1932 жыл ашаршылық ақиқатын ашатын кез келді

Қазақстанда орын алған ашаршылық құрбандарының аруағына бас иіп, тағзым ету, сондай-ақ, тарихтың осынау қасіретті бетін болашақ ұрпақ білу үшін оны ағартушылық және ғылыми-зерттеушілік бағдарламаларға енгізу мен солар арқылы ашаршылық жайындағы ақпаратты кең тарату бүгінгілердің басты парыздарының бірі болуы тиіс.
Ел санасына терең жара салған 30-жылдарғы ашар¬шы¬лықтың кеңестік дәуірде жа¬бық та¬қырып болғаны белгілі. Аш¬тық зұлматы көшпенді жұрт¬ты қы¬надай қырды. Оның тыр¬нағынан еш қазақ әулеті дін-аман құтыла алма-ды, сон¬дықтан да ол тотали¬тар¬лық стан¬дарт жеңген за¬ман¬ның өз¬інде еш ұмытылған жоқ. Бірақ аштықтың мил¬ли¬ондаған жа¬зық¬сыз құрбанда¬рын ашық еске алу мүмкін болмады. 1932 жыл нәубеті ол шақта отбас¬та¬рында, оңашада ғана сыбырлап айтылатын.
Баршамызға белгілі, 1986 жылғы Желтоқсан көтері¬лісіне байланысты Қазақстан бастан кешкен “Кіші 37-жыл” ахуа¬лы¬ның ызғырықты кезеңі артта қалып, демократияның “алтын күрегі” еркін есе бас¬тасымен, “ақтаңдағы” мол тарихымызға сын көзбен қарауға кірістік.
1988 жылы Мәскеуде ста¬лин¬дік қуғын-сүргін құр¬бан¬да¬рының адал есімдерін ті¬рілтуге кі¬ріскен “Мемориал” қозғ¬а¬лы¬сы пайда болғанда, артынша Алматыда да сол мақ¬сатта бас¬та¬машы топ құ¬рылып, ұй¬ым-дастыру жұмыс¬тарын қолға алды. Біздегі қоз¬ғалыстың ерек¬ше¬лігі – ста-линизм қылмыс¬тары ретінде тек саяси реп¬р¬ес¬сия¬ларды әш¬керелеу ғана емес, со¬ны¬мен бірге, сталиндік-боль¬шевиктік бұрмалаулардың аса қайғылы салдары, ел сана¬сын¬да күллі халқымыздың тра¬ге¬диясының символындай қа¬былданатын “Отыз екінші жыл” деген қанды әріптермен жа¬зылып қалған алапат ашар¬шылықтың шындығын ашу еді.
Қозғалыс мүшелерінің рес¬пуб¬ликаның әр түкпірінен кел¬ген өкілдері 1989 жылғы сә¬уірде құрылтай конфе¬рен¬ция¬сын өткізіп, “Әділет” тарихи-ағарту қоғамын құрды. Ал ашаршылық кезеңінің шын¬дық¬тарын ашу қоғамның бағ¬да¬р¬ламасындағы өзекті мәсе¬ле¬лердің бірі ретінде белгіленді. “Әділет” басқар¬ма¬сының мү¬шесі, тарихшы-мұ¬ра¬ғатшы Ма¬рат Хасанаев қасіретті кезеңнен бір¬қатар құнды құжаттарды баспасөз бетіне шығарды. “Әді¬лет” идеялары қанаттандырған жас ғалым¬дар¬дың бір тобы Ор¬талық мұрағат жанынан та¬рихи ағарту бір¬лес¬тігін құрды. Қазақ ұлттық университеті тарих факультетінің оқыту¬шы¬лары сту¬денттік экс¬пе¬ди¬циялар ұйым-дастырып, жер-жер¬ден қарттардың сол қасі¬ретті кезең жайындағы есте-ліктерін жазып ала бастады.
Осындай реттермен “Әді¬лет” туғыза білген қоғамдық пі¬кірдің оң нәтижесі сол, ме¬м¬ле¬кет¬тік тәуелсіздік жария¬ла¬ны¬сы¬мен, еліміздің сол кезгі Пар-ламенті – Жоғарғы Кеңесінің алғаш қолға алған ірі ісінің бірі 1931-33 жылдарғы ашаршы¬лық¬тың себеп-салда¬рларын зерт¬теу болды. Жоғарғы Ке¬ңес¬тің Төралқасы құрған комиссия осы¬нау ұлттық апатты егжей-тег¬жейлі тексеріп, алғаш¬қы қоры¬тындыларын жасады. Ашаршылықты сталинизмнің аса ірі қылмысы ретінде атап, іс жүзін¬де көшпенді жұртқа жасал¬ған геноцид деп тапты.