
Қорыта келе, жергілікті өзін - өзі басқару ұйымдары ерікті қоғамдық
бірлестіктер жиынтығына кірмейді. Олар - қоғамның бұқаралық - билік
тетігінің бір бөлігі. Сонымен бірге, жергілікті өзін - өзі басқару
органдарында бұқаралық билік және қоғамдық бастаулар тығыз үйлеседі.
Азаматтардың жергілікті өзін - өзі басқаруға қатысудың
қаңдай нысандары бар?
Азаматгардың тікелей еркін білдіру нысандары:
- жергілікті сайлаулар;
- жергілікті референдум;азаматтар жиналысы (жиыны);
- халықтың заң шығарушылық бастамашылығы;
- азаматтардың жергілікті өзін - өзі басқару органдарына шағымдану.
Жергілікті өзін - өзі басқару органдары қандай мәселелерді шешуі
керек?
Жергілікті өзін - өзі басқару органдары халыққа қызмет көрсетудң басты
орталығы ретінде өздері шеше алатын, өздері шешуге тиісті, жергілікті
маңызы бар мәселелерді шешуі керек.
Жергілікті маңызы бар мәселелер дегеніміз - белгілі бір аймақта
тұратын халыңтың өмір сүру жағдайларын тікелей қамтамасыз ету мәселелері.
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өкілеттілігі қандай заңмен
белгіленеді?
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының негізгі өкілеттіліктері
Конституциямен немесе заңмен (жергілікті өзін -өзі басқару таралы заңымен)
белгіленеді. Алайда бұл тәртіп, жергілікті өзін - өзі басқару органдарына
заңға сәйкес басқа да нақты өкілеттіліктердің берілуін жоққа шығармайды.
Жергілікті өзін - өзі басқару экономикалық негізін не құрайды?
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жергілікті өзін - өзі басқару
экономикалық негізін мемлекетте қабылдануын заңға сәйкес мыналар құрайды:
- коммуналды (муниципалды) меншік, жергілікті қаржы;
- мемлекеттік меншіктегі және жергілікті өзін - өзі басқару
органдарының басқаруына берілген мүлік;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағындағы халықтың сұранысын
қанағаттандыруға қызмет ететін басқа да меншік.
Жергілікті қауымдастық коммуналды меншікті иелену, қолдану,
пайдалануды жүзеге асыратын, сондай - ақ тиісті аймақтағы материалдық -
қаржылық ресурстарды тікелей немесе жергілікті өзін - өзі басқару органдары
арқылы пайдаланатын субъект болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы жергілікті бюджет қалай қалыптасады?
Қазақстанда бюджет жоғарыдан төмен қарай қағидасы бойынша құрылады.
Қала облысқа, ал облыс өз кезегінде қаржы Министрлігіне мәлімет
беретіндігіне қарамастан. Бюджеттің бастапқы нұсқасын іс жүзінде Министрлік
жасайды.
Қаржы Министрлігі облыстар үшін салықтар бойынша кіріс деңгейі мен
пайыздарын белгілейді, бұл санатқа жеке және заңды тұлғалардың табыс салығы
да кіреді.
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының қызметіне мемлекеттік
органдар бақылау жасауына бола ма?
Еуропалық Хартияға сай, жергілікті өзін - өзі басқару органдарына кез
- келген әкімшілік бақылау Конституция және заңдарда қарастырылған нысандар
мен реттерде ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
Жергілікті өзін - өзі басқару органының қызметіне кез-келген әкімшілік
бақылау, тек заңдылық пен конституциялыққағидалалардьвд сақталуын
қамтамасыз ету мақсатында жүргізілуі тиіс. Алайда әкімшілік бақылау жоғары
тұрған органдардың жергілікті өзін - өзі басқару органын берілген
өкілеттіліктердің талапқасай орьгадалуын бақылауды қамтуы мүмкін.
Жергілікті өзін - өзі басқару жергілікті мәселелерді шешуде панацея
бола ала ма?
Жергілікті өзін - өзі басқару өздігінен панацея яғни, барлық
жағдайда көмек бере алатын құрал бола алмайды, алайда әлемдік тәжірибе
көрсеткендей, жергілікті өзін - өзі басқару өмір сапаларын жақсартудың
шыдайы қадамы бола алады.
Ол жергілікті өзін - өзі басқару тиесілі келесі қасиеттермен
түсіндіріледі:
1. Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының жеке өкілеттілігінің
дербес қаржы - шаруашылық қызметінің болуы, және бюджеттің
орталықсыздандырылуы жергілікті өзін - өзі басқару органдарының дамудың
жергілікті көздерін іздестіру бағытындағы қызметін арттыру, дотациялық
дәрежесінің тұрақты төмендеуіне қол жеткізуге, қаржылық жағдайын
тұрақтандыруға мүмкіндік береді.
2. Жергілікті өзін - өзі басқару ұйымдарының (ортақ территориямен
біріктірілген қалалық, ауылдық, қоныс, бірнеше қоныс) ерекше статусы, яғни
билік өкілеттілігі мен шаруашылық қызметін жүргізу құқығының үйлесуі
жергілікті өзін - өзі басқару органдарына жергілікті әлеуетті тиімді
пайдаланын, аймақтың жедел әлеуметтік - экономикалық дамуына ықпал етуге
мүмкіндік береді.
3.Жергілікті экономикалық ерекшелігі - ол қанық әлеуметтік сипатта
болады.
Жергілікті өзін - өзі басқару күшімен тұрғын үймен, коммуналдық
қызметтер, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, тағы басқа қамтамасыз
ету салаларындағы әлеуметтік мәселелердің ауқымды үлесі тиімді шешілуі
мүмкін.
4. Халықты жергілікті өзін - өзі басқаруға белсенді араластыру, оның
ішінде жергілікті өзін - өзі басқару ұйымын қалыптастыру ісіне тарту
халықтың жергілікті де, мемлекеттік те билікке сенімін арттырады.
5. Жергілікті өзін - өзі басқарушылардың жаңа типі -жергілікті өзін -
өзі басқару органдарының басшысының қалыптасуына жағдай жасайды..
Жергілікті өзін - өзі басқару басшысының негізгі қызметі әлеуметтік -
экономикалық дамуға жағдай жасау және оны бірыңғай тұтас жүйе ретінде
қарастыру.
6. Жергілікті өзін - өзі басқарудың дамыған жүйесінде әлеуметтік
қайшылықтардың туындауы азаяды.
Жергілікті өзін - өзі басқару:
Жергілікті өзін - өзі басқару - халықтың бұқаралық билікті жүзеге
асырудың дербес формасы.
Жергілікті өзін-өзі басқару - мемлекеттік басқаруды
демократияландырудың негізгі көрсеткіші.
Жергілікті өзін - өзі басқару - өзінің әкімшілік аумағындагы (ауылы,
ауданы т.б.) азаматтардың саяси басқаруының формасы ретінде.
ЖерГілікті өзін - өзі басқару субъектісі деп, жергілікті өзін - өзі басқару
аймағында тұрақты тұратын және сайлау құқығына ие (18 жасқа толған) барлық
азаматтарды айтамыз. Жергілікті өзін - өзі басқару белгілі бір аймақ
халқының өмірлік сапасын тікелей жақсаруына ықпал ететін жергілікті істерді
жедел және кэсіби шешу үшін ұйымдастырылады да, нақты әкімшілік -
территориялық бірлік аясында (ауыл, қоныс, ауылдық округ, аудан, қала,
облыс) тұрып жатқан азаматтар үшін жүзеге асырылады.
Егер азаматтардың жергілікті өзін - өзі басқаруы бір мезгілде түрлі
аумақтық денгейлерде (ауылдық округ, аудан, қала, облыс) жүзеге асырылатын
болса, онда:
біріншіден, халықтың өмірлік қамтамасыз ету мәселелерін жүргізу пәнін
әр деңгей бойынша бөлек заңды бөлу жүргізіледі;
екіншіден, өзін - өзі басқарудың әрбір деңгейі екінші деңгейге
бағынбайды (жоғары тұрған), өздерінің заңмен белгіленген өкілеттілігін тек
заңды жауаптылық және сол аймақ халқының жауаптылығы аясында дербес
шешіледі.
Жергілікті өзін - өзі басқару органдары мемлекеттік билік органдары
жүйесіне (АҚШ, Ресей, Ұлыбритания және тағы басқалар) өнбейді, ал кейбір
Еуропалық елдерде жергілікті өзін -өзі басқару органдары өз өкілеттіктерін
жүзеге асырумен қатар,мемлекет жүктеген қосымша мемлекеттік қызметтерді де
атқарады да, белгілі бір аймақтағы мемлекеттік органдар қызметін
жалғастырушы болып табылады.
Атқарушы биліктің мемлекеттік органдары мына құқықтарға ие бола
алмайды:
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының тізбесін, құрылымын,
штатын анықтау;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының лауазымды тұлғаларын
тағайындау;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының мүлкін иелену, қолдану
және пайдалану;
- жергілікті өзін-өзі басқару органдарынын лауазымды қызметкерлеріне
тәртіптік шаралар салу;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының қызметін жоспарлау;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының бюджеттік, салықтық және
материалдық -техникалық негізін анықтау.
Тек қана Жергілікті өзін - өзі басқару туралы арнайы заңмен
белгіленетіндер қатарына жатады:
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының құру тәртібі мен
түрлері;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының қаржылық, материалдық -
техникалық базасы;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдары қызметінің формалары
(нысандары) мен әдістері;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдары қабылдайтын
актілер формалары (нысандары);
- түрлі жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өкілеттіліктері
(құзырлығы);
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының жауаптылық формалары
(нысандары).
Мемлекеттік және жергілікті өзін - өзі басқару объектілерінің құқықтық
қорғалуының қатынасы.
1. Мемлекеттік меншік пен жергілікті өзін - өзі басқару органдарының
меншігі тең және заңмен тең дәрежеде қорғалады.
2. Жер және басқа табиғат ресурстары жеке мемлекеттік меншікте және
жергілікті өзін - өзі басқару органдарының меншігінде болуы мүмкін.
3. Мемлекеттік өкімет органдары мен жергілікті өзін - өзі басқару
органдары Конституциямен заңдарды бірдей, тең дәрежеде сақтауы тиіс.
4. Мемлекеттік өкімет органдары мен жергілікті өзін - өзі басқару
органдары азаматтарды, олардың құқықтары мен бостандықтарына қатысты
құжаттармен таныстырып отыруы керек.
Жергілікті өзін - өзі басқару берілген аймақ халқының қатысуымен және
өз атынан жергілікті маңызы бар барлық мәселелерді шешуі тиіс, ал ол үшін
жергілікті өзін - өзі басқару органдары заң жүзінде қажетті ресурстар және
өкілеттіліктермен қамтамасыз етілуі қажет.
Жергілікті өзін - өзі басқарудың жергілікті маңызы бар мәселелерді
шешудегі өкілеттіктердің түрлері:
1. міндетті
2. жолдамалы
3. факультативті
1. міндетті өкілеттіліктері, яғни жергілікті өзін - өзі басқару
міндетті түрде жүзеге асыруы тиіс іс - жүргізу негіздері мен
өкілеттіліктері:
- жергілікті өзін - өзі басқарудың Жарғысын қабылдау;
- жергілікті өзін - өзі басқару халқымен референдумдар, сайлаулар,
сауалнамалар ұйымдастыру;
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының құрылымын, штатын және
қызметкерлерін қалыптастыру;
- жергілікті өзін - өзі басқару меншігін иелену, қолдану және
пайдалану (техника, объектілер, өндіріс орындары, қаржы, құнды қағаздар,
табиғат байлықтары);
- жергілікті өзін - өзі басқару өнеркәсіптері мен ұйымдарьга құру,
қайта құру және тарату; жергілікті өзін - өзі басқару бюджетін дайындау,
бекіту және жүзеге асыру;
- жергілікті өзін - өзі басқару тұрғын үй қоры мен ғимараттарын ұстау
және пайдалану;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймақтың әлеуметтік - экономикалық
дамуының стратегиялық жоспарын, салалық бағдарламаларын дайындау және
бекіту;
- жергілікті өзін - өзі басқару тиісті аймақты абаттандыру және
құрылыс салуды реттеу;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағындағы елді -мекендерді
көркейту, санитарлық тазалау, жарықпен қамту және көгалдандыру;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағындағы стадиондар, базарлар,
құрылые материалдары мен тағы да басқа жергілікті тауарлар өндіретін
өнеркәсіп орындарын, жөндеу шеберханаларын, автобус аялдамаларын, дәріхана,
телефон стансасы, сауда нүктедері, кинотеатр, мұражай, клуб, мәдениет және
спорт сарайлары, әкімшілік үйлері мен тағы да басқа объектілерді ұстау;
- жергілікті өзің - өзі басқару аймағындағы көлік - тасымал жолдарын
ұстау;
- халықтың тұрғылықты жері, оқу және жұмыс орнындағы төтенше
сипаттағы мәселелерді шұғыл шешу.
