Гидрологиялық есептеулер мен гидрологиялық болжаулар пәні бойынша өндірістік практика есебі

Әл-Фараби атындағы қазақ Ұлттық университеті

География факультеті

Құрлық гидрологиясы кафедрасы

өндірістік практика бойынша есеп

Орындаған:

4-ші курс студенті Ахметкали К.

Практика жетекшісі: Махмудова Л. К.

Никифорова Л. Н

Айтымова Б. Б

Қорғауға жіберілді

Құрлық гидрологиясы кафедрасының

меңгерушісі т. ғ. к., доцент

«__»2009 ж. Абдрахимов Р. Г.

АЛМАТЫ 2009

мазмұны

КІРІСПЕ

Өндірістік практика гидрологиялық есептеулер мен гидрологиялық болжаулар пәндері бойынша өтілді. Қазгидрометтегі Гидрометорталықтағы гидроболжаулар және гидроесептеулер бөлімінде жүргізілді.

Гидроболжаулар бөлімінде бекеттерден келетін хаттарды КН-15 коды бойынша шешіп, күнделікті журналдарға енгізілді. Су өтіміне болжау жасалынды.

Ал гидрологиялық есептеулер бөлімінде қазіргі уақытта су ресурстарын нақты есептеп, бағалау су ресурстарын дұрыс пайдалану үшін маңызды екенін түсіндірілді

1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ГИДРОЛОГИЯЛЫҚ БОЛЖАУЛАР, МАҚСАТТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

Су ресурстары табиғи ортаның маңызды элементі. Олар өте маңызды стратегиялық мәнге ие. Көптеген мемлекеттер үлкен су тапшылығын көруде. Бұл өз кезегінде әлеуметтік-экономикалық қиыншылықтар туғызады.

Қазақстан территориясының үлкен бөлігі ылғал жеткіліксіз зонаға жатады. Ал климаттың қазіргі өзгеру тенденция мен экономиканың дамуын ескерсек, болашақта елде сумен қамтамассыздандыру мәселелері шиелінісе түседі. Осындай жағдайда гидрологиялық болжаулардың маңызы өседі. Бұл су шаруашылын білікті басқаруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, гидрологиялық болжаулар су тасқыны мен құрғақшылық сияқты апатты құбылыстарды алдын алуға үшін қажет.

1. 1 Гидрологиялық құбылыстардың болашақ жағдайын бағалау

Гидрологиялық болжаулар мен ескертулер көптеген мақсаттар үшін шығарылады. Олар қысқа мерзімді (жаңбырлы тасқындар, селдер, қар көшкіні) құбылыстарды болжау мен суармалау, энергетика, кеме қатынасы үшін маусымдық су қорын бағалауға дейінгі болжамдарды жасайды. Болжаулар үшін әр түрлі әдістер яғни, қарапайым эмпирикалық формулалар мен корреляциялық байланыстардан бастап, өзен алабының су балансының барлық сатыларын көрсететін күрделі матиматикалық модельдерге дейін пайдалынады.

Болжауды шығаратын маман, келесі факторларға сүйенеді:

а) бастапқы факторлар - болжау шығарылған уақыттағы орнаған жағдай, олар ағымдағы гидрологиялық және метеорологиялық бақылаулар мен өлшеулер негізінде есептеліп, анықталған болуы мүмкін.

б) болашақ факторлар - болжау шығарылған кейін байқалатын гидрологиялық құбылыстар. Болашақ табиғи факторлардың ең маңыздысы, яғни, болашақ ауа райы жағдайлары - тек ауа райы болжауы бар кезде ғана сенімді нақтыланады.

Тиімді гидроболжаулардың негізгі шарттары:

а) сәйкес гидрологиялық және метеорологиялық бекеттердің жүйесі;

ә) гидрологиялық және метеорологиялық мәліметті жинау мен тарату үшін жылдам және сенімді байланыс;

б) жақсы жинақталған гидрологиялық және метеорологиялық бақылаулардың техникалық құралдарда сақталуы;

в) арнайы оқытылған мамандардың болуы;

г) су шаруашылық объектілерін пайдалану туралы мәліметтердің болуы.

1. 2 Қазақстандағы гидроболжаулардың қазіргі жағдайы

Қазақстанның су объектілерінің қазіргі жағдайын жедел (оперативті) бағалау мен олардың гидрологиялық режимінің әр түрлі элементтерін болжаумен Қазгидрометтегі Гидрометеорталықтағы гидроболжаулар бөлімі айналысады.

Қазіргі уақытта бұл бөлімде келесідей болжаулар шығарылады:

2. Өзеннің қату және мұздан ашылу уақыты,

2. Қазақстанның жазық өзендерінде су тасқының максималді мәні мен басталу уақыты,

2. Су тасқыны кезінде болатын максималді су деңгейі,

2. Көктемгі су тасқынының көлемі,

2. Су қоймаға келетін су көлемі (ай, маусым, жыл),

2. Вегетациялық кезең үшін таулы өзендер ағындысы,

2. Қар көшкіндер қауіпін болжау,

2. Селдік құбылыстар.

2006 жылға дейін деректер бойынша Қазақстан Республикасы территориясында 261 информациялық бекеттер бар. Олар жоспарға сәйкес әрдайым бақылауларын АГО, МГО беріп отырады. Іле Алатауында екі қар көшкін станциясы жұмыс істейді.

Гидрологиялық бекеттерден бақыланған мәліметтер облыстық гидрометеорология орталығына рация, телефон, телеграф, хат арқылы беріледі. Ал облыстық ГМО Қазгидрометтің гидроболжау бөліміне бұл мәліметерді электронды хат түрінде жібереді.

Сонымен қатар, Қазгидромет трансшекаралық өзендер - Жайық, Еділ, Тобыл, Есіл, Ертіс, Шу, Талас, Сырдария бойынша Ресей, Қырғызстан, Өзбекстанмен нақты және болжау үшін қажетті мәліметтермен алмасу жасайды. Қазіргі таңда ҚХР Ертіс, Есіл, Іле өзендері бойынша гидрометеорологиялық мәліметтер алмасу үшін жоба дайындалуда.

Күн сайын гидроболжау бөліміне келіп түсетін барлық оперативті гидрологиялық ақпарат бірнеше деңгейлі өңдеуден өтеді:

10. КН-15 коды бойынша мағынасы шешіледі;

10. Өлшенген су өтімдерін Q=f(H) қисықтарына түсіру, яғни су өтімінің су деңгейіне байланыс қисығы, бұлар әр бекет үшін жылдың басында тұрғызылады;

10. Түскен ақпаратты мүмкін болатын қателігін тексеру;

10. Таңертеңгі және орташа тәуліктік су өтімін анықтау;

10. Қазақстан территориясында нақты гидрологиялық жағдайға анализ және болжау жасалады, керек жағдайда қауіпті құбылыстарды хабарлау;

10. Күнделікті гидрологиялық бюллетень шығарылады.

1. 3 Гидроболжаулар қызметінің даму бағытының артықшылықтары

Қазақстандағы гидрологиялық болжау қызметінің дамуы келесі сатыларға бөлінген:

а) гидрологиялық және метеорологиялық бақылау бекеттерінің санын өсіру;

ә) бақылаудың сапасын жақсарту;

б) гидроболжау жасайтын мамандарды компьтермен қамту, гидрологтың автоматтандырылған орын орнату;

в) мәліметтерді техникалық құралдарда тасымалдау;

г) болжаудың жаңа әдісін жасау;

Келіп түскен ақпараттар сапасын жақсарту мақсатында гидробекеттерде жаңа сапалы құралдар орнату.

Шекаралық өзендердегі суды бөлу мәселесі және сонымен байланысты болуы мүмкін ағындыны бағалаудың бір жүйелі әдісін жасау. Сондықтан да жақын араға қойылған мақсат, мемлекеттер арасындағы шекаралық өзендердің суын бөлу, ағындыны болжау әдісінің жаңа қазіргі заманға сай бір жүйеге келетін әдісті құрастыру.

1. 4 КН-15 кодын шешу

КН-15 коды өзен, көлдер және су қоймалардағы орналасқан гидрологиялық бекеттерден және өңделген гидромет обсерваториялар мен Гидромет орталықтарында бақылау мәліметтерін беру үшін арналаған.

Код гидрологиялық бақылау туралы барлық мәліметтерді бере алады, ол дегеніміз халық шаруашылығының гидрологиялық ақпаратқа толық ие болуына көмектеседі.

КН-15 коды бірнеше бөлімдерден тұрады, әр бөлім бес санды кодталған топқа бөлінеді. Бөлімдердегі кодталған топ өзінің тұрақты айырмашылық нөмірімен ерекшеленеді. Ерекшелік топ қай бөлімде екенін көрсетеді.

Кодта 8 бөлім, оның ішінде мекен-жай бөлім 0, негізгі бөлім 1, бес қосымша бөлім (2-6) және 7 - бөлімі гидрологиялық құбылыстар туралы ақпарат береді.

Негізгі бөлім 1 - гидро бекеттегі күнделікті стандартты бақылау кодировкасына арналған. Негізгі бақылау уақыты жергілікті уақытпен 08 сағ. және қосымша бақылау уақыты беріледі.

Әр қосымша бөлімге (2-6) тұрақты танымдық топқа берілген. Бұлар топтың алдында тұрады. Код телеграммамен беріледі. Телеграмаға тек қана ақпараттар ғана емес қосымша сандар да болады, сондықтан телеграмма мазмұны стандартты болмайды.

Телеграммадағы гидрологиялық бақылау нәтижелері қатаң түрде кодталған және уақытылы көрсетілген мекен-жайға тұрақты түрде жіберілуі тиіс.

Мәліметтерді Қазақстан Республикасының әр түрлі алап бойынша берілген кодталған кесте бойынша көруге болады.

Алаптар:

1) Балқаш көлі алабы, 2) Арал теңізі алабы, 3) Каспий теңізі алабы, 4) Шу-Талас өзені алабы, 5) Карс теңізі алабы

Кодтың сандық, әріптік мағыналары және код тобы пайдалануы:

1HHH 2HiHiHi K 3H ₂₀ H ₂₀ H ₂₀ H ₂₀ 4tt TT.

Топ 1HHHН - тәуліктегі бақылау кезіндегі су деңгейі

Топ 2HiHiHi К - деңгей өзгерісі

Топ 3H ₂₀ H ₂₀ H ₂₀ H ₂₀ - 20. 00 сағаттағы су деңгейі

Топ 4tt TT - ауа және су температурасы

Топ 5 - мұздық құбылыстар

Топ 6ССіе іе - су объектісінің жағдайы

Топ 7DDDS - мұздың қалыңдығы

Топ KQQQ - 1HHHН топтағы көрсетілген су деңгейіне байланысты күнделікті су өтімі

Топ 8ОR ₂₄ R ₂₄ R ₂₄ - тәулік ішіндегі жауын-шашын мөлшері және ұзақтығы.

Өзендердің алабы бойынша келесідей кодталады:

11 - Ертіс өзені алабы (Карс теңізі алабы) ;

11, 12 - Есіл, Тобыл өзендері алабы (Карс теңізі алабы) ;

13 - Орталық Қазақстан (ағындысыз аймақ, Қарағанды облысы) ;

14 - Балқаш көлі алабы (Іле, Қаратал, Лепсі) ;

15 - Шу, Талас өзендері алабы;

16 - Сырдария өзені алабы;

17 - Амудария өзені алабы;

19 - Каспий теңізі алабы ( Еділ, Жайық, Ембі)

Кодтарды шешу бойынша барлық мәліметтер кесте 1, 2 көрсетілген.

Кесте 1 - Глубочанка өзені - Белокаменка бекеті

Кесте 2 - Сырдария өзені - Кергелмес бекеті

1. 5 Күнделікті гидрологиялық бюллетень

Бюллетень гидрологиялық бақылау мәліметтерінің барлық түрін толық қанды беруге мүмкіндік береді, яғни халық шаруалығына гидрологиялық мәліметке ие болуына көмектеседі.

Күнделікті гидрологиялық бюллетень құрамына - су қоймалардағы, шекаралық өзендердегі су өтімі, су деңгейі және мұздық құбылыстар туралы ақпараттар кіреді.

Қазақстанның су объектілері бойынша жақын уақытқа гидрологиялық құбылыстарға болжау жасалады.

Гидрологиялық бақылау мәліметтері бар бюллетень қатаң түрде кодпен жасалуы керек және белгіленген мекен-жайға уақытылы және тұрақты түрде берілуі керек. Бюллетень ТЖМ, ҚОҚМ және т. б беріледі.

2 КҮРТІ ӨЗЕНІНІҢ ФИЗИКА-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ

Күрті өзені Іле өзенінің сол саласы және Іле өзеніне Қапшағай су қоймасынан төмен құятын негізгі өзен болып табылады. Күрті өзені көптеген кішкене көлдердің және Жиренайғыр, Ұзын-Қарағалы, …. Ақсеңгер өзендерірінің құю нәтижесінде пайда түзіледі. Ақсеңгер өзені құйғаннан кейін өзен өз атауына ие болады.

Өзен бассейнінің ауданы 9500 кмІ. Күрті өзені -аласа таулы өзен. Бассейннің негізгі ауданы 500-100 м биіктік зонасында орналасқан. Күрті өзенінің қоректенуі қарлы болып келеді. Өзен ағындысының қалыптасу сипаттамасына қарай бассейн территориясын 2 зонаға бөлуге болады: ағынды қалыптасу ауданы және инфильтрация мен грунттық сулар зонасы.

Бірінші аталып отырған зона Іле Алатауының солтүстік жағалауында, ал екінші зона - бассейн территориясының қалған барлық ауданында орналасқан.

1963-1967 жылдары г/п « База клх. Им. Ленин » төмен жерде күрті су қоймасы салынды, ол күз-қыс-көктем периодындағы өзен ағындысын реттеуге арналды. Су қоймасы биіктігі 42, 1 метр болатын тасты бөгетпен салынды. Су қоймасының толық көлемі 120 млн. мі, пайдалы көлемі -114 млн. мі. Су қоймасындағы судың жылдық толтырылуы 50 млн. мі- 90 млн. мі.

Күрті өзені негізінен суармалауға пайдаланылады. Күрті өзеніндегі су тассу негізінен ақпан- сәуір айларында жүреді.

2. 1 Сәуір- қыркүйек және сәуір-маусым кезеңдері бойынша судың орташа шығынын болжау.

Су тасу көлемі, яғни судың вегетационды шығыны алаптағы қар қорына байланысты. Қыста қаншалықты қар мол жиналса, соншалықты ағынды көп болады.

Кіші Алматы өзені алабында Р. Меньшиков пен И. И. Соседов жүргізген зерттеулерінің нәтижелері қысқы период кезінде қар жамылғысының жылымық және буланудың есебі бойынша жоғалуына мүмкіндік беретінін көрсетті. Сондықтан вегетационды ағындыны болжау әдісін құрастырған уақытта белгіленген факторларды есептеу үшін қысқы кездегі ауа температурасының ай ішілік жүрісі есепке алынады. Бірақ тек қана кейбір таулы алаптарда биіктік бойынша қар жамылғысына бақылаулар жүргізіледі, қазіргі кезде қар жамылғысындағы су қорының сипаттамалары ретінде әр түрлі период жиынтықтарының есептемелері бойынша қатты жауын-шашын жиі есепке алынады.

2. 2 Мамыр айына болжау жасау

Мамыр айының ағындысының сипаттамасын анықтау, келе жатқан температураға байланысты қиын себебі, осы кезде наурыз және сәуір айларының ауа температурасы маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар жылдың осы мезгілінде таулы өзендер ағындысына көптеген факторлар әсер етеді, анализ үшін біздің көзқарасымыз бойынша ауа райының кешенді сипатамаларын пайдалану қажет.

Ағындының (у) әр түрлі гидрометерологиялық факторларға ( х, х, х, ) бағынышталған мұндағы әрбір жағдайда сипаттауға болады. Корреляция коэффициенттеріне сәйкес әртүрлі деңгейдегі дәлділікті бірнеше теңдеуімен сипаттауға болады. Жарты бұрыштың теңдеуін біріктіргеннен кейін болады.

Егер әр теңдеудің корреляция коэффициентін есепке алып, біріктірсек, жарты бұрыштың қосындысы болады.

Сонда бұл теңдеудің нақты мүшелерін көшірген жағдайда келесі жазба әділетті болып саналады.

2. 3 Маусым айына болжау жасау

Маусым айының сулылығы периодтың сулылығымен мамыр периодының сулылығымен толықтай анықталады.

Мамыр айның су шығынының байланысы сәуір айының су шығыны мен мамыр айының су шығынының байланысынан біршама жақсы.

Өзгеріс себебін қарастырғанда, қар еру периодындағы ауа температурасының жүрісі, маусыа айында түскен жауын-шашын мөлшері және оған қарасты мамыр айының жауын-шашын мөлшері нормаға жақын болып келеді, ал 1952 жылы маусым айы үшін жауын-шашын мөлшері нормадан 2 есе көп түсті. Яғни ауа температурасы және жауын-шашын мөлшері су шығынына көп әсер етпейді.

3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ГИДРОЕСЕПТЕУЛЕР ҚЫЗМЕТІ

Қазақстанның су объектілерінің қазіргі жағдайын жедел (оперативті) бағалау мен олардың гидрологиялық режимінің әр түрлі элементтерін болжаумен Қазгидрометтегі Гидрометорталықтағы гидроесептеулер бөлімі айналысады.

Гидроесептеулер бөлімінде негізінен мынандай жұмыстар жасалады:

1. Жылдық және көржылдық су ресурстарын бағалау;

1. Су өтімі гидрографын модельдеу;

1. Су қоймалардың деңгейлік режимін модельдеу.

Гидроесептеулер бөлімінде жасалынып жатқан жұмыстардың мақсаты:

1. Бақыланған ағындыны қалпына келтіру;

1. Көпжылдық табиғи ағындыны қалпына келтіру;

1. Олардың статистикалық сипаттамаларын анықтау;

1. Қамтамасыздық қисығын тұрғызу.

... жалғасы

Мс және амс мәліметтері бойынша, ауа температурасына салыстыру

Қаскелең өзені ресурстарының су сапасын жақсартудың экологиялық – экономикалық тиімділігі

Шалдай орман шаруашылығы мекемесі

Экологиялық мониторинг және ақпарат департаменті

Гидрологиялық бекеттердің негізгі түрлерімен олардың заманауи жабдықталуы

Гидрологиялық бақылауларды метеорологиялық қамтамасыздандыру

Өзен арнасының гидрометриялық сипаттамасы

Сұйықтық қозғалысының ламинарлық режимі

Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Сыз-Талғар өзеніндегі 3 су қоймасының жобасы

Сырдария арнасын реттеу және Солтүстік Арал теңізін сақтау жолдары

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс