Коммерциялық банктердің операциялары мен қызметтері
Жоспары
Кіріспе
І.ТАРАУ. Коммерциялық банктердің қағаздар нарығындағы мақсаттары
1.1. Банктердің Бағалы қағаздар нарығындағы басты мақсаты
1.2. Бағалы қағаздар нарығындағы коммерциялық банктердің қызметі
ІІ.ТАРАУ. Коммерциялық банктердің операциялары мен қызметтері
2.1. Коммерциялық банктердің пассивтік операциялары
2.2. Коммерциялық банктердің активтік операциялары
2.3. Екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есептің, шоттардың жаңа концепсиясы
ІІІ.ТАРАУ. Қ.Р.ғы Тұаран Әлем Банкі
3.1. Тұран Әлем Банкінің жетістіктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
І.ТАРАУ. Коммерциялық банктердің қағаздар нарығындағы мақсаттары
1.1. Банктердің Бағалы қағаздар нарығындағы басты мақсаты
1.2. Бағалы қағаздар нарығындағы коммерциялық банктердің қызметі
ІІ.ТАРАУ. Коммерциялық банктердің операциялары мен қызметтері
2.1. Коммерциялық банктердің пассивтік операциялары
2.2. Коммерциялық банктердің активтік операциялары
2.3. Екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есептің, шоттардың жаңа концепсиясы
ІІІ.ТАРАУ. Қ.Р.ғы Тұаран Әлем Банкі
3.1. Тұран Әлем Банкінің жетістіктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас құрылымдарының бірі.
Банктердің және тауарлы-ақшалай қарым-қатынастардың дамуы тарихи тұрғыдан қатарлас жүрді және де олар бір-бірімен өзара тығыз байланысты. Банктер халық шаруашылығы қызметінің барлық деңгейіндегі басқарумен тікелей байланысты болады.
Олар арқылы ұдайы өндіріс үрдісіне қатысушыларының экономикалық мүдделерін қанағаттандыру жүзеге асырылады.
Осы кезде банктер қаржылық делдал ретінде шаруашылық органдардың капиталдарын, халықтық жинақтарын және шаруашылық қызметтің үрдісінде босаған басқа да бос ақша қаражатын тарта отырып, қарыз алушылардың уақытша пайдалануына береді, ақшалай есеп айрылысу жүргізеді және экономика үшін басқа да көптеген қызмет көрсетеді, соның арқасында өндірістің тиімділігі мен қоғамдық өнімнің айналасына тікелей ықпал етеді.
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық қаржылық капитал арқылы нақты басқарады. Олар тек делдалдық қызметтен шығып, ұдайы өндірістің барлық фазасының аясына ғана кіріеді.
Несиелік жүйе «ертегідей күшкең ие болып отырып «нақты өндіріске ең қауіпті түрде араласуы ң мүмкін. Карл Маркс келесіде «Ағылшын банкісі сияқты мекеменің сауда мен өнеркәсіпке билік етуінең назар аударады. Банктер шаруашылық өмірдің орталығы, барлық экономиканың түйіні екені ескеріледі.
Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы басқарудың мақсаттары және міндеттерімен бірдей, әйтсе де банктер басқарудың кішігірім жүйелері экономиканы басқарудың жалпы мақсатына жетуді қамтамасыз ететін, өзіне тән жеке міндеттерін орындайды.
Экономиканы басқару органы ретіндегі банктің рөлі оның өзінің қызметтерін орындау үрдісінде және банк ісін ұйымдастыруда жалпы принциптерді сақтауда көрініс табады. Банктер басқарудың экономикалық әдістері мәселен, несиелеу арқылы, экономикалық әртүрлі буындарының қарыз қаражаттарындағы қажеттіліктерін әртүрлі несиелерімен немесе қолма-қолсыз есеп айырысу арқылы экономиканың үздіксіз қызмет етуіндегі қажеттілігін қанағаттандырады, қоғамдық өнімнің тоқтаусыз қозғалысын қамтамасыз етеді.
Қазақстанда жұмыс істеп жүрген банктердің, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінен басқасының бәрі, екінші дәрежелі банктер болып есептеледі.
Олардың қызметтерінің заңды негізі, Қазақстан Республикасының Президентінің 1995 жылы 31 тамызда шыққан №2443, заңды күші бар «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралың жарлығы. Қазақстан Республикасында бұл банктер ашық және жабық акционерлік қоғам болып қалыптасты.
Аталмыш заңға сәйкес, Қазақстандағы екінші дәрежелі банктер Заңды тұлға болып табылады. Олардың бәрі меншік түріне қарамастан, Коммерциялық жұмыспен шұғылданады.
Сөйтіп, олардың басты мақсаты – пайда табу. Коммерциялық банктердің біздің елімізде орны маңызды. Сондықтан мен осы тақырыпты таңдадым. Менiң бұл курстық жұмысым кiрiспе, үш бөлiм, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас құрылымдарының бірі.
Банктердің және тауарлы-ақшалай қарым-қатынастардың дамуы тарихи тұрғыдан қатарлас жүрді және де олар бір-бірімен өзара тығыз байланысты. Банктер халық шаруашылығы қызметінің барлық деңгейіндегі басқарумен тікелей байланысты болады.
Олар арқылы ұдайы өндіріс үрдісіне қатысушыларының экономикалық мүдделерін қанағаттандыру жүзеге асырылады.
Осы кезде банктер қаржылық делдал ретінде шаруашылық органдардың капиталдарын, халықтық жинақтарын және шаруашылық қызметтің үрдісінде босаған басқа да бос ақша қаражатын тарта отырып, қарыз алушылардың уақытша пайдалануына береді, ақшалай есеп айрылысу жүргізеді және экономика үшін басқа да көптеген қызмет көрсетеді, соның арқасында өндірістің тиімділігі мен қоғамдық өнімнің айналасына тікелей ықпал етеді.
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық қаржылық капитал арқылы нақты басқарады. Олар тек делдалдық қызметтен шығып, ұдайы өндірістің барлық фазасының аясына ғана кіріеді.
Несиелік жүйе «ертегідей күшкең ие болып отырып «нақты өндіріске ең қауіпті түрде араласуы ң мүмкін. Карл Маркс келесіде «Ағылшын банкісі сияқты мекеменің сауда мен өнеркәсіпке билік етуінең назар аударады. Банктер шаруашылық өмірдің орталығы, барлық экономиканың түйіні екені ескеріледі.
Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы басқарудың мақсаттары және міндеттерімен бірдей, әйтсе де банктер басқарудың кішігірім жүйелері экономиканы басқарудың жалпы мақсатына жетуді қамтамасыз ететін, өзіне тән жеке міндеттерін орындайды.
Экономиканы басқару органы ретіндегі банктің рөлі оның өзінің қызметтерін орындау үрдісінде және банк ісін ұйымдастыруда жалпы принциптерді сақтауда көрініс табады. Банктер басқарудың экономикалық әдістері мәселен, несиелеу арқылы, экономикалық әртүрлі буындарының қарыз қаражаттарындағы қажеттіліктерін әртүрлі несиелерімен немесе қолма-қолсыз есеп айырысу арқылы экономиканың үздіксіз қызмет етуіндегі қажеттілігін қанағаттандырады, қоғамдық өнімнің тоқтаусыз қозғалысын қамтамасыз етеді.
Қазақстанда жұмыс істеп жүрген банктердің, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінен басқасының бәрі, екінші дәрежелі банктер болып есептеледі.
Олардың қызметтерінің заңды негізі, Қазақстан Республикасының Президентінің 1995 жылы 31 тамызда шыққан №2443, заңды күші бар «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралың жарлығы. Қазақстан Республикасында бұл банктер ашық және жабық акционерлік қоғам болып қалыптасты.
Аталмыш заңға сәйкес, Қазақстандағы екінші дәрежелі банктер Заңды тұлға болып табылады. Олардың бәрі меншік түріне қарамастан, Коммерциялық жұмыспен шұғылданады.
Сөйтіп, олардың басты мақсаты – пайда табу. Коммерциялық банктердің біздің елімізде орны маңызды. Сондықтан мен осы тақырыпты таңдадым. Менiң бұл курстық жұмысым кiрiспе, үш бөлiм, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы / - Алматы: Экономика, 2000.
2. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банктер. Алматы: Экономика, 2001.
3. Бегманов К.С. Халықтың мүддесі үшін қызмет көрсетеді.// Саясат – 2000 №4-5
4. Мұқаштегі М. «Тұран Әлем Банкінің кезекті жетістігі.// Алматы ақшамы – 2006- 20 қараша
5. Мұқаштегі М. VІSA картасының маңызы артуда: Оны Қазақстан рыногына әкеліп дамытудағы «ТұранӘлемБанкің ААҚ-ның рөлі ерекше // Алматы ақшамы – 2002 – 2 наурыз.
6. Мақыш Серік Биқанұлы «Ақша айналысы және несие». Оқу құралы /- Алматы, 2004ж.
7. Саниев М.С. Ақша, Несие, Банктер. Оқу құралы Алматы; Алматы Экономика және статистика институты, 2001 ж.
8. Банки и банковское дело / Под ред. И.Т.Балабанова. –СПб. ‘’Питер’’, 2001
9. Банковское дело; Учеб. –2-е изд. Перераб и доп. / Под ред О.И.Лаврушина. –М:’’Финансы и Статистика’’, 2000.
10. Банковское дело/Под ред Сейткасымова Г.С. –Алматы: Қаржы-Қаражат, 1998
1. Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы / - Алматы: Экономика, 2000.
2. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банктер. Алматы: Экономика, 2001.
3. Бегманов К.С. Халықтың мүддесі үшін қызмет көрсетеді.// Саясат – 2000 №4-5
4. Мұқаштегі М. «Тұран Әлем Банкінің кезекті жетістігі.// Алматы ақшамы – 2006- 20 қараша
5. Мұқаштегі М. VІSA картасының маңызы артуда: Оны Қазақстан рыногына әкеліп дамытудағы «ТұранӘлемБанкің ААҚ-ның рөлі ерекше // Алматы ақшамы – 2002 – 2 наурыз.
6. Мақыш Серік Биқанұлы «Ақша айналысы және несие». Оқу құралы /- Алматы, 2004ж.
7. Саниев М.С. Ақша, Несие, Банктер. Оқу құралы Алматы; Алматы Экономика және статистика институты, 2001 ж.
8. Банки и банковское дело / Под ред. И.Т.Балабанова. –СПб. ‘’Питер’’, 2001
9. Банковское дело; Учеб. –2-е изд. Перераб и доп. / Под ред О.И.Лаврушина. –М:’’Финансы и Статистика’’, 2000.
10. Банковское дело/Под ред Сейткасымова Г.С. –Алматы: Қаржы-Қаражат, 1998
Жоспары
Кіріспе
І-ТАРАУ. Коммерциялық банктердің қағаздар нарығындағы мақсаттары
1.1. Банктердің Бағалы қағаздар нарығындағы басты мақсаты
1.2. Бағалы қағаздар нарығындағы коммерциялық банктердің
қызметі
ІІ-ТАРАУ. Коммерциялық банктердің операциялары мен қызметтері
2.1. Коммерциялық банктердің пассивтік операциялары
2.2. Коммерциялық банктердің активтік операциялары
2.3. Екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есептің, шоттардың жаңа
концепсиясы
ІІІ-ТАРАУ. Қ.Р-ғы Тұаран Әлем Банкі
3.1. Тұран Әлем Банкінің жетістіктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас
құрылымдарының бірі.
Банктердің және тауарлы-ақшалай қарым-қатынастардың дамуы тарихи
тұрғыдан қатарлас жүрді және де олар бір-бірімен өзара тығыз байланысты.
Банктер халық шаруашылығы қызметінің барлық деңгейіндегі басқарумен тікелей
байланысты болады.
Олар арқылы ұдайы өндіріс үрдісіне қатысушыларының экономикалық
мүдделерін қанағаттандыру жүзеге асырылады.
Осы кезде банктер қаржылық делдал ретінде шаруашылық органдардың
капиталдарын, халықтық жинақтарын және шаруашылық қызметтің үрдісінде
босаған басқа да бос ақша қаражатын тарта отырып, қарыз алушылардың уақытша
пайдалануына береді, ақшалай есеп айрылысу жүргізеді және экономика үшін
басқа да көптеген қызмет көрсетеді, соның арқасында өндірістің тиімділігі
мен қоғамдық өнімнің айналасына тікелей ықпал етеді.
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық
қаржылық капитал арқылы нақты басқарады. Олар тек делдалдық қызметтен
шығып, ұдайы өндірістің барлық фазасының аясына ғана кіріеді.
Несиелік жүйе ертегідей күшкең ие болып отырып нақты өндіріске ең
қауіпті түрде араласуы ң мүмкін. Карл Маркс келесіде Ағылшын банкісі
сияқты мекеменің сауда мен өнеркәсіпке билік етуінең назар аударады.
Банктер шаруашылық өмірдің орталығы, барлық экономиканың түйіні екені
ескеріледі.
Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы
басқарудың мақсаттары және міндеттерімен бірдей, әйтсе де банктер
басқарудың кішігірім жүйелері экономиканы басқарудың жалпы мақсатына жетуді
қамтамасыз ететін, өзіне тән жеке міндеттерін орындайды.
Экономиканы басқару органы ретіндегі банктің рөлі оның өзінің
қызметтерін орындау үрдісінде және банк ісін ұйымдастыруда жалпы
принциптерді сақтауда көрініс табады. Банктер басқарудың экономикалық
әдістері мәселен, несиелеу арқылы, экономикалық әртүрлі буындарының қарыз
қаражаттарындағы қажеттіліктерін әртүрлі несиелерімен немесе қолма-қолсыз
есеп айырысу арқылы экономиканың үздіксіз қызмет етуіндегі қажеттілігін
қанағаттандырады, қоғамдық өнімнің тоқтаусыз қозғалысын қамтамасыз етеді.
Қазақстанда жұмыс істеп жүрген банктердің, Қазақстан Республикасының
Ұлттық банкісінен басқасының бәрі, екінші дәрежелі банктер болып
есептеледі.
Олардың қызметтерінің заңды негізі, Қазақстан Республикасының
Президентінің 1995 жылы 31 тамызда шыққан №2443, заңды күші бар Қазақстан
Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралың жарлығы. Қазақстан
Республикасында бұл банктер ашық және жабық акционерлік қоғам болып
қалыптасты.
Аталмыш заңға сәйкес, Қазақстандағы екінші дәрежелі банктер Заңды тұлға
болып табылады. Олардың бәрі меншік түріне қарамастан, Коммерциялық
жұмыспен шұғылданады.
Сөйтіп, олардың басты мақсаты – пайда табу. Коммерциялық банктердің
біздің елімізде орны маңызды. Сондықтан мен осы тақырыпты таңдадым. Менiң
бұл курстық жұмысым кiрiспе, үш бөлiм, қорытынды және пайдаланылған
әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
І-ТАРАУ. Коммерциялық Банктердің қағаздар нарығындағы мақсаттары
1.1. Банктердің Бағалы қағаздар нарығындағы басты мақсаты
Жоғарыда айтылғандай коммерциялық банктер Бағалы қағаздар нарығында
кәсіби қызмет көрсете алады Бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызмет
дегеніміз – Бағалы қағаздар нарығында кәсіпқой қызметтік бір немесе бірнеше
түрін жүзеге асыруға лицензиясы бар заңды тұлғалар. Ол кәсіби қызметтерге
келесілер:
- брокерлік қызмет – сыйақы үшін шарт негізінде іс-қимыл жасайтын,
клиенттердің тапсырмасы бойынша, солардың есебінен және мүдделерін көздеп
бағалы қағаздармен жасалатын мәмілелерді жүзеге асырушы делдал
- дилерлік қызмет – бағалы қағаздарды кейін қайта сату немесе олармен
өзге де мәмілелер жасау нәтижесінде пайда табу мақсатымен өз атынан және
өз есебінен бағалы қағаздармен мәмілелер жасайтын кәсіпқой қатысушы
- реестр жүргізу қызметі – Бағалы қағаздар ұстаушылар тізімін жүргізу
жөніндегі кәсіби қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға
- кастодиандық қызмет – клиенттердің сеніп тапсырған бағалы
қағаздары мен ақшаны сақтау және есепке алу жөніндегі қызметті жүзеге
асыратын кәсіпқой қатысушы
- Бағалы қағаздарпортфелін басқару қызметі – Бағалы қағаздар портфелін
сондай-ақ Бағалы қағаздарсатып алуға арналған ақшаны басқару жөніндегі
кәсіби қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға.
• Өзінің дәстүрлі қызметі несие және есеп-айырысу үшін қосымша ақша-
қаражаттарын Бағалы қағаздар шығару арқылы тарту
• бағалы қағаздарға инвестициялағаны үшін банкке төленетін пайыздар,
дивидендтер және бағалы қағаздардың бағамдық өсімінен пайда алу
• клиенттерге бағалы қағаздармен операциялар бойынша қызмет көрсетуден
табыс алу кәсіпорындар мен ұйымдардың Бағалы қағаздар портфеліне қатыса
отырып, әсер ету сферасын кеңейту тапшы ресурстарға бағалы қағаздардың
ерекше құқығы арқылы қол жеткізу банктің өтімді құралдарға салынған
салымдарының өтімділігін қолдаудың керекті қоры клиенттердің туынды
бағалы қағаздармен операцияларын қаржылық тәуекелден сақтандыру және
бағалы қағаздардың бәсең спекуляциясынан қосымша табыс алу
• Бағалы қағаздарнарығындағы коммерциялық банктің бағытын таңдау.
Біздің отандық тәжірбиемізде банктер мен брокерлік компания,
инвестициялық компаниялар мен қорлардың Бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби
қызметте бірге қызмет көрсетеді. Банктер өздерінің қаржылық базасымен
(капитал көлемі, активтердің-диверсификациясы және олармен операция)
кадрлық құрамы және материалдық қамтамасыз етілгендігімен нарықтың ерекше
қатысушысы болады. Сонымен қатар, бағалы қағаздармен операциялар банктің
негізгі қызметі болмағандықтан мамандандырылу аясында өзінің мәртебесі
түсіңкірейді.
Бұл факторлар банк пен банктік емес инвестициялық институт арасында
бәсекелестік тудырады:
1. Операциялардың көлемі бойынша бәсекелестік.
Нарықтық экономикаға көшу қаржылық ресурстарды қайта бөлу және бағалы
қағаздарды шығару арқылы қаржыландырудың маңызының өсуіне байланысты бюджет
пен банктік несиенің алатын орнын қысқартты. Бағалы қағазды шығару арқылы
қаржыландыру, яғни жарғылық капиталды көбейту (акция шығару) және де
облигация мен басқа да қарыздық міндеттемелерді шығару арқылы болады. Бұл
көрсеткіш айналым құралдары мен капитал салымдары арасында пропорция
болады, яғни несиенің үлесі аз, ал Бағалы қағаздармен құралдарға жұмсалған
инвестиция көлемін кеңейтеді. Бұл қалыптасқан деңгей банктер үшін несиелік
нарықтық азайып, ал банктік емес институттар үшін нарықтық ресурстардың
кеңеюін білдіреді. қорытындысында, бір банктің ішіндегі қор және несиелік
бөлімдер арасында бәсекелестік жүреді.
2. қаржылық ресурс тартуда бәсекелестік.
Жоғарыдағы айтылған жағдай шаруашылықтар мен халықтың ақшалай
жинақтарын бағалы қағаздарға салу тиімді болып табылады және банк пен
банктік емес инвестициялық институттың ақша ресурстары бәсекелес болады.
Әсіресе, институционалды инвесторлардың жинақтарын әлемдік тәжірибе бойынша
есептесек, банктің депозитіне салғаннан гөрі жоғары өтімді және тиімді
бағалы қағаздарға салынғаны артық. Бұндай өзгеріс банктердің депозиттік
базасын қысқартады.
3. Қаржылық брокер мен инвестициялық кеңесші қызметін атқару үшін
инвестициялық компания, қорлармен бәсекелесу. Банктер мен банктік емес
инвестициялық институттардың Бағалы қағаздар нарығындағы атқаратын
операциялары бір типті болғандықтан, олардың арасында нарықтағы үлес үшін
бәсекелестік туады. Бұл жерде банктің алатын үлесі жоғарылау өйткені,
келесі факторлық ерекшеліктер әсер етеді:
- қаржылық тұрақтылық пен сенімділігі жоғары бағалы қағаздардың
орналастыру кепілдігі жоғары эмитенттер мен инвесторларға несие
беру, бұны брокерлік компаниялар ұсына алмайды
- бағалы қағаздармен операция бойынша есеп-айырысу-кассалық қызмет
көрсетудің комплекстік жиынтығы
Бірақ та соңғы кездері жарғылық қоры жоғары инвестициялық компаниялар
мен қорлардың пайда болуы көрсетілген банктің ерекшеліктерін әлсіретуі
мүмкін.
4. Бағалы қағаздарды есепке алу, сақтау және жүргізілген операциялар
бойынша есеп-айырысу қызметтерін орындау үшін арнайы ұйымдармен бәсекелесу.
5. Банктік қызмет көрсету үшін бәсекелес болу.
Ірі брокерлік компаниялар халықаралық тәжірбиеде банктің көрсететін
қызметіне ұқсас қызметтер ұсынады: клиенттерге ақшалай шоттарын ашу және ол
бойынша бағалы қағаздармен операциялары үшін есеп-айырысу, кепілдеме бере
отырып жасалынатын бағалы қағаздармен мәмілелер үшін ақшалай несие беру.
6. Бағалы қағаздар шығарудағы бәсекелестік. Банктер сияқты банктік
емес инвестициялық институттар ірі Бағалы қағаздаршығарушы болып табылады
және осы Бағалы қағаздаршығарушы болып табылады және осы Бағалы қағаздар
шығарылымы арқылы ресурстар тартады. Осы байланыста Бағалы қағаздар нарығы
жоғары деңгейде бәсекелес болып табылады.
7. Бағалы қағаздар нарығының басқа секторлармен бәсекелесу. Банк пен
банктік емес инвестициялық институт арасындағы бәсекелестік келесі
жағдайларда да болады:
- қосылу, табу, бөлу және т.б. қызметтерін көрсету
- қор биржасын құру
- биржадан тыс сауда жүйесін ұйымдастыру
- инвестициялық институттың қосылып ассоциация құру
- нарықтың ақпараттық инфрақұрылымын және ақпараттық есептегіш
жүйесін құруда болады.
Көптеген елдерде осы Бағалы қағаздар нарығын реттеуге де бәсекелестік
жүріп жатыр. әлемдік жіктеу бойынша Бағалы қағаздар нарығы дамыған 30
елдің 50% - тінің реттеу жұмысын Бағалы қағаздар бойынша ұлттық комиссияға
берілген, 15%-қаржы министрлігіне, бірнеше елде банктік ұйымдарға, тағы
15%-ті бірнеше мемлекеттік құйымдар арасында бөлінген.
1.2 Бағалы қағаздар нарығындағы коммерциялық банктердің қызметі
Жоғарыда айтылғандай коммерциялық банктер Бағалы қағаздар нарығында
кәсіби қызмет көрсете алады. Бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызмет
дегеніміз – Бағалы қағаздар нарығында кәсіпқой қызметтің бір немесе бірнеше
түрін жүзеге асыруға лицензиясы бар заңды тұлғалар. Ол кәсіби қызметтерге
келесілер:
- брокерлік қызмет – сыйақы үшін шарт негізінде іс-қимыл жасайтын,
клиенттердің тапсырмасы бойынша, солардың есебінен және мүдделерін көздеп
бағалы қағаздармен жасалатын мәмілелерді жүзеге асырушы делдал
- дилерлік қызмет – бағалы қағаздарды кейін қайта сату немесе олармен
өзге де мәмілелер жасау нәтижесінде пайда табу мақсатымен өз атынан және
өз есебінен бағалы қағаздармен мәмілелер жасайтын кәсіпқой қатысушы
- реестр жүргізу қызметі – Бағалы қағаздар ұстаушылар тізімін жүргізу
жөніндегі кәсіби қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға
- кастодиандық қызмет – клиенттердің сеніп тапсырған бағалы
қағаздары мен ақшаны сақтау және есепке алу жөніндегі қызметті жүзеге
асыратын кәсіпқой қатысушы
- Бағалы қағаздар портфелін басқару қызметі – Бағалы қағаздар
портфелін сондай-ақ Бағалы қағаздарсатып алуға арналған ақшаны басқару
жөніндегі кәсіби қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға.
Брокер мен дилердің бір-бірінен айырмашылығы: брокер клиенттің
мүддесі бойынша және соның атынан қызмет көрсетсе, дилер - өз атынан және
өз есебінен жүргізеді. Бір уақытта брокер де, дилер де болуға болады, ал
бір мәмілеледе бір уақытта екі қызметті бірдей атқаруға болмайды.
Дилерлер мен брокерлерге лицензияның 2 түрі бар:
- І категориялы, яғни номиналды ұстаушы ретінде шотын жүргізу
құқығымен бірге
- ІІ категориялы, шот жүргізу құқығынсыз
Кәсіби қызмет көрсету үшін Қазақстан республикасының ұлттық
банкісінен лицензия алу керек, ал ол үшін ұлттық банк талаптарын орындау
керек. олар келесідей:
- біліктілік талаптары, яғни заңды тұлғаның штатында білікті
мамандардың болуы, яғни арнайы біліктілік куәліктері бар мамандар. Бұл
талап негізінен, әлемдік тәжірбиеден алынған. Көптеген нарықтық экономикасы
дамыған елдерде нарыққа тек арнайы емтихан тапсырған және анықталған білім
деңгейі бар мамандар жіберіледі.
1-кесте
Лицензияланатын І категориялы ІІ категориялы ІІІ категориялы
қызмет түрі маман. маман. мәміле маман. бағалы
брокер-дилер тіркеу қағаз-р портфелін
басқару
Брокер-дилер І кат. 3 кем емес 3 кем емес -
брокер-дилер ІІ кат. 3 кем емес 2 кем емес -
Бағалы
қағаздарпортфелін - - 3 кем емес
басқару. - 3 кем емес -
Реестр жүргізу - 3 кем емес -
кастодиан қызметі
- ұйымдық-құқықтық формасына талаптар. Бағалы қағаздар нарығында
кәсіби қызмет көрсету үшін заңға сәйкес, заңды тұлға ретінде тіркеуден өтуі
тиіс.
2-кесте
Лицензияланатын қызмет Заңды тұлғаның ұйымды түрі Ескерту
түрі -құқықтық түрі
Брокер, дилер І және ІІКез-келген түрі -
кат. Бағалы қағаздар Кез-келген түрі -
портфелін басқару. Кез-келген түрі -
Реестр жүргізу қызмет Кез-келген түрі -
кастодиан қызметі ААҚ, ЖАҚ Тек қана
ІІ-деңгейлі
банктер
жүргізеді
- қаржылық талаптар. Бұл маңызды талаптың бірі, кәсіби қатысушының
меншікті капиталының жеткіліктілігі. Меншікті капитал дегеніміз –
банктың активінен өз қаражатын кәсіби қатысушыға сене отырып,
оның активтері кәсіби қатысушының көтеретін тәуекелдерінен
сақталғандығын білуі керек. сондықтан, Бағалы қағаздар нарығының
кәсіби қатысушысының меншікті капиталы жеткілікті болуы тиіс.
Күнделікті меншікті капиталды есептеп отырады және ол минималды
мөлшерден түскен жағдайда ұлттық банкке хабарлауы тиіс. Ал ұлттық банк сол
банктің іс-әрекетін бақылап отырып, клиентке өз міндеттемелері бойынша
жауап бергенін қадағалайды. Сондықтан, әр банк өзінің меншікті капиталының
кварталдық есебі мен балансын ұлттық банкке тапсырып отырады.
Брокер-дилер І категориялы – 30 000 айлық есептік көрсеткіштен кем
емес
Брокер-дилер ІІ категориялы – 6 000 АЕК кем емес
Реестр жүргізу қызметі - 30 000 АЕК кем емес
Кастодиан қызметі – 2 миллиард тенге
Бағалы қағаздар портфелін басқару – 1) 20 миллион тенгеден кем емес.
- техникалық талаптар, яғни қазіргі кездегі талаптарға сай
1) сигнализациямен қамтылған күзет және өрттен сақтандыру құралдары
бар ғимарат;
2) басқа да Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылармен байланыса
алатын телекоммуникациялық құралдар;
3) бағдарламалық қамтылу;
4) ішкі құжаттарының болуы.
Лицензияның 2 түрі бар:
1. тұрақты
2. уақытша
Тұрақты лицензия орталық депозитарий мен сауданы ұйымдастырушыларға,
қор биржасына беріледі, ал уақытша қалғандарының бәріне беріледі. Олардың
қызмет ету мерзімі – 3 жыл.
Брокер-дилер келесідей қызметтерді атқарады:
• бағалы қағаздармен мәмілелерді өз атынан, өз есебінен, клиент атынан,
клиент есебінен жүргізеді және құжатты түрде рәсімдейді
• инвестициялық шешім шешуде клиентеріне ақпараттар мен кеңестер береді
• клиенттерге әртүрлі кеңестік және ақпараттық қызметтер көрсету
Брокер-дилер қызмет көрсету туралы келісім шартта:
- келісім-шарт жақтарының реквизиттері, құқықтары, міндеттері
- келісім-шарттың күніне ену тәртібі және шарттары, олардың өзгеруі
және тоқтатылуы
- жақтардың есеп-айырысу тәртібі, жақтардың арасында алмасу тәртібі
- жақтардың арасындағы келіспеушілікті шешу тәртіптері
- бағалы қағаздармен жүргізілген операциялар үшін алатын
комиссиондық табыс көлемі
Брокер-дилер қызметін көрсетуде міндетті түрде:
• клиенттің келісім-шарт шарттарына сәйкес шектерде ғана қызмет ету
• клиенттің тапсырған тапсырмасын орындай отырып, инвестициялау мақсатын
білу және сол мақсатқа сай қызмет ету
• жасалған мәмілелердің жасалғандығы туралы куәландыру құжаттарын көрсету
Брокер-дилер егер бағалы қағаздарға нарықтық баға өзгеріп, клиент
шығындалса жауапкершілік тартпайды. Ал шығындалу брокер-дилердің
қателіктерінен болатын болса, онда материалдық шығынды брокер-дилер
мүлігімен жауап береді.
Брокер-дилерге бағалы қағаздармен мәмілеге отыру туралы
тапсырмаларының түрлері:
• нарықтық клиенттік тапсырма-ағымдағы нарықтық бағам бойынша жедел түрде
клиенттің тапсырмасы бойынша бағалы қағаздарды сату немесе сатып алу
• шектелген клиенттік тапсырма-тапсырмада көрсетілген бағадан төмен бағамен
бағалы қағаздарды сатып алу немесе жоғары бағамен сату
• шартты клиенттік тапсырма-алдыңғы тапсырманы орындағаннан кейінгі
клиенттің активтерімен жүргізетін жұмыстары
Брокер-дилердің бағалы қағаздармен операциялары клиенттің жазбаша
немесе электронды байланыспен кейіннен түп нұсқасын әкелу арқылы берген
тапсырма негізінде жасалады. Брокер-дилер тапсырма алғаннан кейін, егерде
электронды вариант болса, 1 банктік күн ішінде тапсырманың берілгендігін
нақтылау негізде хабарлауы тиіс.
1999-2000 ж брокер-дилерлік қызметке лицензиясы бар банктік және
банктік емес ұйымдардың саны азайып, 2001 жылы тұрақтанды. 2001 жылы
банктік емес брокер-дилерлік ұйымдар саны көбейді және жалпы Қазақстанда 51
ұйым болды.
II-ТАРАУ. Коммерциялық банктердің опрециялары мен қызметтері
Коммерциялық банктер – нарықтық экономикасында қаржылық операциялар мен
қызмет көрсететін несиелік мекемелердің тобын білдіреді.
Бүгінгі коммерциялық банктер өз клиенттеріне 200-ге жуық әр алуан
өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар
коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, қолайсыз жағдайда
өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді. Олардың міндеті ақша
айналымы мен капиталл айналымының үздіксіз қозғалысын қамтамасыз ету,
өнеркәсіп мекемелерін, мемлекет пен халықты несиелеу, халық шаруашылығына
қор жинау үшін жағдай жасау болып табылады.[1]
Қазақстан республикасындағы банктер және банктік қызметтер туралың
Заңға сәйкес банктер мынадай операцияларды орындай алады:
- ақылы негізде депозиттерді тарту;
- клиеттер мен банк – корреспонденттердің шотт-арын жүргізу және
оларға кассалық қызмет көрсету;
- қайтарымдылық, мерзімдік және төлемдік шарттарымен заңды және жеке
тұлғаларға қысқа мерзімдік несиелер беру;
- инвестицияланатын қаражаттар иелерінің немесе иемденушілердің
тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру;
- заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару (чектерді,
вексельдерді, аккредитивтерді, депозиттік сертификаттарды,
акцияларды және басқа да қаржылық міндеттемелерді);
- төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да
операцияларды жүргізу;
- ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үщінші тұлғалар үшін
кепілдеме және өзгеде міндеттемелерді беру;
- тауар тасымалын талап ету құқын, сатып алу және қызмет көрсету,
осындай талаптардың орындалуын және бұл талаптардың инкассациялық
(факторинг) тәуекелін өз мойнына алу;
- банктік операциялар бойынша брокерлік қызметтерді көрсету,
клиентердің тәуекелі бойынша олардың агенттері ретінде әрекет ету;
- клиенттер үшін құжаттармен бағалылықтарды сақтандыру бойынша
қызметтер (сейфтік бизнес);
- коммерциялық мәмілелерді қаржыландыру, сондай-ақ сату құқынсыз
(форфейтинг);
- клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімдік операцияларды
(қаражаттарды қарау және орналастыру, бағалы қағаздарды басқару);
- банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
- лизинигтік операцияларды жүзеге асыру.[2]
Осы операцияларға байланысты коммерциялық банктердің негізгі атқаратын
қызметтері:
➢ Ақша қаражатын шоғырландыру және тарту;
➢ Несие беру;
➢ Шаруашылықтармен есеп және төлем жұмыстарын жүргізу;
➢ Төлем құралдарын шығару;
➢ Бағалы қағаздарды шығаруды және орналастыруды ұйымдастыру
➢ Сенім хат бойынша клиенттердің мүлкін басқару (яғни транс операциясын
жүргізу);
➢ Клиенттерге кеңес беру.
Уақытша бос ақша қаражатын шоғырландырып, оны капиталға айландыру –
банктердің ежелден атқаратын қызметтердің бірі. Заңды және жеке тұлғалардың
уақытша бос ақшасын банке тарту, бір жағынан, олардың иесіне процент
түрінде табыс түсірсе, ал екінші жағынан банктің несие операцияларын
жүргізуіне негіз қалайды. Шоғырланған жинақ ақша әр түрлі экономикалық және
әлеуметтік қажеттіктерге жұмсалу мүмкін. Тек банктің делдалдық етуімен ақша
қаражаты жинақталып, кейін ол капиталға айналады.
Коммерциялық банктердің атқаратын келесі қызметі – несие беруде делдал
болу. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І-ТАРАУ. Коммерциялық банктердің қағаздар нарығындағы мақсаттары
1.1. Банктердің Бағалы қағаздар нарығындағы басты мақсаты
1.2. Бағалы қағаздар нарығындағы коммерциялық банктердің
қызметі
ІІ-ТАРАУ. Коммерциялық банктердің операциялары мен қызметтері
2.1. Коммерциялық банктердің пассивтік операциялары
2.2. Коммерциялық банктердің активтік операциялары
2.3. Екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есептің, шоттардың жаңа
концепсиясы
ІІІ-ТАРАУ. Қ.Р-ғы Тұаран Әлем Банкі
3.1. Тұран Әлем Банкінің жетістіктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас
құрылымдарының бірі.
Банктердің және тауарлы-ақшалай қарым-қатынастардың дамуы тарихи
тұрғыдан қатарлас жүрді және де олар бір-бірімен өзара тығыз байланысты.
Банктер халық шаруашылығы қызметінің барлық деңгейіндегі басқарумен тікелей
байланысты болады.
Олар арқылы ұдайы өндіріс үрдісіне қатысушыларының экономикалық
мүдделерін қанағаттандыру жүзеге асырылады.
Осы кезде банктер қаржылық делдал ретінде шаруашылық органдардың
капиталдарын, халықтық жинақтарын және шаруашылық қызметтің үрдісінде
босаған басқа да бос ақша қаражатын тарта отырып, қарыз алушылардың уақытша
пайдалануына береді, ақшалай есеп айрылысу жүргізеді және экономика үшін
басқа да көптеген қызмет көрсетеді, соның арқасында өндірістің тиімділігі
мен қоғамдық өнімнің айналасына тікелей ықпал етеді.
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық
қаржылық капитал арқылы нақты басқарады. Олар тек делдалдық қызметтен
шығып, ұдайы өндірістің барлық фазасының аясына ғана кіріеді.
Несиелік жүйе ертегідей күшкең ие болып отырып нақты өндіріске ең
қауіпті түрде араласуы ң мүмкін. Карл Маркс келесіде Ағылшын банкісі
сияқты мекеменің сауда мен өнеркәсіпке билік етуінең назар аударады.
Банктер шаруашылық өмірдің орталығы, барлық экономиканың түйіні екені
ескеріледі.
Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы
басқарудың мақсаттары және міндеттерімен бірдей, әйтсе де банктер
басқарудың кішігірім жүйелері экономиканы басқарудың жалпы мақсатына жетуді
қамтамасыз ететін, өзіне тән жеке міндеттерін орындайды.
Экономиканы басқару органы ретіндегі банктің рөлі оның өзінің
қызметтерін орындау үрдісінде және банк ісін ұйымдастыруда жалпы
принциптерді сақтауда көрініс табады. Банктер басқарудың экономикалық
әдістері мәселен, несиелеу арқылы, экономикалық әртүрлі буындарының қарыз
қаражаттарындағы қажеттіліктерін әртүрлі несиелерімен немесе қолма-қолсыз
есеп айырысу арқылы экономиканың үздіксіз қызмет етуіндегі қажеттілігін
қанағаттандырады, қоғамдық өнімнің тоқтаусыз қозғалысын қамтамасыз етеді.
Қазақстанда жұмыс істеп жүрген банктердің, Қазақстан Республикасының
Ұлттық банкісінен басқасының бәрі, екінші дәрежелі банктер болып
есептеледі.
Олардың қызметтерінің заңды негізі, Қазақстан Республикасының
Президентінің 1995 жылы 31 тамызда шыққан №2443, заңды күші бар Қазақстан
Республикасындағы банктер және банк қызметтері туралың жарлығы. Қазақстан
Республикасында бұл банктер ашық және жабық акционерлік қоғам болып
қалыптасты.
Аталмыш заңға сәйкес, Қазақстандағы екінші дәрежелі банктер Заңды тұлға
болып табылады. Олардың бәрі меншік түріне қарамастан, Коммерциялық
жұмыспен шұғылданады.
Сөйтіп, олардың басты мақсаты – пайда табу. Коммерциялық банктердің
біздің елімізде орны маңызды. Сондықтан мен осы тақырыпты таңдадым. Менiң
бұл курстық жұмысым кiрiспе, үш бөлiм, қорытынды және пайдаланылған
әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
І-ТАРАУ. Коммерциялық Банктердің қағаздар нарығындағы мақсаттары
1.1. Банктердің Бағалы қағаздар нарығындағы басты мақсаты
Жоғарыда айтылғандай коммерциялық банктер Бағалы қағаздар нарығында
кәсіби қызмет көрсете алады Бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызмет
дегеніміз – Бағалы қағаздар нарығында кәсіпқой қызметтік бір немесе бірнеше
түрін жүзеге асыруға лицензиясы бар заңды тұлғалар. Ол кәсіби қызметтерге
келесілер:
- брокерлік қызмет – сыйақы үшін шарт негізінде іс-қимыл жасайтын,
клиенттердің тапсырмасы бойынша, солардың есебінен және мүдделерін көздеп
бағалы қағаздармен жасалатын мәмілелерді жүзеге асырушы делдал
- дилерлік қызмет – бағалы қағаздарды кейін қайта сату немесе олармен
өзге де мәмілелер жасау нәтижесінде пайда табу мақсатымен өз атынан және
өз есебінен бағалы қағаздармен мәмілелер жасайтын кәсіпқой қатысушы
- реестр жүргізу қызметі – Бағалы қағаздар ұстаушылар тізімін жүргізу
жөніндегі кәсіби қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға
- кастодиандық қызмет – клиенттердің сеніп тапсырған бағалы
қағаздары мен ақшаны сақтау және есепке алу жөніндегі қызметті жүзеге
асыратын кәсіпқой қатысушы
- Бағалы қағаздарпортфелін басқару қызметі – Бағалы қағаздар портфелін
сондай-ақ Бағалы қағаздарсатып алуға арналған ақшаны басқару жөніндегі
кәсіби қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға.
• Өзінің дәстүрлі қызметі несие және есеп-айырысу үшін қосымша ақша-
қаражаттарын Бағалы қағаздар шығару арқылы тарту
• бағалы қағаздарға инвестициялағаны үшін банкке төленетін пайыздар,
дивидендтер және бағалы қағаздардың бағамдық өсімінен пайда алу
• клиенттерге бағалы қағаздармен операциялар бойынша қызмет көрсетуден
табыс алу кәсіпорындар мен ұйымдардың Бағалы қағаздар портфеліне қатыса
отырып, әсер ету сферасын кеңейту тапшы ресурстарға бағалы қағаздардың
ерекше құқығы арқылы қол жеткізу банктің өтімді құралдарға салынған
салымдарының өтімділігін қолдаудың керекті қоры клиенттердің туынды
бағалы қағаздармен операцияларын қаржылық тәуекелден сақтандыру және
бағалы қағаздардың бәсең спекуляциясынан қосымша табыс алу
• Бағалы қағаздарнарығындағы коммерциялық банктің бағытын таңдау.
Біздің отандық тәжірбиемізде банктер мен брокерлік компания,
инвестициялық компаниялар мен қорлардың Бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби
қызметте бірге қызмет көрсетеді. Банктер өздерінің қаржылық базасымен
(капитал көлемі, активтердің-диверсификациясы және олармен операция)
кадрлық құрамы және материалдық қамтамасыз етілгендігімен нарықтың ерекше
қатысушысы болады. Сонымен қатар, бағалы қағаздармен операциялар банктің
негізгі қызметі болмағандықтан мамандандырылу аясында өзінің мәртебесі
түсіңкірейді.
Бұл факторлар банк пен банктік емес инвестициялық институт арасында
бәсекелестік тудырады:
1. Операциялардың көлемі бойынша бәсекелестік.
Нарықтық экономикаға көшу қаржылық ресурстарды қайта бөлу және бағалы
қағаздарды шығару арқылы қаржыландырудың маңызының өсуіне байланысты бюджет
пен банктік несиенің алатын орнын қысқартты. Бағалы қағазды шығару арқылы
қаржыландыру, яғни жарғылық капиталды көбейту (акция шығару) және де
облигация мен басқа да қарыздық міндеттемелерді шығару арқылы болады. Бұл
көрсеткіш айналым құралдары мен капитал салымдары арасында пропорция
болады, яғни несиенің үлесі аз, ал Бағалы қағаздармен құралдарға жұмсалған
инвестиция көлемін кеңейтеді. Бұл қалыптасқан деңгей банктер үшін несиелік
нарықтық азайып, ал банктік емес институттар үшін нарықтық ресурстардың
кеңеюін білдіреді. қорытындысында, бір банктің ішіндегі қор және несиелік
бөлімдер арасында бәсекелестік жүреді.
2. қаржылық ресурс тартуда бәсекелестік.
Жоғарыдағы айтылған жағдай шаруашылықтар мен халықтың ақшалай
жинақтарын бағалы қағаздарға салу тиімді болып табылады және банк пен
банктік емес инвестициялық институттың ақша ресурстары бәсекелес болады.
Әсіресе, институционалды инвесторлардың жинақтарын әлемдік тәжірибе бойынша
есептесек, банктің депозитіне салғаннан гөрі жоғары өтімді және тиімді
бағалы қағаздарға салынғаны артық. Бұндай өзгеріс банктердің депозиттік
базасын қысқартады.
3. Қаржылық брокер мен инвестициялық кеңесші қызметін атқару үшін
инвестициялық компания, қорлармен бәсекелесу. Банктер мен банктік емес
инвестициялық институттардың Бағалы қағаздар нарығындағы атқаратын
операциялары бір типті болғандықтан, олардың арасында нарықтағы үлес үшін
бәсекелестік туады. Бұл жерде банктің алатын үлесі жоғарылау өйткені,
келесі факторлық ерекшеліктер әсер етеді:
- қаржылық тұрақтылық пен сенімділігі жоғары бағалы қағаздардың
орналастыру кепілдігі жоғары эмитенттер мен инвесторларға несие
беру, бұны брокерлік компаниялар ұсына алмайды
- бағалы қағаздармен операция бойынша есеп-айырысу-кассалық қызмет
көрсетудің комплекстік жиынтығы
Бірақ та соңғы кездері жарғылық қоры жоғары инвестициялық компаниялар
мен қорлардың пайда болуы көрсетілген банктің ерекшеліктерін әлсіретуі
мүмкін.
4. Бағалы қағаздарды есепке алу, сақтау және жүргізілген операциялар
бойынша есеп-айырысу қызметтерін орындау үшін арнайы ұйымдармен бәсекелесу.
5. Банктік қызмет көрсету үшін бәсекелес болу.
Ірі брокерлік компаниялар халықаралық тәжірбиеде банктің көрсететін
қызметіне ұқсас қызметтер ұсынады: клиенттерге ақшалай шоттарын ашу және ол
бойынша бағалы қағаздармен операциялары үшін есеп-айырысу, кепілдеме бере
отырып жасалынатын бағалы қағаздармен мәмілелер үшін ақшалай несие беру.
6. Бағалы қағаздар шығарудағы бәсекелестік. Банктер сияқты банктік
емес инвестициялық институттар ірі Бағалы қағаздаршығарушы болып табылады
және осы Бағалы қағаздаршығарушы болып табылады және осы Бағалы қағаздар
шығарылымы арқылы ресурстар тартады. Осы байланыста Бағалы қағаздар нарығы
жоғары деңгейде бәсекелес болып табылады.
7. Бағалы қағаздар нарығының басқа секторлармен бәсекелесу. Банк пен
банктік емес инвестициялық институт арасындағы бәсекелестік келесі
жағдайларда да болады:
- қосылу, табу, бөлу және т.б. қызметтерін көрсету
- қор биржасын құру
- биржадан тыс сауда жүйесін ұйымдастыру
- инвестициялық институттың қосылып ассоциация құру
- нарықтың ақпараттық инфрақұрылымын және ақпараттық есептегіш
жүйесін құруда болады.
Көптеген елдерде осы Бағалы қағаздар нарығын реттеуге де бәсекелестік
жүріп жатыр. әлемдік жіктеу бойынша Бағалы қағаздар нарығы дамыған 30
елдің 50% - тінің реттеу жұмысын Бағалы қағаздар бойынша ұлттық комиссияға
берілген, 15%-қаржы министрлігіне, бірнеше елде банктік ұйымдарға, тағы
15%-ті бірнеше мемлекеттік құйымдар арасында бөлінген.
1.2 Бағалы қағаздар нарығындағы коммерциялық банктердің қызметі
Жоғарыда айтылғандай коммерциялық банктер Бағалы қағаздар нарығында
кәсіби қызмет көрсете алады. Бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызмет
дегеніміз – Бағалы қағаздар нарығында кәсіпқой қызметтің бір немесе бірнеше
түрін жүзеге асыруға лицензиясы бар заңды тұлғалар. Ол кәсіби қызметтерге
келесілер:
- брокерлік қызмет – сыйақы үшін шарт негізінде іс-қимыл жасайтын,
клиенттердің тапсырмасы бойынша, солардың есебінен және мүдделерін көздеп
бағалы қағаздармен жасалатын мәмілелерді жүзеге асырушы делдал
- дилерлік қызмет – бағалы қағаздарды кейін қайта сату немесе олармен
өзге де мәмілелер жасау нәтижесінде пайда табу мақсатымен өз атынан және
өз есебінен бағалы қағаздармен мәмілелер жасайтын кәсіпқой қатысушы
- реестр жүргізу қызметі – Бағалы қағаздар ұстаушылар тізімін жүргізу
жөніндегі кәсіби қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға
- кастодиандық қызмет – клиенттердің сеніп тапсырған бағалы
қағаздары мен ақшаны сақтау және есепке алу жөніндегі қызметті жүзеге
асыратын кәсіпқой қатысушы
- Бағалы қағаздар портфелін басқару қызметі – Бағалы қағаздар
портфелін сондай-ақ Бағалы қағаздарсатып алуға арналған ақшаны басқару
жөніндегі кәсіби қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға.
Брокер мен дилердің бір-бірінен айырмашылығы: брокер клиенттің
мүддесі бойынша және соның атынан қызмет көрсетсе, дилер - өз атынан және
өз есебінен жүргізеді. Бір уақытта брокер де, дилер де болуға болады, ал
бір мәмілеледе бір уақытта екі қызметті бірдей атқаруға болмайды.
Дилерлер мен брокерлерге лицензияның 2 түрі бар:
- І категориялы, яғни номиналды ұстаушы ретінде шотын жүргізу
құқығымен бірге
- ІІ категориялы, шот жүргізу құқығынсыз
Кәсіби қызмет көрсету үшін Қазақстан республикасының ұлттық
банкісінен лицензия алу керек, ал ол үшін ұлттық банк талаптарын орындау
керек. олар келесідей:
- біліктілік талаптары, яғни заңды тұлғаның штатында білікті
мамандардың болуы, яғни арнайы біліктілік куәліктері бар мамандар. Бұл
талап негізінен, әлемдік тәжірбиеден алынған. Көптеген нарықтық экономикасы
дамыған елдерде нарыққа тек арнайы емтихан тапсырған және анықталған білім
деңгейі бар мамандар жіберіледі.
1-кесте
Лицензияланатын І категориялы ІІ категориялы ІІІ категориялы
қызмет түрі маман. маман. мәміле маман. бағалы
брокер-дилер тіркеу қағаз-р портфелін
басқару
Брокер-дилер І кат. 3 кем емес 3 кем емес -
брокер-дилер ІІ кат. 3 кем емес 2 кем емес -
Бағалы
қағаздарпортфелін - - 3 кем емес
басқару. - 3 кем емес -
Реестр жүргізу - 3 кем емес -
кастодиан қызметі
- ұйымдық-құқықтық формасына талаптар. Бағалы қағаздар нарығында
кәсіби қызмет көрсету үшін заңға сәйкес, заңды тұлға ретінде тіркеуден өтуі
тиіс.
2-кесте
Лицензияланатын қызмет Заңды тұлғаның ұйымды түрі Ескерту
түрі -құқықтық түрі
Брокер, дилер І және ІІКез-келген түрі -
кат. Бағалы қағаздар Кез-келген түрі -
портфелін басқару. Кез-келген түрі -
Реестр жүргізу қызмет Кез-келген түрі -
кастодиан қызметі ААҚ, ЖАҚ Тек қана
ІІ-деңгейлі
банктер
жүргізеді
- қаржылық талаптар. Бұл маңызды талаптың бірі, кәсіби қатысушының
меншікті капиталының жеткіліктілігі. Меншікті капитал дегеніміз –
банктың активінен өз қаражатын кәсіби қатысушыға сене отырып,
оның активтері кәсіби қатысушының көтеретін тәуекелдерінен
сақталғандығын білуі керек. сондықтан, Бағалы қағаздар нарығының
кәсіби қатысушысының меншікті капиталы жеткілікті болуы тиіс.
Күнделікті меншікті капиталды есептеп отырады және ол минималды
мөлшерден түскен жағдайда ұлттық банкке хабарлауы тиіс. Ал ұлттық банк сол
банктің іс-әрекетін бақылап отырып, клиентке өз міндеттемелері бойынша
жауап бергенін қадағалайды. Сондықтан, әр банк өзінің меншікті капиталының
кварталдық есебі мен балансын ұлттық банкке тапсырып отырады.
Брокер-дилер І категориялы – 30 000 айлық есептік көрсеткіштен кем
емес
Брокер-дилер ІІ категориялы – 6 000 АЕК кем емес
Реестр жүргізу қызметі - 30 000 АЕК кем емес
Кастодиан қызметі – 2 миллиард тенге
Бағалы қағаздар портфелін басқару – 1) 20 миллион тенгеден кем емес.
- техникалық талаптар, яғни қазіргі кездегі талаптарға сай
1) сигнализациямен қамтылған күзет және өрттен сақтандыру құралдары
бар ғимарат;
2) басқа да Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылармен байланыса
алатын телекоммуникациялық құралдар;
3) бағдарламалық қамтылу;
4) ішкі құжаттарының болуы.
Лицензияның 2 түрі бар:
1. тұрақты
2. уақытша
Тұрақты лицензия орталық депозитарий мен сауданы ұйымдастырушыларға,
қор биржасына беріледі, ал уақытша қалғандарының бәріне беріледі. Олардың
қызмет ету мерзімі – 3 жыл.
Брокер-дилер келесідей қызметтерді атқарады:
• бағалы қағаздармен мәмілелерді өз атынан, өз есебінен, клиент атынан,
клиент есебінен жүргізеді және құжатты түрде рәсімдейді
• инвестициялық шешім шешуде клиентеріне ақпараттар мен кеңестер береді
• клиенттерге әртүрлі кеңестік және ақпараттық қызметтер көрсету
Брокер-дилер қызмет көрсету туралы келісім шартта:
- келісім-шарт жақтарының реквизиттері, құқықтары, міндеттері
- келісім-шарттың күніне ену тәртібі және шарттары, олардың өзгеруі
және тоқтатылуы
- жақтардың есеп-айырысу тәртібі, жақтардың арасында алмасу тәртібі
- жақтардың арасындағы келіспеушілікті шешу тәртіптері
- бағалы қағаздармен жүргізілген операциялар үшін алатын
комиссиондық табыс көлемі
Брокер-дилер қызметін көрсетуде міндетті түрде:
• клиенттің келісім-шарт шарттарына сәйкес шектерде ғана қызмет ету
• клиенттің тапсырған тапсырмасын орындай отырып, инвестициялау мақсатын
білу және сол мақсатқа сай қызмет ету
• жасалған мәмілелердің жасалғандығы туралы куәландыру құжаттарын көрсету
Брокер-дилер егер бағалы қағаздарға нарықтық баға өзгеріп, клиент
шығындалса жауапкершілік тартпайды. Ал шығындалу брокер-дилердің
қателіктерінен болатын болса, онда материалдық шығынды брокер-дилер
мүлігімен жауап береді.
Брокер-дилерге бағалы қағаздармен мәмілеге отыру туралы
тапсырмаларының түрлері:
• нарықтық клиенттік тапсырма-ағымдағы нарықтық бағам бойынша жедел түрде
клиенттің тапсырмасы бойынша бағалы қағаздарды сату немесе сатып алу
• шектелген клиенттік тапсырма-тапсырмада көрсетілген бағадан төмен бағамен
бағалы қағаздарды сатып алу немесе жоғары бағамен сату
• шартты клиенттік тапсырма-алдыңғы тапсырманы орындағаннан кейінгі
клиенттің активтерімен жүргізетін жұмыстары
Брокер-дилердің бағалы қағаздармен операциялары клиенттің жазбаша
немесе электронды байланыспен кейіннен түп нұсқасын әкелу арқылы берген
тапсырма негізінде жасалады. Брокер-дилер тапсырма алғаннан кейін, егерде
электронды вариант болса, 1 банктік күн ішінде тапсырманың берілгендігін
нақтылау негізде хабарлауы тиіс.
1999-2000 ж брокер-дилерлік қызметке лицензиясы бар банктік және
банктік емес ұйымдардың саны азайып, 2001 жылы тұрақтанды. 2001 жылы
банктік емес брокер-дилерлік ұйымдар саны көбейді және жалпы Қазақстанда 51
ұйым болды.
II-ТАРАУ. Коммерциялық банктердің опрециялары мен қызметтері
Коммерциялық банктер – нарықтық экономикасында қаржылық операциялар мен
қызмет көрсететін несиелік мекемелердің тобын білдіреді.
Бүгінгі коммерциялық банктер өз клиенттеріне 200-ге жуық әр алуан
өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар
коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, қолайсыз жағдайда
өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді. Олардың міндеті ақша
айналымы мен капиталл айналымының үздіксіз қозғалысын қамтамасыз ету,
өнеркәсіп мекемелерін, мемлекет пен халықты несиелеу, халық шаруашылығына
қор жинау үшін жағдай жасау болып табылады.[1]
Қазақстан республикасындағы банктер және банктік қызметтер туралың
Заңға сәйкес банктер мынадай операцияларды орындай алады:
- ақылы негізде депозиттерді тарту;
- клиеттер мен банк – корреспонденттердің шотт-арын жүргізу және
оларға кассалық қызмет көрсету;
- қайтарымдылық, мерзімдік және төлемдік шарттарымен заңды және жеке
тұлғаларға қысқа мерзімдік несиелер беру;
- инвестицияланатын қаражаттар иелерінің немесе иемденушілердің
тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру;
- заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару (чектерді,
вексельдерді, аккредитивтерді, депозиттік сертификаттарды,
акцияларды және басқа да қаржылық міндеттемелерді);
- төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да
операцияларды жүргізу;
- ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үщінші тұлғалар үшін
кепілдеме және өзгеде міндеттемелерді беру;
- тауар тасымалын талап ету құқын, сатып алу және қызмет көрсету,
осындай талаптардың орындалуын және бұл талаптардың инкассациялық
(факторинг) тәуекелін өз мойнына алу;
- банктік операциялар бойынша брокерлік қызметтерді көрсету,
клиентердің тәуекелі бойынша олардың агенттері ретінде әрекет ету;
- клиенттер үшін құжаттармен бағалылықтарды сақтандыру бойынша
қызметтер (сейфтік бизнес);
- коммерциялық мәмілелерді қаржыландыру, сондай-ақ сату құқынсыз
(форфейтинг);
- клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімдік операцияларды
(қаражаттарды қарау және орналастыру, бағалы қағаздарды басқару);
- банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
- лизинигтік операцияларды жүзеге асыру.[2]
Осы операцияларға байланысты коммерциялық банктердің негізгі атқаратын
қызметтері:
➢ Ақша қаражатын шоғырландыру және тарту;
➢ Несие беру;
➢ Шаруашылықтармен есеп және төлем жұмыстарын жүргізу;
➢ Төлем құралдарын шығару;
➢ Бағалы қағаздарды шығаруды және орналастыруды ұйымдастыру
➢ Сенім хат бойынша клиенттердің мүлкін басқару (яғни транс операциясын
жүргізу);
➢ Клиенттерге кеңес беру.
Уақытша бос ақша қаражатын шоғырландырып, оны капиталға айландыру –
банктердің ежелден атқаратын қызметтердің бірі. Заңды және жеке тұлғалардың
уақытша бос ақшасын банке тарту, бір жағынан, олардың иесіне процент
түрінде табыс түсірсе, ал екінші жағынан банктің несие операцияларын
жүргізуіне негіз қалайды. Шоғырланған жинақ ақша әр түрлі экономикалық және
әлеуметтік қажеттіктерге жұмсалу мүмкін. Тек банктің делдалдық етуімен ақша
қаражаты жинақталып, кейін ол капиталға айналады.
Коммерциялық банктердің атқаратын келесі қызметі – несие беруде делдал
болу. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz