Еңбек нарығы және жұмыссыздық туралы

1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
• Еңбек нарығы. Еңбек рыногының мәні және құрылымы.
• Жұмыссыздықтың көрсеткіштері.
• Жұмыссыздықтың түрлері.
• Бос орын . жұмыссыздық тәуелділігі.
• Жұмыссызыдық тудыратын мәселелер.
• Халықты жұмыспен қамтудың мәселелері.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.

Кеңес заманында жұмыссыздық мәселесі туралы қайта құру кезеңінде шын әңгіме бола бастады. 1990 жылы жұмыспен қамтамасыз ету туралы заң қабылданды. Ал бүның алдында жұмыссыз мәселесі тек теоретикалық тұрғыдан, батыс елдер тәжірибесіне сілтеп, негативтік түрде қарастырылды. Шынында, жұмыссыздық жеке адам және қоғам үшін көптеген әлеуметтік - экономикалық мәселелерді алып келеді. Жеке адам үшін ол өндірістен кету деген сөз, қызметкер еңбек табысы көзінен айырылып, көтеріңкі психикалық жүк көтереді. Қоғам үшін ол жоғары салық шығынында ұшыратады, адам капиталы жойылады, қоғамның әлеуметтік жіктелуі күшейеді, жастарға байланысты мәселелер асқынады және т.б. Бос уақыт пайдасы жұмыссызбен келетін кемшіліктерді басып кетуі шүбәлі болып келеді. Сонымен қатар бұл құбылыстың кемшіліктерін біржақты атай берген дұрыс емес. Нарықтық экономикаға жұмыссыздықтың табиғи деңгейі тән, жұмыс күшінің белгілі резерві әрқашан да болып тұрады. Табиғи жұмыссыздықтың болуы нарықты экономиканың нормальді қызметіне қажеттілігі бар деуге болады.
Жұмыссыздық мәселелері көптен бері зерттеуде, бірақ жұмыссыз қатарына кімді жатқызу керек, жұмыссыздық көрсеткіштері, жұмыссыздық деңгейіне әсер ететін факторлар және т.б. сұрақтар осы уақытқа дейін талқыланып жатыр. Қазақстан жағдайында бұл мәселелер шиеленісе түсті, өйткені экономикалық дағдарыс және әлеуметтік еңбек қатынастары күрт өзгеруіне байланысты адам қылықтарына елеулі өзгешеліктер енді.
Қазақстан заңдарында кімді жұмыссыз қатарына жатқызу керек екені жазылған. Статистикалық жинақтарда да бұл түсінікке анықтама берілген. Соларға қарамастан, жұмыспен қамту және жұмыссыздықтың шын күйін бағалау өте қиын. Мысалы, көптеген адамдар жұмыссыз қатарына жатқызатын барлық критерийлерге сәйкес келеді, бірақ объективті және субъективті себеппен жұмыспен қамту жөніндегі қызмет орындарында тіркелмеді. Оған себеп – осы қызмет орындарының жұмысқа орналастыратын мүмкіншілігіне сенбеу, алыс жерде тұруы, азаматтардың өз құқыларын білмеуі және т.с.с. Екінші жағынан, халықтың жұмыспен қамтылуын көрсететін сандар әртүрлі себеппен бұрмаланады: олар демалыста болуы мүмкін, ауырып жұмысқа көпке дейін шықпайды, кәсіпорын әкімшілігінің ынтасымен өндіріс біраз уақыт тұрып қалады және т.с.с. Қызметкерлер жұмыс істеушілер қатарында есептелінеді, ал шынында жұмыссыз болып келеді. Біздің байқауымызша, бұндай адамдар өзін-өзі және жақын адамдарын белгілі кәсіпорынға жататындығымен жұбатады. Бүл құбылысты жұмыстан босамаған қызметкерлер жұмыссыздығы деп атауға болады. Ең соңында, жұмыссыздық деңгейін есептерде біраз адамдардың көлеңкелі секторда істейтіндігі ескерілмейтінін айта кеткен жөн.
Жұмыссыз туралы көптеген анықтамаларды жинақтап қорытсақ, оған келесідей анықтама беруге болады: жұмыссыз – ол қазіргі жалақы мен еңбек жағдайында жұмысы жоқ, бірақ жұмыс істей алады және жұмыс іздеп жүрген адам. Ал жұмыссыздықты – экономикалық белсенді халықтың бір бөлігін жұмыссыздар құрайтын экономикадағы құбылыс деп білеміз. Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) анықтамасы бойынша жұмыссыз деп табыс әкелетін жұмысы жоқ, жұмыс істеуге дайын және соңғы төрт ай ішінде жұмысты әр жолмен іздеген адам табылады.

1. «Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихы» Қ.С.Қаражан. Алматы, 2005.
2. «Еңбек рыногы экономикасы» С.К.Жұмамбаев. Алматы, 2003.
3. «Эконом теория» С.Әкімбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А.Жанайдаров. Астана, 2002.
4. «Вестник» №5 (57) 2006.
5. «Экономикалық теория бойынша практикалық оқу құралы» Е.Б.Жатқанбаев. Алматы, 2006.