Әлеуметтік педагогика пәнінің ғылыми негізделуі
КІРІСПЕ
І БӨЛІМ. ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА ПӘНІНІҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕЛУІ
1.1 Әлеуметтік педагогика ғылым ретінде
1.2 Әлеуметтік педагогиканың пән ретінде зерттелуі
ІІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС.ӘРЕКЕТІНІҢ ҒЫЛЫМИ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕЛУІН ТАЛДАУ
2.1 Әлеуметтік педагог . тұлға қалыптастырушы
2.2 Әлеуметтік педагог халықтың әлжуас топтармен жұмысының түрлері
2.3 Әлеуметтік педагогтің тәуекелшіл топтармен жұмыс жүргізу тәсілдері
ІІІ БӨЛІМ. БІЛІМ САЛАСЫНДА ШЕТ ЕЛ ТӘЖІРИБЕСІН ҚОЛДАНУ
3.1 АҚШ.тың білім беру бағдарламаларының Қазақстандағы білім жүйесіне әсері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
І БӨЛІМ. ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА ПӘНІНІҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕЛУІ
1.1 Әлеуметтік педагогика ғылым ретінде
1.2 Әлеуметтік педагогиканың пән ретінде зерттелуі
ІІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС.ӘРЕКЕТІНІҢ ҒЫЛЫМИ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕЛУІН ТАЛДАУ
2.1 Әлеуметтік педагог . тұлға қалыптастырушы
2.2 Әлеуметтік педагог халықтың әлжуас топтармен жұмысының түрлері
2.3 Әлеуметтік педагогтің тәуекелшіл топтармен жұмыс жүргізу тәсілдері
ІІІ БӨЛІМ. БІЛІМ САЛАСЫНДА ШЕТ ЕЛ ТӘЖІРИБЕСІН ҚОЛДАНУ
3.1 АҚШ.тың білім беру бағдарламаларының Қазақстандағы білім жүйесіне әсері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Педагогика атауының түп-төркіні гректің “пайдос” – бала және “аго” – деген сөзінен шыққан. “Пайдагогос” тура мағынасында аударсақ “бала жетектеуші” деген ұғымды білдіреді. Тәрбиелеу мен білім беру тұтастай алғанда баланы сан-саналы мазмұнда, кемел өмірге баулитын, яғни оған тәрбие, білім беретін, рухани жағынан байып, жан-жақты, тоғысып жетілуіне бағыт-бағдар жасайтын, жол көрсететін ерекше сала, осы бірегей өнердің мән-мазмұнын ашу үшін “педагогика” сөзі бірте-бірте кең ұғымда қолданыла бастады. Білім беру мен тәрбие өнеріндегі басты тұлға-ұстаз. Ұстаз балабақшада- тәрбиеші, мектепте-мұғалім, жоғары оқу орнында-оқытушы деп аталып, әрбір шәкірт үшін өзіндік ерекшелігі жермен көктей.
Педагогикалық теория дамуының ежелден-ақ маңызды факторы оның ғылымдық өрістеуіне арқау болған әдіснаманың шарттары.
Ғылым әдіснамасы бұл-табиғат пен қоғам құбылыстарын зерттеуге негіз болған, әрі сол құбылыстардың теориялық түсіндірмесіне шешімді ықпал етуші философиялық бастау идеялар жиынтығы.
Ұзақ уақыт философияның бір бөлігі болған педагогика екі негізгі философиялық әдіснама: идеалистік және материалистік тұжырымдамаларға арқа сүйеп дамыды және қазірде дамып отыр. Ежелгі педагогикалық ой-пікір саласында идеалистік бағытты ұстаған Сократ пен Платон адам дамуының шешуі факторы бір табиғат екенін мойындаса, материалистік бағыттағы Гераклит, Демокрит және Эпикур адамның қалыптасуын басқаша түсіндіріп, сыртқы ықпалдар мен тұрмыстық жағдайларға байланыстырады.
Педагогикалық теорияның бұдан былайғы да етек алуына осы екі әдіснамалық бағыттың маңызы зор болды.
Көп әдіснамалық алғышарттардың ішінде аса маңыздыларының бірі тәрбиенің барша табиғи және қоғамдық құбылыстар сияқты себепті-салдарды байланысты сипатта екендігі. Тәрбие әрқашан, қоғамның және оның даму бағытының қажетінен туындаған. Осыдан материалистік бағытқа негізделген педагогика өз зерттеулерін тәрбие мен оның теориялық тұғырнамасына ықпал жасаушы өндірістік-экономикалық және әлеуметтік-саяси факторларға байланыстыра жүргізеді.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы ғылым.
Педагогикалық теория дамуының ежелден-ақ маңызды факторы оның ғылымдық өрістеуіне арқау болған әдіснаманың шарттары.
Ғылым әдіснамасы бұл-табиғат пен қоғам құбылыстарын зерттеуге негіз болған, әрі сол құбылыстардың теориялық түсіндірмесіне шешімді ықпал етуші философиялық бастау идеялар жиынтығы.
Ұзақ уақыт философияның бір бөлігі болған педагогика екі негізгі философиялық әдіснама: идеалистік және материалистік тұжырымдамаларға арқа сүйеп дамыды және қазірде дамып отыр. Ежелгі педагогикалық ой-пікір саласында идеалистік бағытты ұстаған Сократ пен Платон адам дамуының шешуі факторы бір табиғат екенін мойындаса, материалистік бағыттағы Гераклит, Демокрит және Эпикур адамның қалыптасуын басқаша түсіндіріп, сыртқы ықпалдар мен тұрмыстық жағдайларға байланыстырады.
Педагогикалық теорияның бұдан былайғы да етек алуына осы екі әдіснамалық бағыттың маңызы зор болды.
Көп әдіснамалық алғышарттардың ішінде аса маңыздыларының бірі тәрбиенің барша табиғи және қоғамдық құбылыстар сияқты себепті-салдарды байланысты сипатта екендігі. Тәрбие әрқашан, қоғамның және оның даму бағытының қажетінен туындаған. Осыдан материалистік бағытқа негізделген педагогика өз зерттеулерін тәрбие мен оның теориялық тұғырнамасына ықпал жасаушы өндірістік-экономикалық және әлеуметтік-саяси факторларға байланыстыра жүргізеді.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы ғылым.
1. Закон Республики Казахстан "06 образовании" // Казах¬станская правда. 11 июня 2009 г.
2. Закон Республики Казахстан "Об образовании"// Обра¬зование в Республике Казахстан: Сборник законодательных актов/Под общ. ред. М.М. Кузембаева. Ч. 1. Алматы, 2001. С. 3-23.
3. Государственная Программа "Образование"// Образова¬ние в Республике Казахстан: Сборник законодательных актов / Под общ. ред. М.М. Кузембаева. Ч. 1. Алматы, 2001. С. 99-108.
4. Реформа высшего образования. Программный документ // Всемирная Конференция по высшему образованию. Париж, 5—9 октября 1998 г. С. 77.
5. Назарбаев Н.Э. Алматы: Атамура, 2003. 220-221 бет.
6. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы /Егемен Қазақстан,2009 ж, 1 маусым.
7. Қазақстан Республикасы этникалық-мәдени білім беру тұжырымдамасы. /Егемен Қазақстан, 7 тамыз, 2006
8. Дайрабаев Е.Б., Дайрабаева А.Е. Педагогика пәнінің негіздері Алматы, 2005 ж
9. Жаңа педагогикалық технологиялар (оқу құралы) Алматы, 2006 7. Баширова Ж.Р., Төлешова Ұ.Б. Педагогикалық технологиялар арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы, 2003, 60 б.
10. Абдімәжитов К. Педагогикалық практика кезінде студенттерді тәрбие жұмысына даярлау (Ауыл мектептерінің тәжірибесінен). Алматы, 1996, 76 б.
11. Жанпейісова М.М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. Алматы, 2002, 180 б.
12. Баширова Ж.Р. Методологические аспекты преемственности в системе непрерывного образования //ҚазҰУ хабаршысы. Педагогика ғылымы сериясы, №4. С. 33-39
13. Ахметова Г.К. Біліктілік бастауы немесе педагогикалық жолдары оқу орындарында бірінші курс студенттерінің өздігінен жұмыс істеуін ұйымдастыру мәселесі // Қазақстан мектебі, 2005, №1, Б. 31
14. Арнольдов А.С.”Живой мир социальной педагогики” 2006г
15. “Социальная работа в Казахстан: прошлое и настоящее”. Бадя. 2008.
16. Василькова Ю.В. “Лекции по социальной педагогики”. 2008г.
17. Куличенко Р.М. “Профессиональное становление и развитие института
18. социальных педагогов и Казахстан”. 2008г.
19. Маслова Н.Ф. “Книга социального педагога”. 2004.
20. Мудрик А.В. “Введение в социальную педагогику”. 2007г.
2. Закон Республики Казахстан "Об образовании"// Обра¬зование в Республике Казахстан: Сборник законодательных актов/Под общ. ред. М.М. Кузембаева. Ч. 1. Алматы, 2001. С. 3-23.
3. Государственная Программа "Образование"// Образова¬ние в Республике Казахстан: Сборник законодательных актов / Под общ. ред. М.М. Кузембаева. Ч. 1. Алматы, 2001. С. 99-108.
4. Реформа высшего образования. Программный документ // Всемирная Конференция по высшему образованию. Париж, 5—9 октября 1998 г. С. 77.
5. Назарбаев Н.Э. Алматы: Атамура, 2003. 220-221 бет.
6. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы /Егемен Қазақстан,2009 ж, 1 маусым.
7. Қазақстан Республикасы этникалық-мәдени білім беру тұжырымдамасы. /Егемен Қазақстан, 7 тамыз, 2006
8. Дайрабаев Е.Б., Дайрабаева А.Е. Педагогика пәнінің негіздері Алматы, 2005 ж
9. Жаңа педагогикалық технологиялар (оқу құралы) Алматы, 2006 7. Баширова Ж.Р., Төлешова Ұ.Б. Педагогикалық технологиялар арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы, 2003, 60 б.
10. Абдімәжитов К. Педагогикалық практика кезінде студенттерді тәрбие жұмысына даярлау (Ауыл мектептерінің тәжірибесінен). Алматы, 1996, 76 б.
11. Жанпейісова М.М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. Алматы, 2002, 180 б.
12. Баширова Ж.Р. Методологические аспекты преемственности в системе непрерывного образования //ҚазҰУ хабаршысы. Педагогика ғылымы сериясы, №4. С. 33-39
13. Ахметова Г.К. Біліктілік бастауы немесе педагогикалық жолдары оқу орындарында бірінші курс студенттерінің өздігінен жұмыс істеуін ұйымдастыру мәселесі // Қазақстан мектебі, 2005, №1, Б. 31
14. Арнольдов А.С.”Живой мир социальной педагогики” 2006г
15. “Социальная работа в Казахстан: прошлое и настоящее”. Бадя. 2008.
16. Василькова Ю.В. “Лекции по социальной педагогики”. 2008г.
17. Куличенко Р.М. “Профессиональное становление и развитие института
18. социальных педагогов и Казахстан”. 2008г.
19. Маслова Н.Ф. “Книга социального педагога”. 2004.
20. Мудрик А.В. “Введение в социальную педагогику”. 2007г.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І БӨЛІМ. ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА ПӘНІНІҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕЛУІ
1.1 Әлеуметтік педагогика ғылым ретінде
1.2 Әлеуметтік педагогиканың пән ретінде зерттелуі
ІІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ҒЫЛЫМИ ӘДІСТЕМЕЛІК
НЕГІЗДЕЛУІН ТАЛДАУ
2.1 Әлеуметтік педагог - тұлға қалыптастырушы
2.2 Әлеуметтік педагог халықтың әлжуас топтармен жұмысының түрлері
2.3 Әлеуметтік педагогтің тәуекелшіл топтармен жұмыс жүргізу тәсілдері
ІІІ БӨЛІМ. Білім саласында шет ел тәжірибесін қолдану
3.1 АҚШ-тың білім беру бағдарламаларының Қазақстандағы білім жүйесіне әсері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
“Мектеп бітіріп шыққан соң бала бүкіл әлемге,
өзгенің және өзінің өміріне білім жүзімен ашылған
саналы ақыл көзімен қарай білсе, міне, білімдендірудің
көздейтін түпкі мақсаты осы. Мектеп осы бағытта
баланың келешекте жетілуіне мықты негіз салуы керек”
Жүсіпбек
Аймауытов
Педагогика атауының түп-төркіні гректің “пайдос” – бала және “аго” –
деген сөзінен шыққан. “Пайдагогос” тура мағынасында аударсақ “бала
жетектеуші” деген ұғымды білдіреді. Тәрбиелеу мен білім беру тұтастай
алғанда баланы сан-саналы мазмұнда, кемел өмірге баулитын, яғни оған
тәрбие, білім беретін, рухани жағынан байып, жан-жақты, тоғысып жетілуіне
бағыт-бағдар жасайтын, жол көрсететін ерекше сала, осы бірегей өнердің мән-
мазмұнын ашу үшін “педагогика” сөзі бірте-бірте кең ұғымда қолданыла
бастады. Білім беру мен тәрбие өнеріндегі басты тұлға-ұстаз. Ұстаз
балабақшада- тәрбиеші, мектепте-мұғалім, жоғары оқу орнында-оқытушы деп
аталып, әрбір шәкірт үшін өзіндік ерекшелігі жермен көктей.
Педагогикалық теория дамуының ежелден-ақ маңызды факторы оның ғылымдық
өрістеуіне арқау болған әдіснаманың шарттары.
Ғылым әдіснамасы бұл-табиғат пен қоғам құбылыстарын зерттеуге негіз
болған, әрі сол құбылыстардың теориялық түсіндірмесіне шешімді ықпал етуші
философиялық бастау идеялар жиынтығы.
Ұзақ уақыт философияның бір бөлігі болған педагогика екі негізгі
философиялық әдіснама: идеалистік және материалистік тұжырымдамаларға арқа
сүйеп дамыды және қазірде дамып отыр. Ежелгі педагогикалық ой-пікір
саласында идеалистік бағытты ұстаған Сократ пен Платон адам дамуының
шешуі факторы бір табиғат екенін мойындаса, материалистік бағыттағы
Гераклит, Демокрит және Эпикур адамның қалыптасуын басқаша түсіндіріп,
сыртқы ықпалдар мен тұрмыстық жағдайларға байланыстырады.
Педагогикалық теорияның бұдан былайғы да етек алуына осы екі
әдіснамалық бағыттың маңызы зор болды.
Көп әдіснамалық алғышарттардың ішінде аса маңыздыларының бірі
тәрбиенің барша табиғи және қоғамдық құбылыстар сияқты себепті-салдарды
байланысты сипатта екендігі. Тәрбие әрқашан, қоғамның және оның даму
бағытының қажетінен туындаған. Осыдан материалистік бағытқа негізделген
педагогика өз зерттеулерін тәрбие мен оның теориялық тұғырнамасына ықпал
жасаушы өндірістік-экономикалық және әлеуметтік-саяси факторларға
байланыстыра жүргізеді.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі
болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы
ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу
тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми
аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы.
Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы
"баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің
дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда
толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді
зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың
тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі
категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады.
Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы
тәжірибеде дамиды.
Педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі бағыттары, әлеуметтік-
педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер қатарына теңеседі.
Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім беруде, қазіргі
кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік тәсілін таңдауда
адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында, өндірісте, мектепте
немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында теңдеседі.
Осылайша, педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар өшін
тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді
емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі,
білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі тыңдаушылардың қарым-қатынастағы
қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші мақсаттың саналы түрде
таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп тәрбиелеуге дайын болу және
педагогикалық іс-әрекет.
Тәрбие мен білім беру аймағы қоғам мен мемлекеттің, тұлғаның өкілетті
дамуы, әрқашан әрбір адамның кең көзқарасын тудырды және жалпы кез-келген
адамның біліміне тәуелсіз, бәрімізге белгілі, бәрібір педагогикада өзін
маманмын деп есептейді. Жоғары білім берудің басты міндеті – студенттің
тұлға, маман, азамат ретінде қалыптасуында өзіндік ойлауға және ізденіске,
сонымен қатар, ғылым, техника, мәдениет және қоғамдағы өмірлік маңызды
іргелі және қосымша шешімдерді қабылдау. Барлық әлемде бағыттар мен
стратегиялық бағдарларды өңдеуді, білім беруді тәрбиелеумен тек педагогтар
ғана айналыспайды, сонымен қатар, психологтар, экономистер, саясаткерлер,
заңгерлер, социологтар және көптеген басқа мамандарда айналысады. Сонымен
бірге, қазіргі заманғы барлық білім берудің көптүрлі доктриналары,
стратегиялары, жүйесі мен технологиялары ішінен инвариантты және
әмбебаптылары бөліп алу қауіпті. Педагогикалық шығармашылық және жаңашылдық
әрекет тұрақты идеялар мен үлгілерді дәріптей дамыта отырып, үзіліссіз
сіңіру мен баюды көздейді.
Педагогика – адамзат қоғамының даму тарихымен бірге өмір сүріп, дамып келе
жатқан, адамдардың тәрбие, оқыту, білім беру деп аталатын саналы әрекетін
зерттейтін ғылым. Тәрбие, оқыту мен білім беру ісінде қоғам мен оның мүшесі
болып табылатын жеке адам өзара мүдделес, мұраттас. Әрбір ата-ана дүние
есігін енді ғана ашқан нәрестесін өзінің үлкен саналы ғұмырының жалғасы,
бүгінгіні ертеңге жалғастырушы деп біледі, ал қоғам, дәлірек айтқанда, оның
саяси реттеушісі саналатын мемлекет, сол жас адамның тәрбиелі тағылымды,
білімдар және парасатты азамат болып өсуін өзінің қуаттылығының, мызғымас
беріктігінің, өркениеттілігінің кепілі деп санайды. Осы ортақ мүдде мақсат
бірлігі, сан ғасырлық тәжірибе, бұл саладағы алғашқы зерттеулер,
тұжырымдар, қоғамдық құрылыстардың өзгеруі кезінде болмай қоймайтын сан
қырлы, алуан саналы жүйелілік өзгерістер педагогиканың биік мәртебелі,
іргелі ғылым ретінде қалыптасуына негіз қалады.
.
І БӨЛІМ. ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА ПӘНІНІҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕЛУІ
1.1 Әлеуметтік педагогика ғылым ретінде
Бүгінгі таңда болашақ мұғалімді өз халқының тарихын, тегін, салт-
дәстүрін, тілін білімін, адамзаттық мәдениетті, адами қасиетті мол терең
түсінетін шығармашылық тұлға етіп тәрбиелеу өмір талабы, қоғам қажеттілігі.
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында жас ұрпаққа жан-жақты білім
мен тәрбие берудің мемлекеттік саясатының негізгі ұстанымдарын айқындап
береді. Олар мыналар: Қазақстан Республикасының барлық адамзатының білім
алуға тең құқұлығы, әрбір адамзаттың интелектуалдық дамуы, психо-
физиологиялық және жеке басының ерекшеліктері, халық үшін білімнің барлық
деңгейіне кең жол ашылуы. Атап айтқанда:
- жеке тұлғаның білімділікке және дарындылыққа ынталандыру;
- білім басқыштарының сабақтастығын қамтамассыз ететін білім беру
процесінің үздіксіздігі;
- білім беру мекемелерінің ұйымдастырылуы-құқұқтық және қызмет
бағытының әр түрлілігі;
- білім берудің ізгілікті және дамытушылық сипаты;
- білім берудің құқұқықтық және экологиялық бағыттануы;
- білімнің зиялылық сипаты;
- оқыту мен тәрбиенің тығыз байланысы;
- білімнің, ғылымның және өндірістің өзара кірігуі;
- білім жүйесін ақпараттандыру.
Білімді басқарудың демократиялық, мемлекеттік-қоғамдық сипаты және
білім беру мекемелерінің дербестігін кеңейту. Педагогика - акиқат ғылыми
көзқарас болып есептелетін және объективтік дүниені танудың, білудің және
ғылыми білімнің дамуының бірден-бір әдісі болып саналатын философия
негізінде дамиды. Мысалы: диалектикалық материализм табиғаттың, қоғамның
және адам баласы дамуының заңдылықтарын зерттейді. Диалектиканың
қағидаларын басшылыққа ала отырып, педагогика педагогикалық окиғаларды
жалпылама түрде ғана "көшіре" салмайды, ол әрбиенің заңдылықтарын ашады,
тәрбиедегі себепті, нәтижелі байланыстарды анықтайды, тәрбиенің болашағын
көрсетеді. Педагогика – диалектикалық материализмнің оқиғалармен өзара
жалпы байланысы жөніндегі қағидасын қоғам өмірінің басқа да оқиғаларымен
органикалық байланыста қарастырады. Педагогика ғылымы - қоғамдық
құрылысқа, жаңа жағдайға сай адамның даму заңдылығын зерттейді. Педагогика
ізгілікті демократиялық тәрбиенің мәнін ашып, қоғам үшін қажетті білім
жүйесін жан-жақты жарасымды жетілген еңбекке негіздеуді, зерттеуді
міндеттейді. Біздің елімізде тәрбиенің, білім берудің, оқытудың бір ізді
жүйесі құрылған. Сонымен, педагогика ғылымы жан-жақты тәрбие, білім беру,
оқыту процестерінің заңдылықтарын зерттейтін ғылымға жатады. Педагогиканың
методологиялық негізі диалектикалық және тарихи материализм болғандықтан,
диалектикалық әдіс педагогикалық құбылыстарды кеңістік пен уақыттың нақты
жағдайларында, қоғамдық өмірдің басқа құбылыстарымен байланыста және өзара
әрекеттестікте алып қарастыруды талап етеді. Педагогика – үнемі дамып
отыратын ғылым. Тәрбие мен білім берудің барлық салаларына ғылыми болжам
жасау мақсатында және негізгі мәселелерді ғылыми – теориялық, тәжірибелік
жағынан терең талдау үшін педагогика ғылымында мынадай зерттеу әдістерінің
жүйесі қолданылады. Ғылыми танымдық процесс бір-бірімен байланысты таным
объектісі, субъекті немесе педагог зерттеуші деген екі бөліктен тұрады.
Ғылым өз пәнін үнемі зерттеп отырмайынша дами алмайды. Педагогика ғылымы да
өзінің күш-жігерін, тәрбие, білім беру, оқыту мәселелерін зерттеуге
бағыттайды. Педагогикалық зерттеу әдістері - педагогикалық болмыс туралы
зерттеуші жинаған фактілерді және білімдерді талдаудың негізгі тәсілдері.
Педагогикалық зерттеулер теориялық жөне эмпирикалық деп бөлінеді. Теориялық
әдістер: ғылыми педагогикалық әдебиеттерді талдау; индукция; дедукция;
жіктеу; аналогия; салыстыру. Эмпирикалық әдістер: мәліметтерді жинау
(бақылау, әңгімелесу, сауалнама, тест); тексеру және өлшеу (шкалалау);
мәліметтерді өңдеу; математикалық, статистикалық, графикалық, кесте; баға
беру әдістері (өзін-өзі бағалау, рейтингі, педагогикалық консилиум);
зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізу (эксперимент). Зерттеулерде мына
әдістер пайдаланады:
Педагогикалық бақылау.
Бақылау баланың мінез-құлқын әр түрлі жағдайларда көруге мүмкіндік
береді. Бақылау арқылы мұғалім өте құнды материалдар алады. Байқағыштық –
педагогикалық біліктіліктің көрсеткіші. Л.Н. Толстой "Мұғалім баланы үнемі
бақылап, ол туралы көзқарасын өзгерту үшін қайта бақылау керек", - деген.
Бақылау нәтижелерінің дұрыс болуы оған сезім мүшелерінің бәрінің қатысуына
байланысты. Күрделі бақылау - зерттеу жұмысында қолданылатын бақылау.
Бақылау арқылы қандай да бір педагогикалық құбылыс мақсатты түрде
бақыланып, ол туралы фактілер жиналады. Бақылау - еңбек операциясының, іс-
әрекеттің құрамдас бөлігі. Алынған мәліметтер бірден өңделеді. Бақылаудың
негізгі кызметі - зерттелетін процесс туралы материалдарды талдау, оларға
баға беру. Ол танымның бас кезінде жүргізіледі. "Нақты пайымдау" ой
елегінен өткізумен байланысты, аталған әдіс арқылы күрделі педагогикалық
құбылыс, процестердің байланысы ашылып, ғылымда белгілі құбылыстарға
түзетулер енгізіледі. Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екенін
психология ғылыми жеткілікті дәрежеде дәләлдеп берді деп айтуға болады. Бұл
мәселені түбегейлі зерттеп, бала дамуындағы оқытудың рөлін, алар орнын
анықтаған көрнекті психолог Л.С. Выготский. Ол дамуды оқытумен тең,
керісінше оқу мен даму екі бөлек процесс деген көзқарастарды қатты сынға
алды. Ең алғаш рет бала дамуының төмендегідей екі аймағы болатындығы жайлы
теория ұсынды.
1.Бала дамуының жақын аймағы – баланың тек үлкендердің көмегі арқылы
атқара алатын істері.
2.Бала дамуының қол жеткен аймағы – баланың үлкендердің көмегінсіз істей
алатын істері.
Баланың дамуы бірінші аймақты меңгеру арқылы жүзеге асады. Дамудың қол
жеткен аймағы жақын аймақпен өзара қызметтесе отырып, оны игерген кезде
дамуға өріс ашылады. И.Я.Лернер даму деген ұғымды педагогикалық
заңдылықтарға негіздей отырып, адамның әртүрлі қиындықтардағы мәселелерді
шеше білуге дайындығы деп түсіндіреді. Мұндай анықтама интеллектуалдық іс-
әрекетті жоғары орынға шығарады. Мәселе қаншалықты күрделі болса, оны
шешуге жұмсалатын ақыл-ой қызметі де соншалықты кең, аумақты, демек даму
деңгейі де жоғары болады. Л.В.Занков ақыл-ой қызметінің төмендегідей
көрсеткіштері дамуды іске асырады деп есептейді. Олар байқампаздық, өз ойын
еркін жеткізе білу, практикалық іс-әрекеттер атқара білу. В.В.Давыдов ақыл-
ойдың дамуының көрсеткіші ретінде жинақтай, қорытындылай алу дағдысын
есептейді. Тұтас алғанда барлық авторлардың даму туралы ойлары оқыту
барысында баланың психикасының жаңа сапалық деңгейге көтерілуі дегенге
келіп саяды және оның басты шарты ретінде әрекет алынады. Мектеп
оқушыларының танымдық қызығушылығын дамытудың негізгі факторы олардың
білімі мен дағдыларының дәрежесі ғана емес, сонымен бірге, баланың маңызды
психикалық қызметтерін, ақыл-ой жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға
мүмкіндік беретін оқу процесін жолға қою керектігі саналады. Оқушының
шығармашылық қабілеті де оның ойлау мен практикалық әрекеттері арқылы ғана
дамиды. Ойлауға үйрететін сабақтарды дамыта оқыту сабақтары деп білеміз.
Дамыта оқытуды ұйымдастыру, балаға ақыл-ой әрекетін меңгеруге жағдай жасау
деп қарастыру керек. Дамыта оқыту сабақтағы ерекше ахуал, мұғалім мен оқушы
арасындағы ерекше қарым-қатынас. Мұғалім бұл жағдайда дайын білімді
түсіндіріп қоюшы, бағалаушы емес, танымдық іс-әрекетті ұйымдастыратын
ұжымдық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана баланың интеллектісінің
көзін ашып, шығармашылығын дамытады. Дамыта оқыту деген термин психология
ғылымының қойнауында туып, баланың дамуын қарастырған (Ж.Пиаже), ойлаудың
әртүрлі деңгейін, типтерін ( Л.В.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн)
және басқа да психиканың функциясын зерттеген (Б.Г.Ананьев, Г.С.Костюк,
А.А.Люблинская, Н.А.Менчинская) және т.б.іс-әрекет теориясының
психологиясын жасаған (А.Н.Леонтьев, П.Я.Гальперин) еңбектерінде жан-жақты
талданды. Нәтижеде дамыта оқыту проблемасына арналған екі іргелі
эксперимент жасалып, оның бірін Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, ал екіншісін
Л.В.Занков басқарады. Кейінгі жылдары дамыта оқыту психология мен
педагогика ғылымдарының келелі мәселесіне айналды. Жүйенің авторлары
дамыта оқыту деп – оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму
заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды атайды. Оқыту арқылы баланың
психикасында жаңа құрылымдар пайда болуы, яғни жаңа сапалық өзгерістер
болуы тиіс деп есептейді. Жүйенің басты мақсаттарының бірі – баланы оқыта
отырып жалпы дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге,
шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу,
әрі қарай ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау. Дамыта оқыту – дәстүрлі
оқытуға соңғы уақыттарға дейін балама жүйе деп қарастырылды. Оның
нәтижесінде әр оқушы өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі
көзделіп, соған оқыту барысында лайықты жағдайлар жасау үлкен нәтиже берді.
Дәстүрлі және дамыта оқыту жүйелерінің негізгі белгілерінің салыстырмалы
сипаттамасы:
Кесте 1. Педагогикалық процессінің компоненттері
Педагогикалық Мазмұнындағы басымдылық
процесінің
компоненттері
Дәстүрлі иллюстрациялық Дамыту оқыту
түсіндірме әдісі
Мақсат Оқушыларда білім, білік, Байқампаздығын, ойлауын,
дағды қалыптастыру практикалық әрекетін
дамыту
Бастапқы мазмұн Факторлар, мысалдар, Заңдылықтарды,
тақырыптар, дәлелдер теорияларды, ұғымдарды,
ережелерді қорыту
Оқытудың формалары Жеке, топтық, фронтальді Бірлескен ұжымдық
іс-әрекет
Оқыту әдістері Ауызша түсіндіру, Проблемелық баяндау,
көрнекілік, практикалық ізденушілік,
зерттеушілік, ойлау
Бақылау, бағалау Оқытудың нәтижесін Өзін-өзі бақылау,
мұғалімнің бақылауы, өзін-өзі бағалау,
бағалауы рефлекция
Дәстүрлі оқыту әдістемесі негізінде метафизикалық (сандық,
мазмұндық) әдіснама, ал дамыта оқыту технологиясының негізінде
диалектикалық (интенсивті, сапалық, мәнділік) әдіснамасы жатыр деп айтуға
болады. Дәстүрлі оқыту балада білім, білік, дағды алуға қажетті ақыл, сана
бар деп есептеп, сол ақылға дайын білімді құю керек деген көзқарасқа, ал
дамыта оқыту бала бойындағы табиғи қабілеттерді, ойлауды, жаңа белестерге
көтеруді мақсат тұтатын принциптерге негізделген. Дәстүрлі оқыту жаттауға,
есте сақтауға, ал дамыта оқыту дербес жұмыс істеуге, алған білімді
пайдалана білуге үйретеді.
Дамыта оқытуда баланың ізденушілік – ойлау әрекетін ұйымдастыру
басты назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің бұған дейінгі білетін
амалдарының, тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін
сезетіндей жағдайға түсуі керек. Содан барып оның білім алуға деген ынта-
ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді.
1.2 Әлеуметтік педагогиканың пән ретінде зерттелуі
Кәсіптік білім берудің негізгі принципі оны өмірмен байланыстыру,
былайша айтқанда, халық шаруашылығы оның салалары, мамандықтар туралы
түсінігін еңбектен ұштастыру. Болашақ маман тұлғасын қалыптасытруда олардың
бейімділігін, қабілетін психофизиологиялық қасиеттерін еске алу
қажет.Мамандықты саналы таңдауда екі факторды еске алу:
А) білім деңгейі;
Б) адамның жеке қасиеттері, қабілетін, мүмкіншілігін дамыту
бейімділігінің арнайы қабілеттерінің динамикасына көңіл аудару. Мамандығын
анақтауда жан-жақты зерттеу, оған кеңес беру арқылы көмек көрсету. Бұл
бүкіл оқу-тәрбие жұмысының барысында үнемі бағыт-бағдар беріп отыруды қажет
етеді. Болашақ маман тұлғасының кәсіби қалыптасуында кәсіптік іріктеудің
мақсаты – мамандыққа жарамдылығын немесе жарамсыздығын анықтау. Ол үшін
жеке адамның еркешеліктерін, мамандыққа қоятын талаптарды да жете білген
жөн. Осығын байланысты күні бұрын профессиограмма жасалады. Профессиограмма
– бұл белгілі бір мамандықтың ерекшеліктерін жеткілікті бейнелеу (жазу),
мұндай мәліметтер жеке адамның белгілі мамандыққа жарамдығын, психолог,
физиолог және медиктердің көмегімен анықталады. Мысалы, мұғалім мамандығына
жеке адамның жарамдылығын анықтау үшін оның басқа қабілеттерімен бірге
көру, есту мүшелерін және сөйлеу, психологиялық жағдайы, тіл табыса білуі,
есепке алу басты талаптардың бірі болып саналады.
Қазақстандағы жалпы әлеуметтік, саяси экономикалық, тәрбиелік және
білімдік, мәдениеттік деңгейлеріміздің жаңа сатыға көтеріліп, жаңаша реңге
ие болуы, жеке тұлғаны оқыту, білім беру, дамыту жүйесін жақсартуды талап
етеді. Сол себебті еліміздің болашағын дамытатын, жетілдіретін болашақ
мамандардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру ерекшеліктеріне назар
аударуымыз қажет. Болашақ маман тұлғасының қандай да ғылымды меңгеруі оның
дүниетанымдық, қызығушылық, шығармашылық ерекшеліктеріне байланысты болмақ.
Қазіргі жағдайда қоғамда болып жатқан өзгерістерді терең тану, оның рухани
дамуының дәрежесін айқындау, халықымыздың дәстүрлі мұраларынан сусындай
отырып, оның даму қасиеттерін бойына сіңіре отырып өзі өмір сүріп жатқан
қоғамның даму үрдісіне елеулі үлес қоса алады. Болашақ маман жеке тұлға
болып қалыптасуы үшін - ол қоғамдық сананың, адамның тұрмыс тіршілігінің
барлық түрлерінен хабарлар болуы керек.
Қазіргі жағдайда мамандарды кәсіби даярлаудың белгілі бір деңгейіндегі
сапасы мен бағыты еңбек нарығында оның бәсекеге түсу қаблетінің негізгі
шарты болып табылады. Кәсіби даярлық процесінде жоспарлау, білім алу,өзінің
жоғары жеке қабілеті мен қажеттігіне жауап беру мүмкіндігі бар студент
еңбек нарығында елеулі орын алуы заңдылық болып табылады. Осыған орай,
маманды даярлау сапасы тек қана даму көрсеткіші және оқу орынын тәмәмдау
факторы ретінде шешуші ролге ие болып қана қоймай, негізгі өмірлік табысы
болып табылады .
Өмірге көзқарасы, дүниетанымы кең болуы керек. Дүниетаным - ғылыми,
көркемдік, құқықтық, саяси, діни болуы мүмкін. Дүниетаным - адамның
табиғат, қоғамдық өмір туралы білімдерінің жүйесі. Адамның алдына қойған
мақсатының айқын болуы, дүниетанымның өмірмен байланыстылығынан және берік
сенімінен туады. Дүниетаным жеке адамның табиғи және әлеуметтік
құбылыстарын түсіндіру туралы пайымдауы, ой тұжырымы. Адамзаттың пайда болу
тарихын түсіндіруде әртүрлі көзқарастардың бар екені мәлім. Мысалы:
материалистер мұндай мәселені ғылыми дүниетаным тұрғысынан дәлелдесе, ал
діни ілімінің өкілдері тәңірдің қалауымен деп қарастырады.
Сенім мен дүниетаным қатарласып жүрсе ғана адам санасы нұрлана
түседі. Өйткені бұл екеуі құстың қос қанатындай адамның ең асыл қасиеттері
болып табылады. Сенім терең, тиянақты ойланып айтылған идеялардың жиынтығы.
Сенім жеке адамның өмірлік позициясының беріктігін анықтайды, мінез құлқын
сипаттайды. Әр түрлі идея адам сенімінің негізі, шындықты терең тану, оның
соңынан еріп отыру.
Адамзаттың сан ғасырлық тарихында адамгершілік пен имандылықтың ұлы
қозғаушы күші – сенім. Сенімнің тұрақтылығы мен нақтылығы болашақ маман
дүниетанымының қалыптасуына негіз болады. Дүниетанымның қалыптасуы ұзақ
және күрделі процесс. Оның барысында жеке көзқарастар және сенім жүйесі
дамиды, қалыптасады және жеке адамның әрекет жасауына басшылық етеді.
Дүниетаным процесіне әр түрлі факторлар, әлеуметтік, оқыту мен тәрбие,
ақпарат құралдары тағы басқалары жатады. Осы тұрғыда дүниетанымды нақтырақ
анықтау үшін, оның негізгі құрылымдарына тоқталып өтейік:
• ағартушылық - ғылыми дүниетаным адам үшін қоғам мен
табиғат әлемін анықтайды да ағартылушылық сананы қалыптастырады. Ол
философиялық принциптер методологиясы мен таным тәсілдерімен
қаруландырылады.
• тәрбиелілік - қабылданған көзқарастар мен сенімдер нәтижесі
адамнан шындыққа негізделген моралдық-ерік бастамаларымен эстетикалық
қатынастарды талап етеді.
• дамытушы – дүниені қабылдау мазмұнын меңгеру арқылы,
ішкі рухани қозғалыс әсері ойлауды белсенді әрекет етуге итермелейді.
Ғылыми дүниетаным негізінде ойлаудың дамуына түрткі болатын және
шығармашылыққа ынталандыратын диалектикалық тәсілдердің принциптері жатыр.
• ұйымдастырушылық - адамдардың тәжірибелік іс-әрекеті
барысында қолайлы позиция болып табылады.
• болжамдық - ғылыми дүниетаным ғылыми теориямен
тәжірибенің меңгеру тенденциясын айқындай отырып, бүгінгі мен болашақты
құру идеясын алға жылжытады.
• тәрбиелік мақсат – баланың тұлғалық құрылымының
тұрақтылығы мен сенімді орталық ұйымының қалыптасуын қадағалайды да,
табиғатқа, қоғамға және ойлауға деген қатынастың негізінде мінез-құлық пен
ерік-сезімдердің санадағы бірлігін айқындайды.
Осы барлық міндеттердің шешімі өнегелі, мәдени, экономикалық және
экологиялық тәрбиелер нәтижесінде сараланады. Жоғарыда аталған мақсаттар
мен міндеттердің орындалуы, болашақ мамандардың дүниетаным аймағының
кеңейуін қадағалайды да оның нәтижесі үлкен маңызға ие. Дүниеге көзқарас
дүниетанымның құрамдас бөлігі болып табылады. Дүниеге көзқарастың өзі
адамның дүниедегі орны жайындағы түсініктердің жиынтығы. Жеке адам болып
қалыптасу үшін оның міндетті түрде туған жері, өскен ортасы, тұрақты
мемлекеті, ата-анасы, бауыр-туыстары, дос-жарандары, білім алу жолындағы
ғылыми орталары т.б. болуы шарт. Осы аталғандардың нәтижесінде адамның
дүниеге көзқарасы, дүниетанымы дамыйды. Қортындылай келе дүниетаным жалпы
жеке адамның, оның ішіндегі арнайы дайындалатын болашақ мамандардың
қалыптасуында үлкен рөлге ие бола отырып, олардың ары қарай нағыз кәсіпті,
білікті маман болуына көмектеседі.
Дүниетанымы жоғары, дүниеге көзқарасы кең адам әр уақыттада өзінің
мамандығына адал, біліктілік, кәсіби деңгейі жоғары, ойы ұшқыр, қиялы
жүйрік болары анық.
Гуманизм мен гуманитарлық білімнен саяси, экономикалық, экологиялық,
құқықтық, өнегелік, көркемдік-эстетикалық, физикалық мәдениет және т.б.
негізгі тәрбиелерді бойына сіңірген мәдени тұлғаны дамыту, кең мәдени
тәсілдерден туындайды.
ІІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ҒЫЛЫМИ ӘДІСТЕМЕЛІК
НЕГІЗДЕЛУІН ТАЛДАУ
2.1 Әлеуметтік педагог - тұлға қалыптастырушы
Тұлға мәселесі психологияда көбіне орталық мәселе болып табылады.
Қазіргі уақытта тұлғаның психологиялық мәнін түсінудегі ізденістер
аяқталған жоқ. Дәл осы тұлғаның және іс-әрекеттің құрылымы ең бірінші
негізгі ғылыми зерттеу әрекетінің мәдени шеңберін анықтайды.
Кәсіби білім беретін оқу орындарындағы болашақ маманның даярлығының
сапа көрсеткіші ретінде Д.В. Чернилевский мен О.К.Филатов еңбектерінде
негізделген.
Нарықтық қатынастың мәнін анықтайтын өзекті түсінік - бәсеке түсінігі.
Мамандардың бәсекеге түсу мүмкіндігіне сәйкес бірқатар параметрлерді бөліп
қарастырайық.
• Техникалық (мамандық және мамандандандыру: бағдарламаның сағаттық,
пәндік, үлгілік негізгі көлемі стандартқа сәйкес даярлық деңгейі
немесе оның саласының жоғарылауы мен пайдалану шекарасы, алынатын
құжат т.б)
• Экономикалық (барлық шыққан шығынды есепке алғандағы
маманның даярлығына жіберілетін шығын).
• әлеуметтік-ұйымдастырушылық (тұтыну құрылымының
әлеуметтік есебі, яғни, бітірушілер мен жұмыс берушілердің, сол сияқты
өндірісті ұйымдастырудың ұлттық және аймақтық ерекшелігі).
Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастыруда құқықтық
мәдениет, компьютерлік іскерлік, шет тілі білімі, экономикалық мәдениет,
ынтымақтастық, құрылымдық қатынасы және жүйелі ойлауға қабілеттілігі,
техникалық даярлығы қажет. Кәсіби білім берудің дамуы және тұлғалық
қажеттілігі төмендегідей бағыттар арқылы жүзеге асырылады:
• тұлғаның білім алу қажеттілігін қанағаттандырудағы кәсіби
білім беру ролінің артуы,
• білім берудің әралуандылығының тиімді түрін іздеу және
таңдау;
• оқу орындары ұсынатын қосымша білім беру қызметі
саласының дамуы;
• сәйкес мөлшерлік-құқылық база және психологиялық-
педагогикалық қолдауды қамтамасыз етуді қалыптастыру арқылы студенттердің
өз бетімен білім алу жолына жағдай жасау;
• оқыту мен оқудың тәсілі мен жүйесін дамыту;
Кәсіптік білім беру кейде кәсіптік ақпарат деп те аталады. Кәсіптік
білім беру – бұл әртүрлі мамандықтар және сол мамандықтардың адамға қоятын
талаптары жөнінде оқушылардың білімін қаруландыру. Кәсіптік білім берудің
негізгі принципі оны өмірмен байланыстыру негізінде қалыптастыру. Кәсіптік
білім беру процесінде жастардың қызығушылығын, бейімділігін, қабілетін, т.б
қасиеттерін еске алу керек.
Маман даярлау ісінің сапасын арттыру – үздіксіз білім беру жүйесін
түбегейлі өзгерту кезеңіндегі негізгі мақсат кәсіби білім беріп
студенттердің біліктерін қалыптастыру мен шектелмейді. Қоғамға керегі - өз
ісін тиянақты меңгерген маман ғана емес, рухани дүниесі бай, кемелденген,
жоғары адамгершілік қасиеттерге ие болған, әлеуметтік жауапкершілігі мол өз
басының қадірін түсінумен қатар өзгелерді де қарірлей білетін азамат, тұлға
дайындау .
Сонымен қатар болашақ маманның тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруда тәрбие
жұмысына ерекше назар аудару қажет. Тәрбие жұмысының осындай кезеңдерін
басынан өткізген студенттер өздерінің болашақ мамандығына қызығушылығы
мол,болашақта жұмыс тауып істеуге мүмкіндігі бар, ақпараттық мәдени деңгейі
жоғары екендігіне сенімді болды және мамандықты меңгеру процесі оның
қабілетіне лайықты болады. Сондықтан жоғары оқу орындарында болашақ
мамандарды білім нәрімен сусындату, өз бетімен білім алуын, өзін-өзі
тәрбиелеуін үнемі жетілдіріп отыру қажет.
Болашақ маман тұлғасының ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың
алғышарттарының бірі өз сүйіп таңдаған мұғалім мамандығының білімді,
жаңашыл, ізденімпаз ұстаз ауылына іс-әрекетімен де өнеге үлгісімен де білім
мен мәдениет таратады, оның өз ортасының алдыңғы қатарлы азаматы болуы
-өмір талабы. Мұғалімнің біліктілігін арттыруды ұдайы, үздіксіз ұйымдастыру
–оның кәсіби деңгейіне теориялық біліміне байланысты. Кәсіби білім арқылы
оның шығармашылық қабілеті де дамиды. Ол үшін болашақ мұғалім мәдениетінің
негізі педагогикалық шеберліктің қалыптасуы.
Педагогикалық шеберлік дегеніміз болашақ мұғалім тұлғасының жеке дара,
психологиялық, интеллектуалды күштері мен қабілеттерінің өзін-өзі іс
жүзінде көрсетуінің процесі. Шығармашылық шеберлік ізденіс процесі арқылы
жүзеге асырылады.
Ал, кәсіби шеберлік –мамандығы және өзін-өзі ұйымдастыру шеберлігін
қалыптастыратын тұлғаның қасиеттерінің жиынтығы.
Педагогикалық шеберліктің құрылымы:
-гуманитарлық бағыттылығы: қызығушылықтар, құндылықтар, идеялар;
-кәсіби білімдері;
-педагогикалық қабілет: коммуникативтілік, перцептивті қабілеттер,
динамизм, эмоционалды тұрақтылық, креативтілік;
-педагогикалық техника: өзін-өзі бағдарлау.
Педагогикалық міндеттерді шешуде қарым-қатынас жасай алу
(дидактикалық біліктілік, ұйымдастырушылық қабілет, контактілі қарым-
қатынас жасау зор роль атқарады. Педагогикалық қарым-қатынас педагогикалық
кәсіби мәдениетті қалыптастырады. Ал, педагогикалық шеберлік –педагог
тұлғасынының іс-әрекет барысында дами бастайды.
Кәсіби-педагогикалық мәдениеттің құрылымы төмендегідей негізгі үш
топқа бөлінеді:
1. аксиологиялық компонент
– адами құндылық қасиеттердің жиынтығы. Олар объективті
(тарихи тұрғыда қалыптасқан). Бірақ адамның оларды игеру барысында олар
субьектке айналады.
- әлеуметтік кәсіби құндылықтар. (нормалардың, ережелнрдің
идеялардың жиынтығы).
- Жеке кәсіби мақсаттар, міндетте, маманның дүниетанымдық
көзқарасы.
2. технологиялық компонент
- кәсіби іс-әрекеттің технологиясы. Кәсіби іс-әрекеттің түтас
жүйеде жүзеге асуы.
3. Жеке шығармашылық компонент
- маманның психологиялық саланы меңгеруі. Бұнда тұлғаның
кәсіби түрде ойлау қабілеттілігімен анықталады: жоғары белсенділік,
жауапкершілік, ұйымдастырушылық қабілет, өзінің мінез құлқын бағалау.
Сондай ақ болашақ маманның шығармашылық ерекшелігі айқындалады.
Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениеті қалыптастыру үшін педагогикалық
шеберлік, педагогикалық компетенттілік т.б. қасиеттер де қалыптасуы керек.
В.М. Шепель компетенция шеңберіне адамның білім, ептілік, тәжірибе
теориялық дайындығын кіргізеді. Педагогикалық психологияда “компетенттілік”
педагогикалық әрекетті жүзеге асырудағы білімі, дағдысы, ептілігі деген
пікір қалыптасқан деп өзіндік тұжырымдама жасайды. Қазіргі кезде
педагогикалық процестің мәні өте зор, өйткені осы кезеңдегі қоғамдық-
өндірістік қатынастың дамуы оқыту мен тәрбие бірлестігі принципінің толық
іске асуын талап етеді.
Орта және жоғары оқу орындары мен мектептен тыс мекемелер жүйесінде
білім беру және тәрбие мақсатын жүзеге асыру процесінтұтас педагогикалық
процесс немесе оқу-тәрбие процесі деп аталады. Білім беру мен тәрбие
міндеттерін толық шешу үшін сабақ үстінде әрбір тақырып бойынша оқуды
тәрбиемен үйлестіріп өткізу - оқу-тәрбие процесінің басты шарты.
Педагогикалық процесті ұйымдастыру барысында оқушы мен оқытушылар ұжымы
біржағынан тәрбие объектісі, екінші жағынан тәрбие субъектісі болады.
Осыған орай, оқу-тәрбие процесінде мұғалімдер мен оқушылардың
ынтымақтастығы, олардың шығармашылық еңбек етулеріне зор сүйеніш болады.
Тәрбиенің субъектілері мен объектілері арасында әртүрлі байланыстар пайда
болады. Мысалы: мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас арқылы
ақпарат алмасуы, ынтымақтастық немесе бірлестік іс-әрекеті және т.б.
үрдістер жатады. Мұндай байланыстар педагогикалық процестің табысты болуына
әсер етеді.
Педагогиканың келесі негізгі категориясы - оқыту. Бұл оқытушылар мен
оқушьлардың білімді, қабілетті, дағдыларды бойға сіңіріп, игеруге,
оқушылардың дүниеге көзқарасын қалыптастыруға, ақыл-ой күштері мен єлуетті
мүмкіндіктерін жетілдіруге, алға қойған мақсаттарға сай Ұзін-Ұзі
білімдендіру дағдыларын орнықтыруға бағытталған Ұйымдасқан, мақсатты және
басқару арқылы жүзеге асырылатын өзара іс-қимыл жасау процесі. Оқытып-
үйретудің негізін білім, қабілет және дағды құрайды.
Білім - бұл адамда объекгивтік ақиқаттық фактілер, түсініктер және ғылым
заңдары нысанында бейнеленуі. Ол адамзат баласының ұжымдық тәжірибесі,
объективтік ақиқатты танудың нәтижесі болып табылады.
Қабілет - игерілген білімдердің, өмірлік тәжірибенің жєне бойға сіңісті
болѓан даѓдылардың негізінде практикалық және теориялық іс-қимылдарды
саналы әрі дербес түрде орындауға даярлық.
Дағдылар - қажетті іс-әрекеттерді орындау кезінде көрініс табатын, сан
рет толассыз жаттығулар жасау жолымен мейлінше жетілдірілген практикалық іс-
єрекеттің құрамдас бөліктері (компоненттері).
Тұтас педагогикалық процестің өзіне тән компоненттері бар. Олар: оқыту
мен тәрбиелеу мақсаты, мазмұны, формалары мен әдістері және нәтижесі. Бұл
компоненттер бір-бірімен тікелей байланысты түрде іске асырылады сонда ғана
педагогикалық процесс ұтымды нәтиже береді. Тәрбие мен оқыту процесі бірте-
бірте өзін-өзі тәрбиелеу өз бетімен білім алу процестеріне ұласады.
Сондықтан тұтас педагогикалық процесті оқыту, тәрбие, білім беру және даму
процесінің табиғи бірлігі деп қарастырған жөн.
Педагогикалық процестің нәтижелі болуы оның ішкі қозғаушы күштеріне
байланысты. Қозғаушы күш деп- қойылған талаптар мен оларды орындауда
оқушылардың мүмкіншілігі арасындағы қайшылықты атайды. Егер қойылатын талап
оқушылардың мүмкіншілігіне, яғни даму дәрежесіне сай келсе, онда қайшылық
даму процесінің көзіне айналады.
Қоғамдық өмірдің қиындығы, міндетті түрде мәліметтердің сапасы мен
көлемінің әрдайым талап ете отырып көбеюін, іс-істеу мен дағдылануды
балалар білуі керек, әрине, бұл олардың көптеген қиыншылықтар мен
кедергілерге әкеп соғады, өйткені міндетті түрде оқытылатын пәндер саны
көбейеді және оқу, еңбек , дене тәрбиесі мен қатар қоғамдық және басқа да
әрекеттер жасалады. Сондай-ақ уақыттың жетіспеушілігі, ақыл-ой, моральдық,
физикалық ауырылқтар көбейеді. Бұл қарама-қайшылық оқу пәндерінің араласын,
арнаулы курстардың құрылуы мен тәрбиелік кештердің қысқартуылуынан
туындайды. Оның оқушы оқуына, еңбекке, ойынға, спортқа, достыққа,
күнделікті қарым-қатынасына әсер етпеуін педагог өнегелілікке ұштастыру
процесінде қадағалап отырады. Қарама-қайшылықтың оқу-тәрбие процесінен
бөлінуі, оның жоғары тиімділігіне жетуі негізгі құрайтын элементтермен оны
бейнелеуші тұтастықта. Бұндай тұтас оқу-тәрбие процесіне мыналар жатады:
• бала еңбегінің тәрбиелік мәні;
• қоғамдық ұйымдардың әртүрлілігі;
• қоғамдық қатынастардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
І БӨЛІМ. ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА ПӘНІНІҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕЛУІ
1.1 Әлеуметтік педагогика ғылым ретінде
1.2 Әлеуметтік педагогиканың пән ретінде зерттелуі
ІІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ҒЫЛЫМИ ӘДІСТЕМЕЛІК
НЕГІЗДЕЛУІН ТАЛДАУ
2.1 Әлеуметтік педагог - тұлға қалыптастырушы
2.2 Әлеуметтік педагог халықтың әлжуас топтармен жұмысының түрлері
2.3 Әлеуметтік педагогтің тәуекелшіл топтармен жұмыс жүргізу тәсілдері
ІІІ БӨЛІМ. Білім саласында шет ел тәжірибесін қолдану
3.1 АҚШ-тың білім беру бағдарламаларының Қазақстандағы білім жүйесіне әсері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
“Мектеп бітіріп шыққан соң бала бүкіл әлемге,
өзгенің және өзінің өміріне білім жүзімен ашылған
саналы ақыл көзімен қарай білсе, міне, білімдендірудің
көздейтін түпкі мақсаты осы. Мектеп осы бағытта
баланың келешекте жетілуіне мықты негіз салуы керек”
Жүсіпбек
Аймауытов
Педагогика атауының түп-төркіні гректің “пайдос” – бала және “аго” –
деген сөзінен шыққан. “Пайдагогос” тура мағынасында аударсақ “бала
жетектеуші” деген ұғымды білдіреді. Тәрбиелеу мен білім беру тұтастай
алғанда баланы сан-саналы мазмұнда, кемел өмірге баулитын, яғни оған
тәрбие, білім беретін, рухани жағынан байып, жан-жақты, тоғысып жетілуіне
бағыт-бағдар жасайтын, жол көрсететін ерекше сала, осы бірегей өнердің мән-
мазмұнын ашу үшін “педагогика” сөзі бірте-бірте кең ұғымда қолданыла
бастады. Білім беру мен тәрбие өнеріндегі басты тұлға-ұстаз. Ұстаз
балабақшада- тәрбиеші, мектепте-мұғалім, жоғары оқу орнында-оқытушы деп
аталып, әрбір шәкірт үшін өзіндік ерекшелігі жермен көктей.
Педагогикалық теория дамуының ежелден-ақ маңызды факторы оның ғылымдық
өрістеуіне арқау болған әдіснаманың шарттары.
Ғылым әдіснамасы бұл-табиғат пен қоғам құбылыстарын зерттеуге негіз
болған, әрі сол құбылыстардың теориялық түсіндірмесіне шешімді ықпал етуші
философиялық бастау идеялар жиынтығы.
Ұзақ уақыт философияның бір бөлігі болған педагогика екі негізгі
философиялық әдіснама: идеалистік және материалистік тұжырымдамаларға арқа
сүйеп дамыды және қазірде дамып отыр. Ежелгі педагогикалық ой-пікір
саласында идеалистік бағытты ұстаған Сократ пен Платон адам дамуының
шешуі факторы бір табиғат екенін мойындаса, материалистік бағыттағы
Гераклит, Демокрит және Эпикур адамның қалыптасуын басқаша түсіндіріп,
сыртқы ықпалдар мен тұрмыстық жағдайларға байланыстырады.
Педагогикалық теорияның бұдан былайғы да етек алуына осы екі
әдіснамалық бағыттың маңызы зор болды.
Көп әдіснамалық алғышарттардың ішінде аса маңыздыларының бірі
тәрбиенің барша табиғи және қоғамдық құбылыстар сияқты себепті-салдарды
байланысты сипатта екендігі. Тәрбие әрқашан, қоғамның және оның даму
бағытының қажетінен туындаған. Осыдан материалистік бағытқа негізделген
педагогика өз зерттеулерін тәрбие мен оның теориялық тұғырнамасына ықпал
жасаушы өндірістік-экономикалық және әлеуметтік-саяси факторларға
байланыстыра жүргізеді.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі
болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы
ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу
тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми
аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы.
Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы
"баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің
дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда
толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді
зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың
тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі
категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады.
Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы
тәжірибеде дамиды.
Педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі бағыттары, әлеуметтік-
педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер қатарына теңеседі.
Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім беруде, қазіргі
кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік тәсілін таңдауда
адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында, өндірісте, мектепте
немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында теңдеседі.
Осылайша, педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар өшін
тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді
емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі,
білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі тыңдаушылардың қарым-қатынастағы
қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші мақсаттың саналы түрде
таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп тәрбиелеуге дайын болу және
педагогикалық іс-әрекет.
Тәрбие мен білім беру аймағы қоғам мен мемлекеттің, тұлғаның өкілетті
дамуы, әрқашан әрбір адамның кең көзқарасын тудырды және жалпы кез-келген
адамның біліміне тәуелсіз, бәрімізге белгілі, бәрібір педагогикада өзін
маманмын деп есептейді. Жоғары білім берудің басты міндеті – студенттің
тұлға, маман, азамат ретінде қалыптасуында өзіндік ойлауға және ізденіске,
сонымен қатар, ғылым, техника, мәдениет және қоғамдағы өмірлік маңызды
іргелі және қосымша шешімдерді қабылдау. Барлық әлемде бағыттар мен
стратегиялық бағдарларды өңдеуді, білім беруді тәрбиелеумен тек педагогтар
ғана айналыспайды, сонымен қатар, психологтар, экономистер, саясаткерлер,
заңгерлер, социологтар және көптеген басқа мамандарда айналысады. Сонымен
бірге, қазіргі заманғы барлық білім берудің көптүрлі доктриналары,
стратегиялары, жүйесі мен технологиялары ішінен инвариантты және
әмбебаптылары бөліп алу қауіпті. Педагогикалық шығармашылық және жаңашылдық
әрекет тұрақты идеялар мен үлгілерді дәріптей дамыта отырып, үзіліссіз
сіңіру мен баюды көздейді.
Педагогика – адамзат қоғамының даму тарихымен бірге өмір сүріп, дамып келе
жатқан, адамдардың тәрбие, оқыту, білім беру деп аталатын саналы әрекетін
зерттейтін ғылым. Тәрбие, оқыту мен білім беру ісінде қоғам мен оның мүшесі
болып табылатын жеке адам өзара мүдделес, мұраттас. Әрбір ата-ана дүние
есігін енді ғана ашқан нәрестесін өзінің үлкен саналы ғұмырының жалғасы,
бүгінгіні ертеңге жалғастырушы деп біледі, ал қоғам, дәлірек айтқанда, оның
саяси реттеушісі саналатын мемлекет, сол жас адамның тәрбиелі тағылымды,
білімдар және парасатты азамат болып өсуін өзінің қуаттылығының, мызғымас
беріктігінің, өркениеттілігінің кепілі деп санайды. Осы ортақ мүдде мақсат
бірлігі, сан ғасырлық тәжірибе, бұл саладағы алғашқы зерттеулер,
тұжырымдар, қоғамдық құрылыстардың өзгеруі кезінде болмай қоймайтын сан
қырлы, алуан саналы жүйелілік өзгерістер педагогиканың биік мәртебелі,
іргелі ғылым ретінде қалыптасуына негіз қалады.
.
І БӨЛІМ. ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА ПӘНІНІҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕЛУІ
1.1 Әлеуметтік педагогика ғылым ретінде
Бүгінгі таңда болашақ мұғалімді өз халқының тарихын, тегін, салт-
дәстүрін, тілін білімін, адамзаттық мәдениетті, адами қасиетті мол терең
түсінетін шығармашылық тұлға етіп тәрбиелеу өмір талабы, қоғам қажеттілігі.
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында жас ұрпаққа жан-жақты білім
мен тәрбие берудің мемлекеттік саясатының негізгі ұстанымдарын айқындап
береді. Олар мыналар: Қазақстан Республикасының барлық адамзатының білім
алуға тең құқұлығы, әрбір адамзаттың интелектуалдық дамуы, психо-
физиологиялық және жеке басының ерекшеліктері, халық үшін білімнің барлық
деңгейіне кең жол ашылуы. Атап айтқанда:
- жеке тұлғаның білімділікке және дарындылыққа ынталандыру;
- білім басқыштарының сабақтастығын қамтамассыз ететін білім беру
процесінің үздіксіздігі;
- білім беру мекемелерінің ұйымдастырылуы-құқұқтық және қызмет
бағытының әр түрлілігі;
- білім берудің ізгілікті және дамытушылық сипаты;
- білім берудің құқұқықтық және экологиялық бағыттануы;
- білімнің зиялылық сипаты;
- оқыту мен тәрбиенің тығыз байланысы;
- білімнің, ғылымның және өндірістің өзара кірігуі;
- білім жүйесін ақпараттандыру.
Білімді басқарудың демократиялық, мемлекеттік-қоғамдық сипаты және
білім беру мекемелерінің дербестігін кеңейту. Педагогика - акиқат ғылыми
көзқарас болып есептелетін және объективтік дүниені танудың, білудің және
ғылыми білімнің дамуының бірден-бір әдісі болып саналатын философия
негізінде дамиды. Мысалы: диалектикалық материализм табиғаттың, қоғамның
және адам баласы дамуының заңдылықтарын зерттейді. Диалектиканың
қағидаларын басшылыққа ала отырып, педагогика педагогикалық окиғаларды
жалпылама түрде ғана "көшіре" салмайды, ол әрбиенің заңдылықтарын ашады,
тәрбиедегі себепті, нәтижелі байланыстарды анықтайды, тәрбиенің болашағын
көрсетеді. Педагогика – диалектикалық материализмнің оқиғалармен өзара
жалпы байланысы жөніндегі қағидасын қоғам өмірінің басқа да оқиғаларымен
органикалық байланыста қарастырады. Педагогика ғылымы - қоғамдық
құрылысқа, жаңа жағдайға сай адамның даму заңдылығын зерттейді. Педагогика
ізгілікті демократиялық тәрбиенің мәнін ашып, қоғам үшін қажетті білім
жүйесін жан-жақты жарасымды жетілген еңбекке негіздеуді, зерттеуді
міндеттейді. Біздің елімізде тәрбиенің, білім берудің, оқытудың бір ізді
жүйесі құрылған. Сонымен, педагогика ғылымы жан-жақты тәрбие, білім беру,
оқыту процестерінің заңдылықтарын зерттейтін ғылымға жатады. Педагогиканың
методологиялық негізі диалектикалық және тарихи материализм болғандықтан,
диалектикалық әдіс педагогикалық құбылыстарды кеңістік пен уақыттың нақты
жағдайларында, қоғамдық өмірдің басқа құбылыстарымен байланыста және өзара
әрекеттестікте алып қарастыруды талап етеді. Педагогика – үнемі дамып
отыратын ғылым. Тәрбие мен білім берудің барлық салаларына ғылыми болжам
жасау мақсатында және негізгі мәселелерді ғылыми – теориялық, тәжірибелік
жағынан терең талдау үшін педагогика ғылымында мынадай зерттеу әдістерінің
жүйесі қолданылады. Ғылыми танымдық процесс бір-бірімен байланысты таным
объектісі, субъекті немесе педагог зерттеуші деген екі бөліктен тұрады.
Ғылым өз пәнін үнемі зерттеп отырмайынша дами алмайды. Педагогика ғылымы да
өзінің күш-жігерін, тәрбие, білім беру, оқыту мәселелерін зерттеуге
бағыттайды. Педагогикалық зерттеу әдістері - педагогикалық болмыс туралы
зерттеуші жинаған фактілерді және білімдерді талдаудың негізгі тәсілдері.
Педагогикалық зерттеулер теориялық жөне эмпирикалық деп бөлінеді. Теориялық
әдістер: ғылыми педагогикалық әдебиеттерді талдау; индукция; дедукция;
жіктеу; аналогия; салыстыру. Эмпирикалық әдістер: мәліметтерді жинау
(бақылау, әңгімелесу, сауалнама, тест); тексеру және өлшеу (шкалалау);
мәліметтерді өңдеу; математикалық, статистикалық, графикалық, кесте; баға
беру әдістері (өзін-өзі бағалау, рейтингі, педагогикалық консилиум);
зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізу (эксперимент). Зерттеулерде мына
әдістер пайдаланады:
Педагогикалық бақылау.
Бақылау баланың мінез-құлқын әр түрлі жағдайларда көруге мүмкіндік
береді. Бақылау арқылы мұғалім өте құнды материалдар алады. Байқағыштық –
педагогикалық біліктіліктің көрсеткіші. Л.Н. Толстой "Мұғалім баланы үнемі
бақылап, ол туралы көзқарасын өзгерту үшін қайта бақылау керек", - деген.
Бақылау нәтижелерінің дұрыс болуы оған сезім мүшелерінің бәрінің қатысуына
байланысты. Күрделі бақылау - зерттеу жұмысында қолданылатын бақылау.
Бақылау арқылы қандай да бір педагогикалық құбылыс мақсатты түрде
бақыланып, ол туралы фактілер жиналады. Бақылау - еңбек операциясының, іс-
әрекеттің құрамдас бөлігі. Алынған мәліметтер бірден өңделеді. Бақылаудың
негізгі кызметі - зерттелетін процесс туралы материалдарды талдау, оларға
баға беру. Ол танымның бас кезінде жүргізіледі. "Нақты пайымдау" ой
елегінен өткізумен байланысты, аталған әдіс арқылы күрделі педагогикалық
құбылыс, процестердің байланысы ашылып, ғылымда белгілі құбылыстарға
түзетулер енгізіледі. Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екенін
психология ғылыми жеткілікті дәрежеде дәләлдеп берді деп айтуға болады. Бұл
мәселені түбегейлі зерттеп, бала дамуындағы оқытудың рөлін, алар орнын
анықтаған көрнекті психолог Л.С. Выготский. Ол дамуды оқытумен тең,
керісінше оқу мен даму екі бөлек процесс деген көзқарастарды қатты сынға
алды. Ең алғаш рет бала дамуының төмендегідей екі аймағы болатындығы жайлы
теория ұсынды.
1.Бала дамуының жақын аймағы – баланың тек үлкендердің көмегі арқылы
атқара алатын істері.
2.Бала дамуының қол жеткен аймағы – баланың үлкендердің көмегінсіз істей
алатын істері.
Баланың дамуы бірінші аймақты меңгеру арқылы жүзеге асады. Дамудың қол
жеткен аймағы жақын аймақпен өзара қызметтесе отырып, оны игерген кезде
дамуға өріс ашылады. И.Я.Лернер даму деген ұғымды педагогикалық
заңдылықтарға негіздей отырып, адамның әртүрлі қиындықтардағы мәселелерді
шеше білуге дайындығы деп түсіндіреді. Мұндай анықтама интеллектуалдық іс-
әрекетті жоғары орынға шығарады. Мәселе қаншалықты күрделі болса, оны
шешуге жұмсалатын ақыл-ой қызметі де соншалықты кең, аумақты, демек даму
деңгейі де жоғары болады. Л.В.Занков ақыл-ой қызметінің төмендегідей
көрсеткіштері дамуды іске асырады деп есептейді. Олар байқампаздық, өз ойын
еркін жеткізе білу, практикалық іс-әрекеттер атқара білу. В.В.Давыдов ақыл-
ойдың дамуының көрсеткіші ретінде жинақтай, қорытындылай алу дағдысын
есептейді. Тұтас алғанда барлық авторлардың даму туралы ойлары оқыту
барысында баланың психикасының жаңа сапалық деңгейге көтерілуі дегенге
келіп саяды және оның басты шарты ретінде әрекет алынады. Мектеп
оқушыларының танымдық қызығушылығын дамытудың негізгі факторы олардың
білімі мен дағдыларының дәрежесі ғана емес, сонымен бірге, баланың маңызды
психикалық қызметтерін, ақыл-ой жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға
мүмкіндік беретін оқу процесін жолға қою керектігі саналады. Оқушының
шығармашылық қабілеті де оның ойлау мен практикалық әрекеттері арқылы ғана
дамиды. Ойлауға үйрететін сабақтарды дамыта оқыту сабақтары деп білеміз.
Дамыта оқытуды ұйымдастыру, балаға ақыл-ой әрекетін меңгеруге жағдай жасау
деп қарастыру керек. Дамыта оқыту сабақтағы ерекше ахуал, мұғалім мен оқушы
арасындағы ерекше қарым-қатынас. Мұғалім бұл жағдайда дайын білімді
түсіндіріп қоюшы, бағалаушы емес, танымдық іс-әрекетті ұйымдастыратын
ұжымдық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана баланың интеллектісінің
көзін ашып, шығармашылығын дамытады. Дамыта оқыту деген термин психология
ғылымының қойнауында туып, баланың дамуын қарастырған (Ж.Пиаже), ойлаудың
әртүрлі деңгейін, типтерін ( Л.В.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн)
және басқа да психиканың функциясын зерттеген (Б.Г.Ананьев, Г.С.Костюк,
А.А.Люблинская, Н.А.Менчинская) және т.б.іс-әрекет теориясының
психологиясын жасаған (А.Н.Леонтьев, П.Я.Гальперин) еңбектерінде жан-жақты
талданды. Нәтижеде дамыта оқыту проблемасына арналған екі іргелі
эксперимент жасалып, оның бірін Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, ал екіншісін
Л.В.Занков басқарады. Кейінгі жылдары дамыта оқыту психология мен
педагогика ғылымдарының келелі мәселесіне айналды. Жүйенің авторлары
дамыта оқыту деп – оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму
заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды атайды. Оқыту арқылы баланың
психикасында жаңа құрылымдар пайда болуы, яғни жаңа сапалық өзгерістер
болуы тиіс деп есептейді. Жүйенің басты мақсаттарының бірі – баланы оқыта
отырып жалпы дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге,
шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу,
әрі қарай ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау. Дамыта оқыту – дәстүрлі
оқытуға соңғы уақыттарға дейін балама жүйе деп қарастырылды. Оның
нәтижесінде әр оқушы өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі
көзделіп, соған оқыту барысында лайықты жағдайлар жасау үлкен нәтиже берді.
Дәстүрлі және дамыта оқыту жүйелерінің негізгі белгілерінің салыстырмалы
сипаттамасы:
Кесте 1. Педагогикалық процессінің компоненттері
Педагогикалық Мазмұнындағы басымдылық
процесінің
компоненттері
Дәстүрлі иллюстрациялық Дамыту оқыту
түсіндірме әдісі
Мақсат Оқушыларда білім, білік, Байқампаздығын, ойлауын,
дағды қалыптастыру практикалық әрекетін
дамыту
Бастапқы мазмұн Факторлар, мысалдар, Заңдылықтарды,
тақырыптар, дәлелдер теорияларды, ұғымдарды,
ережелерді қорыту
Оқытудың формалары Жеке, топтық, фронтальді Бірлескен ұжымдық
іс-әрекет
Оқыту әдістері Ауызша түсіндіру, Проблемелық баяндау,
көрнекілік, практикалық ізденушілік,
зерттеушілік, ойлау
Бақылау, бағалау Оқытудың нәтижесін Өзін-өзі бақылау,
мұғалімнің бақылауы, өзін-өзі бағалау,
бағалауы рефлекция
Дәстүрлі оқыту әдістемесі негізінде метафизикалық (сандық,
мазмұндық) әдіснама, ал дамыта оқыту технологиясының негізінде
диалектикалық (интенсивті, сапалық, мәнділік) әдіснамасы жатыр деп айтуға
болады. Дәстүрлі оқыту балада білім, білік, дағды алуға қажетті ақыл, сана
бар деп есептеп, сол ақылға дайын білімді құю керек деген көзқарасқа, ал
дамыта оқыту бала бойындағы табиғи қабілеттерді, ойлауды, жаңа белестерге
көтеруді мақсат тұтатын принциптерге негізделген. Дәстүрлі оқыту жаттауға,
есте сақтауға, ал дамыта оқыту дербес жұмыс істеуге, алған білімді
пайдалана білуге үйретеді.
Дамыта оқытуда баланың ізденушілік – ойлау әрекетін ұйымдастыру
басты назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің бұған дейінгі білетін
амалдарының, тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін
сезетіндей жағдайға түсуі керек. Содан барып оның білім алуға деген ынта-
ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді.
1.2 Әлеуметтік педагогиканың пән ретінде зерттелуі
Кәсіптік білім берудің негізгі принципі оны өмірмен байланыстыру,
былайша айтқанда, халық шаруашылығы оның салалары, мамандықтар туралы
түсінігін еңбектен ұштастыру. Болашақ маман тұлғасын қалыптасытруда олардың
бейімділігін, қабілетін психофизиологиялық қасиеттерін еске алу
қажет.Мамандықты саналы таңдауда екі факторды еске алу:
А) білім деңгейі;
Б) адамның жеке қасиеттері, қабілетін, мүмкіншілігін дамыту
бейімділігінің арнайы қабілеттерінің динамикасына көңіл аудару. Мамандығын
анақтауда жан-жақты зерттеу, оған кеңес беру арқылы көмек көрсету. Бұл
бүкіл оқу-тәрбие жұмысының барысында үнемі бағыт-бағдар беріп отыруды қажет
етеді. Болашақ маман тұлғасының кәсіби қалыптасуында кәсіптік іріктеудің
мақсаты – мамандыққа жарамдылығын немесе жарамсыздығын анықтау. Ол үшін
жеке адамның еркешеліктерін, мамандыққа қоятын талаптарды да жете білген
жөн. Осығын байланысты күні бұрын профессиограмма жасалады. Профессиограмма
– бұл белгілі бір мамандықтың ерекшеліктерін жеткілікті бейнелеу (жазу),
мұндай мәліметтер жеке адамның белгілі мамандыққа жарамдығын, психолог,
физиолог және медиктердің көмегімен анықталады. Мысалы, мұғалім мамандығына
жеке адамның жарамдылығын анықтау үшін оның басқа қабілеттерімен бірге
көру, есту мүшелерін және сөйлеу, психологиялық жағдайы, тіл табыса білуі,
есепке алу басты талаптардың бірі болып саналады.
Қазақстандағы жалпы әлеуметтік, саяси экономикалық, тәрбиелік және
білімдік, мәдениеттік деңгейлеріміздің жаңа сатыға көтеріліп, жаңаша реңге
ие болуы, жеке тұлғаны оқыту, білім беру, дамыту жүйесін жақсартуды талап
етеді. Сол себебті еліміздің болашағын дамытатын, жетілдіретін болашақ
мамандардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру ерекшеліктеріне назар
аударуымыз қажет. Болашақ маман тұлғасының қандай да ғылымды меңгеруі оның
дүниетанымдық, қызығушылық, шығармашылық ерекшеліктеріне байланысты болмақ.
Қазіргі жағдайда қоғамда болып жатқан өзгерістерді терең тану, оның рухани
дамуының дәрежесін айқындау, халықымыздың дәстүрлі мұраларынан сусындай
отырып, оның даму қасиеттерін бойына сіңіре отырып өзі өмір сүріп жатқан
қоғамның даму үрдісіне елеулі үлес қоса алады. Болашақ маман жеке тұлға
болып қалыптасуы үшін - ол қоғамдық сананың, адамның тұрмыс тіршілігінің
барлық түрлерінен хабарлар болуы керек.
Қазіргі жағдайда мамандарды кәсіби даярлаудың белгілі бір деңгейіндегі
сапасы мен бағыты еңбек нарығында оның бәсекеге түсу қаблетінің негізгі
шарты болып табылады. Кәсіби даярлық процесінде жоспарлау, білім алу,өзінің
жоғары жеке қабілеті мен қажеттігіне жауап беру мүмкіндігі бар студент
еңбек нарығында елеулі орын алуы заңдылық болып табылады. Осыған орай,
маманды даярлау сапасы тек қана даму көрсеткіші және оқу орынын тәмәмдау
факторы ретінде шешуші ролге ие болып қана қоймай, негізгі өмірлік табысы
болып табылады .
Өмірге көзқарасы, дүниетанымы кең болуы керек. Дүниетаным - ғылыми,
көркемдік, құқықтық, саяси, діни болуы мүмкін. Дүниетаным - адамның
табиғат, қоғамдық өмір туралы білімдерінің жүйесі. Адамның алдына қойған
мақсатының айқын болуы, дүниетанымның өмірмен байланыстылығынан және берік
сенімінен туады. Дүниетаным жеке адамның табиғи және әлеуметтік
құбылыстарын түсіндіру туралы пайымдауы, ой тұжырымы. Адамзаттың пайда болу
тарихын түсіндіруде әртүрлі көзқарастардың бар екені мәлім. Мысалы:
материалистер мұндай мәселені ғылыми дүниетаным тұрғысынан дәлелдесе, ал
діни ілімінің өкілдері тәңірдің қалауымен деп қарастырады.
Сенім мен дүниетаным қатарласып жүрсе ғана адам санасы нұрлана
түседі. Өйткені бұл екеуі құстың қос қанатындай адамның ең асыл қасиеттері
болып табылады. Сенім терең, тиянақты ойланып айтылған идеялардың жиынтығы.
Сенім жеке адамның өмірлік позициясының беріктігін анықтайды, мінез құлқын
сипаттайды. Әр түрлі идея адам сенімінің негізі, шындықты терең тану, оның
соңынан еріп отыру.
Адамзаттың сан ғасырлық тарихында адамгершілік пен имандылықтың ұлы
қозғаушы күші – сенім. Сенімнің тұрақтылығы мен нақтылығы болашақ маман
дүниетанымының қалыптасуына негіз болады. Дүниетанымның қалыптасуы ұзақ
және күрделі процесс. Оның барысында жеке көзқарастар және сенім жүйесі
дамиды, қалыптасады және жеке адамның әрекет жасауына басшылық етеді.
Дүниетаным процесіне әр түрлі факторлар, әлеуметтік, оқыту мен тәрбие,
ақпарат құралдары тағы басқалары жатады. Осы тұрғыда дүниетанымды нақтырақ
анықтау үшін, оның негізгі құрылымдарына тоқталып өтейік:
• ағартушылық - ғылыми дүниетаным адам үшін қоғам мен
табиғат әлемін анықтайды да ағартылушылық сананы қалыптастырады. Ол
философиялық принциптер методологиясы мен таным тәсілдерімен
қаруландырылады.
• тәрбиелілік - қабылданған көзқарастар мен сенімдер нәтижесі
адамнан шындыққа негізделген моралдық-ерік бастамаларымен эстетикалық
қатынастарды талап етеді.
• дамытушы – дүниені қабылдау мазмұнын меңгеру арқылы,
ішкі рухани қозғалыс әсері ойлауды белсенді әрекет етуге итермелейді.
Ғылыми дүниетаным негізінде ойлаудың дамуына түрткі болатын және
шығармашылыққа ынталандыратын диалектикалық тәсілдердің принциптері жатыр.
• ұйымдастырушылық - адамдардың тәжірибелік іс-әрекеті
барысында қолайлы позиция болып табылады.
• болжамдық - ғылыми дүниетаным ғылыми теориямен
тәжірибенің меңгеру тенденциясын айқындай отырып, бүгінгі мен болашақты
құру идеясын алға жылжытады.
• тәрбиелік мақсат – баланың тұлғалық құрылымының
тұрақтылығы мен сенімді орталық ұйымының қалыптасуын қадағалайды да,
табиғатқа, қоғамға және ойлауға деген қатынастың негізінде мінез-құлық пен
ерік-сезімдердің санадағы бірлігін айқындайды.
Осы барлық міндеттердің шешімі өнегелі, мәдени, экономикалық және
экологиялық тәрбиелер нәтижесінде сараланады. Жоғарыда аталған мақсаттар
мен міндеттердің орындалуы, болашақ мамандардың дүниетаным аймағының
кеңейуін қадағалайды да оның нәтижесі үлкен маңызға ие. Дүниеге көзқарас
дүниетанымның құрамдас бөлігі болып табылады. Дүниеге көзқарастың өзі
адамның дүниедегі орны жайындағы түсініктердің жиынтығы. Жеке адам болып
қалыптасу үшін оның міндетті түрде туған жері, өскен ортасы, тұрақты
мемлекеті, ата-анасы, бауыр-туыстары, дос-жарандары, білім алу жолындағы
ғылыми орталары т.б. болуы шарт. Осы аталғандардың нәтижесінде адамның
дүниеге көзқарасы, дүниетанымы дамыйды. Қортындылай келе дүниетаным жалпы
жеке адамның, оның ішіндегі арнайы дайындалатын болашақ мамандардың
қалыптасуында үлкен рөлге ие бола отырып, олардың ары қарай нағыз кәсіпті,
білікті маман болуына көмектеседі.
Дүниетанымы жоғары, дүниеге көзқарасы кең адам әр уақыттада өзінің
мамандығына адал, біліктілік, кәсіби деңгейі жоғары, ойы ұшқыр, қиялы
жүйрік болары анық.
Гуманизм мен гуманитарлық білімнен саяси, экономикалық, экологиялық,
құқықтық, өнегелік, көркемдік-эстетикалық, физикалық мәдениет және т.б.
негізгі тәрбиелерді бойына сіңірген мәдени тұлғаны дамыту, кең мәдени
тәсілдерден туындайды.
ІІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ҒЫЛЫМИ ӘДІСТЕМЕЛІК
НЕГІЗДЕЛУІН ТАЛДАУ
2.1 Әлеуметтік педагог - тұлға қалыптастырушы
Тұлға мәселесі психологияда көбіне орталық мәселе болып табылады.
Қазіргі уақытта тұлғаның психологиялық мәнін түсінудегі ізденістер
аяқталған жоқ. Дәл осы тұлғаның және іс-әрекеттің құрылымы ең бірінші
негізгі ғылыми зерттеу әрекетінің мәдени шеңберін анықтайды.
Кәсіби білім беретін оқу орындарындағы болашақ маманның даярлығының
сапа көрсеткіші ретінде Д.В. Чернилевский мен О.К.Филатов еңбектерінде
негізделген.
Нарықтық қатынастың мәнін анықтайтын өзекті түсінік - бәсеке түсінігі.
Мамандардың бәсекеге түсу мүмкіндігіне сәйкес бірқатар параметрлерді бөліп
қарастырайық.
• Техникалық (мамандық және мамандандандыру: бағдарламаның сағаттық,
пәндік, үлгілік негізгі көлемі стандартқа сәйкес даярлық деңгейі
немесе оның саласының жоғарылауы мен пайдалану шекарасы, алынатын
құжат т.б)
• Экономикалық (барлық шыққан шығынды есепке алғандағы
маманның даярлығына жіберілетін шығын).
• әлеуметтік-ұйымдастырушылық (тұтыну құрылымының
әлеуметтік есебі, яғни, бітірушілер мен жұмыс берушілердің, сол сияқты
өндірісті ұйымдастырудың ұлттық және аймақтық ерекшелігі).
Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастыруда құқықтық
мәдениет, компьютерлік іскерлік, шет тілі білімі, экономикалық мәдениет,
ынтымақтастық, құрылымдық қатынасы және жүйелі ойлауға қабілеттілігі,
техникалық даярлығы қажет. Кәсіби білім берудің дамуы және тұлғалық
қажеттілігі төмендегідей бағыттар арқылы жүзеге асырылады:
• тұлғаның білім алу қажеттілігін қанағаттандырудағы кәсіби
білім беру ролінің артуы,
• білім берудің әралуандылығының тиімді түрін іздеу және
таңдау;
• оқу орындары ұсынатын қосымша білім беру қызметі
саласының дамуы;
• сәйкес мөлшерлік-құқылық база және психологиялық-
педагогикалық қолдауды қамтамасыз етуді қалыптастыру арқылы студенттердің
өз бетімен білім алу жолына жағдай жасау;
• оқыту мен оқудың тәсілі мен жүйесін дамыту;
Кәсіптік білім беру кейде кәсіптік ақпарат деп те аталады. Кәсіптік
білім беру – бұл әртүрлі мамандықтар және сол мамандықтардың адамға қоятын
талаптары жөнінде оқушылардың білімін қаруландыру. Кәсіптік білім берудің
негізгі принципі оны өмірмен байланыстыру негізінде қалыптастыру. Кәсіптік
білім беру процесінде жастардың қызығушылығын, бейімділігін, қабілетін, т.б
қасиеттерін еске алу керек.
Маман даярлау ісінің сапасын арттыру – үздіксіз білім беру жүйесін
түбегейлі өзгерту кезеңіндегі негізгі мақсат кәсіби білім беріп
студенттердің біліктерін қалыптастыру мен шектелмейді. Қоғамға керегі - өз
ісін тиянақты меңгерген маман ғана емес, рухани дүниесі бай, кемелденген,
жоғары адамгершілік қасиеттерге ие болған, әлеуметтік жауапкершілігі мол өз
басының қадірін түсінумен қатар өзгелерді де қарірлей білетін азамат, тұлға
дайындау .
Сонымен қатар болашақ маманның тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруда тәрбие
жұмысына ерекше назар аудару қажет. Тәрбие жұмысының осындай кезеңдерін
басынан өткізген студенттер өздерінің болашақ мамандығына қызығушылығы
мол,болашақта жұмыс тауып істеуге мүмкіндігі бар, ақпараттық мәдени деңгейі
жоғары екендігіне сенімді болды және мамандықты меңгеру процесі оның
қабілетіне лайықты болады. Сондықтан жоғары оқу орындарында болашақ
мамандарды білім нәрімен сусындату, өз бетімен білім алуын, өзін-өзі
тәрбиелеуін үнемі жетілдіріп отыру қажет.
Болашақ маман тұлғасының ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың
алғышарттарының бірі өз сүйіп таңдаған мұғалім мамандығының білімді,
жаңашыл, ізденімпаз ұстаз ауылына іс-әрекетімен де өнеге үлгісімен де білім
мен мәдениет таратады, оның өз ортасының алдыңғы қатарлы азаматы болуы
-өмір талабы. Мұғалімнің біліктілігін арттыруды ұдайы, үздіксіз ұйымдастыру
–оның кәсіби деңгейіне теориялық біліміне байланысты. Кәсіби білім арқылы
оның шығармашылық қабілеті де дамиды. Ол үшін болашақ мұғалім мәдениетінің
негізі педагогикалық шеберліктің қалыптасуы.
Педагогикалық шеберлік дегеніміз болашақ мұғалім тұлғасының жеке дара,
психологиялық, интеллектуалды күштері мен қабілеттерінің өзін-өзі іс
жүзінде көрсетуінің процесі. Шығармашылық шеберлік ізденіс процесі арқылы
жүзеге асырылады.
Ал, кәсіби шеберлік –мамандығы және өзін-өзі ұйымдастыру шеберлігін
қалыптастыратын тұлғаның қасиеттерінің жиынтығы.
Педагогикалық шеберліктің құрылымы:
-гуманитарлық бағыттылығы: қызығушылықтар, құндылықтар, идеялар;
-кәсіби білімдері;
-педагогикалық қабілет: коммуникативтілік, перцептивті қабілеттер,
динамизм, эмоционалды тұрақтылық, креативтілік;
-педагогикалық техника: өзін-өзі бағдарлау.
Педагогикалық міндеттерді шешуде қарым-қатынас жасай алу
(дидактикалық біліктілік, ұйымдастырушылық қабілет, контактілі қарым-
қатынас жасау зор роль атқарады. Педагогикалық қарым-қатынас педагогикалық
кәсіби мәдениетті қалыптастырады. Ал, педагогикалық шеберлік –педагог
тұлғасынының іс-әрекет барысында дами бастайды.
Кәсіби-педагогикалық мәдениеттің құрылымы төмендегідей негізгі үш
топқа бөлінеді:
1. аксиологиялық компонент
– адами құндылық қасиеттердің жиынтығы. Олар объективті
(тарихи тұрғыда қалыптасқан). Бірақ адамның оларды игеру барысында олар
субьектке айналады.
- әлеуметтік кәсіби құндылықтар. (нормалардың, ережелнрдің
идеялардың жиынтығы).
- Жеке кәсіби мақсаттар, міндетте, маманның дүниетанымдық
көзқарасы.
2. технологиялық компонент
- кәсіби іс-әрекеттің технологиясы. Кәсіби іс-әрекеттің түтас
жүйеде жүзеге асуы.
3. Жеке шығармашылық компонент
- маманның психологиялық саланы меңгеруі. Бұнда тұлғаның
кәсіби түрде ойлау қабілеттілігімен анықталады: жоғары белсенділік,
жауапкершілік, ұйымдастырушылық қабілет, өзінің мінез құлқын бағалау.
Сондай ақ болашақ маманның шығармашылық ерекшелігі айқындалады.
Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениеті қалыптастыру үшін педагогикалық
шеберлік, педагогикалық компетенттілік т.б. қасиеттер де қалыптасуы керек.
В.М. Шепель компетенция шеңберіне адамның білім, ептілік, тәжірибе
теориялық дайындығын кіргізеді. Педагогикалық психологияда “компетенттілік”
педагогикалық әрекетті жүзеге асырудағы білімі, дағдысы, ептілігі деген
пікір қалыптасқан деп өзіндік тұжырымдама жасайды. Қазіргі кезде
педагогикалық процестің мәні өте зор, өйткені осы кезеңдегі қоғамдық-
өндірістік қатынастың дамуы оқыту мен тәрбие бірлестігі принципінің толық
іске асуын талап етеді.
Орта және жоғары оқу орындары мен мектептен тыс мекемелер жүйесінде
білім беру және тәрбие мақсатын жүзеге асыру процесінтұтас педагогикалық
процесс немесе оқу-тәрбие процесі деп аталады. Білім беру мен тәрбие
міндеттерін толық шешу үшін сабақ үстінде әрбір тақырып бойынша оқуды
тәрбиемен үйлестіріп өткізу - оқу-тәрбие процесінің басты шарты.
Педагогикалық процесті ұйымдастыру барысында оқушы мен оқытушылар ұжымы
біржағынан тәрбие объектісі, екінші жағынан тәрбие субъектісі болады.
Осыған орай, оқу-тәрбие процесінде мұғалімдер мен оқушылардың
ынтымақтастығы, олардың шығармашылық еңбек етулеріне зор сүйеніш болады.
Тәрбиенің субъектілері мен объектілері арасында әртүрлі байланыстар пайда
болады. Мысалы: мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас арқылы
ақпарат алмасуы, ынтымақтастық немесе бірлестік іс-әрекеті және т.б.
үрдістер жатады. Мұндай байланыстар педагогикалық процестің табысты болуына
әсер етеді.
Педагогиканың келесі негізгі категориясы - оқыту. Бұл оқытушылар мен
оқушьлардың білімді, қабілетті, дағдыларды бойға сіңіріп, игеруге,
оқушылардың дүниеге көзқарасын қалыптастыруға, ақыл-ой күштері мен єлуетті
мүмкіндіктерін жетілдіруге, алға қойған мақсаттарға сай Ұзін-Ұзі
білімдендіру дағдыларын орнықтыруға бағытталған Ұйымдасқан, мақсатты және
басқару арқылы жүзеге асырылатын өзара іс-қимыл жасау процесі. Оқытып-
үйретудің негізін білім, қабілет және дағды құрайды.
Білім - бұл адамда объекгивтік ақиқаттық фактілер, түсініктер және ғылым
заңдары нысанында бейнеленуі. Ол адамзат баласының ұжымдық тәжірибесі,
объективтік ақиқатты танудың нәтижесі болып табылады.
Қабілет - игерілген білімдердің, өмірлік тәжірибенің жєне бойға сіңісті
болѓан даѓдылардың негізінде практикалық және теориялық іс-қимылдарды
саналы әрі дербес түрде орындауға даярлық.
Дағдылар - қажетті іс-әрекеттерді орындау кезінде көрініс табатын, сан
рет толассыз жаттығулар жасау жолымен мейлінше жетілдірілген практикалық іс-
єрекеттің құрамдас бөліктері (компоненттері).
Тұтас педагогикалық процестің өзіне тән компоненттері бар. Олар: оқыту
мен тәрбиелеу мақсаты, мазмұны, формалары мен әдістері және нәтижесі. Бұл
компоненттер бір-бірімен тікелей байланысты түрде іске асырылады сонда ғана
педагогикалық процесс ұтымды нәтиже береді. Тәрбие мен оқыту процесі бірте-
бірте өзін-өзі тәрбиелеу өз бетімен білім алу процестеріне ұласады.
Сондықтан тұтас педагогикалық процесті оқыту, тәрбие, білім беру және даму
процесінің табиғи бірлігі деп қарастырған жөн.
Педагогикалық процестің нәтижелі болуы оның ішкі қозғаушы күштеріне
байланысты. Қозғаушы күш деп- қойылған талаптар мен оларды орындауда
оқушылардың мүмкіншілігі арасындағы қайшылықты атайды. Егер қойылатын талап
оқушылардың мүмкіншілігіне, яғни даму дәрежесіне сай келсе, онда қайшылық
даму процесінің көзіне айналады.
Қоғамдық өмірдің қиындығы, міндетті түрде мәліметтердің сапасы мен
көлемінің әрдайым талап ете отырып көбеюін, іс-істеу мен дағдылануды
балалар білуі керек, әрине, бұл олардың көптеген қиыншылықтар мен
кедергілерге әкеп соғады, өйткені міндетті түрде оқытылатын пәндер саны
көбейеді және оқу, еңбек , дене тәрбиесі мен қатар қоғамдық және басқа да
әрекеттер жасалады. Сондай-ақ уақыттың жетіспеушілігі, ақыл-ой, моральдық,
физикалық ауырылқтар көбейеді. Бұл қарама-қайшылық оқу пәндерінің араласын,
арнаулы курстардың құрылуы мен тәрбиелік кештердің қысқартуылуынан
туындайды. Оның оқушы оқуына, еңбекке, ойынға, спортқа, достыққа,
күнделікті қарым-қатынасына әсер етпеуін педагог өнегелілікке ұштастыру
процесінде қадағалап отырады. Қарама-қайшылықтың оқу-тәрбие процесінен
бөлінуі, оның жоғары тиімділігіне жетуі негізгі құрайтын элементтермен оны
бейнелеуші тұтастықта. Бұндай тұтас оқу-тәрбие процесіне мыналар жатады:
• бала еңбегінің тәрбиелік мәні;
• қоғамдық ұйымдардың әртүрлілігі;
• қоғамдық қатынастардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz