Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 8
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ТЕХНИКО.ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ ... 10
1.1 Алматы облысының рекреациялық орталықтары және «Санатория Көктем» Акционерлік қоғамының қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
1.2 Ұйымның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 16
1.3 Кәсіпорынның техникалық.экономикалық көрсеткіштерін талдау ... ... . 19
2 КӘСІПОРЫННЫҢ БУКХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСТЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23
2.1 Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы. Бухгалтерлік баланстың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.2 Бухгалтерлік баланстың құрамы мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... . 25
2.3 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау .. 30
2.4 Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
динамикасын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.5 Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3 ТУРИСТІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Алматы облысының туристік инфрақұрылымын дамыту ... ... ... ... 51
3.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту жолдары мен қаржылық басқаруды жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 64
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ТЕХНИКО.ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ ... 10
1.1 Алматы облысының рекреациялық орталықтары және «Санатория Көктем» Акционерлік қоғамының қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
1.2 Ұйымның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 16
1.3 Кәсіпорынның техникалық.экономикалық көрсеткіштерін талдау ... ... . 19
2 КӘСІПОРЫННЫҢ БУКХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСТЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23
2.1 Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы. Бухгалтерлік баланстың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.2 Бухгалтерлік баланстың құрамы мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... . 25
2.3 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау .. 30
2.4 Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
динамикасын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.5 Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3 ТУРИСТІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Алматы облысының туристік инфрақұрылымын дамыту ... ... ... ... 51
3.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту жолдары мен қаржылық басқаруды жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 64
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты орын алады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржы-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсеге жарамды өнімдерін өңдіруге, оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, біріші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезеңінде бухгалтерлік есепке жуктелетін міндеттемелер қай кездегіден болмасын күрделі, ауқымды болып отыр. Өйткені қазіргі қоғамдық дамудың жаңа кезеңінде өндіріс құрал –жабдықтарының мемлекеттік меншіктен ұжымдық және жеке меншіктерге ауысуы кең етек алуда. Осыған орай қазіргі кезде мемлекет, субъекті және жеке тұлғалар арасындағы экономикалық және қоғамдық қарым-қатынастар саясаты
жүргізілуде.
Техника және ғылымда үлкен өзгерістер болып жатқанда, біздің ғасырымызда жүйелі есеп беретін нақты және дамыған экономикалық ақпаратсыз шаруашылық субъектісінің күрделі экономикалық механизмімен басқару мүмкін емес. Есеп басқару жүйесінде басты орын алады. Ол өндірістің регионалды процесін, тарату және қайта таратуды көрсетеді, кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайды, оның қызметін жоспарлау үшін негіз болып табылады.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсеге жарамды өнімдерін өңдіруге, оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, біріші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезеңінде бухгалтерлік есепке жуктелетін міндеттемелер қай кездегіден болмасын күрделі, ауқымды болып отыр. Өйткені қазіргі қоғамдық дамудың жаңа кезеңінде өндіріс құрал –жабдықтарының мемлекеттік меншіктен ұжымдық және жеке меншіктерге ауысуы кең етек алуда. Осыған орай қазіргі кезде мемлекет, субъекті және жеке тұлғалар арасындағы экономикалық және қоғамдық қарым-қатынастар саясаты
жүргізілуде.
Техника және ғылымда үлкен өзгерістер болып жатқанда, біздің ғасырымызда жүйелі есеп беретін нақты және дамыған экономикалық ақпаратсыз шаруашылық субъектісінің күрделі экономикалық механизмімен басқару мүмкін емес. Есеп басқару жүйесінде басты орын алады. Ол өндірістің регионалды процесін, тарату және қайта таратуды көрсетеді, кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайды, оның қызметін жоспарлау үшін негіз болып табылады.
1. Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет- http://kk.wikipedia.org
2. 2007 жылғы 28 ақпан №329-II Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Заңы
3. Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары
4. № 2 Ұлттық қаржылық есептілік стандарты
5. Типовой план счетов бухгалтерского учета. Утв. приказом Министра финансов РК от 18.08.2007 г. № 438
6. Ержанов М.С., Ержанова С. “Есеп саясаты” - Алматы, 2004
7. Акционерлік қоғам Жарғысы
8. Толпаков Ж.С. «Бухгалтерлік есеп». Қарағанды 2009
9. Кеулімжаев Қ.К., Әксібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ғ. “Қаржылық есеп” оқу құралы, Алматы, Экономика, 2001
10. Радостовец В.К., Радостовец В.В. Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии: Изд. 3. доп и переработ.- Алматы: Центраудит- Казахстан, 2002.-587 с.
11. Баймұхановa С.Б. «Бухгалтерлік есеп», Алматы-2005
12. Қ.К. Кеулімжанов , З.Әжібаева, Құдайбергенов.Н. “Бухгалтерлік есеп принциптері” Оқу құралы. Алматы 2003
13. Назарова В. Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов - Алматы: Каржы- Каражат, 2003.-172 с.
14. Максимова В.Ф.Микроэкономика.Учебник.-М.,Соминтэк,1996.-328с.
15. Просветов Г.И. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Задачи и решения. - М.: Издательство РДЛ, 2005. – 597 с.
16. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности: Учебн. пособие. /К.Ш. Дюсембаев, С.К. Егембердиева, З.К. Дюсембаева./ - Алматы: «Каржы-каражат», 1998. -- 512 с.
17. Лашун Л.Г. Бухучет на практике, Центральный дом бухгалтера - Алматы 2005.-132 с.
18. Безруких П.С., Палий В.Ф. Бухгалтерский учет: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2001. – 654 с.
19. Әбдіманапов Ә. «Бухгалтерлік және қаржылық есеп принцптері», Алматы-2006
20. Алматы облысы әкімінің ресми сайты - http://www.zhetysu-gov.kz/content-view-105.html
21. «Қазақстан Республикасының туристік индустриясының перспективалы бағыттарын дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған бағдарлама
22. Қазақстан Респубилкасының электрондық үкіметі - http://www.egov.kz
2. 2007 жылғы 28 ақпан №329-II Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Заңы
3. Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары
4. № 2 Ұлттық қаржылық есептілік стандарты
5. Типовой план счетов бухгалтерского учета. Утв. приказом Министра финансов РК от 18.08.2007 г. № 438
6. Ержанов М.С., Ержанова С. “Есеп саясаты” - Алматы, 2004
7. Акционерлік қоғам Жарғысы
8. Толпаков Ж.С. «Бухгалтерлік есеп». Қарағанды 2009
9. Кеулімжаев Қ.К., Әксібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ғ. “Қаржылық есеп” оқу құралы, Алматы, Экономика, 2001
10. Радостовец В.К., Радостовец В.В. Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии: Изд. 3. доп и переработ.- Алматы: Центраудит- Казахстан, 2002.-587 с.
11. Баймұхановa С.Б. «Бухгалтерлік есеп», Алматы-2005
12. Қ.К. Кеулімжанов , З.Әжібаева, Құдайбергенов.Н. “Бухгалтерлік есеп принциптері” Оқу құралы. Алматы 2003
13. Назарова В. Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов - Алматы: Каржы- Каражат, 2003.-172 с.
14. Максимова В.Ф.Микроэкономика.Учебник.-М.,Соминтэк,1996.-328с.
15. Просветов Г.И. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Задачи и решения. - М.: Издательство РДЛ, 2005. – 597 с.
16. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности: Учебн. пособие. /К.Ш. Дюсембаев, С.К. Егембердиева, З.К. Дюсембаева./ - Алматы: «Каржы-каражат», 1998. -- 512 с.
17. Лашун Л.Г. Бухучет на практике, Центральный дом бухгалтера - Алматы 2005.-132 с.
18. Безруких П.С., Палий В.Ф. Бухгалтерский учет: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2001. – 654 с.
19. Әбдіманапов Ә. «Бухгалтерлік және қаржылық есеп принцптері», Алматы-2006
20. Алматы облысы әкімінің ресми сайты - http://www.zhetysu-gov.kz/content-view-105.html
21. «Қазақстан Республикасының туристік индустриясының перспективалы бағыттарын дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған бағдарлама
22. Қазақстан Респубилкасының электрондық үкіметі - http://www.egov.kz
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе ----------------------------------- ------------------------------
--------------------- 8
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ТЕХНИКО-ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ --- 10
1.1 Алматы облысының рекреациялық орталықтары және Санатория Көктем
Акционерлік қоғамының қызметтері------------------------- -------------------
----- 10
1.2 Ұйымның есеп саясаты ----------------------------------- ---------------
------------ 16
1.3 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық көрсеткіштерін талдау---------
19
2. КӘСІПОРЫННЫҢ БУКХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК
БАЛАНСТЫ ТАЛДАУ----------------------------- ----- 23
2.1 Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы. Бухгалтерлік баланстың
түрлері----------------------------------- ----------------------------------
------------------ 23
2.2 Бухгалтерлік баланстың құрамы мен мазмұны -----------------------------
25
2.3 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау -- 30
2.4 Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
динамикасын талдау ----------------------------------- ---------------
-------------- 35
5. Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау -------------------------------
----- 46
3 ТУРИСТІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК
ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Алматы облысының туристік инфрақұрылымын дамыту ----------------
51
3.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту жолдары мен қаржылық басқаруды
жетілдіру----------------------------------- --------------------------------
- 55
Қорытынды ----------------------------------- -------------------------------
-------------- 62
Қолданылған әдебиеттер тізімі ----------------------------------- -----------
------- 64
Қосымшалар ----------------------------------- ------------------------------
----------- 65
Кіріспе
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты орын алады. Ол
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау
үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс
процесін шынайы көрсетіп береді. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі
бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржы-шаруашылық
қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында бекітілген
жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған
ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның
нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары
шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға,
ысырапты жоюға, бәсеге жарамды өнімдерін өңдіруге, оның сапасын көтеруге,
өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда,
кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да
ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте
бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, біріші кезекте,
бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін
жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін
бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін,
нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезеңінде бухгалтерлік
есепке жуктелетін міндеттемелер қай кездегіден болмасын күрделі, ауқымды
болып отыр. Өйткені қазіргі қоғамдық дамудың жаңа кезеңінде өндіріс құрал
–жабдықтарының мемлекеттік меншіктен ұжымдық және жеке меншіктерге ауысуы
кең етек алуда. Осыған орай қазіргі кезде мемлекет, субъекті және жеке
тұлғалар арасындағы экономикалық және қоғамдық қарым-қатынастар саясаты
жүргізілуде.
Техника және ғылымда үлкен өзгерістер болып жатқанда, біздің
ғасырымызда жүйелі есеп беретін нақты және дамыған экономикалық ақпаратсыз
шаруашылық субъектісінің күрделі экономикалық механизмімен басқару мүмкін
емес. Есеп басқару жүйесінде басты орын алады. Ол өндірістің регионалды
процесін, тарату және қайта таратуды көрсетеді, кәсіпорынның қаржылық
жағдайын сипаттайды, оның қызметін жоспарлау үшін негіз болып табылады.
Кәсіпорында еліміз соңғы нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты
бухгалтерлік есептің әдістемесі және тәжірбиесі түбегейлі өзгерген.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың
шаруашылқты жүргізуші субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып,
олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуге мол
мүмкіншілік ашты. Атап айтқанда, ішкі және сыртқы нарықта білікті серікті
таңдауға қол жетті, өйткені болашақта бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі
көбінесе осыған байланысты болады. Кәсіпорындар бұрынғыдай емес қазір
контрагенттерді (жабдықтаушы, сатып алушы, мердігер, банк және тағы
басқалары) өзі таңдап алады. Басқаша сөзбен айтқанда, шаруашылықты
жүргізуші субъектілердің қызметінің жетістіктері басқару деңгейіне,
қабылданған шешімдердің объективтілігі, нақтылығы, шұғылдығы мен ғылыми
негізделуіне тікелей тәуелді.
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстары мен өзіне қабылдаған
міндеттемелері туралы ақпаратарды қаржылық жағдай жөніндегі қорытынды есеп
нысанында пайдаланушыларға ұдайы тапсырып отыру – бухгалтерлік есептің
негізгі мақсаты бірі болып табылады. Мұндай қорытынды есеп баланс деп
аталады. Ол активтердің, меншікті капиталдың, ақша қаражаттарының жағдайын
бір мерзімге көрсетеді. Қаржылық жағдай кәсіпорынның активтері және оның
құралу көздерінің нақты барын айтады.
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорынның бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілігі туралы мағлұмат беру, оны ұғыну,
талдау жүргізу және талдау зерттеуіндегі дағдыларды меңгеруге көмектесу
болып табылады. Бұл болашақ жас мамандарға талдау жұмысын біліктілікпен
жургізуге, кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері мен нарықтық
тұрақтылығы туралы дұрыс, ғылыми негізделген баға мен қорытынды беруге
көмектеседі.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ТЕХНИКО-ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ
1.1 Алматы облысының рекреациялық орталықтары және Санатория Көктем
Акционерлік қоғамының қызметтері
Мен дипломдық алдындағы тәжірбиені Санатория Көктем
Акционерлік қоғамында өткізгендіктен дипломдық жұмыс осы ұйым
материалдарына негізделіп жазылды.
Алматы облысы — республиканың оңтүстік-шығыс бөлігіңде орналасқан. Жер
аумағы 224,0 мың ш.ш (шаршы шақырым), яғни Қазақстан Республикасы аумағының
9%-дан аса бөлігін алып жатыр. Тұрғын халқы — 1562 мың адам, олардың
орналасу тығыздығы — 1 ш.ш-ға 7 адамнан.
Батыстан шығысқа қарай — 700 ш., оңтүстіктен солтүстікке қарай 500 ш-ға
созылып жатыр.
Алматы облысының аумағы солтүстігіңде Балқаш көлі арқылы Сарыарқаның
оңтүстік сілемдерімен (Шолақ, Қызылсаяқ, Қоскеліншек, Қызылтас, Қараүңгір,
т.б.), солтүстік-шығысында Тарбағатай жотасымен, Барлық, Майлы тауларымен
(Алакөл қазаншұңқырымен бөлінген), шығысыңда Жетісу (Жоңғар) қақпасы арқылы
Қытаймен, оңтүстік-шығысында солтүстік Тянь-Шаньның Кетпен (Ұзынқара)
жотасымен және Күнгей Алатауымен, оңтүстігінде Іле, Теріскей Алатауларымен
жөне оңтүстік-батысыңда Шу-Іле тауларының Жетіжол және Кіндіктас
тауларымен, батысында Жусандала үстірті арқылы Шу-Іле тауларының Айтау,
т.б. аласа тауларымен тауаралық аңғарларымен шектеседі. Солтүстік-батысыңда
Балқаш көлі арқылы Бетпақдаланың қиыршықтасты шөлді-шөлейтті өңіріне
ұласады.
Облыстың табиғаты мен жер бедері алуан түрлі.
Облыс аумағы геологиялық тұрғыдан қарағанда каледондық және герциндік
қатпар кешеңдерінен тұрады. Каледон қатпарлығы Тянь-Шаньның солтүстік
бөліктерінде көтерілген (Іле Алатауы, Кетпен, Теріскей Алатауы), Жетісу
Алатауы түгелімен дерлік герцин тау қатпарлығында көтерілген. Облыстың
жазық өңірлері (Балқаш маңы, Іле жөне Алакөл ойыстары) альпі қатпарлығында
пайда болса, Жетісу, Іле, Күнгей Алатаулары альпілік қатпарлықта
көтерілген.
Кен байлықтарынан облыс жерінде полиметалл (Текелі), вольфрам (Бұғыты),
молибден кентасының едәуір қоры, фарфор тастары (Қапшағай), барит, бентонит
сазы (Ақсу, Алакөл аудандары), отқа төзімді балшық, кварц құмы, гипс, тас
көмір, қоңыр көмір (Ойқарағай, Қолжат), шымтезек, тұз кен орындары және
минералды жер-асты сулары бар.
Алматы облысының климаты, негізінен, континенттік. Қысы қоңыржай салқын.
Қаңтар айындағы орташа температура солтүстік бөлігінде — 10—16°С,
оңтүстігінде — 4—9°С. Жазы ыстық және қуаң. Шілде айының орташа
температурасы солтүстігіңде — 25°С, оңтүстігіңде — 27°С. Бұл жазық
өңірлерде жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 110—250 мм. Облыс жеріңде
жауын-шашын, негізінен, көктем мен жаз айының басыңда жауады.
Алматы облысының өзендер тобы Балқаш — Алакөл тұйық алабында жатыр және
жер беті ағын суына тапшы келеді. Олар қар, мұздық суларымен қоректенеді.
Ең ірі өзендері: Іле, Қаратал, Ақсу, Шелек, Шарын, Лепсі, Тентек, Жаманты,
Ырғайлы, Түрген, Есік, Шілікті, Бүйен. Ал ірі көлдері: Балқаш, Алакөл,
Сасықкөл, Ұялы, Жалаңашкөл.
Облыстың топырақ және өсімдік жамылғылары тік белдемдікке байланысты
қалыптасқан. Жазық бөлігінде шөддің де, даланың да қоңыр топырағы тараған.
Онда жусан, өлеңшөп, сораң, сексеуіл, көктемде эфемер өсімдіктері басым
тараған. Балқаш, Алакөл көлдерінің батпақты жағалауында, Іле өзенінің
аңғары мен атырауында қамыс, құрақ өседі. Тау етегінде сұр және боз, қызыл
қоңыр, тау беткейлері мен таулы үстірттерде таулы даланың қызыл қоңыр және
қара топырақтары қалыптасқан.
Рекреация (латынның геегеаііо — қалпына келтіру) — еңбек етіп
шаршағаннан кейін тынығу арқылы адамның күш-қуатын қалпына келтіру. Біз осы
Алматы облысының рекреациялық орталықтары туралы сөз қозғамақпыз.
Арасан (монғол тілінде аршан — бұлақ) суы — емдеуге қолданылатын жылы
жерасты су көздері.
Арасан суы температурасына қарай: жылы немесе субтермальді (20—37°С),
термалды (37—42°С), ыстық немесе гипертермалды (42°С-тан жоғары) болып
бөлінеді. Су жер қыртысының тереңіңдегі жоғары температуралы тау
жыныстарының арасынан өткен кезде ысып, тек-тоникалық жарықтар арқылы жер
бетіне шығады.
Арасан сулары, негізінен, жанартаулы жерлерде, артезиан алаптарында және
тектоникалық қозғалмалы аймақтарда пайда болады. Арасан сулары химиялық
құрамына және шипалы қасиеттеріне қарай көмірқышқыл газды, күкіртсутекті,
құрамында темір, марганец, мыс, алюминий, органикалық заттар болатын сулар,
бромды, иодты, радонды және кремнийлі сулар болып бірнеше топқа бөлінеді.
Организмге тигізетін әсеріне қарай арасан суын пайдалану жолы да әртүрлі.
Құрамында әртүрлі тұздар ерітіндісі аз және орташа арасан сулары асқазан
ауруларын емдеу үшін және ішуге (Аяққалқан, Құрам), ал тұз ерітіндісі көп
сулар сүйек, буын, жүйке жүйесі мен қан тамырлары сырқаттарын (Алма-арасан,
Қапал-арасан, Жаркент-арасан, т.б. минералды сулары) емдеуге пайдаланылады.
Адам денсаулығы үшін курорт-санаторийлер, соның ішіңде баль-
неотерапиялық емдеу басты рөл атқарады. Бальнеотерапия — табиғи және
жасанды минералды сулар арқылы, ағзаның функционалдык бұзылуын қайта
қалпына келтіретін емдеу-сауықтыру әдісі.
Алматы облысы табиғи рекреациялық ресурстарға өте бай, туризмнің
әртүрлерін дамытуға қолайлы аймақ. Облыс аумағында бірнеше рекреациялық
орталықтар бар.
1. Алма-арасан — республикалық дәрежедегі бальнеологиялық санаторий.
Іле Алатауының солтүстік баурайыңда, теңіз деңгейінен 1850 м биіктікте,
Алматыдан оңтүстікке қарай 26 ш.ш жерде орналасқан Мұндағы минералды
жылы судың шипалы қасиеті 14 ғасырдан белгілі. Санаторий 1931 жылы ашылған.
Оның айналасы — шыршалы орман, ауасы дем алуға жеңіл, жыл бойы жұмыс
істейді. Орташа ауа температурасы қаңтарда — 4°С, шіддеде — 15 °С, жауын-
шашын мөлшері 900 мм. Емге аз минералданған кремнийлі, гидро-карбонат-
сульфатты натрийлі су, сондай-ақ, климаттық факторлар (таза ауа, әсем
табиғат), физиотерапия, массаж, т.б. пайдаланады.
Алма-арасан санаторийінде жүйке жүйесі, әйел аурулары, аяқ-қол, буын,
тері жөне асқазан аурулары емделеді.
Алма-арасан минералды су — Қарасай ауданы аумағындағы жер-асты суы.
Қүрамы мен емдік қасиеті бойынша кремнийлі-термалды суларға жатады. Диорит
жыныстарындағы жарықшалардан шығатын су көздерінің тәулік шығымы 48 м.Суда
күкіртті сутек иісі бар, бұлақтарының ернеуі сульфат бактериялардың ақ
түсті колонияларымен көмкерілген. Судың температурасы 33—38°С, минералдығы
0,3 гл, химиялық құрамы сульфатты-гидро карбонатты натрийлі, оның кремний
диоксиді (40—75 мгл), фтор (3,6—6 мгл), күкіртті сутек (0,8 мгл), радон
(9-13 эман) сияқты биологиялық активті құраушылары бар.
2. Жаркент-арасан — 1967 жылы ашылған республикалық маңызы бар
бальнеологиялық санаторий. Сарыөзек теміржол бекетінен 170 ш.ш, Жаркент
қаласынан 40 ш.ш жерде Жетісу (Жоңғар) Алатауының табиғаты әсем шатқалында,
теңіз деңгейінен 1100 м биікгікте, Боро-худзур (Бурақожыр) өзенінің
аңғарыңда орналасқан.
Климаты: қысы жұмсақ, жазы қоңыржай. Ауаның орташа температурасы
қаңтарда — 5°С, шілдеде — 26° С. Жауын-шашынның орташа мөлшері 700 мм.
Минерадды судың температурасы — 36°С, минералдылығы — 1,13 гл.
Санаторийдің негізгі емі — құрамында радоны бар хлорсульфат натрийлі
минералды су. Қан айналу, жүйке жүйесі, аяқ-қол, буын, тері және әйел
ауруларын емдейді. Климаттық факторлар (таудың шипалы таза ауасы, өсімдігі,
табиғат ландшафтысы) кеңінен пайдаланылады, физиотерапия, инемен емдеу,
емдік дене шынықтыру қолданылады.
3. Керімағаш, Кермеағаш — шипалы сумен емдейтін бальнеологиялық санаторий.
Жаркент қаласынан 40 ш.ш қашықтықта, Іле өзенінің аңғарында орналасқан.
Климаты — континентгік. Жазы — ыстық, күзі — жылы әрі ұзақ, қысы — қоңыржай
суық. 1990 жылдан жұмыс істейді. Мұнда тыныс алу органдары, ас қорыту, қан
айналу, жүйке жүйелері, қимыл-қозғалыс мүшелері, тері, несеп жолдары және
әйел ауруларын емдейді. Ем ретінде әлсіз минералданған, сілтілігі аз,
сульфат-хлоридті, натрий-кремнийлі, құрамы фторға бай гипертермалды су
пайдаланылады. Дем алушыларға минералды суы бар ванна, бассейні бар душ,
физиотерапиялық ем, массаж, т.б. қызметтер көрсетіледі.
4. Қапал-арасан — бальнеологиялық санаторий. Молалы теміржол бекетінен 110
ш жерде, Ақсу ауданындағы Бүйен өзенін бөліп тұрған Қаракүнгей және
Баянжүрек тауларының аралығыңда, теңіз деңгейінен 975 м биіктікте,
Таддықорған қаласынан 100 ш.ш қашықтықта орналасқан. Қапал минералды
қайнарларының емдік қасиетін 1840 жылы М. Светаев, 1868 жьшы И.
Соболевский, 1951 жылы А. Алғазин зерттеген. Қапал-арасанның адам ағзасына
шипалылығы 1848 жылы белгілі болған. Арасан суының орташа температурасы —
35° С. Қазір мұнда жүрек-қан тамыр жүйесі, асқазан, тері, буын, бүйрек,
бауыр және ас қорыту органдарының, несеп жолдарының кеселдерін, әйел
ауруларын емдейді. Ол үшін табиғи минералды, хлорлы-сульфат-натрийлі
термалды су көздері пайдаланылады. Сондай-ақ, санаторийде бальнеологиялық
және физиотерапия бөлімдері, арнаулы ванналар мен шипалы балшық, т.б.
кабинеттер жұмыс істейді. Қапал-арасан санаторийі емделіп, тынығуға
қолайлы, климаты қоңыржай, қалыпты белдемде орналасқан.
Қапал—арасан минералды су — Таддықорған қаласынан 83 ш.ш, Қапал-
арасанның солтүстік шығысында (35 ш.ш), Арасан ауылының маңында орналасқан.
Минералды су — Арасан интрузиялық массивке қарасты биотитті граниттердің
жарықшақтана тілгіленген белдеміне шоғырланған. Минералды су дебиті 1,5—7,4
лс, минералдығы 0,57— 0,59 гл, химиялық құрылымы хлоридті-сульфатты-
натрийлі суға жатады. Су құрамында өте аз мөлшерде ортакремнийлі қышқыл,
фтор, радон кездеседі. Судың орташа температурасы 33—45°С, шипалық
қасиеттері мол.
5. Каменское плато — өкпе ауруына шалдыққандарды таудың таза
ауасымен және қымызбен емдейтін санаторий. Іле Алатауының беткейінде,
Алматы қаласынан 10 ш қашықтықта теңіз деңгейінен 1360 м биіктікте
орналасқан. Жаз айларының орташа температурасы — 18,1—
20°С, қыста 2,7—4,4°С, құрғақ, ең суық айы — желтоқсан (-24,5°С).
Каменское плато санаторийіндегі негізгі ем: қымыз, климаттық факторлар
(тау бөктерлеріндегі шыршалы орман, шипалы таза ауа, сұлу табиғат), сондай-
ақ, физиотерапия, гелиотерапия тәсілдері қолданылады. Санаторийде өкпеге
операция да жасайды.
6. Қаратал - 1980 жылы ашылған санаторий-профилакторий. Алғаш рет пионер
лагері ретінде жұмыс істеген. Мұнда буын, ревматизм, тыныс жолы, аллергия
және ішкі органдар ауруларын емдейді. Науқастар минерадцы ванна қабылдайды,
балшықпен және шөппен, инемен емделеді.
7. Ақсай минералды суы — Алматы қаласынан батысқа қарай 13 ш жерде,
Таусамалы ауылы маңында орналасқан шипалы су. Ол 1900— 2600 м тереңдіктегі
палеоген және неоген сулы қабаттарында таралған. Ақсай минералды суының
химиялық құрамы хлорлы-натрийлі-кальцийлі келеді. Суы арынды, орташа
температурасы — 55,5°С, минералдығы — 6,1 гл.
Құрамында бром (12,5 мгл), йод (1,34 мгл) және кремний қышқылы (52
мгл) бар. Суы, негізінен, еріген газдан, азоттан (80,5—84,0%) тұрады.
Ақсай минералды суы — аяқ-қол буындарын, асқазан-ішек, жүйке, әйел
ауруларын емдеуге қолданылады
Аяққалқан минералды суы — Іле өзенінің сол жағалауындағы палеоген, неоген
құмды қабаттарындағы тектоникалық жарылымдардан бұрғыланған ұңғымалар арылы
шығып жатқан, арыны мол шипалы су. Ол Алматы облысының Шелек ауылынан
солтүстік батысқа қарай 45 ш жерде орналасқан. Бұл шипалы су 1893 жылдан
белгілі. Суының тампературасы — 29°С, құрамы хлорлы - сульфатты-натрийлі,
минералдығы — 4,5 гл. Асқазан, ішек, қол-аяқ, бел сырқаттарын және әйел
ауруларын емдеуге пайдаланылады.
Қорам минералды суы — Іле Алатауының солтүстік беткейінде, Алматы қаласынан
шығысқа қарай 110 ш жерде орналасқан. Минералды сулардың тәуліктік өнімі
470 м3. Судың температурасы 17—20°С, минералдығы — 2,9—3,4 гл, химиялық
құрамы хлорлы-натрийлі (70%), сульфатты-кальцийлі (30%), сілтілі (рН-7,3-
8,4) келеді. Ең өнімді бұлақ көзінен (тәуліктік өнімі 300 м3) қазылған
скважинадан су 2 м биіктікке шығады. Бұл жерде асқазан ауруларын,
радикулитті, ревматизмді емдейді.
10. Қорғас минералды суы — Жетісу (Жоңғар) Алатауының оңтүстік беткейіндегі
Қорғас өзенінің шағын оң саласы — Арасан өңірі шатқалыңда орналасқан.
Минерадды су өзен арнасы мен оның екі жағасындағы граниттерден және оларды
жапқан борпылдақ жыныстардан шығады. Судың жалпы ағымы — 4-5 лсек.
Химиялық құрамы хлорлы-сульфатты-натрийлі, радиоактивті (радон 150—180
эман), сілтілі (рН-9). Судың температурасы — 37—52°С, жалпы минералдылығы —
27-0,29 гл.
11. Жаманты минералды суы — Алматы қаласынан батысқа қарай 135 ш жерде
Бесмойнақ ауылының солтүстік батысыңдағы Жаманты өзенінің аңғарыңда, теңіз
деңгейінен 1620 м биіктікте орналасқан. Жергілікті халық оны Қайнар-арасан
деп атайды. Минералды су — Жаманты өзенінің аңғарын кесіп өтетін, беті
борпылдақ шөгінді жыныстармен жабылған тектоникалық жарықтардан шығып
жатыр. Минералды судың жалпы су өнімділігі тәулігіне — 235 м3,
минералдылығы — 0,4-0,7 гл, температурасы — 18—26,3°С. Судың құрамында
сульфат, гидрокарбонат, кальций, натрий және денсаулыққа пайдалы
микроэлементтер: ортокремний қышқьшы ( 36—40 мгдм3), фтор (3,7-5,0 мгдм3)
бар. Жаманты минерадды суы — аяқ, қол, жүйке, т.б. ауруларды емдеуге
пайдаланьшады.
12. Түрген минералды суы — Іле Алатауының солтүстік беткейінде, Түрген
өзенінің бойындағы табиғаты әсем шатқалында, 1400 м биіктікте, Алматы
каласынан 80 ш және Түрген ауылынан оңтүстікке қарай 18 ш жерде орналасқан.
Минералды су карбон эффузиялары жарықшаларынан шығады. Тәуліктік өнімі —
60,5 м3, минералдылығы — 1,4 гл, су құрамы сульфатты-натрийлі- кальцийлі,
жылылығы — 26,5°С. Минералды судың жүйке ауруларын емдеуде маңызы зор.
13. Ойсаз минералды суы — Жетісу (Жоңғар) Алатауының солтүстік бөлігінде,
Текеліден солтүстік шығысқа қарай 22 ш жерде, Ойсаз өзенінің аңғарында
орналасқан. Минерадды су өте тұщы, минералдылығы — 0,15-0,50 гл шамасыңда.
Судың химиялық құрамы натрийден (90-95%), гидро-карбонаттардан немесе
сульфаттардан (30-60%) тұрады. Суда кремний қышқылы (70-85 мгл), фтор (10-
15 мгл), күкіртті сутегі (2-25 млг), радон бар. Минералды судың
температурасы жауын
суының қосылуынан 20-22°С-қа дейін төмендейді.
Көксу минералды суы — Көксу өзенінің оң жағында, Текеліден оңтүстік-шығысқа
қарай 40 ш жерде орналасқан шипалы су. Минералды су батыс (2200 м
биіктікте) және шығыс (2800 м биіктікте) деп екі топқа бөлінеді. Минералды
суы тұщы, аздаған радоны (17,6 эман), күкіртті сутек иісі бар, жылылығы
21—23°С. Минерадды судың тәуліктік өнімі 150—160 мың л.
Алакөл минералды суы — Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарының аралығында,
Алакөл ойысында орналасқан. Ұңғымадан шыққан су жер бетінен 18 м-ге дейін
көтеріледі. Судың минералдылығы — 0,4—0,8 гл. Минералды судың химиялық
құрамы хлор, сульфат, натрий, кальцийден тұрады.
Алматы облысының рекреациялық орталықтары — халықтың елауқатын
жақсартып, еңбекке араласуына, демалуына мүмкіндік туғызады. Әлі де
зерттелмей жатқан минералды су көздеріне үлкен ықыласпен көңіл бөліп,
қазақстандық ер азаматтың денінің сау болуы үшін рекреациялық орталықтарды
ашу болашақ еншісі. Мұның өзі Қазақстан, оның ішінде Алматы облысының
туризмін дамытуға өте қолайлы. Табиғаты әсем, көрікті де кең байтақ
облысымызды басқа мемлекеттерге танытудың бірден-бір жолы рекреациялық
орталықтарды өркендету болып табылады.
Көктем — бальнеологиялық санаторий. Алматы қаласынан оңтүстікке қарай 2 км
жерде, Іле Алатауының табиғаты әсем шатқалында, теңіз деңгейінен 1100 м
биіктікте орналасқан. Таза ауа мен әдемі таулы ландшафтың табиғи минерадды
сулары әртүрлі ауруларды емдеуде зор маңызға ие. Санаторийден алғаш рет
минералды су 1990 жылы 2350 м терендіктен шығарылды. Минералды судың құрамы
азот, хлор, сульфат, натрий, кремний қышқылдары мен фторға өте бай.
Минералды су әртүрлі іш ауруларын, сүйек буын, жүрек, бүйрек, бауыр, т.б
ауруларды емдеп, зат алмасудың бұзылуын қалпына келтіреді.
Сонымен қатар, бір мезгілде 350-ден астам адам емделеді. 1981 жылға
дейін Көктем санаторийі Ремизовка демалыс үйі болып аталып келген.
Таудың таза ауасы мен сұлу табиғаты, табиғи шипалы минералды суы
санаторийге келушілердің жақсы емделуі мен демалуын қамтамасыз етеді.
Қаңтар айының орташа температурасы –3,8°С, ал шілдеде 20,7°С. Жауын-
шашынның жылдық орташа мөлшері 780 мм-ге жетеді. 1990 жылы санаторий
аумағынан минералдылығы аз,гипертермальды (42 – 44°С) құрамы азотты-
сілтілі және хлорид-сульфатты натрийлі, кремний қышқылы мен фторға қаныққан
табиғи шипалы жер асты ыстық су көзі табылған. Бұл судың құрамы мен
температурасы Сарыағаш суына ұқсас болғанымен құрамы одан да күрделі,
сондықтан табылған шипалы судың адам организміне тиімді әсері жоғары.
Шипалы суды ішу арқылы ас қорыту жүйесінің ауруларын (созылмалы гастрит,
асқазаннан бөлінетін сөлдің қышқылдығының жоғары не төмен болуы), асқазан
ішек жараларын, бауыр және өт, несеп жолдарының ауруларын, бүйрекке тас
байлану, созылмалы цистит және простатитті емдейді. Сондай-ақ асқазанға
және өт жолдарына жасалған операциядан кейін осы шипалы суды ішу –
организмге өте пайдалы екені анықталған. Санаторийдің осы заманғы
құралдармен жабдықталған емдеу ғимараттарында шипалы су толтырылған 4
камералы ванналар, су асты массаж жасау, омыртқа жотасын су астында тік
бағытта созып емдеу, шипалы су құйылған бассейнде арнайы емдік жаттығулар
жасау жолға қойылған. Санаторийде функционалдық диагностика
қою, физиотерапия, инемен емдеу, микротолқындық терапия,лазермен емдеу, су-
джок терапия, сүлік қою, массаж (қолмен нүктелік, вакуумдық) жасайтын,
емдік дене шынықтыру және стоматол. кабинеттер бар. Жаз кезінде күнмен
емдеу (гелиотерапия) жолға қойылған[1].
2. Ұйымның есеп саясаты
2007 жылғы 28 ақпан №329-II Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есертілік туралы Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес есеп саясаты
ұйымның қажеттілігі және оның қызметінің ерекшілігінің нәтижесінен
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік,
бухгалтерлік есеп стандарттары және бухгалтерлік есептің типтік жоспар
шоттары заңдылығының талаптарына сәйкес бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілікті жасауды жүргізу үшін ұйыммен қабылданған тәжірбие және
тәртіпті, шарттарды, негіздерді, қағидаларды көрсетеді[2,3,4,5].
Есеп саясатын қалыптастыру үшін негіз болып шаруашылық
операциялардың, активтердің, капиталдың, міндеттемелердің, табыстардың және
шығыстардың альтернативті әдісін көруге мүмкіндік беретін қаржылық
еселтіліктің халықаралық стандарты табылады.
Есеп саясатының қалыптасуы қаржылық есептілікті жасау және бухгалтерлік
есепті жүргізу үшін сапа негізінде қабылданған және ұйым қызметі
шарттарының нәтижесі негізінде бір әдісті таңдаудан тұрады.
Сонымен есеп саясаты – бұл қаржылық есептілікті ашу және бухгалтерлік
есепті жүргізу үшін ұйыммен қабылданған әдістер жиынтығы. Жолаушыларды
тасмалдаудың бухгалтерлік қызметінің міндеті болып бухгалтерлік есепті
бухгалтерлік есеп стаендарттарына, Қазақстан Республикасының
субъектілерінің қаржылық-шаруашылық қызметінің Бас шоттар жоспары және
бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасының басқа да нормативті-
құқықтық құжаттары және де есеп саясатымен, жұмыстық есеп шоттарына сәйкес
жоғарыдағы құжаттарға қарама-қарсы келмейтін және кәсіпорын компетенциясы
шегінде жасалынған бұйрықтар, үкімдер[6].
Бухгалтерлік қызметтің мақсаты болып:
- кәсіпорынның барлық меншік түрлерінің сақтылығын қамтамасыз етілуін
бақылау;
- табыс және кірістерді максималды алуды қамтамасыз ету және
кәсіпорынның барлық құралдарын үнемді және рационалды шығындалуын бақылау;
-мемлекеттік бюджетпен, бюджеттен тыс қорлармен, кредитор және
дебиторларменөз уақытындағы есеп айрысуларды қамтамасыз ету және бақылау.
Бухгалтерлік қызмет Бас шоттар жоспaрына сәйкес екі жақты жазу
әдісімен, олармен жузеге асырылған шаруашылық операцияларын және кәсіпорын
міндеттемелерін, меншікті капиталын, активтерінің бухгалтерлік есебін
жүргізеді.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу ережелері және негізгі
қағидалары
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік ҚР Заңында қарастырылған,
мұнда көбіне бухгалтерлік есеп өзімен бірге жинақтау жүйесін қамтиды,
кәсіпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен жағдайлары туралы ақпараттарды
тіркейді, бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру ҚР заңнамасында
регламенттеледі, бухгалтерлік есептің стандартымен, сонымен қатар ұйымның
саясаттық есебімен қамтылады. Шаруашылық қызметтің есебін қамтамасыз етіп
жүргізу мақсатында сол ұйымның басшысы қамтамасыз етті:
1) Бухгалтерлік есеп жүйесін қалыптастыру;
2) Бухгалтерлік есеп жүйесін ұйымдастыру.
Есеп саясаты өзімен бірге қағидаларды, негіздерді, шарттарды,
ережелерді және тәжірибені қамтиды. ҚР-ның бухгалтерлік есеп және қаржылық
есеп беру туралы заңнамасының талабы бойынша бухгалтерлік есепті жүргізу
және қаржылық есеп беруді құрастыру ұйымға қабылдау үшін арналған, ұйымның
қажеттілігімен және қызметінің ерекшелігімен шығу. Есеп саясатты өңдеу және
келiсумен бухгалтерияның қызметкерлерi, серiктестiктiң қаржы аналитиктерi
шұғылдана алады. Бұл үрдіске қатысуға сыртқы маман-сарапшылар да қабылдана
алады. Бірақ та есеп саясатын бекiту бiрiншi жетекшiнiң мiндетi.
Бухгалтерлік есептің жүйесін функционалдауды қамтамасыз ету және құру
мақсатында мекеме басшысы жоғары бухгалтермен басқарылатын, құрылымдық
бөлімі бес маманнан тұратын бухгалтерлік қызметті құрды.
Бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне басшылық жағдай жасады, барлық
ұйымның бөлімдері мен жұмысшыларына мүлтіксіз орындау мен қамтамасыз етеді,
есепке қатысы барлар бас бухгалтердің талабы бойынша әрлеу ретімен не
көрсету үшін құжаттау есебі және мәліметтер.
1. Есептік құжаттама өз алдына бастапқы құжатты көрсетеді. Бухгалтер есеп
тіркемелері және басқа құжаттар, салық салымының және объектілердің
басты негізі, салық салымымен байланысты және де салық міндеттерін
өтеу.
2. Есептік құжаттама қағаздық немесе электрондық түрде қарастырылады және
белгілі бір мерзімге дейін сақталады, белгіленген қазіргі кодекспен әр
түрлі салық түріне және міндетті төлемге, сол құжаттамаға қатысты,
салықтық кезеңнен бастап, келесі кезеңге дейін, соның ішіне дейін
есептік құжаттама қарастырылады. Қарастырылған жағдайда, үш және төрт
тармақта қарастырылғандай.
3. Салымшылардың есептік құжаттамасы, іске асыратын келісушілермен іске
асыратын қолданушылар уақыт мерзімінің біткеніне қарай сақталады,
қазіргі кодекспен бекітілген салықтық кезең, келісімшарт уақыты
біткенде.
4. Есептік құжаттама, активтердің құнын растайды, сонымен қатар
жіберілген (алынған) қаржылық лизингте, уақыт мерзімінің біткеніне
қарай сақталады, қазіргі кодекспен бекітілген салықтық кезеңге, соның
ішінде амортизациялық аударымдық актив. Есептік құжаттама активтердің
құнын растайтын салық салымының амортизациялық мақсатына кірмейді,
уақыт мерзімінің біткеніне қарай сақталады, салықтық кезеңге қазіргі
кодекспен бекітілген, соның ішінде іске асырылған активтер.
5. Бастапқы құжаттар және бухгалтерлік есеп тіркемелері салық
төлеушісімен мемлекеттік және орыс тілде жүргізіледі.
6. Есептік құжаттама электрондық түрде салық төлеуші міндетті мониторинг
түрінде және салық органдарына тиісті қарау келгенде құжаттамалардың
қағаздарының көшірмелерін көрсету.
Бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне басшылық жасаулар және ұйымның
басқаруын бухгалтерлiк есептiң жүйесiнiң жұмыс жасауын қамтамасыз ету
мақсатпен бухгалтерлiк қызметтi құрды, бұл бес мамандардың бас есепшi
басшылық етiлетiн құрылымдық бөлiмшесi.
Басқару бухгалтерлiк есептiң дұрыс жүргiзуi үшiн керектi шартты жасады,
документтер есебi және мәлiметтер үшiн ресiмдеудi реттiң бiр бөлiгi және
ұсыныстағы бас есепшiнiң талаптарының есепке алу қатысы бар ұйымдары барлық
бөлiмшелер мен қызметкерлерлермен мiндеттi орындаумен қамтамасыз еттi.
Санатория Көктем бухгалтериясы қызметтік белгілері бойынша
ұйымдастырылған топтан тұрады:
- жұмысшылардың еңбек ақысы бойынша есеп айырысу есебінің тобы;
-тауарлы-материалдық қорлар есебінің тобы;
-негізгі құралдар есебінің тобы;
- бухгалтерлік есепті автоматтандыру және әдістемелеу тобы.
Санатория Көктемнің бас бухгалтері барлық жүзеге асырылған шаруашылық
операцияларды бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуін, кәсіпорынның
қаржылық жағдайы туралы оперативті ақпараттардың ұсынылуын, бухгалтерлік
есептіліктің белгіленген уақытында жасалуының бақылауын қамтамасыз етеді.
Бухгалтерлік есеп тіркеулерінде жазба үшін негіз болып шаруашылық
операциялардың іс-жүжінде жасалғанын көрсететін алғашқы құжаттар табылады.
Шаруашылық операцияларды безендіруде республикалық статистикалық және
қаржылық органдармен белгіленген алғашқы бухгалтерлік құжаттардың типтік
ішкі аралық нысандары қолданылады. Алғашқы бухгалтерлік құжаттардың типтік
ішкі аралық нысандарымен қатар Жабық акйионерлік қоғамы ұлттық компаниясы
Қазақстан темір жолы бекіткен арнайы теміржол көліктері үшін алғашқы
құжаттардың бланкілері пайдаланылады. Санатория Көктем кәсіпорнында
бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың екі нысаны қолданылады:
- есептің журнал-ордерлік нысаны;
-есептің автоматтандырылған нысаны.
Есептің автоматтандырылған нысаны прогрессивті, персоналды компьютерлер
және әр түрлі класстағы есептеуіш машиналарын пайдаланумен жузеге
асырылады.
Бухгалтерлік есептің автоматтандырылған жүйесі келесі негізгі
қызметтермен қамтамасыз етеді:
- алғашқы есептік ақпараттардың сақталуы, берілуі, дайындалуы,жиналуы;
- жоғары сенімділікпен және қысқа мерзімде кәсіпорынның қосымша
бухгалтерлік құжаттарын алу және мәліметтердің нәтижесін машинамен өңдеу;
- кәсіпорынның экономикалық роцестерін басқару үшін қажетті есептік
ақпараттарды кәсіпорындарға беру.
Санатория Көктемнің автоматтандырылған жүйесі төрт бөлімнен тұрады:
1 еңбек және еңбек ақы есебі
2 тауарлы-материалды қорлар есебі
3 негізгі құралдар есебі
4 аналитикалық және синтетикалық есеп.
1.3 Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерінің жалпы
сипаттамасы
Кәсіпорынның жалпы сипаттамасы:
Акционерлік қоғам Санатория Көктем кәсіподақтардың федерация Кеңесі
негізінде ҚР №10 п.6 -03.09.1994 жылдан бастап құрылған.
АҚ Санатория Көктем 31.05.2004 жылы Алматы облысының әділет
басқармасында қайта тіркелді, тіркеу номері № 23-1907-АО код ОКПО 30297718.
АҚ Санатория Көктем-нің құрылтайшылары болып табылады:
1. ҚР кәсіподақтардың Кеңесі - 10562 мың тенге.
2. АҚ Экибастузпромсервис –2000 мың тенге.
Негізгі қызмет түрлері: санаториялы-курорттық қызметтер, тұрғындарға
медициналық қызметтер, санаториялы-курорттық және медициналық қызмет
көрсетуге жолдамалар өткізу, қоғамдық тамақтануды ұйымдастыру, делдалдық
қызмет, ҚР-ның заңына қайшы келмейтін басқа да қызмет түрлері көрсетіледі.
АҚ Санатория Көктем-дегі бухгалтерлік қызметтің негізгі қағидалары:
Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепті жүргізу ережелері мен негізгі
қағидалары ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы 26,12,1995
г. №2732 (28.02.2007) [7]
Кәсіпорынның балансын талдап зерттеуге көшпес бұрын ең алдымен оның
технико-экономикалық көрсеткіштеріне, яғни мүлігінің және оның құралу
көздерінің жағдайына, кәсіпорынның олармен қамтамасыз етілуіне тоқтала
кеткен жөн.
Кәсіпорынның негізгі құралдарының қозғалысы туралы мәлімет
2010,2011 жылдар үшін бірінші кестеде көрсетілген.
Кесте 1- Кәсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі
(мың теңге)
Негізгі 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
құралдар атауы
Үйлер мен
ғимараттар 174662 498662 +324 2,85
Машиналар мен
жабдықтар
9091 24859 +157,7 2,73
Көлік
құралдары 445 2818 +2373 6,33
Басқадай
негізгі
құралдар 17074 38796 +217,2 2,27
Барлығы 201272 577053 375781 2,86
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай негізгі құралдар 2010 жылға
қарағанда 2011 жылы едәуір көбейіп отыр. Бұл кәсіпорынның тағы да қызметін
жүзеге асыруға қажетті негізгі құралдар сатып алынғанын көрсетеді. Негізгі
құралдар ішіндегі үлес салмағы жағынан үлкен орынды үйлер мен ғимараттар
+324 мың тенге, немесе 2,85 пайызды алып отыр. Машиналар мен жабдықтар 2,73
пайызға, көлік құралдары 6,33 пайызға, басқадай негізгі құралдар 2,27
пайызға өскен.
Жалпы алғанда, кәсіпорында негізгі құралдардың өсуі оны сатып алумен
байланысты болып отыр, яғни оларға машиналар мен жабдықтар, оның ішінде
компьютерлер, ксерокс, факс, принтерлер және тағы басқалары жатады.
Кәсіпорынның 2010 және 2011 жылдар үшін дебиторлық қарызы екінші
кестеде қарастырылған.
Кесте 2 - Кәсіпорынның дебиторлық қарыздарына көз шолу
(мың теңге)
Дебиторлық қарыздар атауы 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
АҚ “ҰҚ ҚТЖ” және АҚ
“Санатория
Көктем”еншілестерінің 1095409 448440 +3353031 4,06
арасындағы қарыздар
Жұмысшылардың қарыздары 325 3623 +3330 11,3
Басқа дебиторлық қарыздар 683 152 -531 0,22
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның дебиторлық
қарызы жал ішінде өсіп отыр, яғни еншілестер арасында 2011 жылы 4448440 мың
тенге немесе 4,06 пайызға өскен. Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың
қарыздары 2011 жылы 3653 мың тенгеге немесе 11,30 пайызға көбейген, яғни
бұл өсу есеп беруге тиісті тұлғалардың қарыздарын өтемеуімен байланысты.
2011 жылы есеп беруге тиісті тұлғалардың қарыздары 3653 мың тенгені құрап
отыр. Ал кәсіпорынның басқадай дебиторлық қарыздары 531 мың тенгеге немесе
0,22 пайызға азайғанын көрсетеді.
Жалпы алғанда кәсіпоынның дебиторлық қарызы 3355830 мың тенгеге немесе
4,06 пайызға өскен. Олардың ішінде үлкен үлес салмаққа еншілестердің
қарыздары 2010 жылы 1095409 мың тенгеге , 2011 жылы 4448440 мың тенгені
құрайды.
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық босалқылармен қамтамасыз етілуі үшінші
кестеде көрсетілген.
Кесте 3 - Кәсіпорынның тауарлы-материалдық босалқылармен қамтамасыз
етілуі
(мың теңге)
Тауарлы-матери2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
алдық
босалқылар
Материалдар 5330 47232 +41902 8,86
Барлығы 5330 47232 +41902 8,86
Үшінші кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорында материалдардың өсуі
2011 жылы 47232 мың тенгеге немесе 8,86 пайызға өскен. Материалдардың өсуі
жақсы, себебі онымен де өнім өседі. Кәсіпоынның материалдары шикізаттан
тұрады.
Кәсіпорынның 2010 және 2011 жылдар үшін кредиторлық борыштары туралы
мәлімет төртінші кестеде көрсетілген.
Кесте 4 - Кәсіпорынның кредиторлық борышына шолу
(мың теңге)
Кредиторлық 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
борыштар
Төленуге тиісті
шоттар және
вексельдер
1669 6101 +4432 365,5
Салықтар бойынша
қарыздар
3208 4196 +988 130,7
Алынған аванстар
3309 2123 -1186 64,15
Еншілес
серіктестіктерге
борыш 1258905 4845572 +3586677 384,9
Төленуге тиісті
есептелінген
шығыстар 127734 2889 -9845 22,68
Басқалары 2387 2217 -170 92,8
Барлығы 1282212 4863098 +3580886 379,2
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның кредиторлық
борышы 3580886 мың теңгеге немесе 3,9 есе көбейіп отыр. Оның ішінде
төленуге тиісті шоттар және вексельдер 4432 мың теңгеге немесе 3,6 есе өсіп
отыр. Салықтар бойынша қарызда 988 мың теңгеге немесе 1,3 есе өсіп отыр,
оның ішінде әлеуметтік салық 1500 мың теңгені, мүлік салығы 950 мың
теңгені, 1746 мың теңгені басқадай салықтар құрайды. Еншілес
серіктестіктерге борыш 3586677 мың теңгеге немесе 3,8 есе көбейген, ол бас
кәсіпорынға қаржыландыру үшін қарызын құрайды. Алынған аванстар 1186 мың
теңгеге немесе 6,4 есе азайған. Басқадай кредиторлық борыштары 170 мың
теңгеге немесе 9,2 есе азайған, яғни ол зейнетақы қоры бойынша есептесулер
және тағы басқа кредиторлық борыштарын білдіреді. Төленуге тиісті
есептелінген шығыстар 9845 мың теңгеге немесе 2,2 есе азайған, оған
кәсіпорынның еңбекақы бойынша қарыздары жатады.
Жалпы кәсіпорынның кредиторлық борыштары 3580886 мың теңгеге немесе 3,9
есе өскен. Бұл кәсіпорын үшін жақсы емес және кәсіпорының төлеуіне жататын
қарыздарының өскенін көрсетеді.
2 КӘСІПОРЫННЫҢ БУКХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК
БАЛАНСТЫ ТАЛДАУ
2.1 Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы. Бухгалтерлік баланстың
түрлері
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстар мен өзіне
қабылдаған міндеттемелері туралы ақпараттарды қаржылық жағдай жөніндегі
қорытынды есептің нысанында пайдаланушыларға ұдайы (жүйелі түрде) тапсырып
отыру – бухгалтерлік есептің негізгі мақсатының бірі болып табылады. Ондай
қорытынды есеп дәстүрлі түрде баланс деп аталады[8].
Ол активтердің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің жағдайын ақшалай
өлшеммен белгілі бір мерзімге көрсетеді. Сөйтіп, бухгалтерлік баланс дербес
есеп жүргізуші кез-келген шаруашылық жүргізуші субъектінің нақты бір уақыт
сәтіндегі қаржылық жағдайын көрсетеді.
Қаржылық жағдай деп шаруашылық жүргізуші субъектіге қатысты активтердің
нақты бары мен оларға қарама-қарсы қойылған олардың құралу көздерін
(меншікті капитал мен міндеттемелерді) түсіну керек:
Төменде бухгалтерлік баланстың схемасы келтірілді.
А =МК +М (1)
Жылдық баланс (қорытынды)- есеп беру мерзіміндегі кәсіпорынның қаржылық
жағдайы жөніндегі ақпараттар көзі болып табылады. Ол есепті жылдың аяғында
(есепті жылдан кейінгі жылдың бірінші күніне) құрылады. Есепті жылдың
аяғына ең дұрыс баланс құрудың міндетті постулаты-бухгалтерлік есепте
нәтижесін толық көрсете отырып, кәсіпорынның мүліктеріне және қаржылық
міндеттемелеріне міндетті түрде түгелдеу жүргізу.
Жылдық бухгалтерлік баланс негізінен есеп регистрлерінің, Бас кітаптың
мәліметтері негізінде құрылады.
Жойылу балансы- шаруашылық жүргізуші субъекті әртүрлі себептерге
байланысты жойылған сәтте құрылатын баланс. Жойылу балансының кәдімгі
баланстан негізгі айырмашылығы оның баптарының бағалануымен айқындалады.
Бағалу сатып- өткізу бағасы бойынша жүзеге асырылады, көп жағдайда
ол баланстық құнынан әлдеқайда төмен болады. Әдетте қорытынды баланста
болатын кейбір баптар, бюджеттік бөліп-таратушы Алдағы кезеңнің есебіне
жататын табыстар, Алдағы кезеңнің есебіне жататын шығыстар, Күмәнді
борыштар бойынша резервтер, Болашақ төлемдердің резерві баптары жойылу
балансында тіпті болмауы мүмкін. Басқа жағынан қарағанда жойылу балансында
бұрын болмаған баптар пайда болуы мүмкін, мысалы, фирма бағасы (гудвилл).
Кәсіпорынның меншікті капиталы жойылу балансында кейде жеке баптар бойынша
көрсетілмейді. Себебі жойылу кезеңнің басында кәсіпорынның меншікті
капиталы арнайы ашылған жою шотына аударылады. Бұл шотта мүліктік
баптарды бағалудағы айырмашылық, сонымен бірге жоюға байланысты шығыстар
көрсетіледі. Шоттың қалдық сомасы (сальдосы) жойылу балансының активінде
немесе пассивінде көрсетіледі.
Брутто баланс- реттеуші баптар енгізілетін баланс.
Реттеуші баптарға негізгі құралдардың тозуы, материалдық емес активтердің
амортизациясы және тағы басқалары жатады.
Нетто баланс (немесе тазаланған баланс)- реттеуші баптар
алынып тасталынған баланс. Оны кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасау
кезінде пайдалану ыңғайлырақ. Бұндай баланстың мәліметтері кәсіпорынның
қарамағындағы шаруашылық қаржыларының нақты сомасын сипаттайды.
Бөлуші баланс- кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесін өз алдына
дербес кәсіпорын ретінде бөліп шығарған сәтте немесе кәсіпорында бір-
бірінен тәуелсіз бірнеше кәсіпорындарға бөліп жіберген кезде құрылады.
Ішкі баланс (мейлінше егжей- тегжейлі)- қаржылық талдау
жасау, жоспарлау, басқару және кәсіпорын мен оның филиалдарының, құрылымдық
бөлімдерінің шаруашылық қызметіне бақылау жасау үшін пайдаланылады.
Сыртқы баланс сыртқы пайдаланушылар үшін құрылады. Сыртқы
пайдаланушылар үшін ең алдымен басты ақпарат көзі болып табылады. Ондай
баланстың мазмұны құрылымы және сыртқы пайдаланушыларға тапсырылу тәртібі
заңмен, шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясатымен,
пайдаланушылардың талабымен айқындалады. Баланс салық органдарына, қор
биржаларына тапсырылады, бұқаралық ақпарат құралдарына, арнайы
анықтамаларда басылады.
Қазақстан Р еспубликасының нарықтық қатынастарға өтуіне
байланысты шоғырландырылған (консалидацияланған) баланстың ролі артып отыр.
Ірі компаниялар салық төлеуде тиімдірек экономикалық қол жеткізу үшін
немесе басқадай мақсаттармен еншілес кәсіпорындар құрады. Инвестор олардың
бірінің акцияларын сатып ала отырып, барлық кәсіпорындар туралы түсінікті
ақпараттар алғысы келеді.
Шоғырландырылған (консалидацияланған) қаржылық қорытынды есепті
құрудың негізгі мақсаты- бас кәсіпорын мен еншілес кәсіпорындардың қызметін
бірегей шаруашылық ұйым ретінде көрсету. Бухгалтерлік есептің 13
Шоғырландырылған қаржылық қорытынды есеп еншілес серіктестерге салынған
инвестициялар есебі деп аталатын ұлттық стандартына сәйкес
шоғырландырылған қаржылық қорытыгды есеп дегеніміз- бір серіктестіктің
қорытынды есебі ретінде тапсырылған топтың жекелеген қаржылық қорытынды
есептері.
Шоғырландырылған (консалидацияланған) қаржылық қорытынды есепті
дайындау кезінде негізгі серіктестік пен оның еншілес серіктестіктерінің
қаржылық қорытынды есептері активтер, міндеттемелер, меншікті капитал,
табыстар және шығыстар туралы мәліметтерді қосу арқылы баптар және жолдар
бойынша бірігеді. Бірқатар операциялар бойынша қайта есептеуді болдырмау
мақсатында алып тастау (жою) әдісі қолданылады. Шоғырландырылған қаржылық
қорытынды есептерде топ жөніндегі қаржылық ақпараттарды бірегей ұйымдар
туралы ақпараттар ретінде көрсету үшін одан төмендегі көрсеткіштер алынып
тасталынады:
- негізгі серіктестіктің еншілес серіктестіктердің әрқайсысына салынған
инвестицияларының баланстық құны және негізгі серіктестіктің әрқайсысының
меншікті капиталындағы үлесі;
- негізгі және еншілес серіктестіктер арасындағы өзара есеп айрысулар
бойынша шоттардағы сальдо (қалдық).
- табыстар, шығыстар және девидендтер бойынша ішкі топтық операцияла
сондай-ақ осы операциялардың нәтижесінде пайда болатын іске асырылған
(жұмсалынбаған) табыс немесе зиян, орны толтырылмайтын зияндардан басқа[9].
2.2 Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны
Өзінің құрылымы бойынша бухгалтерлік баланс жиынтығы әр уақытта
тең болатын екі қатар сандар болып табылады. Бұл тепе-теңдік баланстың
маңызды белгісі болып табылады.
Екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың сол жақ бөлігінде
субъектінің активтері (экономикалық ресурстары) көрсетіледі. Осы активтерге
қатысты әр түрлі тұлғалардың талаптары пассивтер деп аталады. Пассивтер
екі түрге бөлінеді:
1. Міндеттемелер, яғни кредиторлардың талаптары (басқаша айтқанда,
субъектінің иесінен кез келген тұлғаның талаптары);
2. Кәсіпорын иелерінің капиталы, яғни кәсіпорын иелерінің талаптары[10]
Егер кәсіпорынның барлық активтері оның иелерінің немесе
кредиторлардың тарапынан талап етілетін болса және де осы талаптардың жалпы
сомасы талап етілген активтердің құнынан аспайтын болса, онда ол актив пен
пассивтің теңдігін көрсетеді. Бұл бухгалтерлік есептің екі жақтылық
қағидасынан формальді түрде туындайтын негізгі бухгалтерлік теңдеу:
Активтер = Міндеттемелер + Капитал.
Бухгалтерлік есептің барлық процедуралары осы теңдіктен
туындайды. Төменде екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың
қысқартылған үлгісі (нысаны ) келтірілді.
Кесте 5 - Бухгалтерлік баланс
(мың теңге)
Активтер Есепті Есепті Меншікті капиталЕсепті Есепті
кезеңнің кезеңнің және кезеңнің кезеңнің
басына аяғына міндеттемелер басына аяғына
1 2 3 4 5 6
1Ұзақ мерзімді 1Меншікті
активтер капитал
Негізгі Жарғылық қор
құралдар:
Бастапқы құны Қосымша төленген
328039 579843 капитал 134581
Жинақталған 126767 14748 Бөлінбеген табыс-6358 101720
тозу құны
Қалдық құн 201272 565095
Аяқталмаған 11958 11958
құрылыс
Жиынтығы 201272 565095 Жиынтығы 84858 101720
ағымдағы 2Ұзақ мерзімді
активтер міндеттемелер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ----------------------------------- ------------------------------
--------------------- 8
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ТЕХНИКО-ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ --- 10
1.1 Алматы облысының рекреациялық орталықтары және Санатория Көктем
Акционерлік қоғамының қызметтері------------------------- -------------------
----- 10
1.2 Ұйымның есеп саясаты ----------------------------------- ---------------
------------ 16
1.3 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық көрсеткіштерін талдау---------
19
2. КӘСІПОРЫННЫҢ БУКХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК
БАЛАНСТЫ ТАЛДАУ----------------------------- ----- 23
2.1 Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы. Бухгалтерлік баланстың
түрлері----------------------------------- ----------------------------------
------------------ 23
2.2 Бухгалтерлік баланстың құрамы мен мазмұны -----------------------------
25
2.3 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау -- 30
2.4 Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
динамикасын талдау ----------------------------------- ---------------
-------------- 35
5. Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау -------------------------------
----- 46
3 ТУРИСТІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫ ЖӘНЕ КӘСІПОРЫННЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК
ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Алматы облысының туристік инфрақұрылымын дамыту ----------------
51
3.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту жолдары мен қаржылық басқаруды
жетілдіру----------------------------------- --------------------------------
- 55
Қорытынды ----------------------------------- -------------------------------
-------------- 62
Қолданылған әдебиеттер тізімі ----------------------------------- -----------
------- 64
Қосымшалар ----------------------------------- ------------------------------
----------- 65
Кіріспе
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты орын алады. Ол
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау
үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс
процесін шынайы көрсетіп береді. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі
бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржы-шаруашылық
қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында бекітілген
жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған
ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның
нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары
шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға,
ысырапты жоюға, бәсеге жарамды өнімдерін өңдіруге, оның сапасын көтеруге,
өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда,
кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да
ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте
бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, біріші кезекте,
бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін
жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін
бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін,
нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезеңінде бухгалтерлік
есепке жуктелетін міндеттемелер қай кездегіден болмасын күрделі, ауқымды
болып отыр. Өйткені қазіргі қоғамдық дамудың жаңа кезеңінде өндіріс құрал
–жабдықтарының мемлекеттік меншіктен ұжымдық және жеке меншіктерге ауысуы
кең етек алуда. Осыған орай қазіргі кезде мемлекет, субъекті және жеке
тұлғалар арасындағы экономикалық және қоғамдық қарым-қатынастар саясаты
жүргізілуде.
Техника және ғылымда үлкен өзгерістер болып жатқанда, біздің
ғасырымызда жүйелі есеп беретін нақты және дамыған экономикалық ақпаратсыз
шаруашылық субъектісінің күрделі экономикалық механизмімен басқару мүмкін
емес. Есеп басқару жүйесінде басты орын алады. Ол өндірістің регионалды
процесін, тарату және қайта таратуды көрсетеді, кәсіпорынның қаржылық
жағдайын сипаттайды, оның қызметін жоспарлау үшін негіз болып табылады.
Кәсіпорында еліміз соңғы нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты
бухгалтерлік есептің әдістемесі және тәжірбиесі түбегейлі өзгерген.
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың
шаруашылқты жүргізуші субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып,
олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуге мол
мүмкіншілік ашты. Атап айтқанда, ішкі және сыртқы нарықта білікті серікті
таңдауға қол жетті, өйткені болашақта бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі
көбінесе осыған байланысты болады. Кәсіпорындар бұрынғыдай емес қазір
контрагенттерді (жабдықтаушы, сатып алушы, мердігер, банк және тағы
басқалары) өзі таңдап алады. Басқаша сөзбен айтқанда, шаруашылықты
жүргізуші субъектілердің қызметінің жетістіктері басқару деңгейіне,
қабылданған шешімдердің объективтілігі, нақтылығы, шұғылдығы мен ғылыми
негізделуіне тікелей тәуелді.
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстары мен өзіне қабылдаған
міндеттемелері туралы ақпаратарды қаржылық жағдай жөніндегі қорытынды есеп
нысанында пайдаланушыларға ұдайы тапсырып отыру – бухгалтерлік есептің
негізгі мақсаты бірі болып табылады. Мұндай қорытынды есеп баланс деп
аталады. Ол активтердің, меншікті капиталдың, ақша қаражаттарының жағдайын
бір мерзімге көрсетеді. Қаржылық жағдай кәсіпорынның активтері және оның
құралу көздерінің нақты барын айтады.
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорынның бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілігі туралы мағлұмат беру, оны ұғыну,
талдау жүргізу және талдау зерттеуіндегі дағдыларды меңгеруге көмектесу
болып табылады. Бұл болашақ жас мамандарға талдау жұмысын біліктілікпен
жургізуге, кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері мен нарықтық
тұрақтылығы туралы дұрыс, ғылыми негізделген баға мен қорытынды беруге
көмектеседі.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ТЕХНИКО-ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ
1.1 Алматы облысының рекреациялық орталықтары және Санатория Көктем
Акционерлік қоғамының қызметтері
Мен дипломдық алдындағы тәжірбиені Санатория Көктем
Акционерлік қоғамында өткізгендіктен дипломдық жұмыс осы ұйым
материалдарына негізделіп жазылды.
Алматы облысы — республиканың оңтүстік-шығыс бөлігіңде орналасқан. Жер
аумағы 224,0 мың ш.ш (шаршы шақырым), яғни Қазақстан Республикасы аумағының
9%-дан аса бөлігін алып жатыр. Тұрғын халқы — 1562 мың адам, олардың
орналасу тығыздығы — 1 ш.ш-ға 7 адамнан.
Батыстан шығысқа қарай — 700 ш., оңтүстіктен солтүстікке қарай 500 ш-ға
созылып жатыр.
Алматы облысының аумағы солтүстігіңде Балқаш көлі арқылы Сарыарқаның
оңтүстік сілемдерімен (Шолақ, Қызылсаяқ, Қоскеліншек, Қызылтас, Қараүңгір,
т.б.), солтүстік-шығысында Тарбағатай жотасымен, Барлық, Майлы тауларымен
(Алакөл қазаншұңқырымен бөлінген), шығысыңда Жетісу (Жоңғар) қақпасы арқылы
Қытаймен, оңтүстік-шығысында солтүстік Тянь-Шаньның Кетпен (Ұзынқара)
жотасымен және Күнгей Алатауымен, оңтүстігінде Іле, Теріскей Алатауларымен
жөне оңтүстік-батысыңда Шу-Іле тауларының Жетіжол және Кіндіктас
тауларымен, батысында Жусандала үстірті арқылы Шу-Іле тауларының Айтау,
т.б. аласа тауларымен тауаралық аңғарларымен шектеседі. Солтүстік-батысыңда
Балқаш көлі арқылы Бетпақдаланың қиыршықтасты шөлді-шөлейтті өңіріне
ұласады.
Облыстың табиғаты мен жер бедері алуан түрлі.
Облыс аумағы геологиялық тұрғыдан қарағанда каледондық және герциндік
қатпар кешеңдерінен тұрады. Каледон қатпарлығы Тянь-Шаньның солтүстік
бөліктерінде көтерілген (Іле Алатауы, Кетпен, Теріскей Алатауы), Жетісу
Алатауы түгелімен дерлік герцин тау қатпарлығында көтерілген. Облыстың
жазық өңірлері (Балқаш маңы, Іле жөне Алакөл ойыстары) альпі қатпарлығында
пайда болса, Жетісу, Іле, Күнгей Алатаулары альпілік қатпарлықта
көтерілген.
Кен байлықтарынан облыс жерінде полиметалл (Текелі), вольфрам (Бұғыты),
молибден кентасының едәуір қоры, фарфор тастары (Қапшағай), барит, бентонит
сазы (Ақсу, Алакөл аудандары), отқа төзімді балшық, кварц құмы, гипс, тас
көмір, қоңыр көмір (Ойқарағай, Қолжат), шымтезек, тұз кен орындары және
минералды жер-асты сулары бар.
Алматы облысының климаты, негізінен, континенттік. Қысы қоңыржай салқын.
Қаңтар айындағы орташа температура солтүстік бөлігінде — 10—16°С,
оңтүстігінде — 4—9°С. Жазы ыстық және қуаң. Шілде айының орташа
температурасы солтүстігіңде — 25°С, оңтүстігіңде — 27°С. Бұл жазық
өңірлерде жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 110—250 мм. Облыс жеріңде
жауын-шашын, негізінен, көктем мен жаз айының басыңда жауады.
Алматы облысының өзендер тобы Балқаш — Алакөл тұйық алабында жатыр және
жер беті ағын суына тапшы келеді. Олар қар, мұздық суларымен қоректенеді.
Ең ірі өзендері: Іле, Қаратал, Ақсу, Шелек, Шарын, Лепсі, Тентек, Жаманты,
Ырғайлы, Түрген, Есік, Шілікті, Бүйен. Ал ірі көлдері: Балқаш, Алакөл,
Сасықкөл, Ұялы, Жалаңашкөл.
Облыстың топырақ және өсімдік жамылғылары тік белдемдікке байланысты
қалыптасқан. Жазық бөлігінде шөддің де, даланың да қоңыр топырағы тараған.
Онда жусан, өлеңшөп, сораң, сексеуіл, көктемде эфемер өсімдіктері басым
тараған. Балқаш, Алакөл көлдерінің батпақты жағалауында, Іле өзенінің
аңғары мен атырауында қамыс, құрақ өседі. Тау етегінде сұр және боз, қызыл
қоңыр, тау беткейлері мен таулы үстірттерде таулы даланың қызыл қоңыр және
қара топырақтары қалыптасқан.
Рекреация (латынның геегеаііо — қалпына келтіру) — еңбек етіп
шаршағаннан кейін тынығу арқылы адамның күш-қуатын қалпына келтіру. Біз осы
Алматы облысының рекреациялық орталықтары туралы сөз қозғамақпыз.
Арасан (монғол тілінде аршан — бұлақ) суы — емдеуге қолданылатын жылы
жерасты су көздері.
Арасан суы температурасына қарай: жылы немесе субтермальді (20—37°С),
термалды (37—42°С), ыстық немесе гипертермалды (42°С-тан жоғары) болып
бөлінеді. Су жер қыртысының тереңіңдегі жоғары температуралы тау
жыныстарының арасынан өткен кезде ысып, тек-тоникалық жарықтар арқылы жер
бетіне шығады.
Арасан сулары, негізінен, жанартаулы жерлерде, артезиан алаптарында және
тектоникалық қозғалмалы аймақтарда пайда болады. Арасан сулары химиялық
құрамына және шипалы қасиеттеріне қарай көмірқышқыл газды, күкіртсутекті,
құрамында темір, марганец, мыс, алюминий, органикалық заттар болатын сулар,
бромды, иодты, радонды және кремнийлі сулар болып бірнеше топқа бөлінеді.
Организмге тигізетін әсеріне қарай арасан суын пайдалану жолы да әртүрлі.
Құрамында әртүрлі тұздар ерітіндісі аз және орташа арасан сулары асқазан
ауруларын емдеу үшін және ішуге (Аяққалқан, Құрам), ал тұз ерітіндісі көп
сулар сүйек, буын, жүйке жүйесі мен қан тамырлары сырқаттарын (Алма-арасан,
Қапал-арасан, Жаркент-арасан, т.б. минералды сулары) емдеуге пайдаланылады.
Адам денсаулығы үшін курорт-санаторийлер, соның ішіңде баль-
неотерапиялық емдеу басты рөл атқарады. Бальнеотерапия — табиғи және
жасанды минералды сулар арқылы, ағзаның функционалдык бұзылуын қайта
қалпына келтіретін емдеу-сауықтыру әдісі.
Алматы облысы табиғи рекреациялық ресурстарға өте бай, туризмнің
әртүрлерін дамытуға қолайлы аймақ. Облыс аумағында бірнеше рекреациялық
орталықтар бар.
1. Алма-арасан — республикалық дәрежедегі бальнеологиялық санаторий.
Іле Алатауының солтүстік баурайыңда, теңіз деңгейінен 1850 м биіктікте,
Алматыдан оңтүстікке қарай 26 ш.ш жерде орналасқан Мұндағы минералды
жылы судың шипалы қасиеті 14 ғасырдан белгілі. Санаторий 1931 жылы ашылған.
Оның айналасы — шыршалы орман, ауасы дем алуға жеңіл, жыл бойы жұмыс
істейді. Орташа ауа температурасы қаңтарда — 4°С, шіддеде — 15 °С, жауын-
шашын мөлшері 900 мм. Емге аз минералданған кремнийлі, гидро-карбонат-
сульфатты натрийлі су, сондай-ақ, климаттық факторлар (таза ауа, әсем
табиғат), физиотерапия, массаж, т.б. пайдаланады.
Алма-арасан санаторийінде жүйке жүйесі, әйел аурулары, аяқ-қол, буын,
тері жөне асқазан аурулары емделеді.
Алма-арасан минералды су — Қарасай ауданы аумағындағы жер-асты суы.
Қүрамы мен емдік қасиеті бойынша кремнийлі-термалды суларға жатады. Диорит
жыныстарындағы жарықшалардан шығатын су көздерінің тәулік шығымы 48 м.Суда
күкіртті сутек иісі бар, бұлақтарының ернеуі сульфат бактериялардың ақ
түсті колонияларымен көмкерілген. Судың температурасы 33—38°С, минералдығы
0,3 гл, химиялық құрамы сульфатты-гидро карбонатты натрийлі, оның кремний
диоксиді (40—75 мгл), фтор (3,6—6 мгл), күкіртті сутек (0,8 мгл), радон
(9-13 эман) сияқты биологиялық активті құраушылары бар.
2. Жаркент-арасан — 1967 жылы ашылған республикалық маңызы бар
бальнеологиялық санаторий. Сарыөзек теміржол бекетінен 170 ш.ш, Жаркент
қаласынан 40 ш.ш жерде Жетісу (Жоңғар) Алатауының табиғаты әсем шатқалында,
теңіз деңгейінен 1100 м биікгікте, Боро-худзур (Бурақожыр) өзенінің
аңғарыңда орналасқан.
Климаты: қысы жұмсақ, жазы қоңыржай. Ауаның орташа температурасы
қаңтарда — 5°С, шілдеде — 26° С. Жауын-шашынның орташа мөлшері 700 мм.
Минерадды судың температурасы — 36°С, минералдылығы — 1,13 гл.
Санаторийдің негізгі емі — құрамында радоны бар хлорсульфат натрийлі
минералды су. Қан айналу, жүйке жүйесі, аяқ-қол, буын, тері және әйел
ауруларын емдейді. Климаттық факторлар (таудың шипалы таза ауасы, өсімдігі,
табиғат ландшафтысы) кеңінен пайдаланылады, физиотерапия, инемен емдеу,
емдік дене шынықтыру қолданылады.
3. Керімағаш, Кермеағаш — шипалы сумен емдейтін бальнеологиялық санаторий.
Жаркент қаласынан 40 ш.ш қашықтықта, Іле өзенінің аңғарында орналасқан.
Климаты — континентгік. Жазы — ыстық, күзі — жылы әрі ұзақ, қысы — қоңыржай
суық. 1990 жылдан жұмыс істейді. Мұнда тыныс алу органдары, ас қорыту, қан
айналу, жүйке жүйелері, қимыл-қозғалыс мүшелері, тері, несеп жолдары және
әйел ауруларын емдейді. Ем ретінде әлсіз минералданған, сілтілігі аз,
сульфат-хлоридті, натрий-кремнийлі, құрамы фторға бай гипертермалды су
пайдаланылады. Дем алушыларға минералды суы бар ванна, бассейні бар душ,
физиотерапиялық ем, массаж, т.б. қызметтер көрсетіледі.
4. Қапал-арасан — бальнеологиялық санаторий. Молалы теміржол бекетінен 110
ш жерде, Ақсу ауданындағы Бүйен өзенін бөліп тұрған Қаракүнгей және
Баянжүрек тауларының аралығыңда, теңіз деңгейінен 975 м биіктікте,
Таддықорған қаласынан 100 ш.ш қашықтықта орналасқан. Қапал минералды
қайнарларының емдік қасиетін 1840 жылы М. Светаев, 1868 жьшы И.
Соболевский, 1951 жылы А. Алғазин зерттеген. Қапал-арасанның адам ағзасына
шипалылығы 1848 жылы белгілі болған. Арасан суының орташа температурасы —
35° С. Қазір мұнда жүрек-қан тамыр жүйесі, асқазан, тері, буын, бүйрек,
бауыр және ас қорыту органдарының, несеп жолдарының кеселдерін, әйел
ауруларын емдейді. Ол үшін табиғи минералды, хлорлы-сульфат-натрийлі
термалды су көздері пайдаланылады. Сондай-ақ, санаторийде бальнеологиялық
және физиотерапия бөлімдері, арнаулы ванналар мен шипалы балшық, т.б.
кабинеттер жұмыс істейді. Қапал-арасан санаторийі емделіп, тынығуға
қолайлы, климаты қоңыржай, қалыпты белдемде орналасқан.
Қапал—арасан минералды су — Таддықорған қаласынан 83 ш.ш, Қапал-
арасанның солтүстік шығысында (35 ш.ш), Арасан ауылының маңында орналасқан.
Минералды су — Арасан интрузиялық массивке қарасты биотитті граниттердің
жарықшақтана тілгіленген белдеміне шоғырланған. Минералды су дебиті 1,5—7,4
лс, минералдығы 0,57— 0,59 гл, химиялық құрылымы хлоридті-сульфатты-
натрийлі суға жатады. Су құрамында өте аз мөлшерде ортакремнийлі қышқыл,
фтор, радон кездеседі. Судың орташа температурасы 33—45°С, шипалық
қасиеттері мол.
5. Каменское плато — өкпе ауруына шалдыққандарды таудың таза
ауасымен және қымызбен емдейтін санаторий. Іле Алатауының беткейінде,
Алматы қаласынан 10 ш қашықтықта теңіз деңгейінен 1360 м биіктікте
орналасқан. Жаз айларының орташа температурасы — 18,1—
20°С, қыста 2,7—4,4°С, құрғақ, ең суық айы — желтоқсан (-24,5°С).
Каменское плато санаторийіндегі негізгі ем: қымыз, климаттық факторлар
(тау бөктерлеріндегі шыршалы орман, шипалы таза ауа, сұлу табиғат), сондай-
ақ, физиотерапия, гелиотерапия тәсілдері қолданылады. Санаторийде өкпеге
операция да жасайды.
6. Қаратал - 1980 жылы ашылған санаторий-профилакторий. Алғаш рет пионер
лагері ретінде жұмыс істеген. Мұнда буын, ревматизм, тыныс жолы, аллергия
және ішкі органдар ауруларын емдейді. Науқастар минерадцы ванна қабылдайды,
балшықпен және шөппен, инемен емделеді.
7. Ақсай минералды суы — Алматы қаласынан батысқа қарай 13 ш жерде,
Таусамалы ауылы маңында орналасқан шипалы су. Ол 1900— 2600 м тереңдіктегі
палеоген және неоген сулы қабаттарында таралған. Ақсай минералды суының
химиялық құрамы хлорлы-натрийлі-кальцийлі келеді. Суы арынды, орташа
температурасы — 55,5°С, минералдығы — 6,1 гл.
Құрамында бром (12,5 мгл), йод (1,34 мгл) және кремний қышқылы (52
мгл) бар. Суы, негізінен, еріген газдан, азоттан (80,5—84,0%) тұрады.
Ақсай минералды суы — аяқ-қол буындарын, асқазан-ішек, жүйке, әйел
ауруларын емдеуге қолданылады
Аяққалқан минералды суы — Іле өзенінің сол жағалауындағы палеоген, неоген
құмды қабаттарындағы тектоникалық жарылымдардан бұрғыланған ұңғымалар арылы
шығып жатқан, арыны мол шипалы су. Ол Алматы облысының Шелек ауылынан
солтүстік батысқа қарай 45 ш жерде орналасқан. Бұл шипалы су 1893 жылдан
белгілі. Суының тампературасы — 29°С, құрамы хлорлы - сульфатты-натрийлі,
минералдығы — 4,5 гл. Асқазан, ішек, қол-аяқ, бел сырқаттарын және әйел
ауруларын емдеуге пайдаланылады.
Қорам минералды суы — Іле Алатауының солтүстік беткейінде, Алматы қаласынан
шығысқа қарай 110 ш жерде орналасқан. Минералды сулардың тәуліктік өнімі
470 м3. Судың температурасы 17—20°С, минералдығы — 2,9—3,4 гл, химиялық
құрамы хлорлы-натрийлі (70%), сульфатты-кальцийлі (30%), сілтілі (рН-7,3-
8,4) келеді. Ең өнімді бұлақ көзінен (тәуліктік өнімі 300 м3) қазылған
скважинадан су 2 м биіктікке шығады. Бұл жерде асқазан ауруларын,
радикулитті, ревматизмді емдейді.
10. Қорғас минералды суы — Жетісу (Жоңғар) Алатауының оңтүстік беткейіндегі
Қорғас өзенінің шағын оң саласы — Арасан өңірі шатқалыңда орналасқан.
Минерадды су өзен арнасы мен оның екі жағасындағы граниттерден және оларды
жапқан борпылдақ жыныстардан шығады. Судың жалпы ағымы — 4-5 лсек.
Химиялық құрамы хлорлы-сульфатты-натрийлі, радиоактивті (радон 150—180
эман), сілтілі (рН-9). Судың температурасы — 37—52°С, жалпы минералдылығы —
27-0,29 гл.
11. Жаманты минералды суы — Алматы қаласынан батысқа қарай 135 ш жерде
Бесмойнақ ауылының солтүстік батысыңдағы Жаманты өзенінің аңғарыңда, теңіз
деңгейінен 1620 м биіктікте орналасқан. Жергілікті халық оны Қайнар-арасан
деп атайды. Минералды су — Жаманты өзенінің аңғарын кесіп өтетін, беті
борпылдақ шөгінді жыныстармен жабылған тектоникалық жарықтардан шығып
жатыр. Минералды судың жалпы су өнімділігі тәулігіне — 235 м3,
минералдылығы — 0,4-0,7 гл, температурасы — 18—26,3°С. Судың құрамында
сульфат, гидрокарбонат, кальций, натрий және денсаулыққа пайдалы
микроэлементтер: ортокремний қышқьшы ( 36—40 мгдм3), фтор (3,7-5,0 мгдм3)
бар. Жаманты минерадды суы — аяқ, қол, жүйке, т.б. ауруларды емдеуге
пайдаланьшады.
12. Түрген минералды суы — Іле Алатауының солтүстік беткейінде, Түрген
өзенінің бойындағы табиғаты әсем шатқалында, 1400 м биіктікте, Алматы
каласынан 80 ш және Түрген ауылынан оңтүстікке қарай 18 ш жерде орналасқан.
Минералды су карбон эффузиялары жарықшаларынан шығады. Тәуліктік өнімі —
60,5 м3, минералдылығы — 1,4 гл, су құрамы сульфатты-натрийлі- кальцийлі,
жылылығы — 26,5°С. Минералды судың жүйке ауруларын емдеуде маңызы зор.
13. Ойсаз минералды суы — Жетісу (Жоңғар) Алатауының солтүстік бөлігінде,
Текеліден солтүстік шығысқа қарай 22 ш жерде, Ойсаз өзенінің аңғарында
орналасқан. Минерадды су өте тұщы, минералдылығы — 0,15-0,50 гл шамасыңда.
Судың химиялық құрамы натрийден (90-95%), гидро-карбонаттардан немесе
сульфаттардан (30-60%) тұрады. Суда кремний қышқылы (70-85 мгл), фтор (10-
15 мгл), күкіртті сутегі (2-25 млг), радон бар. Минералды судың
температурасы жауын
суының қосылуынан 20-22°С-қа дейін төмендейді.
Көксу минералды суы — Көксу өзенінің оң жағында, Текеліден оңтүстік-шығысқа
қарай 40 ш жерде орналасқан шипалы су. Минералды су батыс (2200 м
биіктікте) және шығыс (2800 м биіктікте) деп екі топқа бөлінеді. Минералды
суы тұщы, аздаған радоны (17,6 эман), күкіртті сутек иісі бар, жылылығы
21—23°С. Минерадды судың тәуліктік өнімі 150—160 мың л.
Алакөл минералды суы — Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарының аралығында,
Алакөл ойысында орналасқан. Ұңғымадан шыққан су жер бетінен 18 м-ге дейін
көтеріледі. Судың минералдылығы — 0,4—0,8 гл. Минералды судың химиялық
құрамы хлор, сульфат, натрий, кальцийден тұрады.
Алматы облысының рекреациялық орталықтары — халықтың елауқатын
жақсартып, еңбекке араласуына, демалуына мүмкіндік туғызады. Әлі де
зерттелмей жатқан минералды су көздеріне үлкен ықыласпен көңіл бөліп,
қазақстандық ер азаматтың денінің сау болуы үшін рекреациялық орталықтарды
ашу болашақ еншісі. Мұның өзі Қазақстан, оның ішінде Алматы облысының
туризмін дамытуға өте қолайлы. Табиғаты әсем, көрікті де кең байтақ
облысымызды басқа мемлекеттерге танытудың бірден-бір жолы рекреациялық
орталықтарды өркендету болып табылады.
Көктем — бальнеологиялық санаторий. Алматы қаласынан оңтүстікке қарай 2 км
жерде, Іле Алатауының табиғаты әсем шатқалында, теңіз деңгейінен 1100 м
биіктікте орналасқан. Таза ауа мен әдемі таулы ландшафтың табиғи минерадды
сулары әртүрлі ауруларды емдеуде зор маңызға ие. Санаторийден алғаш рет
минералды су 1990 жылы 2350 м терендіктен шығарылды. Минералды судың құрамы
азот, хлор, сульфат, натрий, кремний қышқылдары мен фторға өте бай.
Минералды су әртүрлі іш ауруларын, сүйек буын, жүрек, бүйрек, бауыр, т.б
ауруларды емдеп, зат алмасудың бұзылуын қалпына келтіреді.
Сонымен қатар, бір мезгілде 350-ден астам адам емделеді. 1981 жылға
дейін Көктем санаторийі Ремизовка демалыс үйі болып аталып келген.
Таудың таза ауасы мен сұлу табиғаты, табиғи шипалы минералды суы
санаторийге келушілердің жақсы емделуі мен демалуын қамтамасыз етеді.
Қаңтар айының орташа температурасы –3,8°С, ал шілдеде 20,7°С. Жауын-
шашынның жылдық орташа мөлшері 780 мм-ге жетеді. 1990 жылы санаторий
аумағынан минералдылығы аз,гипертермальды (42 – 44°С) құрамы азотты-
сілтілі және хлорид-сульфатты натрийлі, кремний қышқылы мен фторға қаныққан
табиғи шипалы жер асты ыстық су көзі табылған. Бұл судың құрамы мен
температурасы Сарыағаш суына ұқсас болғанымен құрамы одан да күрделі,
сондықтан табылған шипалы судың адам организміне тиімді әсері жоғары.
Шипалы суды ішу арқылы ас қорыту жүйесінің ауруларын (созылмалы гастрит,
асқазаннан бөлінетін сөлдің қышқылдығының жоғары не төмен болуы), асқазан
ішек жараларын, бауыр және өт, несеп жолдарының ауруларын, бүйрекке тас
байлану, созылмалы цистит және простатитті емдейді. Сондай-ақ асқазанға
және өт жолдарына жасалған операциядан кейін осы шипалы суды ішу –
организмге өте пайдалы екені анықталған. Санаторийдің осы заманғы
құралдармен жабдықталған емдеу ғимараттарында шипалы су толтырылған 4
камералы ванналар, су асты массаж жасау, омыртқа жотасын су астында тік
бағытта созып емдеу, шипалы су құйылған бассейнде арнайы емдік жаттығулар
жасау жолға қойылған. Санаторийде функционалдық диагностика
қою, физиотерапия, инемен емдеу, микротолқындық терапия,лазермен емдеу, су-
джок терапия, сүлік қою, массаж (қолмен нүктелік, вакуумдық) жасайтын,
емдік дене шынықтыру және стоматол. кабинеттер бар. Жаз кезінде күнмен
емдеу (гелиотерапия) жолға қойылған[1].
2. Ұйымның есеп саясаты
2007 жылғы 28 ақпан №329-II Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есертілік туралы Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес есеп саясаты
ұйымның қажеттілігі және оның қызметінің ерекшілігінің нәтижесінен
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік,
бухгалтерлік есеп стандарттары және бухгалтерлік есептің типтік жоспар
шоттары заңдылығының талаптарына сәйкес бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілікті жасауды жүргізу үшін ұйыммен қабылданған тәжірбие және
тәртіпті, шарттарды, негіздерді, қағидаларды көрсетеді[2,3,4,5].
Есеп саясатын қалыптастыру үшін негіз болып шаруашылық
операциялардың, активтердің, капиталдың, міндеттемелердің, табыстардың және
шығыстардың альтернативті әдісін көруге мүмкіндік беретін қаржылық
еселтіліктің халықаралық стандарты табылады.
Есеп саясатының қалыптасуы қаржылық есептілікті жасау және бухгалтерлік
есепті жүргізу үшін сапа негізінде қабылданған және ұйым қызметі
шарттарының нәтижесі негізінде бір әдісті таңдаудан тұрады.
Сонымен есеп саясаты – бұл қаржылық есептілікті ашу және бухгалтерлік
есепті жүргізу үшін ұйыммен қабылданған әдістер жиынтығы. Жолаушыларды
тасмалдаудың бухгалтерлік қызметінің міндеті болып бухгалтерлік есепті
бухгалтерлік есеп стаендарттарына, Қазақстан Республикасының
субъектілерінің қаржылық-шаруашылық қызметінің Бас шоттар жоспары және
бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасының басқа да нормативті-
құқықтық құжаттары және де есеп саясатымен, жұмыстық есеп шоттарына сәйкес
жоғарыдағы құжаттарға қарама-қарсы келмейтін және кәсіпорын компетенциясы
шегінде жасалынған бұйрықтар, үкімдер[6].
Бухгалтерлік қызметтің мақсаты болып:
- кәсіпорынның барлық меншік түрлерінің сақтылығын қамтамасыз етілуін
бақылау;
- табыс және кірістерді максималды алуды қамтамасыз ету және
кәсіпорынның барлық құралдарын үнемді және рационалды шығындалуын бақылау;
-мемлекеттік бюджетпен, бюджеттен тыс қорлармен, кредитор және
дебиторларменөз уақытындағы есеп айрысуларды қамтамасыз ету және бақылау.
Бухгалтерлік қызмет Бас шоттар жоспaрына сәйкес екі жақты жазу
әдісімен, олармен жузеге асырылған шаруашылық операцияларын және кәсіпорын
міндеттемелерін, меншікті капиталын, активтерінің бухгалтерлік есебін
жүргізеді.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу ережелері және негізгі
қағидалары
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік ҚР Заңында қарастырылған,
мұнда көбіне бухгалтерлік есеп өзімен бірге жинақтау жүйесін қамтиды,
кәсіпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен жағдайлары туралы ақпараттарды
тіркейді, бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру ҚР заңнамасында
регламенттеледі, бухгалтерлік есептің стандартымен, сонымен қатар ұйымның
саясаттық есебімен қамтылады. Шаруашылық қызметтің есебін қамтамасыз етіп
жүргізу мақсатында сол ұйымның басшысы қамтамасыз етті:
1) Бухгалтерлік есеп жүйесін қалыптастыру;
2) Бухгалтерлік есеп жүйесін ұйымдастыру.
Есеп саясаты өзімен бірге қағидаларды, негіздерді, шарттарды,
ережелерді және тәжірибені қамтиды. ҚР-ның бухгалтерлік есеп және қаржылық
есеп беру туралы заңнамасының талабы бойынша бухгалтерлік есепті жүргізу
және қаржылық есеп беруді құрастыру ұйымға қабылдау үшін арналған, ұйымның
қажеттілігімен және қызметінің ерекшелігімен шығу. Есеп саясатты өңдеу және
келiсумен бухгалтерияның қызметкерлерi, серiктестiктiң қаржы аналитиктерi
шұғылдана алады. Бұл үрдіске қатысуға сыртқы маман-сарапшылар да қабылдана
алады. Бірақ та есеп саясатын бекiту бiрiншi жетекшiнiң мiндетi.
Бухгалтерлік есептің жүйесін функционалдауды қамтамасыз ету және құру
мақсатында мекеме басшысы жоғары бухгалтермен басқарылатын, құрылымдық
бөлімі бес маманнан тұратын бухгалтерлік қызметті құрды.
Бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне басшылық жағдай жасады, барлық
ұйымның бөлімдері мен жұмысшыларына мүлтіксіз орындау мен қамтамасыз етеді,
есепке қатысы барлар бас бухгалтердің талабы бойынша әрлеу ретімен не
көрсету үшін құжаттау есебі және мәліметтер.
1. Есептік құжаттама өз алдына бастапқы құжатты көрсетеді. Бухгалтер есеп
тіркемелері және басқа құжаттар, салық салымының және объектілердің
басты негізі, салық салымымен байланысты және де салық міндеттерін
өтеу.
2. Есептік құжаттама қағаздық немесе электрондық түрде қарастырылады және
белгілі бір мерзімге дейін сақталады, белгіленген қазіргі кодекспен әр
түрлі салық түріне және міндетті төлемге, сол құжаттамаға қатысты,
салықтық кезеңнен бастап, келесі кезеңге дейін, соның ішіне дейін
есептік құжаттама қарастырылады. Қарастырылған жағдайда, үш және төрт
тармақта қарастырылғандай.
3. Салымшылардың есептік құжаттамасы, іске асыратын келісушілермен іске
асыратын қолданушылар уақыт мерзімінің біткеніне қарай сақталады,
қазіргі кодекспен бекітілген салықтық кезең, келісімшарт уақыты
біткенде.
4. Есептік құжаттама, активтердің құнын растайды, сонымен қатар
жіберілген (алынған) қаржылық лизингте, уақыт мерзімінің біткеніне
қарай сақталады, қазіргі кодекспен бекітілген салықтық кезеңге, соның
ішінде амортизациялық аударымдық актив. Есептік құжаттама активтердің
құнын растайтын салық салымының амортизациялық мақсатына кірмейді,
уақыт мерзімінің біткеніне қарай сақталады, салықтық кезеңге қазіргі
кодекспен бекітілген, соның ішінде іске асырылған активтер.
5. Бастапқы құжаттар және бухгалтерлік есеп тіркемелері салық
төлеушісімен мемлекеттік және орыс тілде жүргізіледі.
6. Есептік құжаттама электрондық түрде салық төлеуші міндетті мониторинг
түрінде және салық органдарына тиісті қарау келгенде құжаттамалардың
қағаздарының көшірмелерін көрсету.
Бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне басшылық жасаулар және ұйымның
басқаруын бухгалтерлiк есептiң жүйесiнiң жұмыс жасауын қамтамасыз ету
мақсатпен бухгалтерлiк қызметтi құрды, бұл бес мамандардың бас есепшi
басшылық етiлетiн құрылымдық бөлiмшесi.
Басқару бухгалтерлiк есептiң дұрыс жүргiзуi үшiн керектi шартты жасады,
документтер есебi және мәлiметтер үшiн ресiмдеудi реттiң бiр бөлiгi және
ұсыныстағы бас есепшiнiң талаптарының есепке алу қатысы бар ұйымдары барлық
бөлiмшелер мен қызметкерлерлермен мiндеттi орындаумен қамтамасыз еттi.
Санатория Көктем бухгалтериясы қызметтік белгілері бойынша
ұйымдастырылған топтан тұрады:
- жұмысшылардың еңбек ақысы бойынша есеп айырысу есебінің тобы;
-тауарлы-материалдық қорлар есебінің тобы;
-негізгі құралдар есебінің тобы;
- бухгалтерлік есепті автоматтандыру және әдістемелеу тобы.
Санатория Көктемнің бас бухгалтері барлық жүзеге асырылған шаруашылық
операцияларды бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетілуін, кәсіпорынның
қаржылық жағдайы туралы оперативті ақпараттардың ұсынылуын, бухгалтерлік
есептіліктің белгіленген уақытында жасалуының бақылауын қамтамасыз етеді.
Бухгалтерлік есеп тіркеулерінде жазба үшін негіз болып шаруашылық
операциялардың іс-жүжінде жасалғанын көрсететін алғашқы құжаттар табылады.
Шаруашылық операцияларды безендіруде республикалық статистикалық және
қаржылық органдармен белгіленген алғашқы бухгалтерлік құжаттардың типтік
ішкі аралық нысандары қолданылады. Алғашқы бухгалтерлік құжаттардың типтік
ішкі аралық нысандарымен қатар Жабық акйионерлік қоғамы ұлттық компаниясы
Қазақстан темір жолы бекіткен арнайы теміржол көліктері үшін алғашқы
құжаттардың бланкілері пайдаланылады. Санатория Көктем кәсіпорнында
бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың екі нысаны қолданылады:
- есептің журнал-ордерлік нысаны;
-есептің автоматтандырылған нысаны.
Есептің автоматтандырылған нысаны прогрессивті, персоналды компьютерлер
және әр түрлі класстағы есептеуіш машиналарын пайдаланумен жузеге
асырылады.
Бухгалтерлік есептің автоматтандырылған жүйесі келесі негізгі
қызметтермен қамтамасыз етеді:
- алғашқы есептік ақпараттардың сақталуы, берілуі, дайындалуы,жиналуы;
- жоғары сенімділікпен және қысқа мерзімде кәсіпорынның қосымша
бухгалтерлік құжаттарын алу және мәліметтердің нәтижесін машинамен өңдеу;
- кәсіпорынның экономикалық роцестерін басқару үшін қажетті есептік
ақпараттарды кәсіпорындарға беру.
Санатория Көктемнің автоматтандырылған жүйесі төрт бөлімнен тұрады:
1 еңбек және еңбек ақы есебі
2 тауарлы-материалды қорлар есебі
3 негізгі құралдар есебі
4 аналитикалық және синтетикалық есеп.
1.3 Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерінің жалпы
сипаттамасы
Кәсіпорынның жалпы сипаттамасы:
Акционерлік қоғам Санатория Көктем кәсіподақтардың федерация Кеңесі
негізінде ҚР №10 п.6 -03.09.1994 жылдан бастап құрылған.
АҚ Санатория Көктем 31.05.2004 жылы Алматы облысының әділет
басқармасында қайта тіркелді, тіркеу номері № 23-1907-АО код ОКПО 30297718.
АҚ Санатория Көктем-нің құрылтайшылары болып табылады:
1. ҚР кәсіподақтардың Кеңесі - 10562 мың тенге.
2. АҚ Экибастузпромсервис –2000 мың тенге.
Негізгі қызмет түрлері: санаториялы-курорттық қызметтер, тұрғындарға
медициналық қызметтер, санаториялы-курорттық және медициналық қызмет
көрсетуге жолдамалар өткізу, қоғамдық тамақтануды ұйымдастыру, делдалдық
қызмет, ҚР-ның заңына қайшы келмейтін басқа да қызмет түрлері көрсетіледі.
АҚ Санатория Көктем-дегі бухгалтерлік қызметтің негізгі қағидалары:
Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепті жүргізу ережелері мен негізгі
қағидалары ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы 26,12,1995
г. №2732 (28.02.2007) [7]
Кәсіпорынның балансын талдап зерттеуге көшпес бұрын ең алдымен оның
технико-экономикалық көрсеткіштеріне, яғни мүлігінің және оның құралу
көздерінің жағдайына, кәсіпорынның олармен қамтамасыз етілуіне тоқтала
кеткен жөн.
Кәсіпорынның негізгі құралдарының қозғалысы туралы мәлімет
2010,2011 жылдар үшін бірінші кестеде көрсетілген.
Кесте 1- Кәсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі
(мың теңге)
Негізгі 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
құралдар атауы
Үйлер мен
ғимараттар 174662 498662 +324 2,85
Машиналар мен
жабдықтар
9091 24859 +157,7 2,73
Көлік
құралдары 445 2818 +2373 6,33
Басқадай
негізгі
құралдар 17074 38796 +217,2 2,27
Барлығы 201272 577053 375781 2,86
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай негізгі құралдар 2010 жылға
қарағанда 2011 жылы едәуір көбейіп отыр. Бұл кәсіпорынның тағы да қызметін
жүзеге асыруға қажетті негізгі құралдар сатып алынғанын көрсетеді. Негізгі
құралдар ішіндегі үлес салмағы жағынан үлкен орынды үйлер мен ғимараттар
+324 мың тенге, немесе 2,85 пайызды алып отыр. Машиналар мен жабдықтар 2,73
пайызға, көлік құралдары 6,33 пайызға, басқадай негізгі құралдар 2,27
пайызға өскен.
Жалпы алғанда, кәсіпорында негізгі құралдардың өсуі оны сатып алумен
байланысты болып отыр, яғни оларға машиналар мен жабдықтар, оның ішінде
компьютерлер, ксерокс, факс, принтерлер және тағы басқалары жатады.
Кәсіпорынның 2010 және 2011 жылдар үшін дебиторлық қарызы екінші
кестеде қарастырылған.
Кесте 2 - Кәсіпорынның дебиторлық қарыздарына көз шолу
(мың теңге)
Дебиторлық қарыздар атауы 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
АҚ “ҰҚ ҚТЖ” және АҚ
“Санатория
Көктем”еншілестерінің 1095409 448440 +3353031 4,06
арасындағы қарыздар
Жұмысшылардың қарыздары 325 3623 +3330 11,3
Басқа дебиторлық қарыздар 683 152 -531 0,22
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның дебиторлық
қарызы жал ішінде өсіп отыр, яғни еншілестер арасында 2011 жылы 4448440 мың
тенге немесе 4,06 пайызға өскен. Жұмыскерлер мен басқа да тұлғалардың
қарыздары 2011 жылы 3653 мың тенгеге немесе 11,30 пайызға көбейген, яғни
бұл өсу есеп беруге тиісті тұлғалардың қарыздарын өтемеуімен байланысты.
2011 жылы есеп беруге тиісті тұлғалардың қарыздары 3653 мың тенгені құрап
отыр. Ал кәсіпорынның басқадай дебиторлық қарыздары 531 мың тенгеге немесе
0,22 пайызға азайғанын көрсетеді.
Жалпы алғанда кәсіпоынның дебиторлық қарызы 3355830 мың тенгеге немесе
4,06 пайызға өскен. Олардың ішінде үлкен үлес салмаққа еншілестердің
қарыздары 2010 жылы 1095409 мың тенгеге , 2011 жылы 4448440 мың тенгені
құрайды.
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық босалқылармен қамтамасыз етілуі үшінші
кестеде көрсетілген.
Кесте 3 - Кәсіпорынның тауарлы-материалдық босалқылармен қамтамасыз
етілуі
(мың теңге)
Тауарлы-матери2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
алдық
босалқылар
Материалдар 5330 47232 +41902 8,86
Барлығы 5330 47232 +41902 8,86
Үшінші кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорында материалдардың өсуі
2011 жылы 47232 мың тенгеге немесе 8,86 пайызға өскен. Материалдардың өсуі
жақсы, себебі онымен де өнім өседі. Кәсіпоынның материалдары шикізаттан
тұрады.
Кәсіпорынның 2010 және 2011 жылдар үшін кредиторлық борыштары туралы
мәлімет төртінші кестеде көрсетілген.
Кесте 4 - Кәсіпорынның кредиторлық борышына шолу
(мың теңге)
Кредиторлық 2010 жыл 2011 жыл Ауытқу Өсу қарқыны
борыштар
Төленуге тиісті
шоттар және
вексельдер
1669 6101 +4432 365,5
Салықтар бойынша
қарыздар
3208 4196 +988 130,7
Алынған аванстар
3309 2123 -1186 64,15
Еншілес
серіктестіктерге
борыш 1258905 4845572 +3586677 384,9
Төленуге тиісті
есептелінген
шығыстар 127734 2889 -9845 22,68
Басқалары 2387 2217 -170 92,8
Барлығы 1282212 4863098 +3580886 379,2
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның кредиторлық
борышы 3580886 мың теңгеге немесе 3,9 есе көбейіп отыр. Оның ішінде
төленуге тиісті шоттар және вексельдер 4432 мың теңгеге немесе 3,6 есе өсіп
отыр. Салықтар бойынша қарызда 988 мың теңгеге немесе 1,3 есе өсіп отыр,
оның ішінде әлеуметтік салық 1500 мың теңгені, мүлік салығы 950 мың
теңгені, 1746 мың теңгені басқадай салықтар құрайды. Еншілес
серіктестіктерге борыш 3586677 мың теңгеге немесе 3,8 есе көбейген, ол бас
кәсіпорынға қаржыландыру үшін қарызын құрайды. Алынған аванстар 1186 мың
теңгеге немесе 6,4 есе азайған. Басқадай кредиторлық борыштары 170 мың
теңгеге немесе 9,2 есе азайған, яғни ол зейнетақы қоры бойынша есептесулер
және тағы басқа кредиторлық борыштарын білдіреді. Төленуге тиісті
есептелінген шығыстар 9845 мың теңгеге немесе 2,2 есе азайған, оған
кәсіпорынның еңбекақы бойынша қарыздары жатады.
Жалпы кәсіпорынның кредиторлық борыштары 3580886 мың теңгеге немесе 3,9
есе өскен. Бұл кәсіпорын үшін жақсы емес және кәсіпорының төлеуіне жататын
қарыздарының өскенін көрсетеді.
2 КӘСІПОРЫННЫҢ БУКХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БУХГАЛТЕРЛІК
БАЛАНСТЫ ТАЛДАУ
2.1 Бухгалтерлік баланс, оның ролі мен мағынасы. Бухгалтерлік баланстың
түрлері
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстар мен өзіне
қабылдаған міндеттемелері туралы ақпараттарды қаржылық жағдай жөніндегі
қорытынды есептің нысанында пайдаланушыларға ұдайы (жүйелі түрде) тапсырып
отыру – бухгалтерлік есептің негізгі мақсатының бірі болып табылады. Ондай
қорытынды есеп дәстүрлі түрде баланс деп аталады[8].
Ол активтердің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің жағдайын ақшалай
өлшеммен белгілі бір мерзімге көрсетеді. Сөйтіп, бухгалтерлік баланс дербес
есеп жүргізуші кез-келген шаруашылық жүргізуші субъектінің нақты бір уақыт
сәтіндегі қаржылық жағдайын көрсетеді.
Қаржылық жағдай деп шаруашылық жүргізуші субъектіге қатысты активтердің
нақты бары мен оларға қарама-қарсы қойылған олардың құралу көздерін
(меншікті капитал мен міндеттемелерді) түсіну керек:
Төменде бухгалтерлік баланстың схемасы келтірілді.
А =МК +М (1)
Жылдық баланс (қорытынды)- есеп беру мерзіміндегі кәсіпорынның қаржылық
жағдайы жөніндегі ақпараттар көзі болып табылады. Ол есепті жылдың аяғында
(есепті жылдан кейінгі жылдың бірінші күніне) құрылады. Есепті жылдың
аяғына ең дұрыс баланс құрудың міндетті постулаты-бухгалтерлік есепте
нәтижесін толық көрсете отырып, кәсіпорынның мүліктеріне және қаржылық
міндеттемелеріне міндетті түрде түгелдеу жүргізу.
Жылдық бухгалтерлік баланс негізінен есеп регистрлерінің, Бас кітаптың
мәліметтері негізінде құрылады.
Жойылу балансы- шаруашылық жүргізуші субъекті әртүрлі себептерге
байланысты жойылған сәтте құрылатын баланс. Жойылу балансының кәдімгі
баланстан негізгі айырмашылығы оның баптарының бағалануымен айқындалады.
Бағалу сатып- өткізу бағасы бойынша жүзеге асырылады, көп жағдайда
ол баланстық құнынан әлдеқайда төмен болады. Әдетте қорытынды баланста
болатын кейбір баптар, бюджеттік бөліп-таратушы Алдағы кезеңнің есебіне
жататын табыстар, Алдағы кезеңнің есебіне жататын шығыстар, Күмәнді
борыштар бойынша резервтер, Болашақ төлемдердің резерві баптары жойылу
балансында тіпті болмауы мүмкін. Басқа жағынан қарағанда жойылу балансында
бұрын болмаған баптар пайда болуы мүмкін, мысалы, фирма бағасы (гудвилл).
Кәсіпорынның меншікті капиталы жойылу балансында кейде жеке баптар бойынша
көрсетілмейді. Себебі жойылу кезеңнің басында кәсіпорынның меншікті
капиталы арнайы ашылған жою шотына аударылады. Бұл шотта мүліктік
баптарды бағалудағы айырмашылық, сонымен бірге жоюға байланысты шығыстар
көрсетіледі. Шоттың қалдық сомасы (сальдосы) жойылу балансының активінде
немесе пассивінде көрсетіледі.
Брутто баланс- реттеуші баптар енгізілетін баланс.
Реттеуші баптарға негізгі құралдардың тозуы, материалдық емес активтердің
амортизациясы және тағы басқалары жатады.
Нетто баланс (немесе тазаланған баланс)- реттеуші баптар
алынып тасталынған баланс. Оны кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасау
кезінде пайдалану ыңғайлырақ. Бұндай баланстың мәліметтері кәсіпорынның
қарамағындағы шаруашылық қаржыларының нақты сомасын сипаттайды.
Бөлуші баланс- кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесін өз алдына
дербес кәсіпорын ретінде бөліп шығарған сәтте немесе кәсіпорында бір-
бірінен тәуелсіз бірнеше кәсіпорындарға бөліп жіберген кезде құрылады.
Ішкі баланс (мейлінше егжей- тегжейлі)- қаржылық талдау
жасау, жоспарлау, басқару және кәсіпорын мен оның филиалдарының, құрылымдық
бөлімдерінің шаруашылық қызметіне бақылау жасау үшін пайдаланылады.
Сыртқы баланс сыртқы пайдаланушылар үшін құрылады. Сыртқы
пайдаланушылар үшін ең алдымен басты ақпарат көзі болып табылады. Ондай
баланстың мазмұны құрылымы және сыртқы пайдаланушыларға тапсырылу тәртібі
заңмен, шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясатымен,
пайдаланушылардың талабымен айқындалады. Баланс салық органдарына, қор
биржаларына тапсырылады, бұқаралық ақпарат құралдарына, арнайы
анықтамаларда басылады.
Қазақстан Р еспубликасының нарықтық қатынастарға өтуіне
байланысты шоғырландырылған (консалидацияланған) баланстың ролі артып отыр.
Ірі компаниялар салық төлеуде тиімдірек экономикалық қол жеткізу үшін
немесе басқадай мақсаттармен еншілес кәсіпорындар құрады. Инвестор олардың
бірінің акцияларын сатып ала отырып, барлық кәсіпорындар туралы түсінікті
ақпараттар алғысы келеді.
Шоғырландырылған (консалидацияланған) қаржылық қорытынды есепті
құрудың негізгі мақсаты- бас кәсіпорын мен еншілес кәсіпорындардың қызметін
бірегей шаруашылық ұйым ретінде көрсету. Бухгалтерлік есептің 13
Шоғырландырылған қаржылық қорытынды есеп еншілес серіктестерге салынған
инвестициялар есебі деп аталатын ұлттық стандартына сәйкес
шоғырландырылған қаржылық қорытыгды есеп дегеніміз- бір серіктестіктің
қорытынды есебі ретінде тапсырылған топтың жекелеген қаржылық қорытынды
есептері.
Шоғырландырылған (консалидацияланған) қаржылық қорытынды есепті
дайындау кезінде негізгі серіктестік пен оның еншілес серіктестіктерінің
қаржылық қорытынды есептері активтер, міндеттемелер, меншікті капитал,
табыстар және шығыстар туралы мәліметтерді қосу арқылы баптар және жолдар
бойынша бірігеді. Бірқатар операциялар бойынша қайта есептеуді болдырмау
мақсатында алып тастау (жою) әдісі қолданылады. Шоғырландырылған қаржылық
қорытынды есептерде топ жөніндегі қаржылық ақпараттарды бірегей ұйымдар
туралы ақпараттар ретінде көрсету үшін одан төмендегі көрсеткіштер алынып
тасталынады:
- негізгі серіктестіктің еншілес серіктестіктердің әрқайсысына салынған
инвестицияларының баланстық құны және негізгі серіктестіктің әрқайсысының
меншікті капиталындағы үлесі;
- негізгі және еншілес серіктестіктер арасындағы өзара есеп айрысулар
бойынша шоттардағы сальдо (қалдық).
- табыстар, шығыстар және девидендтер бойынша ішкі топтық операцияла
сондай-ақ осы операциялардың нәтижесінде пайда болатын іске асырылған
(жұмсалынбаған) табыс немесе зиян, орны толтырылмайтын зияндардан басқа[9].
2.2 Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны
Өзінің құрылымы бойынша бухгалтерлік баланс жиынтығы әр уақытта
тең болатын екі қатар сандар болып табылады. Бұл тепе-теңдік баланстың
маңызды белгісі болып табылады.
Екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың сол жақ бөлігінде
субъектінің активтері (экономикалық ресурстары) көрсетіледі. Осы активтерге
қатысты әр түрлі тұлғалардың талаптары пассивтер деп аталады. Пассивтер
екі түрге бөлінеді:
1. Міндеттемелер, яғни кредиторлардың талаптары (басқаша айтқанда,
субъектінің иесінен кез келген тұлғаның талаптары);
2. Кәсіпорын иелерінің капиталы, яғни кәсіпорын иелерінің талаптары[10]
Егер кәсіпорынның барлық активтері оның иелерінің немесе
кредиторлардың тарапынан талап етілетін болса және де осы талаптардың жалпы
сомасы талап етілген активтердің құнынан аспайтын болса, онда ол актив пен
пассивтің теңдігін көрсетеді. Бұл бухгалтерлік есептің екі жақтылық
қағидасынан формальді түрде туындайтын негізгі бухгалтерлік теңдеу:
Активтер = Міндеттемелер + Капитал.
Бухгалтерлік есептің барлық процедуралары осы теңдіктен
туындайды. Төменде екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың
қысқартылған үлгісі (нысаны ) келтірілді.
Кесте 5 - Бухгалтерлік баланс
(мың теңге)
Активтер Есепті Есепті Меншікті капиталЕсепті Есепті
кезеңнің кезеңнің және кезеңнің кезеңнің
басына аяғына міндеттемелер басына аяғына
1 2 3 4 5 6
1Ұзақ мерзімді 1Меншікті
активтер капитал
Негізгі Жарғылық қор
құралдар:
Бастапқы құны Қосымша төленген
328039 579843 капитал 134581
Жинақталған 126767 14748 Бөлінбеген табыс-6358 101720
тозу құны
Қалдық құн 201272 565095
Аяқталмаған 11958 11958
құрылыс
Жиынтығы 201272 565095 Жиынтығы 84858 101720
ағымдағы 2Ұзақ мерзімді
активтер міндеттемелер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz