Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығын нарықтық экономика жағдайында дамытудың географиялық мәселелері

Пән: Экономикалық география
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ГЕОГРАФИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

Экономикалық, әлеуметтік және саяси география кафедрасы

Бітіру жұмысы

қазақстан республикасы ауыл шаруашылығын НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА ДАМЫТУДЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Орындаған:

4 курс студенті Е. Е. Қабимолдаев

Ғылыми жетекшісі,

г. ғ, к., ҚазҰУ-нің профессоры А. Т. Темірбеков

Норма бақылаушы,

г. ғ, к., доцент З. Қ. Қалиасқарова

Кафедра меңгерушісі,

г. ғ, к., доцент Г. Н. Нүсіпова

АЛМАТЫ, 2010

РЕФЕРАТ

Тауардың бәсекеге қабілеттілігінің дамуы әлемдік бәсеке талаптарына және бәсекенің еркін дамуы, инвестициялық тартымдылықтың өсуіне байланысты заңнамаларға сай болуы керек.

Ауыл шаруашылық шикізатына және техникаға деген сұраныстың төмендігі өндірілген өнімді бәсекеге қабілетсіз етеді. Ауыл шаруашылығы өндірісінің даму темпінің бәсеңдігі ең алдымен, өндірілген өнімнің сапасының төмендігімен, ішкі рыноктағы тауар өндірушілер арасындағы байланыстың төмен деңгейлігі, импорт көлемінің өсуімен анықталады. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, ауыл шаруашылығы мемлекеттің араласуын қажет ететін сфералар қатарына жатады.

Экономикалық қатынастардың, соның ішінде рыноктың дамуымен- қоғамның дұрыс дамуы үшін мемлекеттік шекараларды қорғау, қоғамдық тәртіпті сақтау, салық жинау сияқты мәселелер туындайды. Бұл мәселелерді салыстырмалы шешуде және экономикадағы мемлекеттің ролі туралы әр кезеңдегі экономист ғалымдардың көзқарастары түрліше.

Сондықтан аграрлық өндірісті мемлекеттің реттеуі қажет шектерін қалай анықтауы керек деген сұраққа жауап іздеп көрейік. Мемлекеттің экономикаға және экономикалық қатынасқа әсерінің қандай шегі бар деген мәселе көп жылдар көлемінде талқыланып келді. Бұл жерде екі негізгі көзқарас қалыптасты. Біріншісі, неоконсервативтік мемлекеттік реттеу үлгісі бойынша рыноктың реттеуші қызметтерін ұсынысты ынталандыру негіздерінде қамтамасыз ету жолымен жүзеге асыру. Бұл жолдың негізгі бағыты кәсіпкерлерге салық жеңілдіктерін беру үшін салық жүйесін реформалау және инфляцияға қарсы шараларды жүзеге асыру. Екіншісі, біздің елде бұрыннан белгілі мемлекеттік реттеудің үлгісі бойынша, экономика рыноктық механизм мен мемлекеттік реттеуді біріктіру арқылы басқарылуы қажет.

Қазіргі кезеңдегі Қазақстандағы терең әлеуметтік-экономикалық өзгерістер ауыл шаруашылығын мемлекеттік тұрғыдан реттеудің теорияилық және практикалық мәселелерін алға қойып отыр. Басқарудың тиімді механизмдерінің болмауынан макроэкономикалық реттеу микроэкономика деңгейіндегі қызметпен үйлеспей отыр. Мемлекеттің агробизнес жүйесіне араласуының қажеттілігі мемлекеттік бақылау мен реттеуге жататын негізгі параметрлері тіпті дамыған рынок жағдайында да бірқатар объективтік факторлармен анықталады. Ең алдымен мемлекеттік реттеу шаралары экономикалық саясатпен тығыз байланыста болғандықтан өздерінің әлеуметтік және экономикалық маңызы бойынша олар әртекті болып келеді және қоғамдық пікірмен әртүрлі қабылданады.

ГЛОССАРИЙ

Шаруашылықтың барлық санаттарына ауыл шаруашылық кәсіпорындары (фермер) қожалықтары және жұртшылық шаруашылығы жатады.

А уыл шаруашылығы кәсіпорыны негізгі қызымет түрі ауыл шаруашылық саласы болып табылатын заңды тұлға. Жергілікті бірлік негізгі қызмет түрі ауылшаруашылығы өнімдерін өндіру болып табылатын, заңды тұлғалардың қосалқы шаруашылық түріндегі бөлімшесі.

Шаруа (фермер) қожалығы - кәсіпкерліктің жүзеге асырылуы ауыл шаруашылық өнімін өндіру үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлермен пайдаланумен, сондай-ақ осыөнімдерді өңдеумен және өткізумен үздіксіз байланысты адамдардың отбасылық-еңбек бірлестігі. Заңды тұлға құрмай және оның нысандарынсыз кәсіпкерлік қызыметпен айналысатын адамдар шаруа (фермер) қожалығының субьектілері болып табылады.

Жұртшылық шаруашылығына халықтың жеке қосалқы шаруашылықтары, ұжымдық бақтар мен бақшалар, саяжай учаскелері жатады.

Ауыл шаруашылық өнімі күнтізбелік жыл бойында өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығында өндірілген өнімдердің нақты өлшенген орташа күздік бағасымен ақшаға шағылуы.

Ауылшаруашылығы өнімдерін нақты көлемінің индексін есептеу үшін оның көлемінің салыстырмалы бағадағы көрсеткіші қолданады.

Ет өндіру - мал мен құстың барлық түрін мемлекетке, тұтыныушылар корпорацияларына, базарға, меншікті сауда желісі мен қоғамдық тамақтану кәсіпорындары арқылы, баспа-бас айырбас операциялары бойынша айырбастауға және т. б. союға өткізу (тірі салмағында) .

Сүт өндіру - нақты сауылған сиыр, қой, ешкі, түйе, жылқы сүтімен сипатталады, ол өткізілді ме немесе бір бөлігі шаруашылықта бұзаулар мен торайларды суаруға тұтынылды ма, оған қаралмайды. Емізіп асырау кезінде бұзаулар сорған сүт өнімге кірмейді және бір сиырдан сауылатын сү мөлшерін анықтағанда есепке алынбайды.

Жұмыртқа өндіру - құстар саны ұдайы өсіруге (инкубацияға, басқаға) жұмсалған жұмыртқа барын қоса, бір жылда үй құстарының барлық түрлерінен жиналғанын есептейді.

Малдан төл алу есепті кезең ішінде алынған төл басының осы кезеңдегі аналықтың орташа бас санына қатысты ретінде анықталады.

Малдың өлім-жітімі - өлген және шарасыздықтан сойылған жануар санының айналымдағы жалпы санына (жыл басындағы мал басы, жыл ішіндегі малдан төл алу және әкелу көрсеткішінің жиынтығы) қатысты ретінде пайызбен анықталады.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН НАРЫҚТЫҚ ТАЛАПТАРҒА САЙ ДАМЫТУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1. 1 Қазақстан Республикасы ауылшаруашылығының қазіргі кездегі жағдайының жалпы сипаттамасы . . .

1. 2 Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығын замана талабына сай дамытудың мәселелері . . .

1. 3 Ауыл шаруашылығын экономикалық-географиялық тұрғыда дамытудың теориялық және практикалық негіздері . . .

2 АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ САЛАЛАРЫ БОЙЫНША ОЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ

2. 1 Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруде олардың тиімділігін арттырудың экономикалық-геограяиялық негіздері . . .

2. 2 Суармалы жерлердің тиімділігін арттырудың жолдары . . .

2. 3 Суармалы жерлерде мақта шаруашылығының тиімділігін арттырудың жолдары . . .

2. 4 Қаратал өзені алабында күріш өсірудің ғылыми негіздері . . .

2. 5 Сырдария-Арал өңірінде күріш өсірудің тиімділігін арттырудың сорттық технологиясы . . .

2. 6 Күздік бидайды топырақты өңдемей тікелей сеуіп өсірудің экономикалық тиімділігі . . .

3 МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНІМДЕРІН ӨНДІРУДЕ ОЛАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

3. 1 Мал шаруашылығына мемлекеттік тұрғыдын қамқорлық көрсету заман талабы . . .

3. 2 Өнімділігі жоғары мал азығы болатын жемшөп алқаптарын жасаудың геотехнологиялық негіздері . . .

3. 3 Қазақстанда ірі қара мал шаруашылығын дамытудың қазіргі жағдайы мен келешегі . . .

3. 4 Жылқы шаруашылығын дамытуға қолдау жасау ұлттық мәселелердің

бірі . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы егемен мемлекет болған жылдардан бері талай-талай қиындықтардан өтіп, көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Еліміз ойдағыдай жұмыс істеп нарық экономикасын құрды. Мемлекетіміздің қазынасын да, әлеуметтік жағдайы да түзеле бастады. Қазына саласын түпкілікті реформалауға бағыт ұстап, біз қысқа мерзімнің ішінде нарықтық реформаларды жүргізе білдік, тиісті заңнамамызды жасауға қол жеткіздік.

Бірақ әліде ауыз толтырып айта алмайтын салаларымыз бар. Солардың бірі ауылшаруашылық саласы. Ауыл шаруашылығының мәселесі қазіргі кездегі өзекті мәселе. Ауылшаруашылық саланы (секторды) дамыту мақсатында соңғы жылдары мемлекет тарапынан ауыл шаруашылығына көптеген жағдайлар көрсетілуде, яғни ауылшаруашлық салаға мемлекеттік реттеулер, бағдарламалар жасалды. Бізге «ауылшаруашлық өнеркәсібін кешені мен ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы» заң қабылдау қажет екендігі парламентте көтеілуде.

Бұл бакалаварлық жұмыста елімізде ауыл шаруашылығын дамытуға арналған іс-шараларға тоқталып, олардан қандай нәтиже шыққандығы туралы, әліде болса аграрлық сектор мемлекет тарапынан қандай қолдауларды қажет ететіндігі туралы мәселелер қарастырылған.

Алдағы уақытта Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру барысында бұл мәселе туралы тереңірек ойланып, отандық ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігіне айырықша талаптар қойылатын болады. Ендігі жерде ауыл шаруашылығы шикізатын өндіру мен өңдеу саласында кластерлік бастамшылықты іске асыру арқылы аграрлық өндірісті беиімдеуге (индустрияландыруға) айырықша назар аудару қажет. Жеке меншік салаларының (сектордың) назарларын аудару керек, сондай-ақ несиелерді ауыл шаруашылығын дамытуға арналған зерттеулерге бөлу керек.

Елбасымыз биылғы Қазақстан халқына жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты жолдауында да ауыл шаруашылығына қатысты былай деді - Ауыл шаруашылығын дамыту біздің басты бағытымыздың бірі болуы керек. Қазір Қазақстанда ауыл шаруашылығында жұмыс істейтін бір жұмыскер 17 мың доллорға сай келетін өнім өндіреді, ал экономикасы дамыған елдерде бұл көрсеткіш 90 мың доллор ды құрайды. Сондықтан еңбек өнімділігін арттыру керек деп көрсетті Президент.

Сол үшін де Қазақстанды жеделдете жан-жақты жаңғырта дамыту жолы таңдап алынды. Бұл біздің бұдан былайғы дамуымыздың бірден-бір дұрыс арнасы.

Жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасындағы ауылшаруашылық қатнастарды ашып көрсету заңдық тұрғыдан ретке келтіру, табиғи жағдайына сай даму бағтын айқындау, әлемдік тәжірибелерге сүйене отырып техникалық жетістіктерді қолдану, өнімділкті арттыру, дүниежүзілік сауда ұйымна кіруде бәсекелестікке қабілетті болу.

Міндеті : Ауыл шаруашылығын дамытуда табиғи жағдай мен табиғи ресурстарын тиімді пайдалану, дамыған мемлекеттердің тажірибесін және ғылыми техникалық жетістктерді пайдалана отырып еңбек өнімділігін арттыру мүмкіндіктерін анықтау үйрену.

Зерттеу объектісі : Отандық ауылшаруашылық саласын дамыту бағыттарын анықтау, егін шаруашылығы мен мал шаруашылығы салаларын жергілікті жердің табиғи жаңғдайына және ресурстарына сай өркендндету, олардың тиімділігін арттыру және осыларды есепке ала отырып дүние жүізілк бәсекеге қабілетті болу.

Бұл жұмыстарды республикамыздың әрбір облысының, экономикалық ауданының нақтылы табиғи, экономикалық және әлеуметтік жағдайларын, сонымен қатар дамыған мемлекеттердің ауыл шаруашылығын жүргізуде жеткен озық тәжірбиесін есепке ала отырып іске асыру қажет.

Бұл жұмысты жазу барысында мен журналдардағы мақалаларды, экономист ғалымдардың ғылыми еңбектерін, Қазақстан Республикасының Президентінің жолдауларындағы мәліметтерді пайдаландым.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН НАРЫҚТЫҚ ТАЛАПТАРҒА САЙ ДАМЫТУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1. 1 Қазақстан Республикасы ауылшаруашылығының қазіргі кездегі жағдайының жалпы сипаттамасы

Ауыл шаруашылық Қазақстан экономикасының маңызды салаларының бірі болып табылады. Аграрлық сектор дамуының деңгейі үнемі жоғары сатыда көрініп келді және мемлекеттің экономикалық және қоғамдық-саяси тұрақтылық факторларын анықтай отырып жоғары сатыдан көріне бермек.

Республиканың экономикалық дамуының бірегей әлеуетті бағыты бола отырып, ауыл шаруашылығы зор потенциалы мен ірі резервтерімен ерекшеленеді. Қазақстанның әрқилы климат жағдайы біркелкі жылы белдеудің барлық мәдениетінің дамуына және мал шаруашылығының дамуына әсер етеді.

Агроөнеркәсіптік кешен (АӨК) - маңызды салааралық кешен болып табылады. Ол халықты азық-түлікпен, ал халық шаруашылығын шикізатпен қамтамасыз ету мақсатында құрылған. АӨК күрделі биоэкономикалық өндірістік жүйені сипаттайды. Оның орталық буыны - ауыл шаруашылығы өндірісі. Еңбек құралдары және еңбек ресурстарымен қатар, ауыл шаруашылығы өндірісінің басты ресурстарына жиынтығында биоклиматтық әлеуетті құрайтын - жер, климат, ауа-райы жатқызылады [15] .

АӨК құрылуы агроөндірістің интеграциялануына негізделеді. АӨК үш қызметтік аяны біріктіреді:

І - ауыл шаруашылығы үшін қажетті өндіріс құралдарын шығаратын, сондай-ақ ауыл шаруашылығын өндірістік-техникалық жабдықтаумен айналысатын өнеркәсіп саласы;

ІІ - ауыл шаруашылығы (өсімдік және мал шаруашылығы) ;

ІІІ - дайындауды, сақтауды, ауыл шаруашылығы шикізаттарын өңдеуді және АӨК соңғы өнімдерін өткізуін қамтамасыз ететін салалар мен өндірістің жиынтығы [15] .

Қазақстан ауыл шаруашылығының дағдарысы Кеңес Одағының АӨК-де сексенінші жылдары бастады. Осы уақыт ауыл шаруашылығы өндірісін толық тоқыраушылыққа әкелген және Кеңес Одағының азық-түлік импортына, негізінен астыққа тәуелділігін көбейтіп, АӨК-нің құрылымдық дағдарыс кезеңі ретінде белгілі болды.

Әлеуметтік инфрақұрылымның артта қалуы, жастардың, білімді және еңбекке қабілетті тұрғындардың ауылдан көшуі, еңбектің техникалық қарулануының төмендігі аграрлық секторды елеусіз экономика секторына айналдырды.

Қазақстан тәуелсіздік алған сәттен бастап, басқа кеңестік мемлекеттер тәрізді, экономиканы модернизациялауға және халық шаруашылығының барлық секторын реформалауға көшті. Бұл уақыт - меншіктің және АӨК-тегі бизнестің қалыптасуының жаңа нысанын сипаттайтын ауыл шаруашылығының даму сатысының қалыптасу кезеңі болды.

Аграрлық рефрманы жүзеге асыру барысында меншіктің көпжақтылығына негізделген жаңа құрылым жасалды. Ауыл шаруашылығы және өңдеуші кәсіпорындардың көпшілік бөлігі жаңа ұйымдастыру нысанында: ауыл шаруашылық өнімдерін негізгі өндіруші болып табылатын акционерлік қоғамдар және серіктестіктер, өндірістік кооперативтер, шаруа қожалықтары, мемлекеттік кәсіпорындар болып қайта құрылды.

Алайда, кез келген түбегейлі қайта құру мемлекет экономикасы үшін ауыртпалық әкелмей қоймайды. Көпжылғы аймақаралық және салааралық шаруашылық байланыстарды бұзу ауыл шаруашылығын дағдарысқа тіреді. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің құлдырауыныныі себептері ауыл шаруашылығының аумақтық және салааралық ерекшеліктерін ескермей, жеңілдетіліп, ойластырып жасалмаған жекешелендірулер болды.

Ауыл шаруашылығы саласындағы реформаларды талдау көп салалы экономиканың дамуы мен қалыптасуы бірнеше сатыда жүргізілетінін және қазір бұл салада тұрақтану кезеңінен өсу кезеңінен өткенін көрсетеді.

Ауыл шаруашылығын реформалаудың келесі негізгі сатыларын бөліп қарастыруға болады:

Бірінші - қалыптасу кезеңі (1990-1994 жж. ) ;

Екінші - «секірісті даму» кезеңі (1995-1999 жж. ) ;

Үшінші - тұрақтану кезеңі (2000-2001 жж. ) ;

Төртінші - өсу кезеңі (2002 жылдан бастап) [16] .

Аграрлық сектор мен ауыл адамдарының проблемаларын кешенді шешу үшін 2003-2005 жылдар Ауыл жылдары болып жарияланды. 2003-2005 жылдарға арналған Мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасының қабылдануымен біздің мемлекетіміз аграрлық сектордың тиімді кызмет етуінің негізін қалыптастыратын институттық тетіктерді іске қосты.

Аграрлық сектор - бұл химия кәсіпорындары, мәшине жасау, мұнай өнеркәсібі өнімдерін және қызмет саласын аса ірі тұтынушы екені көп ретте ұмытыла береді. Бұл салалардың бәрі дерлік түтастай нарыққа киліктірілген. Бірақ та дәл осыны аграрлық сектор туралы айтуға әлі болмайды, өйткені ауылшаруашылық мақсатындағы жерлер нарықтық қатынастарға әлі киліктірілмеген[2] .
Енді ауыл шаруашылығына инвестициялар, жаңа технологиялар мен тиімді менеджмент келуі керек. Жердің сезімтал да қамқоршыл қожасы пайда болуы керек. Ал жеке меншік иелері мен инвесторлар ауылды нақтылы өзгерте алады. [2]

Республикадағы ауылшаруашылық жерінің жалпы ауданы 222, 6 млн. га құрайды, оның ішінде 24 млн. га егістік (10, 8%), 5 млн. га шабындық жер (2, 2%), жайылымы 189 млн га. (85%) алып жатыр.

Қазақстанның ауылдық жерін мекендейтін халықтың саны 7, 3 млн адам немесе елдегі жалпы халық санының 47, 2% құрайды.
Ауыл экономикасын көтеру мақсатында соңғы 10 жыл ішінде байсалды қаржы ресурстарымен бекітілген агроөнеркәсіптік кешені мен ауылды дамыту мен қолдау жөніндегі мемлекеттік және салалық бағдарламалар қабылданған [17] .

Біздің еліміз дүние жүзінің ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін 25 мемлекеттің қатарына енедіжәне өзінің ресурстық әлеуеті жағынан қазіргі деңгейден 3-5 есе артық өнім өндіруге мүмкіндігі бар. Сонымен қатар, сарапшылар аграрлық сектор есебінен ЖІӨ-нің өсімі жаһандық дағдарыс салдарынан болып отырған кедейшілікті азайтуға басқа сектордың ЖІӨ-нің өсуіне әсер етуі жағынан 4 есе тиімді болатыны нақты жобалармен айқындап беріп отыр [18] .

Қазақстанның агроөнеркәсіп кешені, оның негізгі құрамы ауыл шаруашылығы, соңғы жылдары дүние жүзіне кең тараған әлемдік қаржы экономикалық дағдарыстың күші ықпал етуі жағдайында дамып отырғаны белгілі. Дегенмен, дағдарыс аясының кеңеюі мен күрделенуі, отандық аграрлық жүйеге дер кезінде мемлекет тарапынан көрсетілетін көмектің нәтижесінде кейбір елдердегідей бұл сала рецессияға ұшырамай, белгілі бір деңгейде даму қарқынын бәсеңдеткен жоқ. Сонымен қатар, соңғы жылдары ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемінің ұлғаюы байқалады. Өндірілген өнім ағымдағы бағалармен есептегенде 2007 жылы 1, 1 трлн. теңгеге дейін болса, 2008 жылы 1, 3 трлн. теңге болып 18, 3% өскен, ал бұл көрсеткіш 2000 жылмен салыстырғанда 3, 3 есеге өскен [18] .

Ауыл шаруашылығы өндірісінің елдің жалпы ішкі өніміндегі үлес салмағы - 6% жуық. Соңғы үш жылдардағы ауыл шаруашылығының ЖІӨ-дегі үлесінің өзгерісін келесі кестеден көруге болады [19] .

1 кесте

ЖІӨ құрылымы*

қорытындыға %

Көрсеткіштер

2006

2007

2008

2009ж. қаңтар-наурыз

Көрсеткіштер: Жалпы ішкі өнім

2006: 100, 0

2007: 100, 0

2008: 100, 0

2009ж. қаңтар-наурыз: 100, 0

Көрсеткіштер: Тауарлар өндірісі

2006: 44, 9

2007: 43, 4

2008: 45, 6

2009ж. қаңтар-наурыз: 36, 3

Көрсеткіштер: Ауыл шаруашылығы, аңшылық және орман шаруашылығы Балық аулау, балық өсіру

2006: 5, 5

2007: 5, 7

2008: 5, 3

2009ж. қаңтар-наурыз: 2, 7

Көрсеткіштер: Өнеркәсіп

2006: 29, 6

2007: 28, 3

2008: 32, 1

2009ж. қаңтар-наурыз: 28, 2

Көрсеткіштер: Құрылыс

2006: 9, 8

2007: 9, 4

2008: 8, 2

2009ж. қаңтар-наурыз: 5, 4

*Дерек көзі: ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері негізінде автормен құрастырылған

ҚР Статистика агенттігінің мәліметтеріне сәйкес 2008 жылы ЖІӨ-нің нақты көлемі 15 936 528 млн. теңге болып, оның 842 117, 4 млн теңге көлемін ауыл шаруашылық өндірісінің үлесіне тиесілі болды, бұл ретте өнеркәсіп - 5 130 041, 5 млн. теңге, ал құрылыс саласынын ондағы нақты көлемі 1 303 857, 3 млн. теңгені құрады. 2009 жылдың қаңтар-наурыз айлары бойынша ауыл шаруашылығының жалпы көлемі 2, 7 пайызын ғана құрап отыр [20] .

1 - сурет. 2000-2008 жж. ҚР ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің динамикасы.

Аграрлық секторды мемлекет тарапынан қолдау мақсатында 2008 жылы бөлінген қаражат 2007 жылғы деңгейден 1, 7 есеге ұлғайды, оның ішінде тікелей қолдауға (субсидия) бөлінген қаржы 2, 0 есе, несие ретінде берілгені 2, 2 есеге өсті. Соның нәтижесінде аса қажетті дақылдардың егістік көлемін ұлғайтуға, агроөнеркәсіп жүйесін технологиялық және техникалық жарақтандыруға мүмкіндіктер туды. Әсіресе елімізде жетіспейтін өнім түрлері - майлы дақылдар, қант, көкөніс, жеміс-жидек өнімдерін одан әрі дамытуға ерекше көңіл бөлінді, яғни өсімдік шаруашылығын әртараптандыру мақсатында аса қажетті дақылдардың егістіктерін ұлғайту жұмыстары жүргізілді. Соның нәтижесінде 2008 жылы 2007 жылға қарағанда майлы дақылдар егістігі - 35%, көкөніс, жеміс-жидек - 17%, қант қызылшасының егістігі 39% өсті [18] .

Қазақстан Республикасы бидай мен ұнның ірі экспортшысы болып табылады (экспортшылардың әлемдік 10-дығына кіреді), елдің ауылшаруашылық өнімдерінің жалпы экспортында мақта (15 %) мен жүн (25%) де айтарлықтай орын алады [17] .

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша 2008 жылы бидайдың жалпы түсімі түсімділігі өңделгеннен кейінгі салмақта шамамен 15, 6 млн. тоннаны құрады, орташа түсімділігі - 10, 1 ц/га. Бұл көлем мемлекеттің ішкі қажеттілігін толықтай қамтамасыз етуге және астық экспортының көлемін 5, 5-6, 0 млн. тоннаға дейін жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл ретте астықтын жоғары сапасы - 90% бидай байқалып отыр (2007 жылы - 76%) . Ішкі астық нарығын тұрақтандыру мәселелерін шешу үшін «Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы» ҰК» АҚ 2008 жылдың қорытындысы бойынша тұрақтандыру ресурстарына 579, 8 мың тонна астық сатып алды [20] .

Өз өндірісінің астығымен қамтамасыз етілмеген облыстардың қажеттілігін қамтамасыз ету үшін солтүстік өңірлер облыстарынан астықты сатып алу және жеткізу арқылы облыстық тұрақтандыру қорлары құрылуда.

Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерінің минералды тыңайтқыштарға қол жетімділігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекет оларды сатып алуды субсидиялауды жүзеге асырып жатыр.

2008 жылдың қорытындылары бойынша жалпы республикамызда негізгі ауыл шаруашылығы техникасының саны мынаны құрайды: тракторлар - 156 755 дана; астық жинайтын комбайндар - 48 422 дана; егіс кешендері - 2 005 дана; сепкіштер - 91 671 дана; дестелегіштер - 15 526 дана; жүк таситын автомобильдер - 51 068 дана; топырақ өңдейтін техника - 316 191 дана; басқа техника - 146 937 дана [19] .

7 034 дана ауыл шаруашылығы техникасы сатып алынды (2007 жылы - 5088 дана), оның ішінде: тракторлар - 1914 дана; астық жинайтын комбайндар - 1 785 дана; егіс кешендері - 495 дана; дестелегіштер - 251 дана; жүк автомобильдері - 202 дана; топырақ өңдейтін техника - 290 дана; басқа техника - 1 380 дана [19] .

Мал шаруашылығы жүйесінде де оңды өзгерістердің қалыптасқаны байқалады. Мысалы, 2008 жылы 2007 жылмен салыстырғанда мүйізді ірі қара мал 2, 8% көбейген және сәйкесіншеқой мен ешкі - 5, 0%, шошқа - 1, 0%, жылқы - 5, 8%, түйе - 3, 4% және құс 10, 5% өскен. Дегенмен мал шаруашылығында асыл тұқымды малдың үлес салмағы әлі күнге дейін төмен деңгейде қалып отыр және оның деңгейі төмендегідей: мүйізді ірі қара - 4, 3%, қой мен ешкі - 7, 4%, жылқы - 2, 6%, түйе - 10%. Ал ғылыми негізде немесе озық тәжірибеге сүйенсек, сапалы өнім алу үшін асыл тұқымды мал басының үлес салмағы 30% кем болмауы қажет. Мысалы, 2007 жылы жүргізілген ауыл шаруашылығы санағының мәліметтері бойынша ауылдық өңірдегі үй шаруашылығында мүйізді ірі қараның - 85%, қой мен ешкінің - 77, 0%, жылқы мен шошқаның 79, 0% шоғырланған екен. Яғни бұл жүйеде заман талабына сай өнім өндіру мен оны өңдеудің өндірістік озық технологиясын ендіру үшін арнаулы орта және ірі кәсіпорындар жүйесін қалыптастырудың қажеттігі туындап отыр [18] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.