2. жергілікті өзін - өзі басқару жолдамалы өкілеттіліктері
(жоғары тұрғын мемлекеттік органмен берілген), яғни заңға сәйкес
жергілікті өзін - өзі басқару органдарына бірлесе отырып жүзеге асыру
үшін берілген мемлекеттік органдардың қызметтері:
- мекемелерді (бала бақша) ашу, ұстау және дамыту;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағындағы жерді пайдалануды бақылау;
- елді - мекендерді газ, жылу, су және электрмен жабдықтау, аурухана,
емхана, дәріхана, пошта, телеграф, полиция, жинақ банкісі, банк
бөлімшелері, кітапхана, автовокзал, өрт қауіпсіздігі қызметінің жұмысына
жағдай жасау;
- мазарды ұстау;
- халықты сауда, қоғамдық тамақтандыру және тұрмыстық қызмет
көрсетумен қамтамасыз ету үшін жағдай жасау;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағында қоғамдық тәртіпті
қамтамасыз етуге жағдай жасау;
- табиғат байлықтарын (су, пайдалы қазбалар, құрылыс материалдары,
тағы басқалар) пайдалануды бақылау;
- салық және баж төлемдерін жинауға көмектесу, мемлекеттік органдарға
сайлау өткізуге ықпалдасу;
- өрт қауіпсіздігін бақылау.
3. жергілікті өзін - өзі басқару факультативті өкілеттіліктері:
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағында фестивальдар, сайыстар,
байқаулар және тағы басқа іс - шаралар өткізу;
- құрметті атақтар, наградалар, жүлделер белгілеу;
- курстар, қызығушылығына қарай үйірмелер ашу;
- жергілікті өзін- өзі басқару аймағын дамыту мақсатында
өткізілетін бір реттік шараларға арнап халықтан жиналатын жаңа жарналар
өндіру;
- жергілікті өзін - өзі басқару аймағында арналған әкімшілік
тәртіптер мен ережелер қабылдау.
2 тарау Өзін-өзі басқарудың Қазақстанда даму деңгейі
2.1. Халықаралық өзін-өзі басқару жүйесінің деңгейі.
Жергілікті басқару жолдарының бірі ретінде ұсынылып отырған
"өзін-өзі басқару" қағидасының әлеуметтік ғылым терминдерінің көпшілігі
сияқты толық ғыными анықтамасы жоқ, оны әр түрлі авторлар әр түрлі
түсіндіреді. "Оның даму процесіне сәл тоқталып өтсек: алғаш оған XVII
ғасырда Англияда анықтама берілген, одан кейін оны Германия және Ресей
мемлекеттанушылар енгізген болатын. Ал Францияда оған сәйкес термин жоқ
болғандықтан, ол орталықсыздандыру немесе муниципалдық билік
түсінікгерімен түсіндіріледі. Жергілікті өзін-өзі басқару теориясы
демократиялы мемлекет жағдайында жеке адам мен мемлекет, жергілікті және
орталық билік органдарының өзара қарым-қатынасы туралы талқылау барысыңда
XIX ғасырдың бірінші жартысында пайда болды. Оның дамуына үлкен үлес қосқан
шетелдік оқымыстылардың ішінен Токвиль, Гнейст, Штейн, Лабанд есімдері
ерекше аталып өтілсе, Ресей оқымыстылары Васильчиков А.И., Безобразов В.П.,
Коркунов К.М., Чичерин Б,. Свешников М.И., Градовский А.Д., Михайлов Г.С.,
Лазаревский Н.И. және тағы басқалар ерекше атап өтуге түрарлық. Ғалымдар
басқарудың осы жүйесіне қатысты көптген зерттеу жұмыстарын жүргізді.
Мысалы, оны Н.И. Лазаревский еркін қауымды басқару, жергілікті басқару,
өзін-өзі басқаратын заңды тұлға деп бірнеше топқа бөледі. Еркін қауым
теориясын XIX басында неміс оқымыстылары енгізген. Оның мақсаты қауым ісіне
мемлекеттің араласуын шектеудің қажеттігін дәлелдеу болды. Олардың
пайымдауынша, қауым мемлекеттен бұрын пайда болды, ал мемлекет қауымдардың
экономикалық және саяси мүдделері үшін бірігу нәтижесінде құрылды. Кейін
бұл шаруашылық теориясымен ауыстырылды. Оның басты өкілдері Р. Моль, А.
Васильчиков. Олар өзін-өзі басқарудың шаруашылық және қоғамдық теориясы деп
аталған теорияның мәнін жергілікті өзін-өзі басқару жергілікті шаруашынықты
меңгеруді білдіреді деп түсіндіреді. Осы теорияны жақтаушылар өзін-өзі
басқару жүйесін жергілікті шаруашылық істерін басқаруды білдіреді деп
тұжырым жасаған. Ал кейіннен Лоренц Штейн мен Рудольф Гнейст жасаған өзін-
өзі басқарудың мемлекеттік теориясында оның басқару органы мен
өкілеттіктері толығымен мемлекет реттеп отырады деген тұжырым жасаған.
Басқарудың бұл жолы әр мемлекетте әр түрлі дамыған, айталық, оның
шығыс-еуропалық, азиялық, латынамерикалық, арабиялық сияқты үлгілері бар.
Бұл үлгілердің даму барысында ұлттық, діни, нәсілдік, әлеуметтік-
экономикалық және тағы да басқа көптеген факторлар ескерілген.
Осы үлгілер басты үш топқа бөлінеді, олар: англосаксондық (Англия,
АҚШ, Австралия, Жаңа Зеландия), француздық (Фран-ция, Италия, Бельгия,
Голландия, Швейцария) және аралас үлгі (Германия, Австрия, Жапония). Оларға
жеке-жеке сипаттама берер болсақ, англосаксондық үлгі мемлекеттік басқару
құрылымын орталықсыздандыруды және билікті бөлшектеуді, сонымен бірге
жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің барлық төменгі деңгейлерде
(штаттарда, провинцияларда) болуын білдіреді. Бұл үлгіде мем-лекет саналы
түрде елде қалыптасқан тарихи және құқықтық жағдайға байланысты аймақтың
және жергілікті мәселелерді осы басқару органдарына табыстайды. Шетелдердің
басым белігінде (АҚШ-та, Канадада, Жапонияда) жергілікті басқару органдарын
ұйымдастыруға әсер етуші әр түрлі факторларды есепке ала отырып, әкімшілік-
аумақтық бірлік жүйесінің негізі салынады. Атақты оқымыстылар Н.М.
Коркуновтың, Н.И. Лазаревскийдің жариялау құқығы бар занды тұлғасы ретінде
танылатын қауымды аумақтық корпорация ретінде қарастыруға болады деп
тұжырым жасауына осы жағдай себеп болған еді. Америкада қоғамдастықтар
муниципалдық үлгілерді таңдауда дербес. Себебі, ондай үлгілердің саны елу
шақты. Соның ішіңде муниципалдың басқарудың алты түрін атауға болады, олар:
графство, қалалар, бороу, виллиджи, таун, тауншиптар (вилиджи 17 штаттан,
таун 30, бороу - 13 штаттан, Солтүстік-Батыста - тауншиптардан тұрады).
Олардың ішінде ең негізгілері - мыналар:
• "комиссиондық" үлгі 1901 жылы (Техас штатында) алғаш рет
қолданылған. Осы схема бойынша халық 3-5 жылға муниципалдық кеңесті
сайлайды;
• муниципалдық кеңес менеджерді тағайыңдайды (кеңес-менеджер
үлгісі), сонғысы контракт негізінде жұмыс жасайды, ол атқарушы аппаратқа
басшылық етеді. Менеджерге кандидатура іздеу жұмысын жеңілдету мақсатында
менеджерлердің Ұлттың ассоциациясы құрылған, онда кандидаттар ғана емес,
сондай-ақ, бос орындар туралы да мәліметтері болады;
• сайланған муниципалдың кеңес өзінің құрамынан мэр сайлайды (кеңес-
мэр үлгісі). Бұл басқару схемасының екі нұсқасы бар: а) мэр (әлсіз мэр) 3-5
жылға сайланады, кеңеске есеп береді және рәсімдеу, өкілеттілік сияқты
функцияларды орындайды, вето құқығына ие болады; ә) күшті мэр
(тағайындалған) атқарушы аппаратқа дербес жетекшілік етеді және муниципалды
қауым шегінде өзінің шешімін жүргізеді.
Бұдан жергілікті басқаруда менеджменттің рөлі зор екендігін байқауға
болады. Ал осы үлгілер жөнінде дүние жүзі тәжірибесін зерттей келе, заңгер
Е.С. Шугрина оларды бынайша (ұйымдастырушылық-құқықтық нысанда) бөліп
керсетеді:
1) "күшті кеңес - әлсіз мэр" нысаны атқарушы органдар іс-әрекетін
үйлестіру мәселесінде мәр құқығын кеңес шектейді;
2) "күшті мәр - әлсіз кеңес" нысанында мәрді халық тікелей сайлайды;
3) "кеңес-менеджер" нысаны жергілікті істі басқаруға саяси бағыты
бейтарап маманды тартуды сипаттайды;
4) комиссиялық нысан, комиссия мүшелері жергілікті үкі-меттің
өндірістік бөліміне басшылың жүргізеді;
5) құрамдастырылған нысан, мэр сайлаушылардың мүддесін ескере отырып,
бас әкімді тағайындайды.
Жергілікті басқарудың европалық үлгісінде жоғары деңгейде
орталықтандырылган жергілікті мемлекеттік басқарумен қатар өзін-өзі басқару
жүйесі дебар. Мәселен, Францияда жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінде
шешуші рөл префектіден бас кеңесшіге берілген. Жергілікті басқарудың негізі
коммуналар болып табыла-ды, олардың саны-36 мың. Әр коммунаныңмәр сайлайтын
өз кеңесі бар. Мұндай үлгі орталықсыздандыру, орталық билікті бөлшектеу
бойынша реформалар жүргізу барысыңда қалыптасқан. Басқару жүйесін
орталықсыздандыру қоғам өміріне мемлекеттің үнемі тікелей араласуынан
туындайды да, ұлттық денгейде қабылданатын шешімдерде көбінесе жергілікті
халықтың мүддесі ескерілмей қалады. Ал Германиядағы өзін-өзі басқару
дәстүрлі қалыптасқан және онда жариялау құқығы занды тұлғаларымен жүзеге
асады. Яғни мемлекет аудандардағы, қалалардағы жергілікті басқару
органдарына өздерінің функцияларының бір бөлігін табыстайды. Сонымен бірге
Германияда қоғамдастықты ұйымдастырудың магистрат, бургомистер, солтүстік-
герман және оңтүстік-герман деп аталатын негізгі төрт түрі жұмыс істейді.
Олар өздерінің жауапкершіліктеріне қарай, жергілікті деңгейлерге жүктелген
міндеттерді шешуге құқылы болғанымен, мемлекет тарапынан құқықтық қадағалау
сақталады. Айталық, қоғамдастықтардың қабылдаған шешімі құқықтық қадағалау
органына (Ішкі істер министрлігінің органдарына) берілгеннен соң, ол бір ай
ішінде заңға қайшы келмеген жағдайда ғана орындалады. Міне, Еуропадағы
мемлекеттердің демократиялық институттарды қалыптастыру барысы осындай.
1985 жылы Еуропа кеңесі қабылдаған жергілікті өзін-өзі басқарудың Еуропалық
Хартиясы осы мемлекеттердің жергілікті, .аймақгық мүдделерін қорғаушы,
муниципалдың құқықтың маңызды дерегі болды. Жергілікті басқарудың дамуы тек
Еуропада ғана емес, Азияда да қолөнердің, мәдениеттің, сауданың гүлденуіне
байланысты жергілікті басқаруды қалыптастыру, олардың орталық билік
органдарымен өзара жасалған келісім шарттары арқылы пайда бола бастады.
Жергілікті құқықтың даму заңдынықтарының ерекшелігі мынадай шарттардан
тұрады: қоғамдастық халқының әлеуметтік-құқықтық ерекшеліктері; басқару
саласына гана емес, жергілікті қоғамдастыққа әсер етуші заң шығарушы
салалардың қалыптасу тенденциясы; орталық атқарушы билік органдары
өздерінің өкілеттіктерінің бір бөлігін жергілікті деңгейге беру; жергілікті
басқару оргаңцарын қалыптастыру және т.б. Бүгінгі күні көптеген
мемлекеттердің құрылымдарына елеулі өзгерістер енгізілген: біріншіден,
басқару органдарының өзара қарым-қатынасындағы есеп беру және бақылау
тәртібі өзгерген; әр орган заңмен белгіленген шеңберде өз бетінше жұмыс
істейді; жергілікті жерлерде атқарушы және өкілетті органдар жергілікті
мемлекеттік басқарудың функциясын орындайды.
Мемлекеттік және жергілікті мемлекеттік басқару құрылым-дарының алуан
түрлілігіне қарамастан жергілікті басқарудың дамуы тұрақты екі
тұжырымдамасына бағытталады. Олар тек қана тәжірибемен, дәстүрмен,
мәдениетпен ғана емес, сондай-ақ, құқықтық жүйемен де қалыптасқан. Мысалы,
АҚШ-та жергілікті басқару орталық штат пен федерадды органдарға қарсы пайда
болса, ал Ұлыбританияда мунципалдың билік дербес ішкі басқарудың
жеңілдіктері ізінде пайда бодды.
Жергілікті басқарудың кепілдігі занды түрде мыналар болуы мүмкін:
1) жергілікті басқаруды және оның органдарын мемлекеттік басқару
жүйесінде оқшауландырып ұйымдастыру;
2) жергілікті басқару органдарының экономикалық және қаржылық
дербестігі;
3) жергілікті басқару органдарының басқа оргаңдар мен ұйымдармен
қарым-қатынас жасау құқығы және толық құқық субъектісі ретінде шығуы
(меншікті басқару және иелік ету, жеке бюджетке иелік ету, дербес шешім
қабылдау және т.б.). Мысалы, Жапонияның Конституциясы бойыншажәне
жергілікті басқару Заңында (96-100 баптар) жергілікті жиналыс нормативті
актілерді қабылдайды; жергілікті бюджетті бекітеді; жергілікті салықгарды,
айыппұлдарды бекітеді; шаруашылық келісімшарттар жасайды; муниципалды
кәсіпорындарды басқару мәселелерін шешеді; жергілікті атқарушы органдардың
іс-әрекетіне тексеру жүргізеді; жергілікті басқару органдарының
өкілеттігімен өлшенетін аймақтың дәстүрлі мәдениетін, тарихи,
экономикалық мүмкіндіктерін есепке алатын жергілікті басқарудың
әралуандығын ескереді. Ал, біздің елімізде жергілікті өзін-өзі басқарудың
институционалдық белгілері Қазақстанның Конституциясымен қамтамасыз
етіледі. Жоғарыда аталып өткен Жалония мемлекетімен біршама ұқсастықтар
бар, мысалы, жергілікті бюджетті бекіту.
Елімізде адам құқығы мен оның еркіндігі қамтамасыз етіледі, азаматтар
жергілікті органдарға жұмысқа тартылады, өкілетті орган құрамын сайлау
процесінде өз еркін білдіру формасымен кепілдендіріледі. Жергілікті басқару
жүйесін енгізу азаматтарға тек сайлау құқына кепілдеме беріп қана қоймай,
қоғамдастыңтың аумағына, сайлауды ұйымдастыру тәртібі мен жүргізілуіне,
басқару органдарының сайлау мерзімі мен іс-әрекеттеріне қатысты шешім
қабылдауға да мүмкіндік береді деген сөз. Сонымен жергілікті басқарудың
оргаңдарының құқықтық нығаюы үшін мемлекет өкілеттіктерін төменгі деңгейге
біртіңдеп беріп отырады, ол мынадай формада жүзеге асады: өкілеттерді беруі
– жергілікті басқару органдарының қызметін реттеуді және оларды табыстауы -
мемлекеттің өз құзыретіндегі өкілеттіктерді бір рет белгілі мерзімге немесе
мерзімсіз уақытқа беруін білдіреді. Заңнамалық тұрғыда жергілікті
басқарудың іс-әрекеті заң шеңберінде белгіленеді және оған мына белгілер
тән болады: оны басқарудың жалпы ережелері, соның ішінде, мақсаттары мен
міндеттері, құқықтың негізі, аумағы мен құрамы, ұйымдастыру құрылымы,
құрылу тәртібі мен нысаны, экономикалық және қаржының сипаты, сайланбалы
органның өкілеттіктерінің шегі мен оның мерзімі, мүшелері, сондай-ақ,
лауазымды тұлғалары, басқа мемлекеттермен шекаралас орналасқан болса, онда
мемлекет тарапынан әкімшілік қадағалау шараларын күшейту үшін жергілікті
басқару органдарында ерекше тәртіп орнатылады және т.б. Қазақстанда
жергілікті мемлекеттік басқару мен жергілікті басқарудың өзара қарым-
қатынастары ерекше көңіл аудартады. Ол мынадай факторлардан белгілі,
Қазақстан Республикасының Конституциясы (89-бап) жергілікті өзін-өзі
басқаруды жергілікті деңгейдегі мәселелерді халықтың өз бетімен шешуін
қамтамасыз етеді деп танып, халықты мемлекеттік биліктің нағыз көзі деген
идея бекітілген.
Жергілікті басқару аумақтарда жүзеге асады, ол заң ұғымында өмір
сүрудың міңдетті шарты (жер, табиғат объектісі, ресурс көздері) ғана емес,
жергілікті басқарудың мәртебесіне ие - заңды тұлға болын табылады.
2004 жылдан бастап әкімшілік-аумақтың бірліктер әкімдерінің аппараты
құрылып, оларға заңды тұлға мәртебесі берілді, ол үшін республикалық
бюджеттен 2,9 млн теңге бөлінді және ол 2005-2006 жылдары да осы мөлшерде
қаржынандырынады. Олай бол-са, шаруашылық саласында оларға бекітілетін
функциялар қатары да көбейді деген сөз. Бюджет бағдарламасы бойынша төменгі
басқару деңгейінің (жергілікті шаруашылықтың) шығындарын қаржынандыруды осы
әкімдер аппараттарына біртіндеп беріледі. Жергілікті басқарудың
экономикалық негіздерімен танысуда құрылымдық компонентеріне қоса, зандық
астарларын білу аса маңызды. Жергілікті құрылымға оның қазына мен мүліктен
тұратын, коммуналды занды тұлғаларға бекітілген коммуналды меншіктің
тікелей қатысы болуы мүмкін. Мемлекеттік меншікті жергілікті меншікке беру
туралы тәртіпті анықтау керек. Мысалы, бүгінгі күні пайдаланынмайтын
мемлекеттік объектілерді шағын кәсіпкерлік субъектілеріне беру тәртібі
қабынданған. Коммуналды меншік оперативті басқару және шаруашылық жүргізу
құқығымен бірге жергілікті тұлғаға беріледі. Егер жергілікті кәсіпорындарға
коммуналды мүлікке иелік етуге, пайдалануға құқық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz