Ақша қаражаттары есебінің теориялық негіздері
Кіріспе 3
1 Бөлім Ақша қаражаттары есебінің теориялық негіздері
1.1 Ақша . ағымдағы активтердің маңызды түрі 5 1.2 Ақша қозғалысының құжатталуы 10
2 Бөлім Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
2.1 Кассадағы ақша есебі 13
2.2 Банктік шоттардағы ақша есебі 16
2.3 Ақша баламаларының есебі 20
Қорытынды 23
Пайдаланылған әдебиеттер 24
Қосымша беттер 25
1 Бөлім Ақша қаражаттары есебінің теориялық негіздері
1.1 Ақша . ағымдағы активтердің маңызды түрі 5 1.2 Ақша қозғалысының құжатталуы 10
2 Бөлім Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
2.1 Кассадағы ақша есебі 13
2.2 Банктік шоттардағы ақша есебі 16
2.3 Ақша баламаларының есебі 20
Қорытынды 23
Пайдаланылған әдебиеттер 24
Қосымша беттер 25
Тәуелсіздік алғаннан бергі экономикамыздағы қатынастардың қалыптасуы мен дамуы алуан түрлі меншік формасындағы шаруашылық қызметпен айналысушы субъектілектердің санын көбейтті. Шаруашылық қызмет атқарушы барлық субъектілер бухгалтерлік есеп жүргізіп есепті кезең қорытындысы бойынша қаржылық есептілікті құрастыруға және тиісті ұйымдарға ұсынуға міндетті.
Қоғамның экономикалық-әлеументтік өзгерістеріне сай бухгалтерлік есеп те жаңа заман талаптарына сәйкестендіріледі. 1996 жылдан бері отандық есеп жүйесін Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына жақындастыру мақсатында ұлттық Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары қабылданып, субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіне негіз болды. Осы стандарттар мен қоса бухгалтерлік есеп жүргізу шоттарына да өзгерістер енгізілді. 2002 жылы Типтік шоттар жоспары бекітіліп, қолданысқа енгізілді. “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жөніндегі” заңға енгізілген 2004 жылғы өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес еліміздегі бухгалтерлік есеп және есептілік Халықаралық стандарттарға кезең-кезеңмен көшетін болды: бірінші кезең – 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап ірі ұйымдар көшеді; екінші кезең – 2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап қалған ұйымдар көшуі қажет.
Алға қойлған осы мақсаттардың іске асырылуы үшін Халықаралық стандарттар бойынша есеп жүргізіп, есептілік тапсырушы субъектілер үшін жұмысшы шоттар жоспары қабылданды.
Міне осындай маңызды іс-шаралардың жүзеге асырылуына сәйкес ұйымдарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және қаржылық есептілікті сәйкес ұйымдарға ұсынудың маңызы артуда.
Қоғамның экономикалық-әлеументтік өзгерістеріне сай бухгалтерлік есеп те жаңа заман талаптарына сәйкестендіріледі. 1996 жылдан бері отандық есеп жүйесін Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына жақындастыру мақсатында ұлттық Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары қабылданып, субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіне негіз болды. Осы стандарттар мен қоса бухгалтерлік есеп жүргізу шоттарына да өзгерістер енгізілді. 2002 жылы Типтік шоттар жоспары бекітіліп, қолданысқа енгізілді. “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жөніндегі” заңға енгізілген 2004 жылғы өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес еліміздегі бухгалтерлік есеп және есептілік Халықаралық стандарттарға кезең-кезеңмен көшетін болды: бірінші кезең – 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап ірі ұйымдар көшеді; екінші кезең – 2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап қалған ұйымдар көшуі қажет.
Алға қойлған осы мақсаттардың іске асырылуы үшін Халықаралық стандарттар бойынша есеп жүргізіп, есептілік тапсырушы субъектілер үшін жұмысшы шоттар жоспары қабылданды.
Міне осындай маңызды іс-шаралардың жүзеге асырылуына сәйкес ұйымдарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және қаржылық есептілікті сәйкес ұйымдарға ұсынудың маңызы артуда.
1. Қазақстан республикасы Президентінің заңдық күші бар “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру жөніндегі” нұсқауы, 24 маусым 2002 ж. (2005 ж. өзгерістер мен толықыруларды ескере отырып).
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банк басқармасының 02.06. 2000ж. “Қазақстан Республикасында клиенттерге банктік шоттарды ашу, жүргізу және жабу тәртібі жөніндегі” № 266 нұсқауы.
3. Есеп айырысу формалары Қазақстан Республикасының “Төлемдер мен ақша аударымдары” жөніндегі заңына сәйкес қолданылады, 29.06. 1998 ж. (29.05.2000 ж. өзгерістер мен толықтыруларды ескере отырып).
4. Бухгалтерлік есеп принциптері Алматы, Экономика, 2003.
5. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп негіздері; Алматы, 2001ж
6. Кеулимжаев К.К. Қаржылық есеп, алматы, Экономика, 2001
7. Назарова В.Л. Шаруашылық субъектілерінің бухгалтерлік есебі, Алматы, 2005.
8. Радостовец В.В.Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Алматы,2003.
9. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік, Алматы,1999.
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банк басқармасының 02.06. 2000ж. “Қазақстан Республикасында клиенттерге банктік шоттарды ашу, жүргізу және жабу тәртібі жөніндегі” № 266 нұсқауы.
3. Есеп айырысу формалары Қазақстан Республикасының “Төлемдер мен ақша аударымдары” жөніндегі заңына сәйкес қолданылады, 29.06. 1998 ж. (29.05.2000 ж. өзгерістер мен толықтыруларды ескере отырып).
4. Бухгалтерлік есеп принциптері Алматы, Экономика, 2003.
5. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп негіздері; Алматы, 2001ж
6. Кеулимжаев К.К. Қаржылық есеп, алматы, Экономика, 2001
7. Назарова В.Л. Шаруашылық субъектілерінің бухгалтерлік есебі, Алматы, 2005.
8. Радостовец В.В.Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Алматы,2003.
9. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік, Алматы,1999.
Мазмұны:
Кіріспе
3
1 Бөлім Ақша қаражаттары есебінің теориялық негіздері
1.1 Ақша - ағымдағы активтердің маңызды түрі
5 1.2 Ақша
қозғалысының құжатталуы
10
2 Бөлім Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
2.1 Кассадағы ақша есебі
13
2.2 Банктік шоттардағы ақша есебі
16
2.3 Ақша баламаларының есебі
20
Қорытынды
23
Пайдаланылған әдебиеттер
24
Қосымша беттер
25
Кіріспе
Тәуелсіздік алғаннан бергі экономикамыздағы қатынастардың қалыптасуы
мен дамуы алуан түрлі меншік формасындағы шаруашылық қызметпен айналысушы
субъектілектердің санын көбейтті. Шаруашылық қызмет атқарушы барлық
субъектілер[1] бухгалтерлік есеп жүргізіп есепті кезең қорытындысы бойынша
қаржылық есептілікті құрастыруға және тиісті ұйымдарға ұсынуға міндетті.
Қоғамның экономикалық-әлеументтік өзгерістеріне сай бухгалтерлік есеп
те жаңа заман талаптарына сәйкестендіріледі. 1996 жылдан бері отандық есеп
жүйесін Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына жақындастыру
мақсатында ұлттық Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары қабылданып,
субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіне негіз болды. Осы стандарттар
мен қоса бухгалтерлік есеп жүргізу шоттарына да өзгерістер енгізілді. 2002
жылы Типтік шоттар жоспары бекітіліп, қолданысқа енгізілді. “Бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілік жөніндегі” заңға енгізілген 2004 жылғы
өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес еліміздегі бухгалтерлік есеп және
есептілік Халықаралық стандарттарға кезең-кезеңмен көшетін болды: бірінші
кезең – 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап ірі ұйымдар көшеді; екінші кезең –
2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап қалған ұйымдар көшуі қажет.
Алға қойлған осы мақсаттардың іске асырылуы үшін Халықаралық
стандарттар бойынша есеп жүргізіп, есептілік тапсырушы субъектілер үшін
жұмысшы шоттар жоспары[2] қабылданды.
Міне осындай маңызды іс-шаралардың жүзеге асырылуына сәйкес ұйымдарда
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және қаржылық есептілікті сәйкес ұйымдарға
ұсынудың маңызы артуда.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есеп жүйесіндегі
барлық өз иелігіндегі және сырттан тартылған қорлары баланстың актив және
пассив деп аталатын өзара тепе-тең бөлімдерінде топтастырылып көрсетіледі.
Актив деп кәсіпорынның ақшаға бағаланатын игіліктері мен құқықтарын,
мүліктерін айтады. Олар кәсіпорынның өткен мерзімдегі қызметтерінің
нәтижелері болып есептеледі. Кәсіпорындар өз меншігіндегі активтерін сол
кәсіпорынды басқару, өнім өндіру, жеке адамдар мен заңды тұлғаларға қызмет
көрсету, яғни өздерінің алдағы уақытта табыс табуы үшін пайдаланады.
Кәсіпорындар активтерді өздері өндіру арқылы, сатып алу арқылы,
басқалардан уақытша жалға алу арқылы иеленеді. Активтер өздерінің пайдалану
мерзіміне қарай екі топқа бөлінеді:
- қысқа мерзімді – ағымдағы активтер (бір жыл аралығында
пайдаланылатын активтер);
- ұзақ мерзімді активтер (бір жылдан артық мерзімде пайдаланылатын).
Ағымдағы активтер өтімділігіне қарай жоғары өтімділікті және баяу
(төмен) өтімділікті болып екіге бөлінеді. Кәсіпорындардың өз өндірісінде,
яғни шаруашылық қызметі барысында пайдаланылатын активтері өтімділігі баяу
активтер құрамына жатады, ал өтімділігі жоғары активтер өздерінің тез арада
қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеу мүмкіндігімен ерекшеленеді. Ағымдағы
активтер халықаралық есептілік стандарттарына көшумен байланысты қысқа
мерзімді деп аталатын болды.
Ағымдағы активтердің (қысқа мерзімді) есебін ұйымдастыру аса
мұқияттылықты, ұқыптылықты талап етеді, себебі олар ұйымның активтерінің
басты бөлігі, шаруашылық қызметті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін бірден-
бір қорлар, міндеттемелерді қамтамасыз етудің басты көзі болып табылады.
1 Бөлім Ақша қаражаттары есебінің теориялық негіздері
1.1 Ақша - ағымдағы активтердің маңызды түрі
Актив деп кәсіпорынның ақшаға бағаланатын игіліктері мен құқықтарын,
мүліктерін айтады. Олар кәсіпорынның өткен мерзімдегі қызметтерінің
нәтижелері болып есептеледі. Кәсіпорындар өз меншігіндегі активтерін сол
кәсіпорынды басқару, өнім өндіру, жеке адамдар мен заңды тұлғаларға қызмет
көрсету, яғни өздерінің алдағы уақытта табыс табуы үшін пайдаланады. Осы
активтерді пайдалану арқылы алынатын кіріс кәсіпорынның ақша қаражаттарына
тікелей немесе жанама әсер етіп, олардың көлемін арттырады. Кәсіпорындар
активтерді пайдалану арқылы табатын пайдалары төмендегідей себептермен
байланысты:
- өнім өндіріп сату нәтижесінде;
- қызмет көрсету нәтижесінде;
- басқа активтерге айырбастау нәтижесінде;
- міндеттемелерді өтеу мақсатында пайдалану арқылы;
- ұйымның меншік иелерінің арасында бөліске түсуі нәтижесінде және
басқа да операциялардың нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына көшумен байланысты
қаржылық есептіліктің формаларына, шоттар жоспарының құрылымына да
өзгерістер енгізілді. Жаңадан қабылданған жұмысшы шоттар жоспарына сәйкес
ағымдағы активтер өтімділік деңгейіне қарай қысқа мерзімді деп аталып, 1-ші
бөлім шоттарында есепке алынады. Шоттар жоспарындағы осы өзгеріске орай
негізгі есептілік формасы саналатын бухгалтерлік баланстың да құрылымы
өзгеріп, оның актив жағының бірінші бөлімінде қысқа мерзімділер, ал екінші
бөлімінде ұзақ мерзімділер көрсетілетін болды.
Жалпы бухгалтерлік есепте ағымдағы активтер мынандай баптар бойынша
жіктеледі:
1) ақша қаражаттары;
2) қысқа мерзімді қаржы салымдары;
3) қысқа мерзімді дебиторлық борыштар;
4) қорлар.
Ендігі кезекте қысқа мерзімді активтердің ішіндегі басты бөлігі ақша
қаражаттарына жеке тоқталайық. Қандай ұйым болса да өз қызметі барысында
заңды тұлғалар және жеке адамдармен қарым-қатынас жасайды және ол
операциялардың барлығы ақшамен есеп айырысу операцияларына қатысты болады.
Ұйымдар ақшамен есеп айырысу операцияларын Қазақстан республикасының Ұлттық
банкі бекіткен ережелер мен тәртіптерге сәйкес жүргізіп отырады. Ақша
қаражаттарымен жүргізілетін операциялар бойынша бухгалтерлік есеп жүргізу
үшін мыналарды басшылыққа алу қажет:
- ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер
кезінде есептеу;
- ұйымдардағы ақша қаражаттарының түгелділігін және олардың тиімді
пайдаланылуын бақылау;
- есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, ақшалардың кіріске алынуы мен
шығыс етілуін дұрыс есептеу.
Бүгінгі күні ақша қаражаттарының қозғалысын бақылау қаржы нарығының
дамуына сәйкес күрделене түсті. Ақша және оның баламаларының дұрыс ашылып
көрсетілуі ұйымның шаруашылық қызметінің нәтижесін нақты бағалау үшін өте
маңызды. Ұйымдардың ақшалары олардың кассаларындағы қолма-қол ақша, есеп
айырысу және валюталық шоттардағы, арнайы шоттардағы ақшалардан құралады.
Ақша баламалары дегеніміз – бұл ақшаға ұқсас, бірақ басқаша жіктелетін
активтер болып табылады. Оларға қазыналық вексельдер, коммерциялық
қағаздар, депозиттік сертификаттар жатады.
Қаржы нарығының маңызды бөлігі – ол бағалы қағаздар нарығы. Ұйымның
басқа бір заңды тұлғалардың бағалы қағаздарын сатып алуға жұмсаған
қаржылары қаржылық салымдар ретінде есепке алынады. Қаржылық салымдар
бағалы қағаздар нарығымен тікелей байланысты. Іс жүзінде акция, облигация
және басқа бағалы қағаздарды шығару арқылы капиталды тартуды көздеуші заңды
тұлға эмитент деп аталып, сол қағаздарды сатып алушылар алдында борышты
болып табылады. Эмитенттің қандай заңды тұлға болуына байланысты бағалы
қағаздар төмендегідей түрлерге бөлінеді:
1. Мемлекеттік бағалы қағаздар - бұл Қазақстан республикасының Ұлттық
банкінен шығарылатын, сыртқы және ішкі қарыздарды өтеу мақсатындағы
қағаздар болып табылады. Мемлекеттік бағалы қағаздардың түрлеріне ұлттық
жинақ облигациялары, Мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттеме
(МЕККАМ), Мемлекеттік орта мерзімді қазынашылық міндеттеме (МЕОКАМ)
жатқызылады.
2. Муниципалдық бағалы қағаздары - бұл қағаздар жергілікті бюджетпен
эмиссияланатын жергілікті атқарушы органдар шешімімен шығарылады. Оларды
шығарудағы басты мақсат – құрылыс, оның ішінде, ауруханалар, бала
бақшаларын, мектептер, тұрғын үй салуға, жолдардың жағдайын жақсарту және
басқа да әлеументтік мәселелерді шешу болып табылады.
3. Корпоративті бағалы қағаздар – ұйымдардың қолданыстағы заңдар
негізінде өзінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе қызметін жүзеге
асыру мақсатында шығаратын бағалы қағаздары. Мұндай бағалы қағаздарды
акциоенрлік қоғамдар шығарып, эмитент ретінде тіркеледі.
Бағалы қағаздар жалпы екі топқа бірігеді:
- ақшалай бағалы қағаздар – ақшаны қарызға алғандығын білдіреді.
Мұндай бағалы қағаздарға вексельдер, депозиттік және жинақ
сертификаттары жатады.
- капиталды бағалы қағаздар – ұйымдардың қорын құруға немесе оны
көбейтуге байланысты шығарылады. Бұларға акциялар мен облигациялар
жатқызылады.
Алынатын табысқа байланысты бағалы қағаздар екі топқа бөлінеді:
- қарыздық бағалы қағаздар бұл қағаздар бойынша эмитент көрсетілген
уақыт барысында белгіленген пайыз көлемінде тиісті қарыздарды
өтеуге міндетті. Бұларға облигацияның барлық түрлері, вексельдер
жатады.
- инвестициялық бағалы қағаздар – бұл қағаздарды иемденушіге
активтердің бір бөлігін иемденуге құқық беріледі.
Қағаздар шығарылу мақсатына қарай екі топқа бөлінеді:
- қорлы бағалы қағаздар – бұлар қор биржаларында айналысқа түседі
және көп мөлшерде шығарылады.
- Саудалық бағалы қағаздар – бұлар белгілі-бір коммерциялық бағытта
сауда операциялары кезінде есеп айырысуға арналған.
Атқаратын қызметіне және роліне байланысты бағалы қағаздар үш топқа
бірігеді:
- негізгі (акция, облигация);
- көмекші (чек, вексель, депозиттік сертификат);
- туынды (варранттар, опциондар, фьючерстер, бондар, т.б.).
Вексель дегеніміз – оның иесінің белгіленген уақыт біткенде
борышкердің қарызды төлеуін талап ету құқығын растайтын жазбаша борыштық
міндеттемесі. Вексельдер пайдаланылуы барысында бірнеше міндеттер
орындалады:
- дебиторлық борыштың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа ұзарту;
- шот-фактураға және басқа құжаттарға қарағанда дебиторлық борыштарды
нақты дәлелдеу;
- пайыз түрінде төлем алу үшін;
- айналымға жіберілу мүмкіндігінің болуы.
Жасалу үлгісі мен қолданылуы бойынша вексельдер жай және аударылмалы
деп екіге бөлінеді.
- жай вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға
белгіленген сомада ақша төлеуді вексель беруші өзіне ешқандай шарт
қоймастан міндеттейтін құжат болып табылады. Яғни, бұл борышкердің
жазбаша міндеттемесі.
- аударылмалы вексель (тратта) – кредитордың (трассанттың) қарызкерге
(трассатқа) белгілі-бір соманы үшінші бір тұлғаға (ремитентке)
төлеу жайлы жазбаша өкімі болып саналады.
Сонымен қатар вексельдер пайыздық, яғни вексельдің атаулы құнында
төленетін пайыз сомасы өз алдына бөлек көрсетілетін және паыйзсыз, яғни,
пайыз сомасы жалпы вексель сомасында қарастырылатын болып екіге бөлінеді.
Вексельдер көптеген басқа да белгілері бойынша жіктеледі. Оларды кесте
түрінде (кесте №1 ) көрсетейік.
Кесте №1. Вексельдердің жіктелуі
Жіктелу белгілері Вексельдер түрлері
қазынашылық
Эмитенттер бойынша
жекеше
жай
Төлем түрлері бойынша
аударылмалы
Төлеу кепілдігінің болуына қамтамасыз етілген
қарай
қамтамасыз етілмеген
мерзімділік
Төлеу тәртібі бойынша
Ұсынушылық
коммерциялық
Түрлері бойынша
қаржылық
қазыналық
1.2 Ағымдағы активтер қозғалысының құжатталуы
Құжаттау – бухгалтерлік есеп әдісінің басты элементі. Барлық жүзеге
асырылатын операциялар толық және үздіксіз есеп құжаттарында сол мезетте
және сол жерде тіркелуі тиіс. Бұл бухгалтерлік есеп жүргізудегі негізгі
талап. Сондықтан да қысқа мерзімді активтер есебіне қатысты алғашқы есеп
құжаттарына, есеп регистрлеріне көңіл бөлу өте маңызды.
Ақша қаражаттарының қозғалысының құжатталуы мәселесі көбінесе касса
операцияларына, банктік есеп айырысу шотына, басқа да арнайы шоттарға
тікелей қатысты. Кез-келген ұйым өздерінің ақша қаражаттарын сақтау үшін
банкте есеп айырысу шотын ашуға құқылы. Ол үшін ұйым банкке өз тарапынан
төмендегідей құжаттар тапсырады:
- арнайы қабылданған нысанда шот ашу жөнінде өтініш;
- ұйымның құрылтай құжаттарының көшірмесі;
- ұйымның Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуге алынғандығы жөніндегі
құжаттың көшірмесі;
- ұйымның басшысы, бас бухгалтерінің қолдарының қойылу үлгісі;
- ұйымның салық төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі салық ұйымы берген
құжаттың көшірмесі және басқалары.
Ұйымдар банк мекемелерінен шоттарды[3] Қазақстан Республикасы Ұлттық
банк басқармасының “Қазақстан Республикасында клиенттерге банктік шоттарды
ашу, жүргізу және жабу тәртібі жөніндегі” нұсқауына сәйкес ашады.
Ұйымның барлық қолма-қол ақшасыз есеп айырысу операциялары осы шот арқылы
жүзеге асырылады. Есеп айырысудың арнайы бекітілген формалары[4]
қолданылады, олардың қатарына төлем тапсрымасы, төлем талап-тапсырмасы,
есеп айырысу чегі, аккредитив, инкассалық өкім және басқалары жатқызылады.
Есеп айырысу құжаттарында оларға қол қою құқығы бар екі лауазымды
адамдардың қолдары болуы қажет. Онсыз құжаттар заңсыз деп танылып,
орындауға қабылданбайды. Банк мекемесі ұйыммен келісе отырып, белгіленген
мерзімде оларға шоттың көшірмесін жіберіп отырады. Бұл есеп айырысудың
негізгі формаларының бірі ретінде төлем тапсырмасының үлгісін №1 қосымша
беттен көре аласыз. Ал банктік шоттың көшірмесінің үлгісін келесі суретте
көрсетеміз:
Банк көшірмесі
Алматы қ. Достық көшесі, ААҚ Банк Каспийский
190501722 Шот 0274 67535 080299
030202 42 II – 2
АҚ АПК
ВАЛЮТА: Қазақстандық теңге
Кіретін қалдық 0.00 375012.05
0.00 1398794.95
0.00 0.00
6 190501722 911201 252 11250.36 0.00
366968.80 0.00
16 190501722 636201 22 1357784.56 0.00
366968.80 0.00
Айналым жиыны 1369034.92 0.00
8043.25
Соңғы қалдық: 0.00 29760.03
Сурет №1. Банк көшірмесінің үлгісі.
Осы көшірмеде ұйымның шотындағы бастапқы қалдық, соңғы қалдық,
ай бойында шотқа келіп түскен сома, және шоттан шығыс етілген сомалар
көрсетіледі.
Ұйымдар есеп айырысу шотынан нақты ақшаны кассаға чек кітапшасы арқылы
алады. Чек кітапшасының парағын толтыру барысында алынуға тиісті соманың
мөлшері, оның нақты жұмсалу бағыты көрсетіледі. Толтырылған чек кітапшасына
ұйымның басшысы мен бас бухгалтерлердің қолдары қойылып, ұйым мөрімен
бекітіледі. Кассир ұйымға келген ақша қаражаттарын кіріс касса ордері
арқылы рәсімдейді. Кіріс ордерінде ұйымның аты, ақша төлеуші заңды тұлға
немесе жеке адамның аты-жөні, қандай мақсатта және не үшін ақша төленетіні,
ақша төлеген мерзімі жазылады, ұйымның басшысы мен бас бухгалтерлердің
қолдары қойылып, ұйым мөрімен бекітіледі. Кассадан берілетін, яғни, шығыс
етілетін сомалар бойынша шығыс касса ордері рәсімделеді. Оны толтыру
тәртібі кіріс ордеріне ұқсас. Кіріс және шығыс касса ордерлерінің
мәліметтері касса кітабында жинақталады. Кассалық кітаптың беттері
нөмірленіп, жіп өткізе отырып, тігіледі де, барлық беттерінің саны
көрсетіліп, ұйымның басшысы мен бас бухгалтерлердің қолдары қойылып, ұйым
мөрімен бекітіледі. Кіріс және шығыс операцияларының сомасымен бірге кассир
күнделікті касса кітабында нақты ақша қалдығын жазады. Касса кітабындағы
деректерге, өзгеріс енгізуге, түзетуге болмайды, ол қатаң бақыланып
отырады. Шет елдік валютадағы сомалар үшін бөлек касса кітабы жүргізіледі.
Оның бір ерекшелігі шет ел валютасындағы сомамен бірге сол күнгі валюта
бағамы бойынша есептелген теңге есебіндегі сома да көрсетіледі.
Кассалық операциялар есебі №1 журнал-ордерде (кредиттік айналым) және
соған қатысты арнайы ведомостьте (дебеттік айналым) есепке алынады.
Есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебі №2 журнал-ордерде
(кредиттік айналым) және соған қатысты арнайы ведомостьте (дебеттік
айналым) есепке алынады.
2 Бөлім Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
2.1 Кассадағы ақша есебі
Ұйыдардың кассасы еңбек ақы бойынша есеп айырысуға, күнделікті
қажетті шығындарды төлеу мақсатында, кеңсе тауарларын сатып алуға, ұйымның
хаттарын және басқаларын пошта арқылы жөнелту үшін есеп айырысу мақсатында,
іссапар шығындары мен өкілеттік шығындар бойынша есеп айырысуға қызмет
етеді. Касса арнайы жабдықталған бөлмеде орналасуы қажет. Нақты ақша
кассирдің мөрі (сургуч) арқылы бекітіліп жабылатын сейфте сақталады.
Сейфтің бір кілті мен мөр кассирде, екінші данасы ұйымның басшысында арнайы
ыдыста сақталады. Кассадағы жауапты қызметкер күнделікті кассаны жауып,
күзетшіге өткізеді. Кассадаға ақша қаражаттарының толық сақталуына кассир
жауап береді, ол жөнінде алғаш жұмысқа қабылданғанда толық материалдық
жауапкершілік жөнінде келісім-шарт жасалады. Касса операциялары, яғни ақша
қаражаттарының кірісі мен шығысы сәйкес формалары КО-1 және КО-2 ордерлері
арқылы рәсімделеді. Олардағы мәліметтер формасы КО-3 касса кітабына
тіркеледі. Касса кітабы кассирдің есебі деп аталады, себебі оның көшірме
қағаз арқылы толытыратын екінші беті жыртылып алынады. Каса кітабында
қалдық күнделікті есептеліп жазылады. Кассалық операциялар бухгалтерлік
есепте жұмысшы шоттар жоспары бойынша 1010 “Кассадағы теңге есебіндегі ақша
қаражаттары” және 1020 “Кассадағы валюта есебіндегі ақша қаражаттары”
шоттарында есепке алынады. Келесі кестеде кассаға кіріске алынатын
сомаларға қатысты жиі кездесетін операциялар бойынша шоттар
корреспонденциялары көрсетілген.
Кесте №2. Касса операцияларының бухгалтерлік шоттарда көрсетілуі
№ Операциялар мазмұны Дебеттелетін Кредиттелетін шот
шот
1 Түсуге тиісті дебиторлық борыш 1010,1020 1210
кассаға кірістелді
2 Алынған вексель бойынша түсуге 1010,1020 1130
тиісті дебиторлық борыш кассаға
кірістелді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1 Бөлім Ақша қаражаттары есебінің теориялық негіздері
1.1 Ақша - ағымдағы активтердің маңызды түрі
5 1.2 Ақша
қозғалысының құжатталуы
10
2 Бөлім Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
2.1 Кассадағы ақша есебі
13
2.2 Банктік шоттардағы ақша есебі
16
2.3 Ақша баламаларының есебі
20
Қорытынды
23
Пайдаланылған әдебиеттер
24
Қосымша беттер
25
Кіріспе
Тәуелсіздік алғаннан бергі экономикамыздағы қатынастардың қалыптасуы
мен дамуы алуан түрлі меншік формасындағы шаруашылық қызметпен айналысушы
субъектілектердің санын көбейтті. Шаруашылық қызмет атқарушы барлық
субъектілер[1] бухгалтерлік есеп жүргізіп есепті кезең қорытындысы бойынша
қаржылық есептілікті құрастыруға және тиісті ұйымдарға ұсынуға міндетті.
Қоғамның экономикалық-әлеументтік өзгерістеріне сай бухгалтерлік есеп
те жаңа заман талаптарына сәйкестендіріледі. 1996 жылдан бері отандық есеп
жүйесін Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына жақындастыру
мақсатында ұлттық Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары қабылданып,
субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіне негіз болды. Осы стандарттар
мен қоса бухгалтерлік есеп жүргізу шоттарына да өзгерістер енгізілді. 2002
жылы Типтік шоттар жоспары бекітіліп, қолданысқа енгізілді. “Бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілік жөніндегі” заңға енгізілген 2004 жылғы
өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес еліміздегі бухгалтерлік есеп және
есептілік Халықаралық стандарттарға кезең-кезеңмен көшетін болды: бірінші
кезең – 2005 жылдың 1 қаңтарынан бастап ірі ұйымдар көшеді; екінші кезең –
2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап қалған ұйымдар көшуі қажет.
Алға қойлған осы мақсаттардың іске асырылуы үшін Халықаралық
стандарттар бойынша есеп жүргізіп, есептілік тапсырушы субъектілер үшін
жұмысшы шоттар жоспары[2] қабылданды.
Міне осындай маңызды іс-шаралардың жүзеге асырылуына сәйкес ұйымдарда
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және қаржылық есептілікті сәйкес ұйымдарға
ұсынудың маңызы артуда.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есеп жүйесіндегі
барлық өз иелігіндегі және сырттан тартылған қорлары баланстың актив және
пассив деп аталатын өзара тепе-тең бөлімдерінде топтастырылып көрсетіледі.
Актив деп кәсіпорынның ақшаға бағаланатын игіліктері мен құқықтарын,
мүліктерін айтады. Олар кәсіпорынның өткен мерзімдегі қызметтерінің
нәтижелері болып есептеледі. Кәсіпорындар өз меншігіндегі активтерін сол
кәсіпорынды басқару, өнім өндіру, жеке адамдар мен заңды тұлғаларға қызмет
көрсету, яғни өздерінің алдағы уақытта табыс табуы үшін пайдаланады.
Кәсіпорындар активтерді өздері өндіру арқылы, сатып алу арқылы,
басқалардан уақытша жалға алу арқылы иеленеді. Активтер өздерінің пайдалану
мерзіміне қарай екі топқа бөлінеді:
- қысқа мерзімді – ағымдағы активтер (бір жыл аралығында
пайдаланылатын активтер);
- ұзақ мерзімді активтер (бір жылдан артық мерзімде пайдаланылатын).
Ағымдағы активтер өтімділігіне қарай жоғары өтімділікті және баяу
(төмен) өтімділікті болып екіге бөлінеді. Кәсіпорындардың өз өндірісінде,
яғни шаруашылық қызметі барысында пайдаланылатын активтері өтімділігі баяу
активтер құрамына жатады, ал өтімділігі жоғары активтер өздерінің тез арада
қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеу мүмкіндігімен ерекшеленеді. Ағымдағы
активтер халықаралық есептілік стандарттарына көшумен байланысты қысқа
мерзімді деп аталатын болды.
Ағымдағы активтердің (қысқа мерзімді) есебін ұйымдастыру аса
мұқияттылықты, ұқыптылықты талап етеді, себебі олар ұйымның активтерінің
басты бөлігі, шаруашылық қызметті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін бірден-
бір қорлар, міндеттемелерді қамтамасыз етудің басты көзі болып табылады.
1 Бөлім Ақша қаражаттары есебінің теориялық негіздері
1.1 Ақша - ағымдағы активтердің маңызды түрі
Актив деп кәсіпорынның ақшаға бағаланатын игіліктері мен құқықтарын,
мүліктерін айтады. Олар кәсіпорынның өткен мерзімдегі қызметтерінің
нәтижелері болып есептеледі. Кәсіпорындар өз меншігіндегі активтерін сол
кәсіпорынды басқару, өнім өндіру, жеке адамдар мен заңды тұлғаларға қызмет
көрсету, яғни өздерінің алдағы уақытта табыс табуы үшін пайдаланады. Осы
активтерді пайдалану арқылы алынатын кіріс кәсіпорынның ақша қаражаттарына
тікелей немесе жанама әсер етіп, олардың көлемін арттырады. Кәсіпорындар
активтерді пайдалану арқылы табатын пайдалары төмендегідей себептермен
байланысты:
- өнім өндіріп сату нәтижесінде;
- қызмет көрсету нәтижесінде;
- басқа активтерге айырбастау нәтижесінде;
- міндеттемелерді өтеу мақсатында пайдалану арқылы;
- ұйымның меншік иелерінің арасында бөліске түсуі нәтижесінде және
басқа да операциялардың нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына көшумен байланысты
қаржылық есептіліктің формаларына, шоттар жоспарының құрылымына да
өзгерістер енгізілді. Жаңадан қабылданған жұмысшы шоттар жоспарына сәйкес
ағымдағы активтер өтімділік деңгейіне қарай қысқа мерзімді деп аталып, 1-ші
бөлім шоттарында есепке алынады. Шоттар жоспарындағы осы өзгеріске орай
негізгі есептілік формасы саналатын бухгалтерлік баланстың да құрылымы
өзгеріп, оның актив жағының бірінші бөлімінде қысқа мерзімділер, ал екінші
бөлімінде ұзақ мерзімділер көрсетілетін болды.
Жалпы бухгалтерлік есепте ағымдағы активтер мынандай баптар бойынша
жіктеледі:
1) ақша қаражаттары;
2) қысқа мерзімді қаржы салымдары;
3) қысқа мерзімді дебиторлық борыштар;
4) қорлар.
Ендігі кезекте қысқа мерзімді активтердің ішіндегі басты бөлігі ақша
қаражаттарына жеке тоқталайық. Қандай ұйым болса да өз қызметі барысында
заңды тұлғалар және жеке адамдармен қарым-қатынас жасайды және ол
операциялардың барлығы ақшамен есеп айырысу операцияларына қатысты болады.
Ұйымдар ақшамен есеп айырысу операцияларын Қазақстан республикасының Ұлттық
банкі бекіткен ережелер мен тәртіптерге сәйкес жүргізіп отырады. Ақша
қаражаттарымен жүргізілетін операциялар бойынша бухгалтерлік есеп жүргізу
үшін мыналарды басшылыққа алу қажет:
- ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақытылы дер
кезінде есептеу;
- ұйымдардағы ақша қаражаттарының түгелділігін және олардың тиімді
пайдаланылуын бақылау;
- есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, ақшалардың кіріске алынуы мен
шығыс етілуін дұрыс есептеу.
Бүгінгі күні ақша қаражаттарының қозғалысын бақылау қаржы нарығының
дамуына сәйкес күрделене түсті. Ақша және оның баламаларының дұрыс ашылып
көрсетілуі ұйымның шаруашылық қызметінің нәтижесін нақты бағалау үшін өте
маңызды. Ұйымдардың ақшалары олардың кассаларындағы қолма-қол ақша, есеп
айырысу және валюталық шоттардағы, арнайы шоттардағы ақшалардан құралады.
Ақша баламалары дегеніміз – бұл ақшаға ұқсас, бірақ басқаша жіктелетін
активтер болып табылады. Оларға қазыналық вексельдер, коммерциялық
қағаздар, депозиттік сертификаттар жатады.
Қаржы нарығының маңызды бөлігі – ол бағалы қағаздар нарығы. Ұйымның
басқа бір заңды тұлғалардың бағалы қағаздарын сатып алуға жұмсаған
қаржылары қаржылық салымдар ретінде есепке алынады. Қаржылық салымдар
бағалы қағаздар нарығымен тікелей байланысты. Іс жүзінде акция, облигация
және басқа бағалы қағаздарды шығару арқылы капиталды тартуды көздеуші заңды
тұлға эмитент деп аталып, сол қағаздарды сатып алушылар алдында борышты
болып табылады. Эмитенттің қандай заңды тұлға болуына байланысты бағалы
қағаздар төмендегідей түрлерге бөлінеді:
1. Мемлекеттік бағалы қағаздар - бұл Қазақстан республикасының Ұлттық
банкінен шығарылатын, сыртқы және ішкі қарыздарды өтеу мақсатындағы
қағаздар болып табылады. Мемлекеттік бағалы қағаздардың түрлеріне ұлттық
жинақ облигациялары, Мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттеме
(МЕККАМ), Мемлекеттік орта мерзімді қазынашылық міндеттеме (МЕОКАМ)
жатқызылады.
2. Муниципалдық бағалы қағаздары - бұл қағаздар жергілікті бюджетпен
эмиссияланатын жергілікті атқарушы органдар шешімімен шығарылады. Оларды
шығарудағы басты мақсат – құрылыс, оның ішінде, ауруханалар, бала
бақшаларын, мектептер, тұрғын үй салуға, жолдардың жағдайын жақсарту және
басқа да әлеументтік мәселелерді шешу болып табылады.
3. Корпоративті бағалы қағаздар – ұйымдардың қолданыстағы заңдар
негізінде өзінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе қызметін жүзеге
асыру мақсатында шығаратын бағалы қағаздары. Мұндай бағалы қағаздарды
акциоенрлік қоғамдар шығарып, эмитент ретінде тіркеледі.
Бағалы қағаздар жалпы екі топқа бірігеді:
- ақшалай бағалы қағаздар – ақшаны қарызға алғандығын білдіреді.
Мұндай бағалы қағаздарға вексельдер, депозиттік және жинақ
сертификаттары жатады.
- капиталды бағалы қағаздар – ұйымдардың қорын құруға немесе оны
көбейтуге байланысты шығарылады. Бұларға акциялар мен облигациялар
жатқызылады.
Алынатын табысқа байланысты бағалы қағаздар екі топқа бөлінеді:
- қарыздық бағалы қағаздар бұл қағаздар бойынша эмитент көрсетілген
уақыт барысында белгіленген пайыз көлемінде тиісті қарыздарды
өтеуге міндетті. Бұларға облигацияның барлық түрлері, вексельдер
жатады.
- инвестициялық бағалы қағаздар – бұл қағаздарды иемденушіге
активтердің бір бөлігін иемденуге құқық беріледі.
Қағаздар шығарылу мақсатына қарай екі топқа бөлінеді:
- қорлы бағалы қағаздар – бұлар қор биржаларында айналысқа түседі
және көп мөлшерде шығарылады.
- Саудалық бағалы қағаздар – бұлар белгілі-бір коммерциялық бағытта
сауда операциялары кезінде есеп айырысуға арналған.
Атқаратын қызметіне және роліне байланысты бағалы қағаздар үш топқа
бірігеді:
- негізгі (акция, облигация);
- көмекші (чек, вексель, депозиттік сертификат);
- туынды (варранттар, опциондар, фьючерстер, бондар, т.б.).
Вексель дегеніміз – оның иесінің белгіленген уақыт біткенде
борышкердің қарызды төлеуін талап ету құқығын растайтын жазбаша борыштық
міндеттемесі. Вексельдер пайдаланылуы барысында бірнеше міндеттер
орындалады:
- дебиторлық борыштың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа ұзарту;
- шот-фактураға және басқа құжаттарға қарағанда дебиторлық борыштарды
нақты дәлелдеу;
- пайыз түрінде төлем алу үшін;
- айналымға жіберілу мүмкіндігінің болуы.
Жасалу үлгісі мен қолданылуы бойынша вексельдер жай және аударылмалы
деп екіге бөлінеді.
- жай вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға
белгіленген сомада ақша төлеуді вексель беруші өзіне ешқандай шарт
қоймастан міндеттейтін құжат болып табылады. Яғни, бұл борышкердің
жазбаша міндеттемесі.
- аударылмалы вексель (тратта) – кредитордың (трассанттың) қарызкерге
(трассатқа) белгілі-бір соманы үшінші бір тұлғаға (ремитентке)
төлеу жайлы жазбаша өкімі болып саналады.
Сонымен қатар вексельдер пайыздық, яғни вексельдің атаулы құнында
төленетін пайыз сомасы өз алдына бөлек көрсетілетін және паыйзсыз, яғни,
пайыз сомасы жалпы вексель сомасында қарастырылатын болып екіге бөлінеді.
Вексельдер көптеген басқа да белгілері бойынша жіктеледі. Оларды кесте
түрінде (кесте №1 ) көрсетейік.
Кесте №1. Вексельдердің жіктелуі
Жіктелу белгілері Вексельдер түрлері
қазынашылық
Эмитенттер бойынша
жекеше
жай
Төлем түрлері бойынша
аударылмалы
Төлеу кепілдігінің болуына қамтамасыз етілген
қарай
қамтамасыз етілмеген
мерзімділік
Төлеу тәртібі бойынша
Ұсынушылық
коммерциялық
Түрлері бойынша
қаржылық
қазыналық
1.2 Ағымдағы активтер қозғалысының құжатталуы
Құжаттау – бухгалтерлік есеп әдісінің басты элементі. Барлық жүзеге
асырылатын операциялар толық және үздіксіз есеп құжаттарында сол мезетте
және сол жерде тіркелуі тиіс. Бұл бухгалтерлік есеп жүргізудегі негізгі
талап. Сондықтан да қысқа мерзімді активтер есебіне қатысты алғашқы есеп
құжаттарына, есеп регистрлеріне көңіл бөлу өте маңызды.
Ақша қаражаттарының қозғалысының құжатталуы мәселесі көбінесе касса
операцияларына, банктік есеп айырысу шотына, басқа да арнайы шоттарға
тікелей қатысты. Кез-келген ұйым өздерінің ақша қаражаттарын сақтау үшін
банкте есеп айырысу шотын ашуға құқылы. Ол үшін ұйым банкке өз тарапынан
төмендегідей құжаттар тапсырады:
- арнайы қабылданған нысанда шот ашу жөнінде өтініш;
- ұйымның құрылтай құжаттарының көшірмесі;
- ұйымның Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуге алынғандығы жөніндегі
құжаттың көшірмесі;
- ұйымның басшысы, бас бухгалтерінің қолдарының қойылу үлгісі;
- ұйымның салық төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі салық ұйымы берген
құжаттың көшірмесі және басқалары.
Ұйымдар банк мекемелерінен шоттарды[3] Қазақстан Республикасы Ұлттық
банк басқармасының “Қазақстан Республикасында клиенттерге банктік шоттарды
ашу, жүргізу және жабу тәртібі жөніндегі” нұсқауына сәйкес ашады.
Ұйымның барлық қолма-қол ақшасыз есеп айырысу операциялары осы шот арқылы
жүзеге асырылады. Есеп айырысудың арнайы бекітілген формалары[4]
қолданылады, олардың қатарына төлем тапсрымасы, төлем талап-тапсырмасы,
есеп айырысу чегі, аккредитив, инкассалық өкім және басқалары жатқызылады.
Есеп айырысу құжаттарында оларға қол қою құқығы бар екі лауазымды
адамдардың қолдары болуы қажет. Онсыз құжаттар заңсыз деп танылып,
орындауға қабылданбайды. Банк мекемесі ұйыммен келісе отырып, белгіленген
мерзімде оларға шоттың көшірмесін жіберіп отырады. Бұл есеп айырысудың
негізгі формаларының бірі ретінде төлем тапсырмасының үлгісін №1 қосымша
беттен көре аласыз. Ал банктік шоттың көшірмесінің үлгісін келесі суретте
көрсетеміз:
Банк көшірмесі
Алматы қ. Достық көшесі, ААҚ Банк Каспийский
190501722 Шот 0274 67535 080299
030202 42 II – 2
АҚ АПК
ВАЛЮТА: Қазақстандық теңге
Кіретін қалдық 0.00 375012.05
0.00 1398794.95
0.00 0.00
6 190501722 911201 252 11250.36 0.00
366968.80 0.00
16 190501722 636201 22 1357784.56 0.00
366968.80 0.00
Айналым жиыны 1369034.92 0.00
8043.25
Соңғы қалдық: 0.00 29760.03
Сурет №1. Банк көшірмесінің үлгісі.
Осы көшірмеде ұйымның шотындағы бастапқы қалдық, соңғы қалдық,
ай бойында шотқа келіп түскен сома, және шоттан шығыс етілген сомалар
көрсетіледі.
Ұйымдар есеп айырысу шотынан нақты ақшаны кассаға чек кітапшасы арқылы
алады. Чек кітапшасының парағын толтыру барысында алынуға тиісті соманың
мөлшері, оның нақты жұмсалу бағыты көрсетіледі. Толтырылған чек кітапшасына
ұйымның басшысы мен бас бухгалтерлердің қолдары қойылып, ұйым мөрімен
бекітіледі. Кассир ұйымға келген ақша қаражаттарын кіріс касса ордері
арқылы рәсімдейді. Кіріс ордерінде ұйымның аты, ақша төлеуші заңды тұлға
немесе жеке адамның аты-жөні, қандай мақсатта және не үшін ақша төленетіні,
ақша төлеген мерзімі жазылады, ұйымның басшысы мен бас бухгалтерлердің
қолдары қойылып, ұйым мөрімен бекітіледі. Кассадан берілетін, яғни, шығыс
етілетін сомалар бойынша шығыс касса ордері рәсімделеді. Оны толтыру
тәртібі кіріс ордеріне ұқсас. Кіріс және шығыс касса ордерлерінің
мәліметтері касса кітабында жинақталады. Кассалық кітаптың беттері
нөмірленіп, жіп өткізе отырып, тігіледі де, барлық беттерінің саны
көрсетіліп, ұйымның басшысы мен бас бухгалтерлердің қолдары қойылып, ұйым
мөрімен бекітіледі. Кіріс және шығыс операцияларының сомасымен бірге кассир
күнделікті касса кітабында нақты ақша қалдығын жазады. Касса кітабындағы
деректерге, өзгеріс енгізуге, түзетуге болмайды, ол қатаң бақыланып
отырады. Шет елдік валютадағы сомалар үшін бөлек касса кітабы жүргізіледі.
Оның бір ерекшелігі шет ел валютасындағы сомамен бірге сол күнгі валюта
бағамы бойынша есептелген теңге есебіндегі сома да көрсетіледі.
Кассалық операциялар есебі №1 журнал-ордерде (кредиттік айналым) және
соған қатысты арнайы ведомостьте (дебеттік айналым) есепке алынады.
Есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебі №2 журнал-ордерде
(кредиттік айналым) және соған қатысты арнайы ведомостьте (дебеттік
айналым) есепке алынады.
2 Бөлім Ақша қаражаттарының есебін ұйымдастыру
2.1 Кассадағы ақша есебі
Ұйыдардың кассасы еңбек ақы бойынша есеп айырысуға, күнделікті
қажетті шығындарды төлеу мақсатында, кеңсе тауарларын сатып алуға, ұйымның
хаттарын және басқаларын пошта арқылы жөнелту үшін есеп айырысу мақсатында,
іссапар шығындары мен өкілеттік шығындар бойынша есеп айырысуға қызмет
етеді. Касса арнайы жабдықталған бөлмеде орналасуы қажет. Нақты ақша
кассирдің мөрі (сургуч) арқылы бекітіліп жабылатын сейфте сақталады.
Сейфтің бір кілті мен мөр кассирде, екінші данасы ұйымның басшысында арнайы
ыдыста сақталады. Кассадағы жауапты қызметкер күнделікті кассаны жауып,
күзетшіге өткізеді. Кассадаға ақша қаражаттарының толық сақталуына кассир
жауап береді, ол жөнінде алғаш жұмысқа қабылданғанда толық материалдық
жауапкершілік жөнінде келісім-шарт жасалады. Касса операциялары, яғни ақша
қаражаттарының кірісі мен шығысы сәйкес формалары КО-1 және КО-2 ордерлері
арқылы рәсімделеді. Олардағы мәліметтер формасы КО-3 касса кітабына
тіркеледі. Касса кітабы кассирдің есебі деп аталады, себебі оның көшірме
қағаз арқылы толытыратын екінші беті жыртылып алынады. Каса кітабында
қалдық күнделікті есептеліп жазылады. Кассалық операциялар бухгалтерлік
есепте жұмысшы шоттар жоспары бойынша 1010 “Кассадағы теңге есебіндегі ақша
қаражаттары” және 1020 “Кассадағы валюта есебіндегі ақша қаражаттары”
шоттарында есепке алынады. Келесі кестеде кассаға кіріске алынатын
сомаларға қатысты жиі кездесетін операциялар бойынша шоттар
корреспонденциялары көрсетілген.
Кесте №2. Касса операцияларының бухгалтерлік шоттарда көрсетілуі
№ Операциялар мазмұны Дебеттелетін Кредиттелетін шот
шот
1 Түсуге тиісті дебиторлық борыш 1010,1020 1210
кассаға кірістелді
2 Алынған вексель бойынша түсуге 1010,1020 1130
тиісті дебиторлық борыш кассаға
кірістелді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz