Екі етістіктен біріккен күрделі етістіктер

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ . . . 3

I ЕКІ ЕТІСТІКТЕН БІРІККЕН КҮРДЕЛІ ЕТІСТІКТЕР . . . 5

1. 1 Мүмкіндікті білдіретін күрделі етістіктер (Yeterlilik fiilleri) . . . 161. 2 Тездікті білдіретін күрделі етістіктер (Tezlik fiilleri) . . . 171. 3 Қимылдың созылыңқылығын білдіретін күрделі етістіктер (Süreklilik fiilleri) . . . 191. 4 Жүзеге аспай қалған іс-әрекетті білдіретін күрделі етістіктер (Yaklaşma fiilleri) . . . 201. 5 Қалау мәнді күрделі етістіктер (İsteklendirme fiilleri) . . . 23

II КӨМЕКШІ ЕТІСТІКТЕРДІҢ ЖӘРДЕМІМЕН ЖАСАЛҒАН КҮРДЕЛІ ЕТІСТІКТЕР . . . 25

2. 1 Ет (etmek) көмекші етістігінің жәрдемімен жасалған күрделі етістіктер . . . 282. 2 Бол (olmak) көмекші етістігінің жәрдемімен жасалған күрделі етістіктер . . . 332. 3 Қыл (kılmak) көмекші етістігінің жәрдемімен жасалған күрделі етістіктер . . . 40

III ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕРГЕ АУЫСҚАН КҮРДЕЛІ ЕТІСТІКТЕР . . . 49

3. 1 Екі сыңарлы күрделі етістікті фразеологизмдер (İki öğeli kalıplaşmış birleşik fiiller) . . . 513. 2 Үш сыңарлы күрделі етістікті фразеологизмдер (Üç öğeli kalıplaşmış birleşik fiiller) . . . 523. 3 Төрт және одан да көп сыңарлы күрделі етістікті фразеологизмдер (Dört veya daha çok öğeli kalıplaşmış birleşik fiiller) . . . 53

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 54

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 57

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Жұмыс қазақ және түрік тілдеріндегі күрделі етістіктерді салыстыра сипаттауға арналған. Түбі бір түркі тектес түрік және қазақ халықтары рухани мәдениетінің арасында мызғымас терең тамырластық бары дау туғызбас ақиқат. Оны біз осы қарастырылып отырған қос тілдегі күрделі етістіктердің ұқсас болып келетіндігінен дәлелдейміз. Аталған түрік және қазақ халықтарының бірлесіп өмір сүрген X ғасырға дейінгі рухани мәдениеті ортақ болып келеді де, одан кейінгі кезеңде ара қашықтықтар алыстап, уақыт өткен сайын әр халықтың мәдени таным түсінігі арасында аса елеулі болмаса да айырмашылық пайда бола бастайды.

Қазақ және түрік тілдерде сөйлемді ұйымдастыратын негізгі тілдік құрал - етістік. Бітіру жұмысында күрделі етістік тұлғаларының ұқсастықтары мен айырмашылықтары сипатталады. Қазақ тіліндегі күрделі етістік тұлғаларының түрік тіліндегі эквиваленттері, тұлғалық және мағыналық ұқсастықтары мен жұмсалу ерекшеліктері жан-жақты сөз болады.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Аталған екі тілдегі күрделі етістік тақырыбын таңдап алуымыздың негізгі себебі - күрделі етістік формаларының молдығы, атқаратын қызметі мен беретін мағыналарының алуан түрлілігі және етістіктен жасалған тұрақты сөз тіркестерінің астарлы, ауыспалы функцияда жұмсалуы. Тақырып бітіру жұмысы деңгейінде әлі жан-жақты қарастырылмаған.

Зерттеу нысаны. Зерттеудің басты нысаны - екі тілдегі күрделі етістіктер. Қазақ тіліндегі етістіктің күрделі формаларының түрік тіліндегі тұлғалары мен қолданыстары. Қазақ және түрік тілдеріндегі күрделі етістік тұлғаларын салыстыра қарастыру үшін екі тілдегі түрлі стильдерде талданған зерттеулер мен оқулықтар және оқу құралдары негізге алынды. Оның ішінде мынадай тілдік қолданылысына назар аударылды: екі етістіктен біріккен күрделі етістіктер, көмекші етістіктердің жәрдемімен жасалған күрделі етістіктер және тұрақты тіркестерге ауысқан күрделі етістіктер.

Зерттеудің пәні. Қазақ тіліндегі күрделі етістіктердің сипаты және олардың түрік тіліндегі лексика-грамматикалық эквиваленттері.

Зерттеудің дереккөздері. Жұмысты жазу барысында қазақ және түрік тіліне қатысты түсіндірме сөздіктер және қостілді аударма сөздіктер, грамматикалық анықтағыштар, лингвистикалық зерттеу материалдары, етістік тақырыбына жазылған мақалалар, екі тілдің түрлі сипаттағы мәтіндері және айтылған ойымызды дәлелдеу, орнықтыру мақсатында көркем әдебиеттер пайдаланылды.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты қазақ тіліндегі күрделі етістіктердің аналитикалық модельдерін анықтау, түрік тілімен салыстыру, жұмсалу кезіндегі ұқсастықтары мен айырмашылықтарын айқындау болып табылады. Аталған мақсатқа сәйкес зерттеу жұмысында мынадай міндеттерді шешу көзделді:

қазақ тіліндегі күрделі етістік тұлғаларын жіктеу жөніндегі ғалымдардың пікір қайшылықтарына назар аудару және мүмкін болған жағдайда өз пікірімізді білдіру;
қазақ және түрік тілдеріндегі күрделі етістіктердің жұмсалу ерекшеліктеріне салыстыра талдау жасау, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табу;
тілдік фактілерге, күрделі етістік тұлғаларының жұмсалуына сүйеніп, жалғамалы тілдердің типологиялық ерекшеліктерін нақты мысалдармен байыту, жалпы тіл білімі теориясының дамуына бітіру жұмысы деңгейінде өз үлесімізді қосу.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен нәтижелері.

қазақ және түрік тіліндегі жалпы етістіктерге, яғни жұмысты талдау барысына қатысты лингвистикалық терминдердің бір-бірімен сәйкестігіне көңіл аудару;
күрделі етістік формаларының саны мен сапасын, құрамы мен құрылысын, тұлғалық және мағыналық ерекшеліктерін анықтау;
Қазақ және түрік тілдеріндегі күрделі етістіктердің аналитикалық қызметін айқындау және т. б. .

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар.

Қазақ және түрік тіліндегі күрделі етістіктер және олардың түрлері;
Есім негізді күрделі етістіктер мен етістік негізді күрделі етістіктер;
Көмекші етістіктердің түрлері мен атқаратын қызметі;
Күрделі етістіктердің жасалуындағы кірме сөздердің алатын орны.

Жұмыстың әдістемелік негіздері. Бітіру жұмысына тіл ғылымының түрлі зерттеулері мен жаңа бағыттағы ғылыми жұмыстары және олардың қосқан жаңалықтары негізге алынды. Қарастырылып отырған мәселеге қатысты алыс және жақын шетел ғалымдарының, әсіресе Мухаррем Ергин, Зейнеп Коркмаз, Кенан Коч, Тахсин Бангуоглу, Тахир Неджат, Лейла Карахан т. б. лингвист-түркітанушылардың, сондай-ақ отандық ғалымдардан А. Байтұрсынұлы, Қ. Жұбанов, Ы. Маманов, А. Ысқақов, М. Оразов,

С. Исаев, Н. Оралбаева т. б. еңбектерінде айтылған тұжырымдар мен ұстанымдар негізге алынады.

Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Жұмыста талқыланған мәселелер түркі тілдерінің салыстырмалы тұрғыдағы зерттеулердің қалыптасуы мен дамуына өз деңгейінде септігін тигізеді. Студенттердің курстық және ғылыми жұмыстарына қосымша материал ретінде пайдалануға болады.

Жұмыстың талқылануы мен жариялануы. Зерттеу жұмысының негізгі мазмұны мен тұжырымдары Қазақстан Рспубликасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған «Ғылым әлемі» атты үстіміздегі жылдың 20-21 сәуірінде өткен жас ғалымдар мен студенттердің халықаралық конференциясында баяндалды.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе, үш тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Тіл біліміндегі өзекті тақырыптардың бірі болып табылатын етістіктің тұлғалары бұрыннан зерттеліп келеді. Қазақ тіл білімінде оның зерттелу тарихын төл ғалымдырымыз А. Байтұрсынұлы, Қ. Жұбанов, Н. Сауранбаев, А. Ысқақов, Ы. Маманов, С. Исаев, М. Оразов, Н. Оралбаева, А. Қалыбаева ал түрік төл ғалымдырынан Мухарем Ергин, Зейнеп Коркмаз, Кенан Коч және т. б. ғалымдардың еңбектерінен көруге болады. Ғалымдардың көпшілігі сөз таптарының ішіндегі сөзге байы, күрделісі - етістік екендігін және бұл сөз табының күрделілігін лексика-семантикалық ерекшелігінен, грамматикалық категориялардың көптігінен, сөйлемде атқаратын қызметінен, туынды сөз жасау жүйесінен т. б. қасиеттерінен көруге болатынын айтқан. Өзінің көнелілігімен де ерекшеленетін бұл сөз табына талай ғалымдар анықтама беріп кеткен.

А. Байтұрсынұлы: «Етістік дегеніміз - заттардың еткен-етпеген істерін көрсететін сөздер», - деп, оның болымды, болымсыз, есімше, көсемше түрлерін атап көрсетеді [1, 23] .

И. Е. Маманов: «Етістіктер дегеніміз - заттың іс-қимыл процесін, күйін білдіретін, шаққа, жаққа, райға, етіске, болымды, болымсыз болып түрленіп, сөйлемді құрастыруда ерекше қызмет атқаратын сөз табы» [2, 21] десе, Н. Сауранбаевтың айтуынша «Етістік - қимылдың немесе қимыл түрінде өтетін түрлі процестердің атын білдіретін сөз табы»[3, 8] .

Етістік туралы анықтамалар басқа да оқулықтарда, грамматикаға арнап жазылған еңбектерде беріліп жүр. Солардың ішіндегі «Етістік - қимыл, іс-әрекеттің атауы» дегенді С. Исаев қатеге шығарды. «Етістік - қимыл, іс-әрекеттің атауын емес, нақ өзін білдіреді, ал атын етістіктің белгілі бір формасы (қимыл атауы) білдіреді», -дейді[4, 81] .

С. Исаев өзінің басқа бір мақаласында: «Етістік семантикалық жағынан тілімізде қимылды, іс-әрекетті, процесті, әр түрлі өзгеріс, құбылысты білдіретін сөздер болып табылады», - дейді[5, 76] .

Етістік - тіліміздегі сөз таптарының ішіндегі ең күрделі және ауқымы ең кең грамматикалық категория. Етістіктің күрделілігі мен қарымдылығы оның аса өрісті лексика-семантикалық сипаты мен бай лексика-грамматикалық формаларымен, синтаксистік қызметімен тығыз байланысты.

Түрік тілінде етістіктер “fiil” немесе “eylem” деп аталады. Түрік тілінде де “fiil” (етістік) сөз таптарының ішіндегі ең күрделі, ең кең грамматикалық категория. Қазақ тілінде де, түрік тілінде де етістік морфологиялық құрылымы жағынан үш топқа бөлінеді:

Түбір етістіктер (Basit fiiller)
Туынды етістіктер (Türemiş fiiller)
Күрделі етістіктер (Birleşik fiiller)

Ең алдымен түрік және қазақ тілдеріндегі күрделі етістіктерге берілген анықтамаларға тоқталайық.

Проф. Зейнеп Коркмаз күрделі етістіктер туралы былай дейді: «Күрделі етістік бір есім сөз бен көмекші етістіктің, екі түрлі етістіктің немесе бірнеше сөзбен түбір етістіктің бірігуінен пайда болып және бір ғана мағына беретін етістіктің түрлері» [6, 4] .

Ал, қазақ тілінде А. Ысқақов: «Күрделі етістіктер кемінде екі я онан да астам компоненттерден құралып сөйлеу тілінде де, жазба тілінде де бірдей қолданылатын етістіктері мен етістікті тіркестер», - деп анықтама берген. [7, 25] .

Құрамы мен құрылысы жағынан әр түрлі бола тұрса да есімді тіркестер мен етістікті тіркестердің бәрі де қазақ тіл білімінде де, түрік тілінде де категория ретінде қаралып, қазақ тілінде «күрделі етістік», түрік тілінде «birleşik fiil» деген терминмен аталып жүр. Екі тілде де күрделі етістіктер жан-жақты зерттелген деуге болады. Әрине, түрік тілі мен қазақ тілі туыстас тіл болғандықтан араларында ұқсастықтардың көп екендігі сөзсіз.

Қазіргі қазақ тілінде дәстүрлі грамматика тұрғысынан бірліктерді белгілі бір санаққа жатқызу мәселесінде шешімін толық таппаған, әлі де өзекті болып табылатын даулы мәселелер - күрделі етістіктерді жіктеуде кездеседі. Қиындық - күрделі етістіктің қалыптасуы мен оның дамуындағы заңдылықтарға байланысты болып отыр. Жоғарыда атап өткеніміздей күрделі етістік туралы түркітанушы ғалымдар мен төл ғалымдарымыз А. А. Юлдашев, Ю. Д. Джанмавов, Е. И. Коркина, А. Н. Баскаков, Э. Коджарова, И. П. Павлов, Н. Сауранбаев, А. Ысқақ, С. Исаев, Ы. Маманов, Н. Оралбаева, А. Қалыбаева, Б. Қасым, М. Эргин, Д. Аксан, Кенан Коч және т. б. түрлі пікірлер айтқан.

Ғалымдар күрделі сөздерді жай сөз тіркесінен шыққан деген пікір айтады. Бұл туралы Ахмеди Ысқақов: «күрделі сөздердің қай-қайсысы болса да әуел баста жай сөз тіркесінен шыққан. Бұлардың қалыптасуларына әрқилы синтаксистік амал-тәсілдер негіз болған»[7, 237], - дейді. Сонымен қатар автор егер тіркестегі негізгі компоненттер мағына жағынан бір-бірімен тең түскенімен, бір-бірінен жекеленбей, біртұтас мағына құраса, ондай тіркес күрделі тіркес саналатынын айтып, оған мынадай мысалдар келтіреді: алып бар, алып қайт, оқып бар, кіріп шық, т. б.

Күрделі етістік жайлы қазақ ғалымдарының пікірлері әртүрлі. Академик Н. Сауранбаев: «Бірнеше етістіктердің, я етістік пен есім сөздердің іс туралы белгілі ұғымды білдіретін тұрақты тіркесін күрделі етістік дейміз. Күрделі етістіктегі негізгі ұғымды білдіретін етістік негізгі болады да, оның келтірінді мағынада айтылып тұрған соңғы сыңары көмекші болады»[3, 202-203], - дейді.

С. Исаев та осындай пікір айтады: «Күрделі етістік деген ұғымға негізгі етістік пен көмекші (лексикалық мағынасынан айрылған) етістіктің тіркесі және етістіктің белгілі грамматикалық категориясының көрсеткіші бола алатын түрі ғана жатады деп білеміз. Негізгі етістік көбіне көсемше, есімше және рай (шартты, қалау) тұлғаларында болып, ал көмекші етістік етістіктің таза грамматикалық категориясының бірінде (рай, шақ) тұрып қолданылады да, негізгі етістікке әртүрлі грамматикалық мағына үстейді». Сонымен қатар, автордың айтуынша негізгі етістік көсемше (-а, -е, -й, -ып, -іп, -п, -ғалы, -гелі, -қалы, -келі), есімше (-ған, -ген, -қан, -кен, -атын, -етін, -йтін, -ар, -ер, -р, -мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек), шартты рай (-са, -се) тұлғаларына көмекші етістіктер және негізгі етістік түбірге -ғы, -гі, -қы, -кі қосымшаларының тәуелденген формасына кел көмекші етістігі жалғанып, бір ғана етістіктің орнына жұмсалып, күрделі етістік болады. Мысалы, кетіп қалды, бармақ болды, кеткелі жатыр, барғым келді т. б.

Ы. Мамановтың айтуы бойынша, күрделі етістік етістіктің барлық формаларымен түрленіп, ал оның құрамындағы көмекші етістіктер әртүрлі грамматикалық мағынаны білдіреді. Күрделі етістік көсемше формаларымен көмекші етістіктердің тіркесуі арқылы жасалады. Күрделі етістіктің бірінші сыңары - лексикалық мағынаға ие болады да, екінші сыңары - грамматикалық мағына үстейді. Мысалы, оқып шыққан, келе жатып, келе алмайды, т. б. Қалың сордың қайғылы елі ұлардай шулап тұр екен (М. Әуезов) . Сонымен қатар автор қазақ тіліндегі етістіктің құрамындағы кез-келген етістік көмекші етістік бола алмайтындығын айтады.

Сонымен күрделі етістік дегеніміз - бір лексикалық мағына білдіретін, ең кемі екі сыңардан жасалған, тілде жеке дербес сөздің қызметін атқаратын лексикалық бірліктер. Күрделі етістіктердің білдіретін мағынасы біртұтас қимыл ретінде қалыптасқан, бір-біріне сәйкестеніп, ыңғайласып, бір лексикалық сағына шығады. Мысалы, Ағам тұрып, шайын ішіп болды ма екен, біліп кел, деп жіберген жолдас жігіті Әлмағанбет жаңа қайтып келген (М. Әуезов) . Жақында Тәмбай мырзаның кіресімен қалаға барып қайтып едім. Бір жақсы сыбыс естіп келдім (І. Есенберлин) .

Күрделі етістіктер бір лексикалық мағынаны білдіретіндіктен, сөйлем мүшесі болуға қатысады. Мысалы, Кәлен болыс аулына қашып келген жылқышы жігіттен Еламан Райды кемемен Қазалыға жөнелтіп жібергенін есітті (Ә. Нұрпейісов) . Әзімбай жауап айтпай, үндемей тұрды да, атына мініп кетті (М. Әуезов) . Дайыр түні бойы қашқындарды алып кеткен қайықшыны тосумен болды (М. Әуезов) . Ағаның қарлығашы інісіне, Ақ қанат періште боп ұшып жеткен (М. Мақатаев) .

Етістіктің лексика-семантикалық сипатының мейлінше өрісті болатын себебі - ол семантика субъектінің іс әрекетін ғана емес, табиғат ауқымында, қоғам өмірінде ұшырасатын адамның ойы мен санасы арқасында туатын неше алуан амал, әрекет, іс, қимыл, қозғалыс, жай, күй сияқты процестерге қатысты ұғымдарды түгел қамтиды.

Етістіктің лексика-грамматикалық формаларының бай болатын себебі - ол формалар амал-әрекеттің болу мезгілін, жүзеге асу кезеңін және олардың өту сипатын, яғни бағыты, қарқыны тәрізді жайларды бағдарлатады. Бұлардың үстіне, етістіктен етістік тудыратын, есімнен етістік тудыратын семантикалық, аналитикалық тәсілдердің жүйелерін, олардың нақтылы үлгі-нұсқаларын қоссақ, етістік деп аталатын сөз табы форма жағынан орасан бай категория екені ашыла түседі. Шынында да, форма байлығы жағынан етістікке өзге бірде-бір сөз табы, солардың ішінде формасы ең бай саналатын зат есімнің өзі де тең түсе алмайды. Етістіктің лексика-семантикалық мағынасы мен формаларының байлығы оның өзіне тән әр алуан лексика-грамматикалық категорияларынан айқын көрінеді. Мысалы: етістіктің өзіне лайық сөз тудыру жүйесі, ол жүйенің неше қилы формаларымен қатар, өзіне ғана тән сөз түрлендіретін де формалары бар. Ал шақ, рай, етіс, амалдың жүзеге асу сипаты сияқты жүйе категориялар - етістік семантика жағынан ең бай формалары мазмұндары да, түрлері де өзгеше есімше, көсемше деп аталатын категориялары бар» дейді А. С. Ысқақов [7, 222-223] Қазақ тілінде морфологиялық құрылымы жағынан етістіктер жалаң етістіктер және күрделі етістіктер деп аталатын екі салаға бөлінеді.

Күрделі етістіктер қазақ тілінде өте көп қолданылатын формалардың бірі болып саналады. Күрделі етістіктер тарихи құбылыс ретінде пайда болған. О баста еркін сөз тіркесі ретінде қолданылған. Бірақ уақыт өтумен байланысты тұлғасы жағынан тұрақталып, мағынасы идиомаланып бір сөз ретінде қолданылатын болған.

Күрделі етістік сөз ретінде танылуы үшін сөзге байланысты айтылған үш шартқа толық жауап беруі керек. Олар біріншіден, мағына бірлігі, екіншіден, тұлғалық тұтастығы, үшіншіден, дыбыстық жағынан бірлігі. Бұлардың алғашқы екеуі басты жағы да үшіншісі қосалқы, қосымша анықталатын белгі болып саналады. Құрамындағы негізгі етістіктің қай көсемше формасында тұруына және оның қандай көмекші етістікпен тіркесуіне байланысты әртүрлі грамматикалық мағына білдіреді. Түрік тілінде күрделі етістіктерді Тахир Нежат Генжан үш топқа бөледі.

1. Kurallı birleşik fiiller (Қағидалы күрделі етістіктер)

2. Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller (Мағыналары тұтасқан күрделі етістіктер)

3. Deyim biçiminde öbekleşmiş birleşik fiiller (Тұрақты тіркес түріндегі күрделі етістіктер)

Kurallı birleşik fiiller (Қағидалы күрделі етістіктер) өз ішінде екі топқа бөлінеді.

а) Özel birleşik fiiller (Дербес күрделі етістіктер)

b) Yardımcı eylemlerle yapılmış birleşik fiiller (Көмекші етістік арқылы жасалған күрделі етістіктер)

Özel birleşik fiiller (Дербес күрделі етістіктер) өз ішінде беске бөлінеді:

Yeterlilik fiilleri (Мүмкіндікті білдіретін күрделі етістіктер)
Tezlik fiilleri (Тездікті білдіретін күрделі етістіктер)
Sürerlilik fiilleri (Қимылдың созылатындығын білдіретін күрделі етістіктер)
İsteklenme fiilleri (Қалау, тілек білдіретін күрделі етістіктер)
Yaklaşma fiilleri (Іске аспаған қимылды білдіретін күрделі етістіктер) [8, 310] .

Ал Таксин Бангуоғлы «Түрік тілінің грамматикасы» деген кітабында күрделі етістіктерді үшке бөліп қарастырады. Таксин Бангуоғлы -e, -i (а, е, и) көсемшелеріне аяқталған етістіктерге bilmek (білу), vermek (беру), kalmak (қалу), yazmak (жазу), görmek (көру), gelmek (келу) көмекші етістіктерінің бірігуі арқылы жасалған күрделі етістіктерді “ tasfir fiiller” (суреттеу етістіктері) деген атпен өз алдына қарастырады. [9, 488-494] . Мысалы: Bu kadar aceleye ne lüzum var Faride? Birkaç gün daha kalabilirsin. (Осыншама асығыстың керегі не Фарида? Бірнеше күн тағы қала аласың) [10, 87] . Kamran pantalonuna dikkat etmeden oradaki bir kayanın üstüne oturuverdi. (Камран шалбарына қарамай анадайдағы тастың үстіне отыра кетті) [10, 93] . Kadınlar derin derin bir birinin yüzüne bakışakaldılar. (Әйелдер ұзақ ұзақ бір- бірінің жүзіне қарасып қалды) [11, 314] . Adamlar hürriyetlerini, rahatlarını ve emniyetlerini arayagelmişlerdi. (Адамдар бостандықтарын, тыныштықтарын және сенімдерін іздеп келген еді) [11, 314] . Abdullah son otobüsü kaçırayazdı. (Абдуллаһ соңғы автобустан қалып қоя жаздады) [12, 18] .

Мухаррем Эргин өзінің «Түрік тілі грамматикасы» атты еңбегінде күрделі етістіктерді жеке бөліп көрсетеді. Күрделі етістіктерді екі топқа бөліп бірінші топқа есімдер мен етістіктердің тіркесуі арқылы жасалған күрделі етістіктерді, екінші топқа етістіктер мен етістіктердің бірігуі арқылы жасалған күрделі етістіктерді жатқызған.

Бірінші топқа: etmek (ету), olmak (болу), bulunmak (болу), yapmak (жасау) сияқты көмекші етістіктердің зат есімдерге немесе есімшелерге тіркесуі арқылы жасалған күрделі етістіктер [13, 365] . Мысалы: Dünyada en acıdığım, alay ettiğim insanlar nişanlı kızlardı. (Дүниеде ең жаным ашитын, мазақ ететін адамдарым, айттырылған қыздар еді) [10, 158] . Beni bahçesinde, çınar ve dut ağaçlarının gölgesinde kabul etti. (Мені бақшасында, шынар және тұт ағаштарының көлеңкесінде қабылдады) [12, 121] . Hatice hanıma mektubu çabuk göndermesini rica ettim. (Қадиша ханымға хатты тез жіберуін өтіндім) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.