Шаруашылық операциялардың құжатталуы және олардың бағалануы
1. Бухгалтерлік құжаттар және олардың атқаратын қызметі ... 3
2. Шаруашылық операциялары құжаттарының жіктелуі ... ... ..5
3. Құжат айналымы және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2. Шаруашылық операциялары құжаттарының жіктелуі ... ... ..5
3. Құжат айналымы және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін кәсіпорындарда күнделікті орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға жазылып отыратындығы бухгалтерін есептің басқа ғылымдардан ерекше екендігін алдыңғы тарауларда айтып өткенбіз.
Бухгалтерлік құжат деп кәсіпорындар мен ұйымдарда орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға болады.
Жалпы кәсіпорындағы атқарылып жатқан жұмыстың, орындалған тапсырманың үздіксіз, белгілі бір тәртіппен, арнайы үлгідегі қағаздарға жазылып және оған тиісті адамдардың қолдарының қойылуы құжаттау деп аталады. Сондықтан да құжаттау бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Себебі осы құжаттар арқылы ғана кез келген уақытта кәсіпорын бойынша орындалған жұмыстың, атқарылатын қызметің қай мерзімде жасалғанын және оған қандай мөлшерде шығын жұмсалатынын дәлелдеуге болады.
Құжат кәсіпорындағы орындалған шаруашылық операцияларына сәйкес үздіксіз толтырылып, олардың мазмұнын толық ашып көрсетеді және ол бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат кәсіпорындағы шаруашылық операциялардың орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде беретін жазбаша куәлік.
Орындалған шаруашылық операцияларын бастапқы құжатқа түсіруді бухгалтерлік есеп теориясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.
Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық құбылыстардың әр түрлі болу себебінен бастапқы құжаттардың нысаны бірдей болмайды. Шаруашылық құбылыстары түгелдей бастапқы құжатпен құжатталуы тиіс. Әрбір бастапқы құжатта орындалған шаруашылық операциясының мазмұны жазылып және беллгілі бір көрсеткіштер түсіріледі. Құжат көрсеткіштерін деректемелер деп атайды. Олар міндетті және толықтырушы болып бөлінеді. Міндетті деректемелер бухгалтерлік құжаттарды заңды құқықпен қамтамасыз етеді.
Міндетті деректемеге ( реквизитке) жататындар:
Құжаттың аты, нысанының коды;
Құжаттың толтырылған уақыты ( күні, айы және жылы );
Құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты жөні;
Шаруашылық операцияның мазмұны;
Шаруашылық операцияның өлшемі ( натуралдық немесе ақшлай );
Шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды толтыруға жауапты адамдардың аты- жөні;
Жауапты атқарушының қолы;
Қосымша деректемелер шаруашылық операция көрінісінің ерекшеліктерімен және құжаттардың тағайындалуымен анықталады. Әр түрлі талаптарға байланысты бастапқы құжатта келесідей қосымша деректемелер болуы керек: құжаттың реттік нөмері, шаруашылық операцияны орындау үшін негіз болатын құжаттар және тағы басқалары.
Бухгалтерлік құжат деп кәсіпорындар мен ұйымдарда орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға болады.
Жалпы кәсіпорындағы атқарылып жатқан жұмыстың, орындалған тапсырманың үздіксіз, белгілі бір тәртіппен, арнайы үлгідегі қағаздарға жазылып және оған тиісті адамдардың қолдарының қойылуы құжаттау деп аталады. Сондықтан да құжаттау бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Себебі осы құжаттар арқылы ғана кез келген уақытта кәсіпорын бойынша орындалған жұмыстың, атқарылатын қызметің қай мерзімде жасалғанын және оған қандай мөлшерде шығын жұмсалатынын дәлелдеуге болады.
Құжат кәсіпорындағы орындалған шаруашылық операцияларына сәйкес үздіксіз толтырылып, олардың мазмұнын толық ашып көрсетеді және ол бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат кәсіпорындағы шаруашылық операциялардың орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде беретін жазбаша куәлік.
Орындалған шаруашылық операцияларын бастапқы құжатқа түсіруді бухгалтерлік есеп теориясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.
Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық құбылыстардың әр түрлі болу себебінен бастапқы құжаттардың нысаны бірдей болмайды. Шаруашылық құбылыстары түгелдей бастапқы құжатпен құжатталуы тиіс. Әрбір бастапқы құжатта орындалған шаруашылық операциясының мазмұны жазылып және беллгілі бір көрсеткіштер түсіріледі. Құжат көрсеткіштерін деректемелер деп атайды. Олар міндетті және толықтырушы болып бөлінеді. Міндетті деректемелер бухгалтерлік құжаттарды заңды құқықпен қамтамасыз етеді.
Міндетті деректемеге ( реквизитке) жататындар:
Құжаттың аты, нысанының коды;
Құжаттың толтырылған уақыты ( күні, айы және жылы );
Құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты жөні;
Шаруашылық операцияның мазмұны;
Шаруашылық операцияның өлшемі ( натуралдық немесе ақшлай );
Шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды толтыруға жауапты адамдардың аты- жөні;
Жауапты атқарушының қолы;
Қосымша деректемелер шаруашылық операция көрінісінің ерекшеліктерімен және құжаттардың тағайындалуымен анықталады. Әр түрлі талаптарға байланысты бастапқы құжатта келесідей қосымша деректемелер болуы керек: құжаттың реттік нөмері, шаруашылық операцияны орындау үшін негіз болатын құжаттар және тағы басқалары.
1. Әбдіманапов Ә.Ә., Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. Алматы: 2001ж.
2. Байдаулетов М.Б. Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы: 2000ж.
3. Кеулімжаев К.К., Құдайбергенов Н.А., Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Алматы: 2006ж.
4. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н., Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы: 1999ж.
5. Назарова В.Л., Шаруашылық субъектілерінің бухгалтерлік есебі Алматы: 2005ж.
2. Байдаулетов М.Б. Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы: 2000ж.
3. Кеулімжаев К.К., Құдайбергенов Н.А., Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Алматы: 2006ж.
4. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н., Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы: 1999ж.
5. Назарова В.Л., Шаруашылық субъектілерінің бухгалтерлік есебі Алматы: 2005ж.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Шаруашылық операциялардың құжатталуы және олардың бағалануы
Тексерген:Джолдыбаева С.
Орындаған: Тулеуова И.
Тобы: АЖ 204.
Алматы 2008 ж
Мазмұны
1. Бухгалтерлік құжаттар және олардың атқаратын қызметі ... 3
2. Шаруашылық операциялары құжаттарының жіктелуі ... ... ..5
3. Құжат айналымы және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1. Бухгалтерлік құжаттар және олардың атқаратын қызметі
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін кәсіпорындарда күнделікті
орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға
жазылып отыратындығы бухгалтерін есептің басқа ғылымдардан ерекше екендігін
алдыңғы тарауларда айтып өткенбіз.
Бухгалтерлік құжат деп кәсіпорындар мен ұйымдарда орындалған
операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын жұмыстар мен
атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға болады.
Жалпы кәсіпорындағы атқарылып жатқан жұмыстың, орындалған
тапсырманың үздіксіз, белгілі бір тәртіппен, арнайы үлгідегі қағаздарға
жазылып және оған тиісті адамдардың қолдарының қойылуы құжаттау деп
аталады. Сондықтан да құжаттау бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Себебі осы құжаттар арқылы ғана кез келген уақытта кәсіпорын бойынша
орындалған жұмыстың, атқарылатын қызметің қай мерзімде жасалғанын және оған
қандай мөлшерде шығын жұмсалатынын дәлелдеуге болады.
Құжат кәсіпорындағы орындалған шаруашылық операцияларына сәйкес
үздіксіз толтырылып, олардың мазмұнын толық ашып көрсетеді және ол
бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат кәсіпорындағы шаруашылық операциялардың
орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде беретін жазбаша
куәлік.
Орындалған шаруашылық операцияларын бастапқы құжатқа түсіруді
бухгалтерлік есеп теориясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.
Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық құбылыстардың әр түрлі болу
себебінен бастапқы құжаттардың нысаны бірдей болмайды. Шаруашылық
құбылыстары түгелдей бастапқы құжатпен құжатталуы тиіс. Әрбір бастапқы
құжатта орындалған шаруашылық операциясының мазмұны жазылып және беллгілі
бір көрсеткіштер түсіріледі. Құжат көрсеткіштерін деректемелер деп атайды.
Олар міндетті және толықтырушы болып бөлінеді. Міндетті деректемелер
бухгалтерлік құжаттарды заңды құқықпен қамтамасыз етеді.
Міндетті деректемеге ( реквизитке) жататындар:
Құжаттың аты, нысанының коды;
Құжаттың толтырылған уақыты ( күні, айы және жылы );
Құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты жөні;
Шаруашылық операцияның мазмұны;
Шаруашылық операцияның өлшемі ( натуралдық немесе ақшлай );
Шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды
толтыруға жауапты адамдардың аты- жөні;
Жауапты атқарушының қолы;
Қосымша деректемелер шаруашылық операция көрінісінің
ерекшеліктерімен және құжаттардың тағайындалуымен анықталады. Әр түрлі
талаптарға байланысты бастапқы құжатта келесідей қосымша деректемелер болуы
керек: құжаттың реттік нөмері, шаруашылық операцияны орындау үшін негіз
болатын құжаттар және тағы басқалары.
Құжаттың нысандары келесі есеп бөлімдері бойынша топтасады:
Ауыл шаруашылық өнім мен шикізат;
Еңбек және еңбекақы;
Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер;
Материалдар;
Кем бағалы және тез тозғыш заттар;
Капиталдық құрылыстағы жұмыс;
Құрылыс материалдар мен механизмдердің жұмысы;
Автокөліктегі жұмыс;
Түгендеу нәтижелері;
Кассалық операциялар;
Сауда операциялары;
Құжаттар дер кезінде, яғни операцияның орындау барысында
толтырылуы керек. Егер бұл айтылған уақытта оларды толтыруға мүмкіндік
болмаған жағдайда құжаттар операция аяқталмаған сәтте толтырылады.
Уақытында толтырылмаған құжат кәсіпорын меншігінің сақталуын бақылауды
қиындатады және ол операцияның бухгалтерлік есепшотына кешіктіріліп
жазылуына әкеліп соқтырады. Осы себептен ұйымның бухгалтерлік қорытынды
есебін жасау мерзімі кешіктірілуі мүмкін.
Құжаттардағы жазбалар сиямен, шарикті қаламсаппен, жазба
машинасымен және басқа да олардың архивте көрсетілген уақыт мерзіміне дейін
сақталуын қамтамасыз ететін заттармен толтырылады. Құжаттағы жазбалар анық
және дұрыс көрсетілуі тиіс. Құжатты толтырған адам тиісті жеріне өзінің
қолын анық етіп қоюға тиіс. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы алғашқы есеп
құжаттарына қолдарын қоятын адамдарды ұйым басшысы бас бухгалтердің
келісімімен тағайындайды.
Ақша операциялары бойынша толтырылған құжаттар және есеп айырысу
құжаттары, сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық несиелік міндеттерін
куәландыратын құжаттар бас бухгалтердің қолынсыз заңсыз болып саналып, оны
орындау жүзеге асырылмайды. Егер кейбір операцияларды орындау барысында
кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтердің көзқарастары әр түрлі болған
жағдайда оларға толтырылатын құжаттар кәсіпорын басшысының жазбаша өкілі
бойынша толтырылады. Соған сәйкес бұл операция үшін барлық жауапкершілікті
кәсіпорынның басшысы өз мойынына алады.
Алғашқы құжаттарды толтырғанда жасаған қателерді келесі жолдармен
түзетуге болады: дұрыс емес тексті соманы оқылатындай етіп түзу сызықпен
сызады да оның жанына дұрыс жазба жазады. Бұл құжатқа түзету енгізілгені
жазылып және уақыты көрсетіліп құжат толтырушы өз қолына қояды.
Кассалық банктік құжаттарға түзету енгізуге болмайды. Егер аталған
құжаттарды толтыру барысында қате жіберілген жағдайда оларды қайта толтыру
қажет.
Бухгалтерлік есепте пайдаланылатын алғашқы құжаттардың басқадай
түрлерін түзету енгізу тек қана шаруашылық операцияларына қатысушылардың
келісімімен жүргізіліп және олар өздерінің келісім беретіндігін растап,
түзету енгізілген уақытты көрсетіп қолдарын қояды.
2. Шаруашылық операция құжаттарының жіктелуі
Есептеу үдерісінде (процесінде) ыңғайлы және дүрыс болуы үшін құжаттар
келесі ерекшеліктері бойынша жіктеледі: мақсаты бойынша, құрастырылған
орнына байланысты, көрсету тәсілі және операция мазмұнының көлемі бойынша.
Мақсаты бойынша құжаттар үкімдік, атқарушылық, бухгалтерлік толтыру және
құрамдастырылған болып бөлінеді. Үкім құжаттарына – шаруашылық
операцияларды жүргізуі туралы бұйрықтар мен өкімдер жатады. Мысалы,
жұмысшыларға сыйақы беру туралы бұйрық, тауарларды алуға берілген сенімхат
және тағы басқалары. Бұл құжаттардың шаруашылық операциялардың аяқталуына
дейін күші болады. Оған міндетті түрде операцияны орындауға бұйрық беретін
жауапты адамдардың қолы қойылуы керек. Үкім құжаттарының негізінде есепте
жазу көрсетілмейді, себебі шаруашылық операциясын орындау үкім
шығарылғаннан кейін ғана орындалады.
Атқарушылық (растайтын) құжаттар – шаруашылық операциялардың орындалғанын
көрсетеді (растайды). Бұл құжаттарға тауарлық-материалдық қорларды алу үшін
толтырылған құжат (накладной), кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету
ордерлері және тағы басқаларын жатқызуға болады. Құжаттардың бұл түрі
операция жасалған сәтте толтырылып және оған жауапты адамдар қолдарын
қояды. Сонымен бірге орындалған операцияларды бухгалтерлік есеп шотында
жазып көрсетуге негіз болып табылатын және оны растайтын құжаттардың түрі.
Бухгалтерлік толтырылған құжаттар – ұйымның бухгалтериясы жасаған әр түрлі
анықтамалар, бухгалтерлік есеп шоттары бойынша орындалатын операцияларға
негіз болатын кәсіпорынның бухгалтері толтырған есеп айырысулар. Оларға
негізгі құралдар, материалдық емес активтер, материалдар, әлеуметтік
сақтандыру аударымдары, еңбек ақы төлемдері және тағы басқа бухгалтерия
толтырған құжаттар жатқызылады.
Біріктірілген құжаттарының құрамына бірнеше функцияны қатар атқаратын
барлық құжаттар кіреді. Мысалы: кассирге орындауға берілген кассалық шығыс
ету ордері оны орындағанша үкімдік болып есептелінсе, кассир ақшаны алушыға
бергеннен кейін атқарушылық болып есептеледі. Біріктірілген құжаттардың
бухгалтерлік есепте қолданылуы өте ыңғайлы, ол құжаттың өңделуін
жеңілдетеді және құжаттың санын қысқартады.
Толтырылатын (құрастырылатын) орнына байланысты құжаттар ішкі және сыртқы
болып бөлінеді.
Ішкі құжаттар дегеніміз белгілі бір кәсіпорында толтырылып (құрастырылып)
оның ішінде жүргізілетін құжаттар болып табылады. Құжаттардың бұндай түрі
арқылы қандайда бір кәсіпорынның ішкі операциялары құжатталады. Ондай
құжаттардың қатарына тауарлық-материалдық құндылықтардың ішкі қозғалысы
барысында толтырылатын құжаттарды (накладнойларды), жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы және басқа да төлемдерді төлеуге арналған төлем
тізімдемелерін (ведомостарын), есеп айырысуға тиісті тұлғаларға
толтырылатын аванстық есептерді және тағы да басқа құжаттарды жатқызуға
болады.
Сыртқы құжаттарға – кәсіпорынға басқа ұйымдардан келіп түскен немесе
ұйымның басқаларға түрлі операциялар бойынша жіберген құжаттарын
жатқызамыз. Олардың қатарына жабдықтаушы кәсіпорындардан келіп түскен
тауарлы-материалдық қорлар бойынша толтырылған шот фактураларды, сенім
хаттарды және тағы да басқа құжаттарды жатқызуға болады.
Операцияның көрініс алу тәсіліне байланысты бухгалтерлік құжаттарды алғашқы
(бастапқы) және жиынтық (сводные) құжаттар деп екіге бөліп қарастырады.
Алғашқы құжаттардың өзі олардың толтырылатын операцияларының мазмұнына
қарай бір рет қолданылатын және жинақталған деп аталатын екі түрге
бөлінеді.
Бір рет қолданылатын құжат арқылы бір ғана операция құжатталады немесе
ондай құжат орындалған операцияның соңында ғана толтырылады. Мысалы:
тауарды босату үшін толтырылатын накладнойлар.
Жинақталған құжаттарда белгілі бір мерзім аралығында орындалған біртектес
операциялар жазылады. Мысалы: акционерлік қоғамнан бір күнге босатылған
өнімге шектеулі-заботлық картасы толтырылады.
Бухгалтерлік құжаттар
мақсаты құрастырылған көрсету операция мазмұнының
бойынша орнына байланыстытәсіліне көлемі бойынша
байланысы
Бір реттік
үкімдік Ішкі Алғашқы
жинақталған
атқарушылық сыртқы жиынтық
бухгалтерлік
құрамдас
3. Құжат айналымы және бағалау
Жұмыс кезінде бухгалтерлер түрлі құжаттармен жұмыс жасайды: нормативтік
құқықтық, ұйымдастырушылық өкімгерлік, ақпараттық анықтамалық, есеп
айырылсу ақша құжаттары және басқада алғашқы есептік құжаттар. Олар ұйымның
шаруашылық қызметін айқындайды. Бухгалтерлік қызметтің сапасы құжат
айналымының ұйымдастыруына байланысты. Кәсіпорындар мен ұйымдарда құжаттар
бірнеше кезеңнен өтеді. Олар : жасалу немесе толтыру, есепке алыну,
тексерілу немесе өңделу, бухгалтерлік есепте операцияларды айқындау,
мұрағатқа өткізу, және таңы да басқа кезеңдер. Сонымен құжат айналымы
дегеніміз кәсіпорындағы құжаттардың қозғалысы немесе басқаша түрде олардың
жасалуына, яғни толтырылуына бастап олардың қызметінің аяқталуы және
мұрағатқа өткізілу кезеңін айтады. Құжат айналымының ережесі және есептік
ақпараттың өңделу технологиясы кәсіпорынның қабылдаған есептік саясатында
көрсетіліп бекітіледі.
Құжат айналымының басқару механизмін дайындау, кәсіпорындағы бухгалтерлік
есептің үдерісінде негізгі буын болып табылады. Құжат айналымын ұйымдастыру
арқылы бухгалтерлік қызметтің тұрақтылығы, құжаттың қозғалысы мен
өңделуінің жолдары және оперативтілігі ұйымдық шешімдерді қабылдаудың
уақыттылығы қамтамассыз етіледі.
Құжат айналымын басқарудың жүйесін кәсіпорында келесі кезеңдерді қамтиды:
• Бухгалтерлік қызмет туралы ережені дайындау;
• Бухгалтерияның және кәсіпорындағы есепке қатысы бар басқа
қызметкерлердің лауазымдық қызмет нұсқаулығын;
• Кәсіпорындағы құжат айналымының кестесін құру;
• Есепті ақпаратты өңдеу технологиясын құру;
• Істің номенклатурасын құру және құжатты ағымдағы сақтау тәртібі;
• Құжаттың бағалы сараптамасын және істің ұзақ сақтауға дайындау.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес кез-келген кәсіпорынның басшысы есептік жұмыстың көлеміне
байланысты мынадай жұмысты жүргізе алады:
1. бухгалтерлік қызметті құрылымдық бөлімше ретінде құру;
2. қызметкерлер құрамына бухгалтер лауазымын енгізу;
3. шарттық негізінде бухгалтерлік есептің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Шаруашылық операциялардың құжатталуы және олардың бағалануы
Тексерген:Джолдыбаева С.
Орындаған: Тулеуова И.
Тобы: АЖ 204.
Алматы 2008 ж
Мазмұны
1. Бухгалтерлік құжаттар және олардың атқаратын қызметі ... 3
2. Шаруашылық операциялары құжаттарының жіктелуі ... ... ..5
3. Құжат айналымы және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1. Бухгалтерлік құжаттар және олардың атқаратын қызметі
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін кәсіпорындарда күнделікті
орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға
жазылып отыратындығы бухгалтерін есептің басқа ғылымдардан ерекше екендігін
алдыңғы тарауларда айтып өткенбіз.
Бухгалтерлік құжат деп кәсіпорындар мен ұйымдарда орындалған
операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын жұмыстар мен
атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға болады.
Жалпы кәсіпорындағы атқарылып жатқан жұмыстың, орындалған
тапсырманың үздіксіз, белгілі бір тәртіппен, арнайы үлгідегі қағаздарға
жазылып және оған тиісті адамдардың қолдарының қойылуы құжаттау деп
аталады. Сондықтан да құжаттау бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Себебі осы құжаттар арқылы ғана кез келген уақытта кәсіпорын бойынша
орындалған жұмыстың, атқарылатын қызметің қай мерзімде жасалғанын және оған
қандай мөлшерде шығын жұмсалатынын дәлелдеуге болады.
Құжат кәсіпорындағы орындалған шаруашылық операцияларына сәйкес
үздіксіз толтырылып, олардың мазмұнын толық ашып көрсетеді және ол
бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат кәсіпорындағы шаруашылық операциялардың
орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде беретін жазбаша
куәлік.
Орындалған шаруашылық операцияларын бастапқы құжатқа түсіруді
бухгалтерлік есеп теориясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.
Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық құбылыстардың әр түрлі болу
себебінен бастапқы құжаттардың нысаны бірдей болмайды. Шаруашылық
құбылыстары түгелдей бастапқы құжатпен құжатталуы тиіс. Әрбір бастапқы
құжатта орындалған шаруашылық операциясының мазмұны жазылып және беллгілі
бір көрсеткіштер түсіріледі. Құжат көрсеткіштерін деректемелер деп атайды.
Олар міндетті және толықтырушы болып бөлінеді. Міндетті деректемелер
бухгалтерлік құжаттарды заңды құқықпен қамтамасыз етеді.
Міндетті деректемеге ( реквизитке) жататындар:
Құжаттың аты, нысанының коды;
Құжаттың толтырылған уақыты ( күні, айы және жылы );
Құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты жөні;
Шаруашылық операцияның мазмұны;
Шаруашылық операцияның өлшемі ( натуралдық немесе ақшлай );
Шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды
толтыруға жауапты адамдардың аты- жөні;
Жауапты атқарушының қолы;
Қосымша деректемелер шаруашылық операция көрінісінің
ерекшеліктерімен және құжаттардың тағайындалуымен анықталады. Әр түрлі
талаптарға байланысты бастапқы құжатта келесідей қосымша деректемелер болуы
керек: құжаттың реттік нөмері, шаруашылық операцияны орындау үшін негіз
болатын құжаттар және тағы басқалары.
Құжаттың нысандары келесі есеп бөлімдері бойынша топтасады:
Ауыл шаруашылық өнім мен шикізат;
Еңбек және еңбекақы;
Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер;
Материалдар;
Кем бағалы және тез тозғыш заттар;
Капиталдық құрылыстағы жұмыс;
Құрылыс материалдар мен механизмдердің жұмысы;
Автокөліктегі жұмыс;
Түгендеу нәтижелері;
Кассалық операциялар;
Сауда операциялары;
Құжаттар дер кезінде, яғни операцияның орындау барысында
толтырылуы керек. Егер бұл айтылған уақытта оларды толтыруға мүмкіндік
болмаған жағдайда құжаттар операция аяқталмаған сәтте толтырылады.
Уақытында толтырылмаған құжат кәсіпорын меншігінің сақталуын бақылауды
қиындатады және ол операцияның бухгалтерлік есепшотына кешіктіріліп
жазылуына әкеліп соқтырады. Осы себептен ұйымның бухгалтерлік қорытынды
есебін жасау мерзімі кешіктірілуі мүмкін.
Құжаттардағы жазбалар сиямен, шарикті қаламсаппен, жазба
машинасымен және басқа да олардың архивте көрсетілген уақыт мерзіміне дейін
сақталуын қамтамасыз ететін заттармен толтырылады. Құжаттағы жазбалар анық
және дұрыс көрсетілуі тиіс. Құжатты толтырған адам тиісті жеріне өзінің
қолын анық етіп қоюға тиіс. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы алғашқы есеп
құжаттарына қолдарын қоятын адамдарды ұйым басшысы бас бухгалтердің
келісімімен тағайындайды.
Ақша операциялары бойынша толтырылған құжаттар және есеп айырысу
құжаттары, сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық несиелік міндеттерін
куәландыратын құжаттар бас бухгалтердің қолынсыз заңсыз болып саналып, оны
орындау жүзеге асырылмайды. Егер кейбір операцияларды орындау барысында
кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтердің көзқарастары әр түрлі болған
жағдайда оларға толтырылатын құжаттар кәсіпорын басшысының жазбаша өкілі
бойынша толтырылады. Соған сәйкес бұл операция үшін барлық жауапкершілікті
кәсіпорынның басшысы өз мойынына алады.
Алғашқы құжаттарды толтырғанда жасаған қателерді келесі жолдармен
түзетуге болады: дұрыс емес тексті соманы оқылатындай етіп түзу сызықпен
сызады да оның жанына дұрыс жазба жазады. Бұл құжатқа түзету енгізілгені
жазылып және уақыты көрсетіліп құжат толтырушы өз қолына қояды.
Кассалық банктік құжаттарға түзету енгізуге болмайды. Егер аталған
құжаттарды толтыру барысында қате жіберілген жағдайда оларды қайта толтыру
қажет.
Бухгалтерлік есепте пайдаланылатын алғашқы құжаттардың басқадай
түрлерін түзету енгізу тек қана шаруашылық операцияларына қатысушылардың
келісімімен жүргізіліп және олар өздерінің келісім беретіндігін растап,
түзету енгізілген уақытты көрсетіп қолдарын қояды.
2. Шаруашылық операция құжаттарының жіктелуі
Есептеу үдерісінде (процесінде) ыңғайлы және дүрыс болуы үшін құжаттар
келесі ерекшеліктері бойынша жіктеледі: мақсаты бойынша, құрастырылған
орнына байланысты, көрсету тәсілі және операция мазмұнының көлемі бойынша.
Мақсаты бойынша құжаттар үкімдік, атқарушылық, бухгалтерлік толтыру және
құрамдастырылған болып бөлінеді. Үкім құжаттарына – шаруашылық
операцияларды жүргізуі туралы бұйрықтар мен өкімдер жатады. Мысалы,
жұмысшыларға сыйақы беру туралы бұйрық, тауарларды алуға берілген сенімхат
және тағы басқалары. Бұл құжаттардың шаруашылық операциялардың аяқталуына
дейін күші болады. Оған міндетті түрде операцияны орындауға бұйрық беретін
жауапты адамдардың қолы қойылуы керек. Үкім құжаттарының негізінде есепте
жазу көрсетілмейді, себебі шаруашылық операциясын орындау үкім
шығарылғаннан кейін ғана орындалады.
Атқарушылық (растайтын) құжаттар – шаруашылық операциялардың орындалғанын
көрсетеді (растайды). Бұл құжаттарға тауарлық-материалдық қорларды алу үшін
толтырылған құжат (накладной), кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету
ордерлері және тағы басқаларын жатқызуға болады. Құжаттардың бұл түрі
операция жасалған сәтте толтырылып және оған жауапты адамдар қолдарын
қояды. Сонымен бірге орындалған операцияларды бухгалтерлік есеп шотында
жазып көрсетуге негіз болып табылатын және оны растайтын құжаттардың түрі.
Бухгалтерлік толтырылған құжаттар – ұйымның бухгалтериясы жасаған әр түрлі
анықтамалар, бухгалтерлік есеп шоттары бойынша орындалатын операцияларға
негіз болатын кәсіпорынның бухгалтері толтырған есеп айырысулар. Оларға
негізгі құралдар, материалдық емес активтер, материалдар, әлеуметтік
сақтандыру аударымдары, еңбек ақы төлемдері және тағы басқа бухгалтерия
толтырған құжаттар жатқызылады.
Біріктірілген құжаттарының құрамына бірнеше функцияны қатар атқаратын
барлық құжаттар кіреді. Мысалы: кассирге орындауға берілген кассалық шығыс
ету ордері оны орындағанша үкімдік болып есептелінсе, кассир ақшаны алушыға
бергеннен кейін атқарушылық болып есептеледі. Біріктірілген құжаттардың
бухгалтерлік есепте қолданылуы өте ыңғайлы, ол құжаттың өңделуін
жеңілдетеді және құжаттың санын қысқартады.
Толтырылатын (құрастырылатын) орнына байланысты құжаттар ішкі және сыртқы
болып бөлінеді.
Ішкі құжаттар дегеніміз белгілі бір кәсіпорында толтырылып (құрастырылып)
оның ішінде жүргізілетін құжаттар болып табылады. Құжаттардың бұндай түрі
арқылы қандайда бір кәсіпорынның ішкі операциялары құжатталады. Ондай
құжаттардың қатарына тауарлық-материалдық құндылықтардың ішкі қозғалысы
барысында толтырылатын құжаттарды (накладнойларды), жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы және басқа да төлемдерді төлеуге арналған төлем
тізімдемелерін (ведомостарын), есеп айырысуға тиісті тұлғаларға
толтырылатын аванстық есептерді және тағы да басқа құжаттарды жатқызуға
болады.
Сыртқы құжаттарға – кәсіпорынға басқа ұйымдардан келіп түскен немесе
ұйымның басқаларға түрлі операциялар бойынша жіберген құжаттарын
жатқызамыз. Олардың қатарына жабдықтаушы кәсіпорындардан келіп түскен
тауарлы-материалдық қорлар бойынша толтырылған шот фактураларды, сенім
хаттарды және тағы да басқа құжаттарды жатқызуға болады.
Операцияның көрініс алу тәсіліне байланысты бухгалтерлік құжаттарды алғашқы
(бастапқы) және жиынтық (сводные) құжаттар деп екіге бөліп қарастырады.
Алғашқы құжаттардың өзі олардың толтырылатын операцияларының мазмұнына
қарай бір рет қолданылатын және жинақталған деп аталатын екі түрге
бөлінеді.
Бір рет қолданылатын құжат арқылы бір ғана операция құжатталады немесе
ондай құжат орындалған операцияның соңында ғана толтырылады. Мысалы:
тауарды босату үшін толтырылатын накладнойлар.
Жинақталған құжаттарда белгілі бір мерзім аралығында орындалған біртектес
операциялар жазылады. Мысалы: акционерлік қоғамнан бір күнге босатылған
өнімге шектеулі-заботлық картасы толтырылады.
Бухгалтерлік құжаттар
мақсаты құрастырылған көрсету операция мазмұнының
бойынша орнына байланыстытәсіліне көлемі бойынша
байланысы
Бір реттік
үкімдік Ішкі Алғашқы
жинақталған
атқарушылық сыртқы жиынтық
бухгалтерлік
құрамдас
3. Құжат айналымы және бағалау
Жұмыс кезінде бухгалтерлер түрлі құжаттармен жұмыс жасайды: нормативтік
құқықтық, ұйымдастырушылық өкімгерлік, ақпараттық анықтамалық, есеп
айырылсу ақша құжаттары және басқада алғашқы есептік құжаттар. Олар ұйымның
шаруашылық қызметін айқындайды. Бухгалтерлік қызметтің сапасы құжат
айналымының ұйымдастыруына байланысты. Кәсіпорындар мен ұйымдарда құжаттар
бірнеше кезеңнен өтеді. Олар : жасалу немесе толтыру, есепке алыну,
тексерілу немесе өңделу, бухгалтерлік есепте операцияларды айқындау,
мұрағатқа өткізу, және таңы да басқа кезеңдер. Сонымен құжат айналымы
дегеніміз кәсіпорындағы құжаттардың қозғалысы немесе басқаша түрде олардың
жасалуына, яғни толтырылуына бастап олардың қызметінің аяқталуы және
мұрағатқа өткізілу кезеңін айтады. Құжат айналымының ережесі және есептік
ақпараттың өңделу технологиясы кәсіпорынның қабылдаған есептік саясатында
көрсетіліп бекітіледі.
Құжат айналымының басқару механизмін дайындау, кәсіпорындағы бухгалтерлік
есептің үдерісінде негізгі буын болып табылады. Құжат айналымын ұйымдастыру
арқылы бухгалтерлік қызметтің тұрақтылығы, құжаттың қозғалысы мен
өңделуінің жолдары және оперативтілігі ұйымдық шешімдерді қабылдаудың
уақыттылығы қамтамассыз етіледі.
Құжат айналымын басқарудың жүйесін кәсіпорында келесі кезеңдерді қамтиды:
• Бухгалтерлік қызмет туралы ережені дайындау;
• Бухгалтерияның және кәсіпорындағы есепке қатысы бар басқа
қызметкерлердің лауазымдық қызмет нұсқаулығын;
• Кәсіпорындағы құжат айналымының кестесін құру;
• Есепті ақпаратты өңдеу технологиясын құру;
• Істің номенклатурасын құру және құжатты ағымдағы сақтау тәртібі;
• Құжаттың бағалы сараптамасын және істің ұзақ сақтауға дайындау.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес кез-келген кәсіпорынның басшысы есептік жұмыстың көлеміне
байланысты мынадай жұмысты жүргізе алады:
1. бухгалтерлік қызметті құрылымдық бөлімше ретінде құру;
2. қызметкерлер құрамына бухгалтер лауазымын енгізу;
3. шарттық негізінде бухгалтерлік есептің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz