Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі
Кіріспе
1 Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі
1.1 Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және түсінігі
1.2 Жеке тұлғаларды несиелендірудің жіктелуі
1.3 Тұтыну несиесінің формалары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі
1.1 Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және түсінігі
1.2 Жеке тұлғаларды несиелендірудің жіктелуі
1.3 Тұтыну несиесінің формалары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Тұтынушылардың табысы- ұсыныстың бәсекелестілігінің өсуімен анықталады. Сонымен қатар, банктер түрлі жолдармен потенциалды клиенттерді тарту мақсатымен, яғни несие бағдарламалардың түрлерін алмастырып, біріншік салым сомасын төмендету, несие мерзімін ұзартып, пайыздық мөлшерлемелерді төмендету. Банктер жеке тәуекелдеріне қарамай, өтінішті қарастыру процедурасы мен клиенттерге жеңілдіктер жасауда. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының экономикалық ең дамыған саласы- банктік орта. Банктер жыл сайын несие процесіне көңіл аударуда, мемлекеттің ішкі несие нарығы жоғары қарқынмен дамуда. Осыған орай, соңғы жылдарда банктің өнімдерін басқару қаржылық нарықта жетекші орын алды.
Бүгінгі таңда бұл диплом жұмысының тақырыбы өзекті мәселелерінің бірі болып саналады. Оның өзектілігі, ең біріншіден, мемлекет экономикасының қарқынды дамуы. Ол өз орнымен банк саласының ролі болып табылады. Қаржылық басқарудың икемділік жүйесі мен ақша- несие қатынастар, сонымен қатар банк мекемелерінің тұрақты құрылымының болуы, даму факторлардың көп болмауын түсіндіреді. “Банктер экономикаға қалай әсер етеді, қоғам олармен қалай қатынасады, олардан қандай табыс түседі деп ойлауға болады. Бірақ та тек бір заң тәуелді болады: егер еңбек қандай да бір эквивалент болса, мекеме онымен жұмыс жасай алса, оны жинаса, сақтаса, үлестірсе…”/Р.Кадыров/
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
1. Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске асырылады;
2. Халықтық жинақтарын тек оптималды пайдаланылатын несие алушыларға береді: банк жұйесінің бұл процедурасын дұрыс жүзеге асыру- инвестициялық процесінің тиімділігін анықтайды.
3. Банк айналымындағы ақша мөлшерін реттейді. Ол Ұлттық Банктің ақша- несие саясатының сәйкесінше жүзеге асырылады.
Батыстың озық экономикалық әдебиеттерінде бұндай сұрақтрар мүлдем қарастырылмайды, онда тек тарихи қалыптасқан халықаралық банктердің несие процедуралардың оптималды стандарттары қарастырылған. Бірақ та мәліметтердің талдауы бойынша, несие портфелінің қызметі және несие процедурасы туралы талдау- Қазақстан банктерінің тәжірибесі бойынша құтқаруға тиістіміз.
«Цепная реакция» қағидасы бойынша,несиенің негізгі түйіні бұзылса, банктің рентабелділігінің және жалпы өтімділіктің төмендеуіне соқтырады.
Бүгінгі таңда бұл диплом жұмысының тақырыбы өзекті мәселелерінің бірі болып саналады. Оның өзектілігі, ең біріншіден, мемлекет экономикасының қарқынды дамуы. Ол өз орнымен банк саласының ролі болып табылады. Қаржылық басқарудың икемділік жүйесі мен ақша- несие қатынастар, сонымен қатар банк мекемелерінің тұрақты құрылымының болуы, даму факторлардың көп болмауын түсіндіреді. “Банктер экономикаға қалай әсер етеді, қоғам олармен қалай қатынасады, олардан қандай табыс түседі деп ойлауға болады. Бірақ та тек бір заң тәуелді болады: егер еңбек қандай да бір эквивалент болса, мекеме онымен жұмыс жасай алса, оны жинаса, сақтаса, үлестірсе…”/Р.Кадыров/
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
1. Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске асырылады;
2. Халықтық жинақтарын тек оптималды пайдаланылатын несие алушыларға береді: банк жұйесінің бұл процедурасын дұрыс жүзеге асыру- инвестициялық процесінің тиімділігін анықтайды.
3. Банк айналымындағы ақша мөлшерін реттейді. Ол Ұлттық Банктің ақша- несие саясатының сәйкесінше жүзеге асырылады.
Батыстың озық экономикалық әдебиеттерінде бұндай сұрақтрар мүлдем қарастырылмайды, онда тек тарихи қалыптасқан халықаралық банктердің несие процедуралардың оптималды стандарттары қарастырылған. Бірақ та мәліметтердің талдауы бойынша, несие портфелінің қызметі және несие процедурасы туралы талдау- Қазақстан банктерінің тәжірибесі бойынша құтқаруға тиістіміз.
«Цепная реакция» қағидасы бойынша,несиенің негізгі түйіні бұзылса, банктің рентабелділігінің және жалпы өтімділіктің төмендеуіне соқтырады.
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы-Алматы:Қазақстан,2006ж-96 бет.
2.Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері)-Алматы:Юрист,2006-309бет.
3. Қазақстан-2030.-Алматы:Юрист,2005ж 140бет.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің 30 наурыз 1995жылғы «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жөніндегі»Заңы
5. Қазақстан Республикасы Президентінің 31 тамыз 1995жылғы «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі жөніндегі»заңдық күші бар Жарлығы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
6. 31 желтоқсан 2007 жылғы №327 екінші деңгейлі банктер несиелеу бойынша құжаттамаларды жүргізу ережесі.
7. Қазақстан Республикасының экономикасын қысқа мерзімді несиелеу ережелері,11 ақпан 2007ж.ҚР Ұлттық банкінің басқармасы бекіткен.
8. Қаржылық лизингтің есебі және екінші деңгеилі банктердің қаржылық есептілігінде бейнелеу бойынша ұсыныстар.
9.Банковское дело/ Под ред.О.И. Лаврушина
Издание второе,переработанное и дополненное Москова “Финансы и Статистика”, 2000.
10.Банковское дело Под ред. д-ра экон. наук Г.С.Сейткасымова.-Алматы: Каржы-каражат,2004ж
11.Банки и банковские операций в Россий / Под ред. Лапидуса М.Х.М,1998
2.Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері)-Алматы:Юрист,2006-309бет.
3. Қазақстан-2030.-Алматы:Юрист,2005ж 140бет.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің 30 наурыз 1995жылғы «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жөніндегі»Заңы
5. Қазақстан Республикасы Президентінің 31 тамыз 1995жылғы «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі жөніндегі»заңдық күші бар Жарлығы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
6. 31 желтоқсан 2007 жылғы №327 екінші деңгейлі банктер несиелеу бойынша құжаттамаларды жүргізу ережесі.
7. Қазақстан Республикасының экономикасын қысқа мерзімді несиелеу ережелері,11 ақпан 2007ж.ҚР Ұлттық банкінің басқармасы бекіткен.
8. Қаржылық лизингтің есебі және екінші деңгеилі банктердің қаржылық есептілігінде бейнелеу бойынша ұсыныстар.
9.Банковское дело/ Под ред.О.И. Лаврушина
Издание второе,переработанное и дополненное Москова “Финансы и Статистика”, 2000.
10.Банковское дело Под ред. д-ра экон. наук Г.С.Сейткасымова.-Алматы: Каржы-каражат,2004ж
11.Банки и банковские операций в Россий / Под ред. Лапидуса М.Х.М,1998
Мазмұны
Кіріспе
1 Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі
1.1 Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және түсінігі
1.2 Жеке тұлғаларды несиелендірудің жіктелуі
1.3 Тұтыну несиесінің формалары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тұтынушылардың табысы- ұсыныстың бәсекелестілігінің өсуімен
анықталады. Сонымен қатар, банктер түрлі жолдармен потенциалды клиенттерді
тарту мақсатымен, яғни несие бағдарламалардың түрлерін алмастырып, біріншік
салым сомасын төмендету, несие мерзімін ұзартып, пайыздық мөлшерлемелерді
төмендету. Банктер жеке тәуекелдеріне қарамай, өтінішті қарастыру
процедурасы мен клиенттерге жеңілдіктер жасауда. Қазіргі таңда Қазақстан
Республикасының экономикалық ең дамыған саласы- банктік орта. Банктер жыл
сайын несие процесіне көңіл аударуда, мемлекеттің ішкі несие нарығы жоғары
қарқынмен дамуда. Осыған орай, соңғы жылдарда банктің өнімдерін басқару
қаржылық нарықта жетекші орын алды.
Бүгінгі таңда бұл диплом жұмысының тақырыбы өзекті мәселелерінің
бірі болып саналады. Оның өзектілігі, ең біріншіден, мемлекет
экономикасының қарқынды дамуы. Ол өз орнымен банк саласының ролі болып
табылады. Қаржылық басқарудың икемділік жүйесі мен ақша- несие қатынастар,
сонымен қатар банк мекемелерінің тұрақты құрылымының болуы, даму
факторлардың көп болмауын түсіндіреді. “Банктер экономикаға қалай әсер
етеді, қоғам олармен қалай қатынасады, олардан қандай табыс түседі деп
ойлауға болады. Бірақ та тек бір заң тәуелді болады: егер еңбек қандай да
бір эквивалент болса, мекеме онымен жұмыс жасай алса, оны жинаса, сақтаса,
үлестірсе...”Р.Кадыров
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
1. Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық
экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске
асырылады;
2. Халықтық жинақтарын тек оптималды пайдаланылатын несие алушыларға
береді: банк жұйесінің бұл процедурасын дұрыс жүзеге асыру-
инвестициялық процесінің тиімділігін анықтайды.
3. Банк айналымындағы ақша мөлшерін реттейді. Ол Ұлттық Банктің ақша- несие
саясатының сәйкесінше жүзеге асырылады.
Батыстың озық экономикалық әдебиеттерінде бұндай сұрақтрар мүлдем
қарастырылмайды, онда тек тарихи қалыптасқан халықаралық банктердің несие
процедуралардың оптималды стандарттары қарастырылған. Бірақ та
мәліметтердің талдауы бойынша, несие портфелінің қызметі және несие
процедурасы туралы талдау- Қазақстан банктерінің тәжірибесі бойынша
құтқаруға тиістіміз.
Цепная реакция қағидасы бойынша,несиенің негізгі түйіні бұзылса,
банктің рентабелділігінің және жалпы өтімділіктің төмендеуіне соқтырады.
1 ТАРАУ. Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі
1. Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және түсінігі
Несие қазіргі заманның экономикасының тірегі бола алады.
Мемлекеттің кіші және ірі кәсіпорындары, үкімет және жеке тұлғалар несиемен
қамтамасыз ете алады.
Мемлекетте ірі дамыған сауда экономикасысының өмірі
Несиенің тіршілігі1болып табылады. Несие алу арқылы тауар-материалдық
құндылықтар, жабдықтау, жылжымайтын мүлік
және басқа несие берушілердің алдындағы қарыздарын жабу жүзеге асырылады.
Сондықтанда несие қажеттілігі, алдымен, экономикалық қатынастың бағалық
қозғалысына әсер етеді
Адамзат құрылымында несиенің ашылуы кеменгер жаңалықтар ашылды.
Несиенің арқасында кәсіпорын -қарыз алу шешімін табады, айналымдағы
капиталдың келіспеушілік ағымы - қаржы шаруашылық қызметі болып табылады.
Несие ресурстары өндірістің жаңа бизнесін құрайды. Халық қарыз алу арқылы
тұтынушы ретінде көп жылдық жинақтау қаржы ресурстарын жүзеге асыра алдады.
Несиенің мәнін ашу- бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас жұйенің
элементі ретінде көрсететін, оның мәнді анықтығын білдіретін сапаларын тану
болып табылады.
Қазіргі заман экономикасының әдебиеттерінде несиенің түсінігі
әртүрлі болып келеді. Несиенің негізі- бұл
несиенің ең терең несие түйініндегі байланыс.
Біз білетіндей, несиеде әлеуметтік- экономикалық жақтары бар.
Әлеуметтік-экономикалық негізде несиенің мәні қоғаммен сипатталған.
Қоғамдық-экономикалық формацияға қарамай,несиенің барлық түрлері
тұтынушыларға арналған.
Несие берушінің негізгі мақсаты- несие алушыдан пайда табу. Сол
арқылы табысын көбейтіп қана қоймай, заттың экономикаға зардабын шекпеу,
фактілік салыстыру бойынша
несиеге тиетін қатынасын айқындау.
Несиенің мәнін бірнеше шешімдерден тұрады: жеке қасиет, құрылымның
қатысушылар құрамы және несиенің
негізі.
Сонымен несие дегеніміз:
- несие алушымен борышқор арасындағы қатынас;
- баға қозғалысы;
- орналастыру және қолдану арқылы бастапқы несиенің
қайтарылымы;
- қазіргі таңдағы ақша айналымының болашақтағы ақшаға
өзгеруі және т.б.
Халықты несиелендіру жеке тұлғаларды несиелеу қағидаларымен бірге
жүзеге асырылады. Несиелеу қағидаттары несиенің мәнін және қызметтерін,
сондай- ақ несиелік қатынастарды ұйымдастыру облысындағы объективті
экономикалық заңдардың талаптарын бейнелейді. Несиелеу қағидаты негізінде
несиелік процесс, яғни банктік несиелердің берілуі, пайдаланылуы және
қайтарылуы жүзеге асырылады.
Банктік несие- өнеркәсіп пен халық арасында қатаң қағидаттарға сай
жұзеге асырылады. Несиелік қағидаттар- несие жұйесінің негізгі элементі
болып табылады.
Қазіргі несиелік қатынастардың ұйымдастыру қағидалары екі топқа
бөлінеді:
Бірінші топқа- жалпы экономикалық тәртіптегі қағидалар:
- несиенің мақсаттылығы;
- несиенің дифференциалдылығы.
Екінші топқа- несиенің мәнін бейнелейтін қағидалар;
- несиенің мерзімділігі;
- несиенің қайтарымдылығы;
- несиенің төлемділігі;
- несиенің қамтамасыз етілуі.
Мерзімділік - белгілі экономикалық категория ретіндегі мәніне
негізделген несиенің ерекше бір белгісі. Ол, яғни несие берушінің қарыз
алушыға берілген қаражаты белгілі бір уақыт ішінде келісілген тәртіпке сай
қайтарылуға тиістілігімен қорытындыланады.
Қайтарымдылық - бұл экономикалық категория басқа тауарлы- ақша
қатынастардан айырылатын негіз. Несиенің қайтарымдылығы болмай жүзеге
асырылмайды. Несиенің қайтарымдылығы- ол несиенің мерзімде қайтарылуын ғана
емес, сонымен қатар несие операцияларының сәйкес орындалуы мен мерзімде
төленуі.Несиенің маңызы әртүрлі себептермен байланысты.
Несиелеудің келесі қағидасы - берілетін несиелердің материалдық
жағынан қамтамасыз етілуі. Бұл қағиданың пайда болуы негізінен несиенің
экономикалық категория ретінде шығуымен бірге келеді.
- Несиенің төлемділгі- несие беруші қарыз алушыға берілетін
қаражатты қайтару барысында бастапқы сомадан өсіп қайтарылатындығын
білдіреді. Іс жүзінде ақылық несиені пайдаланғаны үшін төленетін сыйақы
(пайыз) түрінде беріледі.
Қазіргі банктердің несие үшін сыйақы мөлшерлемесін белгілеуде
ескеретін басты факторларына мыналар жатады:
- орталық банктің коммерциялық банктерге беретін несиелері бойынша
белгіленетін сыйақысының базалық мөлшерлемесі;
- банк аралық несие бойынша орташа сыйақы мөлшерлемесі;
- өз клиенттеріне депозиттік шоттар бойынша төлейтін орташа сыйақы
мөлшері;
- банктің несиелік ресурстарының құрылымы тартылған (қаражаттар үлесі
қаншалықты жоғары болса, несие бағасы да қымбат болуға тиіс);
- несиеге деген сұраныс (сұраныс аз болса, несие бағасы да арзан
болады);
- несиенің сұралатын мерзімі мен түрі, банк үшін оның қамтамасыз
етілуіне
байланысты тәуекел дәрежесі;
- еліміздегі ақша айналысының тұрақтылығы.
Несиенің мәні жайында толық мәләметтерді беру
үшін методологиялық қағидаттарға сүйінеміз:
- несиенің әртүрлілігі, оның мәніне әсер етсе де, оның қалпы сақталады.
Мысалы, несие қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді тұтынуға беріліп, ақша және
тауар түрінде қайтарылады.
- несиенің мәні- несиенің жинақталуы. Егер қарыз алушы несиені бірінші
келісімінде қайтармаса, онда оның мәні өзгермейді;
- несиенің мәнін талдау кезінде, оның нақты мінез-құлқын ашу керек.
Несиенің түрлері- бұл белгілі түрдегі экономикалық қатынас
ретінде несиеден келіп шығатын белгілі бір қасиеттерге ие оның бір түрі.
Түрдің формадан айырмашылығы- диалектика категориясы болып табылмайды, ол
несиені ерекше түрдегі экономикалық қатынастар ретінде түсінуді анықтайтын
жіктеудің категориясы болады. Олар коммерциялық банктер арқылы әртүрлі
факторларға қарай жүйеленеді. Ең алдымен халықаралық терминологиялық
негіздегі несиенің түрлеріне сұйенеміз сурет 1:
- ссуда;
- кепілдік;
- аккредитив.
Несиенің негізгі түрлері
(
ССУДА ( КЕПІЛДІЛІК ( АККРЕДИТИВ
Сурет 1. Несиенің негізгі түрлері
Ескерту: Коммерциялык банктер операциялары.Макыш С.Б.ИздатМаркет,Алматы
2004г
Несие борышқордың тобына байланысты болып бөлінеді:
- шаруашылық;
- халық;
- мемлекеттік органдар.
Тағайындау бойынша несиелер:
- өндірістік;
- сауда;
- ауылшаруашылық;
- инвестициялық;
- бюджеттік.
Банктік несие функцияланданған өріс бойынша кәсіпорындарға
мынандай несиелер беріледі:
- негізгі құралдардың қайта өндіруге қатысатын несиелер;
- айналым капиталдардың толтыруында қатысатын қарыздар.
Пайдалану мерзіміне қарай:
- қысқа мерзімді- 1 жылға дейін;
- орта мерзімді- 1 жылдан 3 жылға дейін;
- ұзақ мерзімді- 5 жылдан жоғары.
Көлеміне байланысты несиелер:
- ірі;
- орташа;
- кіші.
Қамтамасыз етілуі бойынша несиелер:
- қамтамасыз етілмеген;
- кепілмен қамтамасыз етілген;
- кепілдендірілген;
- басқа да қамтамасыз етулер.
Міндеттемелерді төлеу немесе жабу әдістері:
- пропорцияналды төлеу(бір қалыпты бөлікпен төлеу);
- прогрессивтік төлеу(төлем сомасының өсуі,алғашқы төлеу кезінде төлем аз
мөлшерде болса,соңынан оның мөлшері кобейе түседі);
- белгіленген мерзімде төлеу.
Пайдалану шарттарына байланысты банктік несиелер:
- бір рет қолданылатын;
- қайта құрылған.
Бір ретке берілетін несие басқа несиелік операциялардан заңды
түрде тәуелсіз болады. Несие белгілі бір мөлшерде болып, белгіленген
уықытында жабылу тиіс.
Несиені жаңарту кезінде, ұзақ мерзімге дейін банк пен
борышқор арасында несиелік сызық пайда болады. Онда жалпы қызмет ету
мерзімі мен несие шегі бар. Осы мерзім кезінде борышқор банкпен ақылдаспай-
ақ, несиемен пайдалану толық құқығы пайда болады.
Қазіргі таңда ҚР-да Орталық банк- Ұлттық банк болғанымен, ҰБ
келесі несие түрлерін ұсынады:
Ұлттық банктің несиелері:
- аукциондық- ҰБ ақша- несие саясатының уақытша құралы болып табылатын және
екінші деңгейдегі банктерге аукциондық негізде, республика банктерінің 1
айдан 3 айға берілетін қысқа мерзімді несиелерге деген қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатындағы берілетін несие;
- ломбардтық- ҰБ мемлекеттік бағалы қағаздарды кепілге ала отырып, жоғары
пайызбен берілетін қысқа мерзімді несиенің мерзімі;
- бюджеттік- ҰБ Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігіне қайтарымдылық
шартымен беретін несиесі.
Ұлттық банк қарыздардың сапалары бойынша олардың келесі
бөлінулерін белгіледі:
- стандартты- қайтарылу мерзімі әлі жетпеген және сапасы күмән туғызбайтын
несие;
- стандартты емес- несиенің қайтарылуы 30 күнге кешіктірілуімен байланысты
тәуекелі аз және бір реттен артық емес ұзартылған несие;
- қанағаттанарлықсыз- ұзартылу мерзімі ұзартылған қарыз шотына жатқызылған
күннен бастап 30 бен 60 күн аралығында және бір реттен артық емес
ұзартылған несие;
- күдікті- қарыздың ұзартылған қарыздар шотына жатқызылған күннен бастап
ұзартылу мерзімі 60 күннен 90 күнгедейінгі несие;
- шығынды- ұзартылу мерзімі 90 күннен артық несие.
Екінші деңгейдегі банктердің несиелері:
- өз айналым қаражаттарының жеткіліксіздігін уақытша толықтыруға;
- күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
- импорттық бойынша контрактілерді төлеу үшін берілетін импорт;
- ипотекалық;
- несиелік желі негізінде- қарыз алушының бірінші талап етуі бойынша және
белгілі бір кезің бойында келісілген лимит шегінде оған несие біру туралы
багнктің заңдық рәсімделген міндеттемесі;
- консорциялық- несиелік, кепілдік немесе басқада банктік операцияларды
бірігіп жүзеге асыру үшін қандайда бір ірі банктің қамқорлығымен уақытша
бірлескен екі немесе одан да көп банктер беретін несие, бұл кезде бір
банктің мүмкіншілігі қандайда бір сабептерге байланысты бұл функцияларды
дербес жүргізуге жетпеуі мүмкін;
- тұтыну мақсаттарына;
- банк аралық.
Несиенің маңызы кейбір мәлеметтерге сүйенсек,оның табиғатына емес, ал оның
шығуына байланысты. Мысалы, мазмұны арқылы несиенің сыртқы құрылысына
әсерін тигізетіндей, оның ішкі құрылысына әсер етіп, экономика мазмұнының
ішкі құрылымдық категориясын білдіреді.
Несиенің құрылымы- бұл несиедегі өзгермейтін бөлік. Бұндай
элементтер ең алдымен,несиелік қатынастардың субъектісі болып табылады.
Несие алушы болып, заңды және қоғамның құқықтық мүшесі- жеке тұлға.
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған несиелік қатынастар
танымының сатысы ретінде көрінеді. Құрылымдық тұрғысынан алғанда несие
зерттеу объектісі ретінде, бәрінен бұрын оның субъектілері болып табылатын
элементтерден тұрады. Несиелік мәміледе қатынас субъектілері қарыз беруші
және қарыз алушы болады. Өз қаржысын қарыз алушының қарауына беру немесе
үшінші тұлғаның сұрауы бойынша белгілі бір мерзімге берілетін қарыз
формасы.
Қарыз алушының уақытша босатылған ресурстарының
мобилизациясы- өндіруші мінездемені білдіреді.
Кредитор- бұл несиенің, бір жағынан, алынған қорды
пайдалану және белгіленген мерзімде қайтару, немесе басқа
да жағдайларда мәлімдеуші немесе кепіл беруші болатын тұлға. Бірақ бұл
жағдайда несие алушының қатысы жоқ.Ал борышқорсыз несие алынбайды. Борышқор
тек қана несиені алып қоймай,алған несиені белгілі мерзімде пайдалануға,
содан соң барлық қарыздарын жабуға тиісті болады.
Қарыз беру үшін кредитордың қарамағында белгілі бір қаражаттар
болуы керек. Оның көздері өз қорлары, ресурстары өз кезегінде қайтарымдылық
негізінде ұдайы өндіріс процесінің басқа субъектілерінен алынған ресурстар
бола алады. Несие қызметі кезінде борышқор негізгі орын алады.
Қарыз алушы- несиелік қатынастың, несиені алушы және алған қарызды
қайтаруға міндетті жағы болып келеді. Борышқор және қарыз алушы- бір-
біріне жақын. Борыш- міндетті жалпы сипаттайтын анағұрлым кең түсінік.
Несиелік мәмілеге сәйкес борышқор туралы емес, қарыз алушы туралы айту
керек.
Несие беруші мен борышқор несие алу кезінде орындарымен алмасуға
болады. Бір ғана тұлға несие беруші
ретінде жеке борышқор бола алады. Сондықтан несие кезіндегі қозғалыс
материалдық айналымға түседі. Несиенің қайтарылу бағасын борышқор тек несие
берушіге қайтарады.
Табиғат- бұл жеке қасиет. Несиенің табиғаты- бұл несиелік қатынастардың
жеке формасы.
Сондай- ақ, несиелік қатынастар құрылымының элементі, яғни
кредитордан қарыз алушыға берілетін және қарыз алушыдан кредиторға қарай
кері қозғалатын объекті болып табылады. Беру объектісіне қарыздық құн
жатады. Ол құнның ерекше бөлігі ретінде болады.
Несиенің қызметіне талдау жасай отырып, несие қызметі бір- бірімен
тығыз байланыста және келісушілікте болғанын көре аламыз. Несиенің мәнін
оның қозғалысының заңдылықтармен толығырақ ашылады.
Несиенің мәнінің қозғалыс заңдылықтарына бағынады. Сызба бойынша:
несиені орналастыру (НО)- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі
1.1 Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және түсінігі
1.2 Жеке тұлғаларды несиелендірудің жіктелуі
1.3 Тұтыну несиесінің формалары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тұтынушылардың табысы- ұсыныстың бәсекелестілігінің өсуімен
анықталады. Сонымен қатар, банктер түрлі жолдармен потенциалды клиенттерді
тарту мақсатымен, яғни несие бағдарламалардың түрлерін алмастырып, біріншік
салым сомасын төмендету, несие мерзімін ұзартып, пайыздық мөлшерлемелерді
төмендету. Банктер жеке тәуекелдеріне қарамай, өтінішті қарастыру
процедурасы мен клиенттерге жеңілдіктер жасауда. Қазіргі таңда Қазақстан
Республикасының экономикалық ең дамыған саласы- банктік орта. Банктер жыл
сайын несие процесіне көңіл аударуда, мемлекеттің ішкі несие нарығы жоғары
қарқынмен дамуда. Осыған орай, соңғы жылдарда банктің өнімдерін басқару
қаржылық нарықта жетекші орын алды.
Бүгінгі таңда бұл диплом жұмысының тақырыбы өзекті мәселелерінің
бірі болып саналады. Оның өзектілігі, ең біріншіден, мемлекет
экономикасының қарқынды дамуы. Ол өз орнымен банк саласының ролі болып
табылады. Қаржылық басқарудың икемділік жүйесі мен ақша- несие қатынастар,
сонымен қатар банк мекемелерінің тұрақты құрылымының болуы, даму
факторлардың көп болмауын түсіндіреді. “Банктер экономикаға қалай әсер
етеді, қоғам олармен қалай қатынасады, олардан қандай табыс түседі деп
ойлауға болады. Бірақ та тек бір заң тәуелді болады: егер еңбек қандай да
бір эквивалент болса, мекеме онымен жұмыс жасай алса, оны жинаса, сақтаса,
үлестірсе...”Р.Кадыров
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
1. Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық
экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске
асырылады;
2. Халықтық жинақтарын тек оптималды пайдаланылатын несие алушыларға
береді: банк жұйесінің бұл процедурасын дұрыс жүзеге асыру-
инвестициялық процесінің тиімділігін анықтайды.
3. Банк айналымындағы ақша мөлшерін реттейді. Ол Ұлттық Банктің ақша- несие
саясатының сәйкесінше жүзеге асырылады.
Батыстың озық экономикалық әдебиеттерінде бұндай сұрақтрар мүлдем
қарастырылмайды, онда тек тарихи қалыптасқан халықаралық банктердің несие
процедуралардың оптималды стандарттары қарастырылған. Бірақ та
мәліметтердің талдауы бойынша, несие портфелінің қызметі және несие
процедурасы туралы талдау- Қазақстан банктерінің тәжірибесі бойынша
құтқаруға тиістіміз.
Цепная реакция қағидасы бойынша,несиенің негізгі түйіні бұзылса,
банктің рентабелділігінің және жалпы өтімділіктің төмендеуіне соқтырады.
1 ТАРАУ. Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі
1. Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және түсінігі
Несие қазіргі заманның экономикасының тірегі бола алады.
Мемлекеттің кіші және ірі кәсіпорындары, үкімет және жеке тұлғалар несиемен
қамтамасыз ете алады.
Мемлекетте ірі дамыған сауда экономикасысының өмірі
Несиенің тіршілігі1болып табылады. Несие алу арқылы тауар-материалдық
құндылықтар, жабдықтау, жылжымайтын мүлік
және басқа несие берушілердің алдындағы қарыздарын жабу жүзеге асырылады.
Сондықтанда несие қажеттілігі, алдымен, экономикалық қатынастың бағалық
қозғалысына әсер етеді
Адамзат құрылымында несиенің ашылуы кеменгер жаңалықтар ашылды.
Несиенің арқасында кәсіпорын -қарыз алу шешімін табады, айналымдағы
капиталдың келіспеушілік ағымы - қаржы шаруашылық қызметі болып табылады.
Несие ресурстары өндірістің жаңа бизнесін құрайды. Халық қарыз алу арқылы
тұтынушы ретінде көп жылдық жинақтау қаржы ресурстарын жүзеге асыра алдады.
Несиенің мәнін ашу- бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас жұйенің
элементі ретінде көрсететін, оның мәнді анықтығын білдіретін сапаларын тану
болып табылады.
Қазіргі заман экономикасының әдебиеттерінде несиенің түсінігі
әртүрлі болып келеді. Несиенің негізі- бұл
несиенің ең терең несие түйініндегі байланыс.
Біз білетіндей, несиеде әлеуметтік- экономикалық жақтары бар.
Әлеуметтік-экономикалық негізде несиенің мәні қоғаммен сипатталған.
Қоғамдық-экономикалық формацияға қарамай,несиенің барлық түрлері
тұтынушыларға арналған.
Несие берушінің негізгі мақсаты- несие алушыдан пайда табу. Сол
арқылы табысын көбейтіп қана қоймай, заттың экономикаға зардабын шекпеу,
фактілік салыстыру бойынша
несиеге тиетін қатынасын айқындау.
Несиенің мәнін бірнеше шешімдерден тұрады: жеке қасиет, құрылымның
қатысушылар құрамы және несиенің
негізі.
Сонымен несие дегеніміз:
- несие алушымен борышқор арасындағы қатынас;
- баға қозғалысы;
- орналастыру және қолдану арқылы бастапқы несиенің
қайтарылымы;
- қазіргі таңдағы ақша айналымының болашақтағы ақшаға
өзгеруі және т.б.
Халықты несиелендіру жеке тұлғаларды несиелеу қағидаларымен бірге
жүзеге асырылады. Несиелеу қағидаттары несиенің мәнін және қызметтерін,
сондай- ақ несиелік қатынастарды ұйымдастыру облысындағы объективті
экономикалық заңдардың талаптарын бейнелейді. Несиелеу қағидаты негізінде
несиелік процесс, яғни банктік несиелердің берілуі, пайдаланылуы және
қайтарылуы жүзеге асырылады.
Банктік несие- өнеркәсіп пен халық арасында қатаң қағидаттарға сай
жұзеге асырылады. Несиелік қағидаттар- несие жұйесінің негізгі элементі
болып табылады.
Қазіргі несиелік қатынастардың ұйымдастыру қағидалары екі топқа
бөлінеді:
Бірінші топқа- жалпы экономикалық тәртіптегі қағидалар:
- несиенің мақсаттылығы;
- несиенің дифференциалдылығы.
Екінші топқа- несиенің мәнін бейнелейтін қағидалар;
- несиенің мерзімділігі;
- несиенің қайтарымдылығы;
- несиенің төлемділігі;
- несиенің қамтамасыз етілуі.
Мерзімділік - белгілі экономикалық категория ретіндегі мәніне
негізделген несиенің ерекше бір белгісі. Ол, яғни несие берушінің қарыз
алушыға берілген қаражаты белгілі бір уақыт ішінде келісілген тәртіпке сай
қайтарылуға тиістілігімен қорытындыланады.
Қайтарымдылық - бұл экономикалық категория басқа тауарлы- ақша
қатынастардан айырылатын негіз. Несиенің қайтарымдылығы болмай жүзеге
асырылмайды. Несиенің қайтарымдылығы- ол несиенің мерзімде қайтарылуын ғана
емес, сонымен қатар несие операцияларының сәйкес орындалуы мен мерзімде
төленуі.Несиенің маңызы әртүрлі себептермен байланысты.
Несиелеудің келесі қағидасы - берілетін несиелердің материалдық
жағынан қамтамасыз етілуі. Бұл қағиданың пайда болуы негізінен несиенің
экономикалық категория ретінде шығуымен бірге келеді.
- Несиенің төлемділгі- несие беруші қарыз алушыға берілетін
қаражатты қайтару барысында бастапқы сомадан өсіп қайтарылатындығын
білдіреді. Іс жүзінде ақылық несиені пайдаланғаны үшін төленетін сыйақы
(пайыз) түрінде беріледі.
Қазіргі банктердің несие үшін сыйақы мөлшерлемесін белгілеуде
ескеретін басты факторларына мыналар жатады:
- орталық банктің коммерциялық банктерге беретін несиелері бойынша
белгіленетін сыйақысының базалық мөлшерлемесі;
- банк аралық несие бойынша орташа сыйақы мөлшерлемесі;
- өз клиенттеріне депозиттік шоттар бойынша төлейтін орташа сыйақы
мөлшері;
- банктің несиелік ресурстарының құрылымы тартылған (қаражаттар үлесі
қаншалықты жоғары болса, несие бағасы да қымбат болуға тиіс);
- несиеге деген сұраныс (сұраныс аз болса, несие бағасы да арзан
болады);
- несиенің сұралатын мерзімі мен түрі, банк үшін оның қамтамасыз
етілуіне
байланысты тәуекел дәрежесі;
- еліміздегі ақша айналысының тұрақтылығы.
Несиенің мәні жайында толық мәләметтерді беру
үшін методологиялық қағидаттарға сүйінеміз:
- несиенің әртүрлілігі, оның мәніне әсер етсе де, оның қалпы сақталады.
Мысалы, несие қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді тұтынуға беріліп, ақша және
тауар түрінде қайтарылады.
- несиенің мәні- несиенің жинақталуы. Егер қарыз алушы несиені бірінші
келісімінде қайтармаса, онда оның мәні өзгермейді;
- несиенің мәнін талдау кезінде, оның нақты мінез-құлқын ашу керек.
Несиенің түрлері- бұл белгілі түрдегі экономикалық қатынас
ретінде несиеден келіп шығатын белгілі бір қасиеттерге ие оның бір түрі.
Түрдің формадан айырмашылығы- диалектика категориясы болып табылмайды, ол
несиені ерекше түрдегі экономикалық қатынастар ретінде түсінуді анықтайтын
жіктеудің категориясы болады. Олар коммерциялық банктер арқылы әртүрлі
факторларға қарай жүйеленеді. Ең алдымен халықаралық терминологиялық
негіздегі несиенің түрлеріне сұйенеміз сурет 1:
- ссуда;
- кепілдік;
- аккредитив.
Несиенің негізгі түрлері
(
ССУДА ( КЕПІЛДІЛІК ( АККРЕДИТИВ
Сурет 1. Несиенің негізгі түрлері
Ескерту: Коммерциялык банктер операциялары.Макыш С.Б.ИздатМаркет,Алматы
2004г
Несие борышқордың тобына байланысты болып бөлінеді:
- шаруашылық;
- халық;
- мемлекеттік органдар.
Тағайындау бойынша несиелер:
- өндірістік;
- сауда;
- ауылшаруашылық;
- инвестициялық;
- бюджеттік.
Банктік несие функцияланданған өріс бойынша кәсіпорындарға
мынандай несиелер беріледі:
- негізгі құралдардың қайта өндіруге қатысатын несиелер;
- айналым капиталдардың толтыруында қатысатын қарыздар.
Пайдалану мерзіміне қарай:
- қысқа мерзімді- 1 жылға дейін;
- орта мерзімді- 1 жылдан 3 жылға дейін;
- ұзақ мерзімді- 5 жылдан жоғары.
Көлеміне байланысты несиелер:
- ірі;
- орташа;
- кіші.
Қамтамасыз етілуі бойынша несиелер:
- қамтамасыз етілмеген;
- кепілмен қамтамасыз етілген;
- кепілдендірілген;
- басқа да қамтамасыз етулер.
Міндеттемелерді төлеу немесе жабу әдістері:
- пропорцияналды төлеу(бір қалыпты бөлікпен төлеу);
- прогрессивтік төлеу(төлем сомасының өсуі,алғашқы төлеу кезінде төлем аз
мөлшерде болса,соңынан оның мөлшері кобейе түседі);
- белгіленген мерзімде төлеу.
Пайдалану шарттарына байланысты банктік несиелер:
- бір рет қолданылатын;
- қайта құрылған.
Бір ретке берілетін несие басқа несиелік операциялардан заңды
түрде тәуелсіз болады. Несие белгілі бір мөлшерде болып, белгіленген
уықытында жабылу тиіс.
Несиені жаңарту кезінде, ұзақ мерзімге дейін банк пен
борышқор арасында несиелік сызық пайда болады. Онда жалпы қызмет ету
мерзімі мен несие шегі бар. Осы мерзім кезінде борышқор банкпен ақылдаспай-
ақ, несиемен пайдалану толық құқығы пайда болады.
Қазіргі таңда ҚР-да Орталық банк- Ұлттық банк болғанымен, ҰБ
келесі несие түрлерін ұсынады:
Ұлттық банктің несиелері:
- аукциондық- ҰБ ақша- несие саясатының уақытша құралы болып табылатын және
екінші деңгейдегі банктерге аукциондық негізде, республика банктерінің 1
айдан 3 айға берілетін қысқа мерзімді несиелерге деген қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатындағы берілетін несие;
- ломбардтық- ҰБ мемлекеттік бағалы қағаздарды кепілге ала отырып, жоғары
пайызбен берілетін қысқа мерзімді несиенің мерзімі;
- бюджеттік- ҰБ Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігіне қайтарымдылық
шартымен беретін несиесі.
Ұлттық банк қарыздардың сапалары бойынша олардың келесі
бөлінулерін белгіледі:
- стандартты- қайтарылу мерзімі әлі жетпеген және сапасы күмән туғызбайтын
несие;
- стандартты емес- несиенің қайтарылуы 30 күнге кешіктірілуімен байланысты
тәуекелі аз және бір реттен артық емес ұзартылған несие;
- қанағаттанарлықсыз- ұзартылу мерзімі ұзартылған қарыз шотына жатқызылған
күннен бастап 30 бен 60 күн аралығында және бір реттен артық емес
ұзартылған несие;
- күдікті- қарыздың ұзартылған қарыздар шотына жатқызылған күннен бастап
ұзартылу мерзімі 60 күннен 90 күнгедейінгі несие;
- шығынды- ұзартылу мерзімі 90 күннен артық несие.
Екінші деңгейдегі банктердің несиелері:
- өз айналым қаражаттарының жеткіліксіздігін уақытша толықтыруға;
- күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
- импорттық бойынша контрактілерді төлеу үшін берілетін импорт;
- ипотекалық;
- несиелік желі негізінде- қарыз алушының бірінші талап етуі бойынша және
белгілі бір кезің бойында келісілген лимит шегінде оған несие біру туралы
багнктің заңдық рәсімделген міндеттемесі;
- консорциялық- несиелік, кепілдік немесе басқада банктік операцияларды
бірігіп жүзеге асыру үшін қандайда бір ірі банктің қамқорлығымен уақытша
бірлескен екі немесе одан да көп банктер беретін несие, бұл кезде бір
банктің мүмкіншілігі қандайда бір сабептерге байланысты бұл функцияларды
дербес жүргізуге жетпеуі мүмкін;
- тұтыну мақсаттарына;
- банк аралық.
Несиенің маңызы кейбір мәлеметтерге сүйенсек,оның табиғатына емес, ал оның
шығуына байланысты. Мысалы, мазмұны арқылы несиенің сыртқы құрылысына
әсерін тигізетіндей, оның ішкі құрылысына әсер етіп, экономика мазмұнының
ішкі құрылымдық категориясын білдіреді.
Несиенің құрылымы- бұл несиедегі өзгермейтін бөлік. Бұндай
элементтер ең алдымен,несиелік қатынастардың субъектісі болып табылады.
Несие алушы болып, заңды және қоғамның құқықтық мүшесі- жеке тұлға.
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған несиелік қатынастар
танымының сатысы ретінде көрінеді. Құрылымдық тұрғысынан алғанда несие
зерттеу объектісі ретінде, бәрінен бұрын оның субъектілері болып табылатын
элементтерден тұрады. Несиелік мәміледе қатынас субъектілері қарыз беруші
және қарыз алушы болады. Өз қаржысын қарыз алушының қарауына беру немесе
үшінші тұлғаның сұрауы бойынша белгілі бір мерзімге берілетін қарыз
формасы.
Қарыз алушының уақытша босатылған ресурстарының
мобилизациясы- өндіруші мінездемені білдіреді.
Кредитор- бұл несиенің, бір жағынан, алынған қорды
пайдалану және белгіленген мерзімде қайтару, немесе басқа
да жағдайларда мәлімдеуші немесе кепіл беруші болатын тұлға. Бірақ бұл
жағдайда несие алушының қатысы жоқ.Ал борышқорсыз несие алынбайды. Борышқор
тек қана несиені алып қоймай,алған несиені белгілі мерзімде пайдалануға,
содан соң барлық қарыздарын жабуға тиісті болады.
Қарыз беру үшін кредитордың қарамағында белгілі бір қаражаттар
болуы керек. Оның көздері өз қорлары, ресурстары өз кезегінде қайтарымдылық
негізінде ұдайы өндіріс процесінің басқа субъектілерінен алынған ресурстар
бола алады. Несие қызметі кезінде борышқор негізгі орын алады.
Қарыз алушы- несиелік қатынастың, несиені алушы және алған қарызды
қайтаруға міндетті жағы болып келеді. Борышқор және қарыз алушы- бір-
біріне жақын. Борыш- міндетті жалпы сипаттайтын анағұрлым кең түсінік.
Несиелік мәмілеге сәйкес борышқор туралы емес, қарыз алушы туралы айту
керек.
Несие беруші мен борышқор несие алу кезінде орындарымен алмасуға
болады. Бір ғана тұлға несие беруші
ретінде жеке борышқор бола алады. Сондықтан несие кезіндегі қозғалыс
материалдық айналымға түседі. Несиенің қайтарылу бағасын борышқор тек несие
берушіге қайтарады.
Табиғат- бұл жеке қасиет. Несиенің табиғаты- бұл несиелік қатынастардың
жеке формасы.
Сондай- ақ, несиелік қатынастар құрылымының элементі, яғни
кредитордан қарыз алушыға берілетін және қарыз алушыдан кредиторға қарай
кері қозғалатын объекті болып табылады. Беру объектісіне қарыздық құн
жатады. Ол құнның ерекше бөлігі ретінде болады.
Несиенің қызметіне талдау жасай отырып, несие қызметі бір- бірімен
тығыз байланыста және келісушілікте болғанын көре аламыз. Несиенің мәнін
оның қозғалысының заңдылықтармен толығырақ ашылады.
Несиенің мәнінің қозғалыс заңдылықтарына бағынады. Сызба бойынша:
несиені орналастыру (НО)- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz