Бағалау әдістемелері

Бағалау тәсілін таңдау көбінде кәсіпорынның бүгінгі күнгі қаржылық жағдайы мен оның болашағына байланысты.
Еліміздің нарықтық экономикаға ауысуы ғылым мен тәжірибенің бірқатар жаңа салаларын тереңдете дамытуды талап етті. Жекешелендіру үдерісі, қор нарығының пайда болуы, сақтандыру жүйесінің дамуы, коммерциялық банкілердің мүлікті кепілдікке алып, несие беруге ауысуы жаңа қызметке – жылжымалы және жылжымайтын мүлікті, сонымен қатар мүлік кешені ретіндегі кәсіпорынды бағалауға, олардың нарықтық бағасын анықтауға сұраныс тудырды. 2000 жылғы 30 қарашадағы «Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңында бағалау – бағалау объектінің ықтимал нарықтық немесе басқа бағасын анықтау болып табылатындығы жөнінде айтылады. Бағалау қызметі – бұл бағалаушылардың объектілердің нарықтық немесе басқа бағасын анықтауға қатысты заңмен басқаша қарастырылмаған жағдайда, нақты бір күнді белгілеуге бағытталған кәсіпкерлік қызметі.[31]
Бизнесті бағалау – иесінің табыс көруін қамтамасыз ететін мүлік кешені ретіндегі компанияның бағасын анықтау. Бизнестің бағасын анықтау барысында компанияның барлық активтерінің: жылжымайтын мүлігінің, машиналары мен құрал-жабдықтарының, қойма қорларының, қаржы салымдарының, материалдық емес активтерінің бағасы есептеледі. Сондай-ақ, компания жұмысының тиімділігі, оның бұрыңғы, бүгінгі және келешек табыстары, нарықтағы даму жоспарлары мен бәсекеге қабілетті ортасы бөлек бағаланады. Осындай кешенді қарастыру нәтижесінде бизнестің шынайы бағасы мен оның табыс әкелу қабілеті анықталады.
ҚР Мемлекеттік стандарттарында кәсіпорынды мүлік кешені ретінде бағалау материалдық және материалдық емес активтерді, қызмет етуші кәсіпорынның бар міндеттемелерін бағалау ретінде анықталады.
Кәсіпорынды мүлік кешені ретінде бағалау келесі мақсаттарда пайдаланыла алады:
• сатып алу-сату;
• кепілдікке несие алу;
• бухгалтерлік есеп мақсаттарында (қайта бағалау);
• жарғылық капиталға енгізу;
• кәсіпорынды қайта құру немесе жою және т.б.
Кәсіпорынды мүлік кешені ретінде бағалау Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің 2002 жылғы 21 қарашадағы №171 және Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2002 жылғы 2 желтоқсандағы №597 «Бағалау қызметінің субъектілерімен кәсіпорынды мүлік кешені ретінде бағалау әдістеріне қойылатын талаптарды қолдану бойынша Ережелерді бекіту туралы» бірлескен бұйрығының негізінде жүзеге асырылады.
Бағалау әдісін таңдау көбіне кәсіпорынның сол сәтте қандай қаржылық жағдайда болуына және оның келешегінің қандай болуына байланысты болады. Қаржылық талдау бизнесті бағалауда үлкен рөл атқарады. Қаржылық талдау мәліметтерінің негізінде бағалаушы кәсіпорынның сол сәттегі жағдайы жөнінде тұжырымдар жасап, негізгі көрсеткіштердің өзгеру себептерін талдай алады және өндірістік немесе коммерциялық қызметті жетілдіру, сондай-ақ оны қаржыландырудың құрылымын өзгерту бойынша шара қолдана алады. Қаржы есептерінің рөлі бағалаушыларға нақты кәсіпорынның ағымдағы жағдайы мен болашағына қатысты білікті пікірлер қалыптастыруға көмек беруден тұрады. Табысқа қатысты көзқарас шеңберіндегі қаржылық талдаудың нәтижелері ерекше мәнге ие болады.