Дін әлеуметтануы

Дін әлеуметттануының пәні.Социолиг дінді және басқа зерттеудің эмпирикалық тәсілдері ретінде зерттелетін құбылыс деп түсінеді: діни институтттары мен топтар қалай пайда болады және қызмет етеді, олардың құрылуы мен жойылуы (жоғалуы), олардың арасындағы өзара қарым-қатынастар.
Азаматтық тарих және басқа тарих ғылымдары(археология, этнография, т.б.) әр алуан кезеңдердегі нақты діннің тарихын тексереді(зерттейді). Философия дінді дүниетаным ретінде қарастырады, діни ілімнің ақиқаттығы туралы мәселе қояды. Культорология, эстетика дінді мәдениеті, адамзаттың рухани мұрасы тұрғысынан зерттейді.
Дін әлеуметтануы дін мен қоғамның өзара әрекеті проблемасын, діннің әлеуметтік мінез-құлыққа әсерін басты назарда ұстайды.Социолог діндегі сезімдік қабылдау арқылы мүмкін болмайтын нәрселерді зерттемейді.Социолог өлшеуге, бақылауға, тексеруге мүмкін болатын нәрселермен айналысады. Ол құдай бар ма, жоқ па, ол туралы айтпайды. Ол үшін ең бастысы- адамның мінез-құлқы. Дін әлеуметттануы фактілерге жүгінеді.
Дін әлеуметтануы-бейтарап ғылым, ол дінді қорғамайды да, оған қарсы да шықпайды. “ Дінге қалай қарайсың?” десек, бұл- сұрақ емес. “ Сен дін туралы не білесің” десек, бұл сұрақ. Дін әлеуметтануы Еуропада бұдан50 жыл бұрын, кейіннен АҚШ-та пайда болған діни әлеуметтанудан ерекшеленеді. Теологтар әлеуметтанулық зерттеулерді дінді тарату үшін қолданылады. Діни әлеуметтану бірінші орынға дінді қояды,ол ғылымды дінге бағындырады. Дін әлеуметттануы обьективті. Ол – тек ғылым. Екі әлеуметтанудың арасында терең айырма бар. Дін әлеуметтануы сонымен бірге іске атеистік тұрғыдан келуді қатаң білдіруге тиіс емес.
Социолог ғылыми әдістерді пайдаланады: сұрау жүргізу, статистикалық талдау, бақылау, эксперимент, жазбаша деректер мен құжаттарды талдау, т.б. Сұрау жүргізу интервью немесе анкета толтыру түрінде жүргізіледі. Бақылау бағдарламаға сәйкес стандантты болады және оған зерттеуші өзі бақылайтын адамдарының арасында өмір сүрген кезең енгізіледі. Жаңа діни қозғалыстарды осылай зерттейді. Мұндай байқаулар көбінесе, құпия, жасырын болады.
Дін әлеуметттануы 1850 жылдары пайда болды. Бұл ғылымның пайда болуын ХVIII-ғасырдағы француз ағартушылары ( Гельвеций, Гольбах, Дидро), сол сияқты неміс философы Кант үлкен ықпал еті. Ол діннің ақыл-ойға негізделуін жақтап, соған шақырды. Дін әлеуметтануының қалыптасуында француз философы Огюст Конттың (1798-1857)орны ерекше. Конт қоғамды зерттеуде жаратылыс тану ғалымдарының әдістерін қолдана отырып, әлеуметтануды құруға( жасауға) болады деп дағдарыстарды жеңгісі келді. Оның әлеуметтік динамика туралы ілім дін тарихының терминдерін қолданады. Әрі қарай дінге жаңа баппен келуді Г.Спенсер, Э. Дрюкгейм, М.Вебер, т.б. дамытты.