Дүние жүзіндегі климаттың өзгеруі

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Дүние жүзіндегі климаттың өзгеруі

Химия биология факультеті

Мамандық шифрі 050113 биология экология

Орындаған: Сраилов Д. С.

БЭК ІІІ курс

Тексерген: Даулетбаева М. М.

Бағасы:

Қолы:

Алматы 2008ж

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. бөлім Дүние жүзіндегі климаттың өзгеруі

1) Жер климатының өзгеруі.

2. бөлім Климат өзгерудің қолайлы нәтижелері

1) Атмосфералы ауаны қорғау

3. бөлім Қалалардағы ауаның ластануы

1) Озонның жұқаруы

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Дүние жүзіндегі климаттың өзгеруі

Жер климаттың өзгеруі және оның қолайсыз нәтижелері адамзатты алаңдатып отырған ортақ мәселе екенін мойындай отырып, атмосфсрада адамзат іс-әрекетінің нәтижесінде буланған газдар концентрациясының айтарлықтай дәрежеде көбейіп отырғанына, мұндай көбею табиғи булануды күшейтетіне, сөйтіп бұл жағдай орта есеппен алғанда Жер бетін және атмосфераны қосымша жылытатынына, оның адамзат пен табиғат экожүйесіне қолайсыз әсер етуі мүмкін екеніне аландай отырып, буланған газдардың ауқымды ең көп бөліну мөлшері бұрын да және қазір де дамыған елдердің үлесіне тиетіндігін, салыстырмалы түрде дамушы елдерде жан басына шаққанда мұндай бөлінудің төмен екендігін, бірақ дамушы елдерде әлеуметтік қажеттілік пен тұтынушылықтың өсуіне байланысты мұндай орасан зор, бөлінудің мөлшерін арта беретінін белгілей отырып, жер бетінде және теңіз экожүйесінде буланған газдарды жұтатындардың және жинайтындардың рөлі мен маңызын ескере отырып, климаттың өзгеруін, анығырақ айтқанда, оның мерзімі, ауқымы және аймақтық ерекшеліктері бойынша болжам жасаудың мәлім емес сәттерінің көптігін біле отырып, климат өзгерістерінің орасан зор мөлшері барлық елдердің мейлінше жан-жақты қарым-қатынас жасауын, олардың іс-әрекетін және икемдігін халықаралық көлемде ортақ іске жұмылдырып, бірақ олардың жеке жауапкершілігі мен нақты мүмкіндіктерін, сондай-ақ әлеуметтік және экономикалық жағдайларын ескерудің қажеттілігін мойындай отырып, 1972 жылы 16 маусымда Стокгольмде қабылданған адамды қоршаған ортаның мәселелері туралы Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) Конферециясының Декларациясындағы ережелеріне сүйене отырып, БҰҰ-ның Жарғысына және халықаралық құқық принциптеріне сәйкес мемлекеттер қоршаған орта және даму бойынша өз саясатына лайық өзінің ресурстарын игеруге тәуелсіз құқы бар екенін және өз юрисдикциясындағы немесе бақылауындағы іс-әрекеттердің өзге мемлекеттсрдің немесе ұлттық юрисдикция қызметінен тыс жерлердін қоршаған ортасына зиянын тигізуге болмайтынын ескере отырып, қоршаған орта бойынша мемлекеттердің тиімді заңдарды іске қосуын, басқару саласындағы қалыпты өлшемдер, мақсаттар мен басты назардағылар дәл сол қоршаған орта мен дамудың жақтарына сай болуын, кейбір елдсрде қолдаиылатын қалыпты өлшемдердің басқа елдердің, әсіресе, дамушы елдердің экономикасы мен әлеуметтік жағдайы тұрғысынан қарағанда орынсыздығын және негізсіздігін мойындай отырып, қоршаған орта және даму бойынша БҰҰ-ның Конференциясы туралы 1989 жылғы 22 желтоқсандағы Бас Ассамблеясының 44/228 қаулысына және адамзаттың қазіргі және болашақ ұрпағының мүддесі үшін орасан зор климатты қорғау туралы 1988 жылғы 6 желтоқсандағы 43/53 қаулысына, 1989 жылғы 22 желтоқсандағы 44/207 қаулысына және 1991 жылғы 19 желтоқсандағы 46/169 қаулысына сүйене отырып, 1989 жылғы 22 желтоқсандағы Бас Ассамблеясының аралдар мен жағалаудағы аймақтар, әсіресе төмен орналасқан жағалаудағы аймақтарда теңіз көтерілгенде болуы мүмкін қолайсыз жағдайлар туралы 44/206 қаулысына, 1989 жылғы 19 жслтоқсандағы Бас Ассамблеяның Қуаншылыққа қарсы күресу бойынша әрекет етудің жоспарын жүзеге асыру туралы 44/172 қаулысына сүйене отырып, озон қабаттарын қорғау туралы 1985 жылғы Вена конвенциясына және озон қабаттарын бұзатын заттар туралы 1987 жылғы Монреаль хаттамасына, оның 1990 жылғы 29 маусымдағы өзгертілген және толық-тырылған нұсқасына сүйене отырып, 1990 жылғы 7 қарашада Дүниежүзілік климаттық конференцияда қабылданған министрлердің Декларациясын қатерге ала отырып, климаттық өзгерісі бойынша көптеген мемлекеттердің іске асырып отырған аналитикалық жұмыстарының бағасын, Дүниежүзілік метеорлогиялық ұйымдардың, қоршаған орта бойынша БҰҰ Бағдарлама-сының және басқа мекемелердің, БҰҰ-ның орғандары мен ұйымдарының, сондай-ақ басқа да халықаралық және мемлекетаралық орғандардың ғылыми зерттеуінің нәтижелерін алмасу және зерттеулерді үйлестіру процесіне қосқан маңызды үлестерін сезіне отырып, климаттық өзгеру мәселелерін түсіну және шешу іс-шараларынын экологиялық, әлеуметтік және экономикалық көзқарас тұрғысынан алғанда тиімді болуы үшін тек кана соған лайықты ғылыми, технологиялық және экономикалық ізденістердің негізінде, әрі осы салада қол жеткізген жаңа нәтижелердің барысында әрдайым қайта қаралғанда іске асатынын мойындай отырып, климаттық өзгеру мәселелерін шешу бойынша сол іс-шаралардың өз экономикасының мүмкіндігіне негізделгендігін, сондай-ақ олардың басқа экономикалық мәселелерді шешуге ықпал ету қасиетін мойындай отырып, барлық буланған газдарды, олардың булану эффектісіндегі күшею рөлін есепке ала отырып, келісілген жағдайда, аймақтық деңгейде, тұтас қамтитын стратегиялық жауап қатуды шешу бағытындағы анық приоритеттер негізінде дамыған елдердің бірінші кезекте іс-шараларды кешіктірмей қабылдауы тиіс екенін мойындай отырып, климаттық өзгеру нәтижесінде қолайсыз жағдайларға айрықша сезімтал жерлер, ойпаттар мен шағын аралдағы елдер және төмен орналасқан жағалаулар, қуан және жартылай куаң аймақтар, сондай-ақ су тасқынына, қуаншылыққа, шөлге бейім жерлер мен құбылмалы таулы экожүйесі бар дамушы елдер екенін мойындай отырып, буланған газдардың бөлінуін шектеу шаралары бойынша бірқатар елдердің, нақтылай айтқанда, экономикалық негізінен қазба отынның түрлерін экспортқа шығаратын және тұтынатын өндіріс әсіресе, соған байланысты дамушы елдердің айрықша қиын жағдайын мойындай отырып, климаттың өзгеруіне сезімтал болу шаралары әлеуметтік-экономикалық дамуы бойынша жалпы комплексті шаралармен үйлестіріліп отырылуы тиіс екенін, оған қолайсыз жағдай тудырмаудың қажеттігін, қайыршылықты жойып, орнықты экономикалық өркендеуге қол жеткізу ісінде дамушы елдердің аса маңызды заңды қажеттіліктерін есепке ала отырып, барлық елдердің, әсіресе, дамушы елдердің орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуға қол жеткізуі үшін ресурстарды алуға зәру екенін, дамушы елдердің осы мақсатқа қарай бағытталуын, олардың отынды пайдалануда қажеттіліктерінің артып, жоғары тиімділікке жету мүмкіндігін және уланған газдардың бөлуіне қарсы күрестің күшейетінін, әлеуметтік және экономикалық тұрғыдан алғанда жаңа технология пайдаланудың ұтымды болатынын мойындай отырып, қазіргі және болашақ ұрпақтың мүддесі үшін климат жүйесін қорғауға белді бекем буа отырып, төмендегілер туралы келісімге келеді:

"Климаттық өзгерудін қолайсыз нәтижелері" дегеніміз климаттын өзгеруінен пайда болған физикалық орта мен биоортадағы өзгерістер; бұлар табиғи және ретгеуге болатын экожүйенің қалпына келу өзгешелігіне және құрамына, әлеуметтік-экономикалық жүйелердің қызметіне немесе адамның денсаулығы мен әл-ауқатына елеулі түрде нұсқан келтіреді.

"Климаттың өзгеруі" дегеніміз адамдардың тікелей немесе жанама түрдегі іс-әрекетінің нәтижесінде пайда болған климаттағы өзгерістер; бұлар орасан зор атмосферадағы өзгерістер, оиы салыстыруға болатын уақыт аралығындағы табиғи және антропогендік өзгерістерден байқаймыз.

"Бөліну" дегеніміз нақтылы бір уақытта, нақтылы бір аймақтың үстіне уланған газдардың төніп баруы немесе олардың атмосфераға тасталынуы.

"Буланған газдар" дегеніміз табиғи да, антропогендік жолмен де пайда болған атмосферадағы газ тәрізді құрамалар, олар инфрақызыл сәулені жұтады және шағылдырады.

"Экономикалық интеграцияның аймақтық ұйымы" дегеніміз тәуелсіз мемлекеттің белгілі бір аумақта құрған ұйымы; оның ауқымына осы Конвенцияның немесе хаттамаларының реттеп отырған мәселелері де енеді және ол ішкі әрекетеріне лайықты құжаттарға қол қоюға, ратификация жасауға және бекітуге немесе сол құжаттарға қосылуға өкілетті.

"Жинағыш" дегеніміз климат жүйесінің құрамы немесе құрамдастары, оларда буланған газдар шоғырланады немесе буланған газдар жиналады.

"Жұтқыш" дегеніміз атмосферадағы буланған газдардың шоғырын немесе аэрозолды, буланған газдарды сіңіріп алатын кез келген процесс, іс-әрекеттің түрі немесе механизмі.

"Шығу көздері" дегеніміз кез келген процестің немесе әрекеттің нәтижесінде буланған газдардың шоғыры немесе аэрозолдың, буланған газдардың - атмосфераға бөлініп шығуы.

Бұл Конвенцияның түпкі мақсаты және Қатысушы жақтар Конференциясы қабылдай алатын барлық құжаттардың мәні климат жүйесіне кауіпті антропогендік әсер етуге жол бермейтіндей деңгейде атмосферадағы буланған газдардың - шоғырлануын тұрақтандыратын жағдайға жету үшін Конвенцияның осыған сәйкес ережелерін орындауға қол жеткізу.

Конвенция мақсатына жету жолында, оның ережелерін іске асыруда қатысушы жақтар өз қызметіне мыналарды басшылыққа алады:

Қатысушы жақтар адамзаттың қазіргі және болашақ ұрпағының игілігі үшін әділеттік негізде және әмбеге ортақ, бірақ салаланған жауапкершілігіне және қолда бар мүмкіндігіне орай климат жүйесін қорғауы тиіс.

Қатысушы жақтар алдын-ала болжау мақсатында немесе климаттың өзгеру себебін мейлінше залалсыздандыруды және оның зиянды нәтижелерін азайтуды алдын ала ескерту шараларын жүргізу керек.

Халықаралық экономикалық жүйенің ашык және игілікті жағдайын қалыптастыруға ықпал ету үшін Қатысушы жақтар өзара қарым-қатынас жасау керек, бұл жағдай қатысушы жақтарды, әсіресе, оның ішінде дамушы елдер орнықты өсіп-өркендеуге және дамуға алып келер еді де, сөйтіп климаттың өзгеру проблемаларына олардың жауап қатуына оңтайлы мүмкіндік жасар еді.

Барлық Қатысушы жақтардын ортақ, бірақ жекелеген жауап-кершіліктерін және өзінің нақтылы ұлттық, әр аймақтық басты қажеттіліктерін ескере отырып, белгіленген мақсаттары мен даму жағдайлары;

Монреаль хаттамасымен реттелмейтін буланған газдардың антро погендік бөлінуін шектеуге, азайтуға немесе тоқтатуға әкелетін процестер мен әдістерді, технологияны беруді қоса отырып, барлық салаларда, энергетикада, тасымалдауда, ауыл шаруашылығында, орман шаруашы-лығында және қалдықтарды жоюда, оларды жасауға, қолдануға және таратуға ықпал етеді;

Климаттың өзгеру нәтижелеріне ыңғайлану мақсатында дайындық шараларын жүргізу үшін қарым-қатынас жасайды; жағалау аймақтарында, су ресурстары бойынша және ауыл шаруашылығында жұмыс жүргізу үшін, құрғақшылықтан, шөлге айналудан, су тасқынына ұшыраудан қорғау және қалпына келтіру жұмыстары бойынша тиісті кешенді жоспарлар құрады және дамытады;

Өзінің тиісті әлеуметтік-экономикалық және экологиялық саясатын жүргізуде, соған лайық шаралар қабылдауда климаттың өзгеруіне байланысты ой-пікірлерді тиісті әдістерді, мүмкіндігіне қарай ескереді мәселен, ұлттық деңгейде жасалған;

Климат жүйесімен және климаттың өзгеруімен, сондай-ақ оған жауап қатудың түрлі стратегиялық экономикалық және әлеуметтік нәтижелерімен байланысты ғылыми, технологиялық, техникалық, әлеуметтік-экономикалық, заң бойынша деректерді толығымен ашық және жедел алмасуға ықпал етеді, қарым-қатынастар жасайды.

Дамыған елдерге жататын Қатысушы жақтар және II қосымша мен Қатысушы жақтар өзге Қатысушы жақтарға, әсіресе, дамушы елдердің қатарына жататындарына олардың Конвенция ережелерін орындау үшін экологиялық таза технологияны алуына және оған жіктеуіне байланысты қолдау көрсету, жеңілдету сондай-ақ қаржыландыру үшін нақтылы іс-шаралар жүргізеді.

Қоршаған табиғи орта менеджменті (басқару) жүйесіне қойылатын талаптар ҚР РИСО 14001-2000 стандарттында көрсетілген, ол Қазақстан аумағында тікелей қолданылатын халықаралық стандарт болып саналады.

Қоршаған ортаны басқаруға таратылған халықаралық стандарттар, қоршаған ортаны басқару жүйесін тиімді іс-шаралар ұйымдастыру арқылы қамтамасыз етуге арналған. Олар экологиялық және экономикалық мақсаттарға жету үшін әкімшілік басқару жүйесінің басқа элементтеріне (іс-шараларымен) тығыз байланыста болуы шарт.

ҚС ИСО 14001 бойынша қоршаған ортаны басқару жүйесінің, құру және тұрақты түрде жетілдіру моделі. Бұл стандарт, осындай қоршаған ортаны басқару жүйесіне нақтылы талаптар қоя алады. Оны географиялық, өнер және әлеуметтік жағдайларына байланысты барлық түрдегі және көлемдегі ұйымдарға (мекемелер) қолдануға болады. Адамзат қоғамы табиғаттың бір бөлігі, ол онымен үнемі байланыста болған күнде ғана тіршілік ете алады. Адамның өмірі үшін ең басты қажеттің бірі - ауа. Өйткені барлық тірі организмдер атмосфералық ауамен тыныс алады. Адам тамақсыз бес жетіге, сусыз бес кунге, ал ауасыз бес минутқа ғана шыдай алады екен. Егер адам тәулігіне 4-5 литрдей су, тамақ ішетін болса, дем алғанда 23-24 л ауа жұтады.

Дем алатын оттегінің қалай пайда болғаны туралы толық ғылыми деректер шамалы. Дегенмен оттегі бөлетін жасыл өсімдіктер жер бетінде бұдан 550-570 миллион жыл бұрын пайда болған. Бұл есімдіктер құрлыққа тез тарап, фотосинтез процесі арқылы оттегі беліп шығарады. Жалпы хайуанаттар тыныс алғанда оттегін сіңіреді де, көмірқышқыл газын бөледі. Бір заттың маңызын жете көрсету үшін халық «Ауадай өте қажет» дейді. Ендеше тірі организмдердің тіршілігі ауасыз мүмкін емес.

Атмосфераға адам, жануарлар және өсімдіктер дем алатын ауа ғана емес, сонымен бірге оған жер шарын қоршаған газды қабаты да жатады. Оның қалыңдығы 100 километрге дейін жетеді. Ауа - әр түрлі газдардың қоспасы. Оның құрамы, негізінен, азот пен оттегінен тұрады. Бұл газдар су мен жер қыртысында да бар.

Жер бетіндегі тіршілік тек ауа бар жерде ғана болады. Ауа планетаның сыртқы қабығы, ол тіршілік атаулының бәрін космостың ультракүлгін сәулелерінін, әсерінен сақтайтын өзіндік ерекшелігі бар қабат. Атмосфера төмендегідей негізгі қабаттардан тұрады. Ауанын, негізгі бөлігі (шамамен 80%) жердің теменгі тропосфера қабатында шоғырланған. Бұл қабат жер белдеулеріне байланысты 8-17 километр биіктікке дейін барады.

Жердің бетінен алыстаған сайын тропосфера қабатының температурасы әр шақырымда 6°С-ға төмендеп отырады. Одан әрі 18-20 километрлік биіктікте температураның төмендеуі тоқтап - 60-70°С көлемінде болып тұрады. Атмосфераның бұл бөлігін тропопауза деп атайды. Келесі стратосфера қабаты жердің бетінен 20-50 км биіктікте. Ауаның қалған бөлігі осы қабатта.

Жердің бетіне метеорит денелер де түсіп отырады. Мәселен, әр секунд сайын көзбен көріп бақылауға болатын 200 млн-ға дейін метеориттер ауа қабатына түсіп өртеніп жатады. Тәулігіне жер бетіне шамамен кішігірім метеориттер түседі.

Күн сәулесінен келетін жарықты да шашыратып, реттеп отыратын ауа. Егер ауа қабаты болмаса сөйлеген сөзді де, құлпырта салған құстар әнін де, ағаштың, сыбдырын, желдің ызыңын және тағы басқа дыбыстарды біз ести алмаған болар едік. Демек, бұл мәліметтер ауаның дыбысты таратушылық қасиеті бар екенін көрсетеді.

Ең негізгі маңызды қорғаныш қабаты - озон. Ол атмосфераның жоғарғы қабатында (20-50 км) күн радиациясы әсерінен түзілетіы бір түрі. Озон жерден 25 километр қашықтықта ең көп мөлшерде пайда болады. Ол атмосфераны тек 2-4 миллиметр қалыңдықпен қоршайды. Осы аз мөлшердегі қабық жер бетіндегі барлық тіршілікті космостық сәулелердің зиянды әсерлерінен толық сақтап отырады, ол ультра-күлгін сәулелерді өзіне сіңіріп қалып, жер бетіне тек шамалы мөлшерін ғана жібереді. Сондықтан оның жануарлар мен адамдарға пайдасы өте зор.

Атмосфера жердегі ауа райын белгілі бір қалыпта реттеп отырады. Атмосфера болмаса, тәулік ішінде жер бетінің температурасы шамамен 200 градусқа құбылып тұрған болар еді (күндіз 100° шамасында ыстық болса, түнде -100 градусқа дейін суықтық болар еді) .

Көпке дейін адамдар ауаның салмағы барын білмей келді. Тек XVI ғасырда ғана оның салмағы барлығы дәлелденді, Егерде бір текшеметр құрғақ ауаны теңіз деңгейіне сәйкес, 0° температурада өлшейтін болсақ, оның салмағы 1293 грамға тең болар еді. Сонда жер бетінің әрбір шаршы сантиметріне ауа шамамен 1 кг күшпен әсер етеді (дәлірек айтқанда 1033 г. ) Осы айтылған әсердің мөлшерін түсіну үшін мынадай бір құбылысты еске түсірсек жеткілікті, адамнын алақанына ауа шамамен 150 кг күшпен әсер етеді, ал адамның барлық денесіне әсері 15 тоннадан асады екен. Ауада болын жатқан түрлі құбылыстар жердін, күннен алған сәуле энергиясынын, әсерінен журіп жатады. Күн сәулесінін, әсерінің ең алдымен жердін, беті және мұхиттар жылынады, сонын, нәтижесінде ауанын, төменгі қабаты жылиды да жоғарылаған сайын онын. температурасы төмендей береді (орта есеппен әрбір 100 метрге 0, 6 градус төмендейді) .

Күн сәулесі қуатынын, әсерінен мұхит пен теңіздерден, өзен мен көлдерден тағы басқа су қоймаларынан су буға айналып отырады. Міне, осы ылғалдылықты жер шарына таратуда атмосфералық ауаның атқаратын ролі зор. Күн сәулесі қуатының арқасында бу күйінде ауаға көтерілген суды атмосфера жер шарының белгілі бір аудандарына жеткізіп, жаңбыр немесе қар күйінде жерге түсуін қамтамасыз ететін транспорт қызметін атқарады.

Адам қызметінің нәтижесінде пайда болатын тозаң мен газдардың жалпы мөлшері атмосфераның букіл массасымен салыстырғанда өте аз.

Мысалы, таза ауанын, шамамен 24 белігіне, ластанған заттың бір бөлігі келеді. Ластанған заттардың көпшілік бөлігі жер бетіне жақын үш километрлік қабатта шоғырланады. Мұндай шоғырлану әсіресе өнеркәсіпті қалаларда көп байқалады. Ауаның түрлі заттармен ластануы, бүлінуі алғашқы кезде енеркәсібі ерте дамыған Европа мен Америкада басталғаны белгілі. Ол кезде ауаны тазартуға өндірістен заводтардан және фабрикалардан шығатын улы газдар, шаңтозаңдар және тағы басқа зиянды заттарды ұстаудың тиісті, құралдарын ойлап таппаған. Соның салдарынан ауада улы қосылыстар жылдан-жылға көбейе берген. Мәселен, Англиянық кәсіпорындары құбырларынан жылына 420 миллиоы тонна шаң-тозаң, түтін, күйе, түрлі улы қосылыстар биосфераға тарап жатады. Ауа екі жолмен: табиғи жәие адамнын, іс-әрекеті нәтижесінде ластанады.

Ауанық табиғи жолмен ластануы вулкандар атқылағанда, тау жыныстарының үгітілуінен, шаңды дауылдан, орман өрттерінен болады. Ауада үнемі аэропланктондар - бактериялар (онын, ішінде ауру тудыратындары да бар), санырауқұлақтардың споралары, өсімдіктердің тозаңдары және т. б. кездеседі. Ауаның табиғи жолмен ластануы қандай дәрежеде өтсе де, атмосферадағы газдардын тепе-теңдігін буза алмайды.

Үлкен вулкандар атқылағанда шыққан түтін мен күл шоғы жер шарың қоршап, атмосфераның көптеген кеңістігін алып кеткендігі байқалған. 1883 жылы тамызда. Қаракатау (Индонезия) вулканы атқылағанда шамамен 150 миллиард тонна шаң мен кул шоғын 32 км биіктікке дейін лақтырып тастаған. 1912 жылы 6 маусымда Аляскада Қатамай вулканы атқылағанда Белоруссияның маңайын қара тунек басып кеткен, соның нәтижесінде сол жылы басқа жылдармен салыстырғанда күннің ашық сәулелі мерзімі 4-5 сағатқа кем болған. Сол сияқты 1908 жылы Тунгус метеориты түскенде де ұсақ шаңдар көтеріліп көп уақытқа дейін аспан кеңістігі күңгірт тартып тұрған.

Жер бетінде ауа үнемі қозғалыста болады. Сол арқылы бір ауданда пайда болған улы заттарды шалғай жатқан екінші аудандарға таратады.

Мәселен, Африка мен Алдыңғы Азияның шөл даласында ауаға көтерілген құм шаңның көп мөлшері Оңтүстік және Орта Европаның жеріне келіп түскен кездері болған. Канадада болған орман өртінің түтіні күшті соққан желдің екпінімен 8-13 километр биіктікте Атлант мұхиты арқылы Европа жиектеріне дейін жеткен.

Атмосфераның жоғарғы қабатындағы шаң-тозаңдар әлем кеңістігінде планетааралық тастардың ауаның тығыз қабатында жануынан және басқа космостық денелердің әр түрлі себептерден жануынан пайда болып оты-рады.

Ауаның төменгі қабатының ластануы негізгі тау жыныстары мен топырақтың беткі қабатының бұзылуынан да болады. Мәселен, жерден 10 км биіктікке дейінгі шаң-тозаңның болуы, тек жерден көтерілген заттар. Тіпті керек десеңіз жауыннан кейін бір текше сантиметр ауаның құрамында 30 мыңға жуық шаң-тозан болса, ал құрғақ күндері оның саны 100 мыңнан аса кетеді. Қей уақытта құрғақ желдің өзі жердің беткі қабатынан миллион тоннаға жақын топырақтың үсақ бөлшектерін ауаға көтеріп әкетеді. Көптеген шаң-тозаң ауаға вулкандар атқылағанда қосылып отырады. Кейде олар 50 км биік-тікте бірнеше жыл ауаның жоғарғы қабаттарында қалып қояды.

Адам қызметінің нәтижесінде ауаны ластау атмосфера үшін, ең қауіпті. Оларға өндіріс, транспорт және тұрмыс қалдықтары жатады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.