Академик Ө. А. Байқоңыровтың өмір жолы
Өмірхан Аймағамбетұлы 1912 жылы қыркүйектің 12-де Қарағанды обылысының бұрынғы Жезді ауданы Ұлытау кеншарында дүниеге келген. Оның әкесі Қарсақбай, Шымкент заводтарында металлург – жұмысшы болып істеген.
Бәлкім, академик Ө.А.Байқоңыров бойындағы табандылық пен қайсарлық, кенші кәсібіне деген құрмет, сондай-ақ, болашақта оның азаматтық және ғалымдық тұлғасын қалыптастырған касиеттер де сол кезінде дарыған болар. Өмірхан Аймағамбетұлы Қарсақбай заводы жанындағы завод-фабрика мектебін (ФЗО) бітіріп, алғашқы еңбек жолын металлург-жұмысшы мамандығынан бастайды. Ол оқу кезінде комбинаттың бас геологы, болашақ ҚазССР Ғылым академиясының президенті, академик Қаныш Сәтбаев сол кезде Қарсақбай заводының бас инженері болған А.П.Иванов т.б. білікті мамандардан дәріс алады.
1935 жылы Ө.А.Байқоңыров Қазақтың кен-металлургия институтына оқуға түседі. Студент кезінде-ақ ол институттың қоғамдық жұмысына белсене араласады. 1940 жылы институтты бітірісімен Жезқазғанға жолдама алады. Инженерлік ісін ауысым бастығынан бастаған жас маман Байқоңыров ірі кен басқармасының бастығы, Комбинаттың бас инжинері қызметіне дейін көтеріліп, 18 жылдан астам уақыт тікелей кен өндірісімен айналысады.
Өмірхан Аймағамбетұлы өңдірісте тек өз міндетін қалтқысыз орындаушы маман болып қалмай, өндірістің жаңашыл, өнертапқыш білікті инженері болып танылғанын ерекше айта кету керек.
1941 жылы соғыстың ауыр кезеңі еді. Ел өнеркәсібі мысқа тым зәру болатын. Сол себепті Ө.Байқоңыровтың тәжірибесінің жетімсіздігіне, жастығына қарамай Қазан төңкерісі қарсаңында ұңғылап өтіп, бітірмей тастап кеткен №13 шахтаны қалпына келтіру тапсырылады. Уақыт оқпан бекітпесін толық істен шығарып, шахта үсті ғимараттарын да жарамсыз күйге келтіргенді. Мұның бәрін қалпына келтіру керек еді. Бірақ жас маман бір жылға жеткізбей шахтаны толық қалпына келтірумен тынбай, соғыс кәсіпорнына қажет мыңдаған тонна мыс ағызған кен де бере бастап еді. Осы шахтада Ө. Байқоңыровтың басшылығымен ұңғылардың жаңа әдісі сынақтан өткізіледі.
Бәлкім, академик Ө.А.Байқоңыров бойындағы табандылық пен қайсарлық, кенші кәсібіне деген құрмет, сондай-ақ, болашақта оның азаматтық және ғалымдық тұлғасын қалыптастырған касиеттер де сол кезінде дарыған болар. Өмірхан Аймағамбетұлы Қарсақбай заводы жанындағы завод-фабрика мектебін (ФЗО) бітіріп, алғашқы еңбек жолын металлург-жұмысшы мамандығынан бастайды. Ол оқу кезінде комбинаттың бас геологы, болашақ ҚазССР Ғылым академиясының президенті, академик Қаныш Сәтбаев сол кезде Қарсақбай заводының бас инженері болған А.П.Иванов т.б. білікті мамандардан дәріс алады.
1935 жылы Ө.А.Байқоңыров Қазақтың кен-металлургия институтына оқуға түседі. Студент кезінде-ақ ол институттың қоғамдық жұмысына белсене араласады. 1940 жылы институтты бітірісімен Жезқазғанға жолдама алады. Инженерлік ісін ауысым бастығынан бастаған жас маман Байқоңыров ірі кен басқармасының бастығы, Комбинаттың бас инжинері қызметіне дейін көтеріліп, 18 жылдан астам уақыт тікелей кен өндірісімен айналысады.
Өмірхан Аймағамбетұлы өңдірісте тек өз міндетін қалтқысыз орындаушы маман болып қалмай, өндірістің жаңашыл, өнертапқыш білікті инженері болып танылғанын ерекше айта кету керек.
1941 жылы соғыстың ауыр кезеңі еді. Ел өнеркәсібі мысқа тым зәру болатын. Сол себепті Ө.Байқоңыровтың тәжірибесінің жетімсіздігіне, жастығына қарамай Қазан төңкерісі қарсаңында ұңғылап өтіп, бітірмей тастап кеткен №13 шахтаны қалпына келтіру тапсырылады. Уақыт оқпан бекітпесін толық істен шығарып, шахта үсті ғимараттарын да жарамсыз күйге келтіргенді. Мұның бәрін қалпына келтіру керек еді. Бірақ жас маман бір жылға жеткізбей шахтаны толық қалпына келтірумен тынбай, соғыс кәсіпорнына қажет мыңдаған тонна мыс ағызған кен де бере бастап еді. Осы шахтада Ө. Байқоңыровтың басшылығымен ұңғылардың жаңа әдісі сынақтан өткізіледі.
Академик Ө. А. Байқоңыровтың өмір жолы
Өмірхан Аймағамбетұлы 1912 жылы қыркүйектің 12-де Қарағанды обылысының
бұрынғы Жезді ауданы Ұлытау кеншарында дүниеге келген. Оның әкесі
Қарсақбай, Шымкент заводтарында металлург – жұмысшы болып істеген.
Бәлкім, академик Ө.А.Байқоңыров бойындағы табандылық пен қайсарлық,
кенші кәсібіне деген құрмет, сондай-ақ, болашақта оның азаматтық және
ғалымдық тұлғасын қалыптастырған касиеттер де сол кезінде дарыған болар.
Өмірхан Аймағамбетұлы Қарсақбай заводы жанындағы завод-фабрика мектебін
(ФЗО) бітіріп, алғашқы еңбек жолын металлург-жұмысшы мамандығынан бастайды.
Ол оқу кезінде комбинаттың бас геологы, болашақ ҚазССР Ғылым академиясының
президенті, академик Қаныш Сәтбаев сол кезде Қарсақбай заводының бас
инженері болған А.П.Иванов т.б. білікті мамандардан дәріс алады.
1935 жылы Ө.А.Байқоңыров Қазақтың кен-металлургия институтына оқуға
түседі. Студент кезінде-ақ ол институттың қоғамдық жұмысына белсене
араласады. 1940 жылы институтты бітірісімен Жезқазғанға жолдама алады.
Инженерлік ісін ауысым бастығынан бастаған жас маман Байқоңыров ірі кен
басқармасының бастығы, Комбинаттың бас инжинері қызметіне дейін көтеріліп,
18 жылдан астам уақыт тікелей кен өндірісімен айналысады.
Өмірхан Аймағамбетұлы өңдірісте тек өз міндетін қалтқысыз орындаушы
маман болып қалмай, өндірістің жаңашыл, өнертапқыш білікті инженері болып
танылғанын ерекше айта кету керек.
1941 жылы соғыстың ауыр кезеңі еді. Ел өнеркәсібі мысқа тым зәру
болатын. Сол себепті Ө.Байқоңыровтың тәжірибесінің жетімсіздігіне,
жастығына қарамай Қазан төңкерісі қарсаңында ұңғылап өтіп, бітірмей тастап
кеткен №13 шахтаны қалпына келтіру тапсырылады. Уақыт оқпан бекітпесін
толық істен шығарып, шахта үсті ғимараттарын да жарамсыз күйге келтіргенді.
Мұның бәрін қалпына келтіру керек еді. Бірақ жас маман бір жылға жеткізбей
шахтаны толық қалпына келтірумен тынбай, соғыс кәсіпорнына қажет мыңдаған
тонна мыс ағызған кен де бере бастап еді. Осы шахтада Ө. Байқоңыровтың
басшылығымен ұңғылардың жаңа әдісі сынақтан өткізіледі.
Бұдан соң ол ұзақ уақыт сол кезде Жезқазғандағы ең ірі 31-32 шахта
басқармасын және 31-32 - Йетро шахта басқармасы бірлестігін басқарады,
Жезқазған кен-металлургия комбинатының бас инжинері міндетін атқарады.
Сол жылдары Ө.А.Байқоңыровта қазбаны шапшаң өту ісін ұйымдастыру
тәрізді онсыз да қарбалас ісі көп кезеңнің жауапты шақтары жиі болыл
тұратын. Мұны қазақтың классик жазушысы Ғабиден Мұстафиннің Жезқазған
очерктер жинағындағы мына сөздерден: ...Өмірханның бірнеше шахталарды
басқаратындығын, тәуліктің денін жерастында өткізетіндігін әңгіме барысында
бірден аңғардым. Ол әр саладан хабары бар білімді адам екен. Әңгіме
барысында оның өндіріс технологиясын жете білуімен коса бүгінгі қазақ
әдебиетінен де мол мағлұматты екендігін де аңғардым... - анық көруге
болады.
Инженер Ө.А.Байқоңыровтың ізденісі нәтиже бере бастайды. Мәселен,
жүргізген шараларының нәтижесінде 31-32 шахта басқармасы бір жылдан кейін
кен қазудан жоспарды асыра орындап, КСРО Министрлер Кеңесінің ауыспалы
Қызыл туын жеңіп алады.
Осы кезде Ө.А.Байқоңыров КСРО Мемтехника және кеніш мақүдцағап
кенүңгірлік-діңгекті қазу жүйесінің тиімділігі жоғары нұсқасын ұсынады.
Мұны өндіріске енгізгенде бұрғышылардың еңбек өнімділігін 1,78 есе өсіруге,
ал 1т кеннің өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік алады. Сол жылдары
Ө.А.Байқоңыров өндірісте үлкен экономикалық тиімділігімен ерекшеленген 10-
нан астам кен қазу жүйелерінің прогрессивті жаңа нұсқаларын сынау жұмысын
ұйымдастырады (Ө.Байқоңыровтың 1952ж. №2 Горный журналындағы мақаласына
қараңыз), бүгінгі тазартыс және даярлау, сондай-ақ шахта құрылысы
жұмыстарын механикаландыруға негіз болған жабдықтардың бастапқы түрлерін
өндіріске енгізеді. Осылайша Ө.А.Байқоңыров басқаратын осы шахта жұмыстары
1941-1945 жылдардағы Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ерекше маңыз алып
еді. Металға бай кентіректерден кен алуды да бастаған (Ө.А.Байқоңыровтың
1948ж №5 Горный журналындағы және Г.Подконың 22 маусым 1947 жыл №122
Казахстанская правда газетіндегі мақалаларына қараңыз), жаңа кен
учаскесін уақытылы даярлап іске қосу мақсатымен қазбаны шапшаң өтуді де
ұйымдастырған (1948 жыл №7 Механизация тяжелых и трудоемких работ
журналындағы Ө.А.Байкоңыров мақаласына қараңыз), КСРО Мемлекеттік
комителнің авторлық куәлігін алған бұрғылау ісі озық отыратын жоғары өнімді
жада кен қазу жүйесін ұсынып, өндіріске енгізген инженер - Ө.А.Байқоңыров
болатын Аталмыш жүйе – кеншілердің еңбек өнімділігін арттыруға, кен
өнімдерінің өзіндік құнын айтарлықтай кемітуге мүмкіндік береді. Кен
тастарын тиеуге үш даңғыралы сырма қалдырғыларын өндіріске енгізу де, кейін
өндірісте қолдау тауып кеткен өзі жүргі кен машиналарының алғашқы үлгісін
№31 шахтада өткізілген сынағына да Ө.А.Байқоңыров басшылық еткен болатын.
Өндірістің бүге-шегесіне дейін білетін, әрі ғылымға деген құштарлығы
талабына лайық, әркімде бола бермейтін қабілет иесі Өмірхан Аймағамбетұлы
Байқоңыров 1951 жылы өндірістен қол үзбей жүріп, кенші-ғалым академик
А.С.Поповтың жетекшілігімен техника ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін
табысты қорғап шығады.)
1952-1962 жылдары Қазақтың кен-металлургия институтының (қазіргі
Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті) директоры болып
істейді. Академик Ө.А.Байқоңыровтың нағыз ұйымдастырушы талантының көрініс
тапқан жері осы кезең десе болғандай. Ол институттың материалдық-техникалық
базасын қайта құрып дамытуға, ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруға және
институт факультеттерін жаңа мамандықтармен кеңейтіп, дамытуға зор енбек
сіңірді.
1959 жылы Рудалы кендерді қазу кафедрасы бойынша Қазақтың кен-
металлургия және Москваның кен институттарының ұсынысымен Ө.А.Байқоңыровқа
профессор ғылыми атағы берілді.
Осы ретте академик Қ И. Сәтбаев ұсыным-пікірінде былай деп атап өтті:
Ө.А.Байқоңыровты 25 жыддай білетін болғандықтан мен оған профессор ғылыми
атағын беру туралы ҚазКМИ Ғылыми кеңесінің шешімін толық қолдаймын және
Ө.А.Байқоңыровты бұл атаққа толық лайық деп білемін. Шынында да
Ө.А.Байқоңыров ҚазКМИ институты директорлық қызметіне кіріскенше, 18 жыл
бойы Жезқазған кен-металлургия комбинатында еңбек етіп, білікті инженер,
өндіріс жаңашылы ретінде танылған-ды. Ө.А.Байқоңыров өндірісте жүргенде-ақ
Қазақ ССР Ғылым Академиясы Кен ісі институтының Жезқазғанда жүргізген
ғылыми-зерттеулеріне белсене қатынасқан-ды. Мәселен, 1946-1952 жылдары ол
өз жұмысына қосымша, Жезқазған кеніштері жағдайында жаңа кен қазу жүйелерін
жасау және оны сынақтан өткізуде ҚазССР Ғылым Академиясының эксперименттік
жұмыстарын басқарып, бұл жұмысында да ғылыми талдау өрісін меңгерген,
өндірістің өзекті мәселесін дер кезінде қойып, оларды дұрыс шешу жолдарын
табуда өзіне талап қоя білетін маман, әрі іздемпаз зерттеушілік қабілетін
танытады.
1962 жылы профессор Ө.А.Байқоңыров ҚазССР ҒА-ның толық мүшелігіне, сол
жылы Академияның сессиясында Академик хатшылығына қоса сайланады. Бұл
туралы КСРО академии Л.Д.Шевяков былай деп жазған-ды: Ө.А.Байқоңыровтың
ғылымдағы, өнеркәсіптегі және оның ұйымдастырушылық қызметіндегі сіңірген
еңбегін ескере келіп бұл өте орынды жоғарылату деп санаймын. Академик
Н.В.Мельников: профессор Ө.А.Байқоңыров мұндай жоғары атаққа өте лайықты,
оны жоғарылатуға толық негіз бар, - деп атай келіп – шын мәнінде де
профессор Ө.А.Байқоңыров кен ісі ғылымын, әсіресе, бұрғы арттыру жұмыстары
мен рудалы кенді қазу жуйелерін дамытуға үлкен үлес қосты. Жиырма жылдан
бері профессор Ө.А.Байқоңыровтың жариялаған теориялық қағидалары оны кен
ісі саласындағы ерен ғалым қатарында танытты, - деп баға берді.
Ө.А.Байқоңыров тау-кен факультетінің жетекші кафедраларының бірі – Кен
қазу технологиясы және кешенді механикаландыру кафедрасын басқарды. Қысқа
мерзімде Ө.А.Байқоңыров аталмыш кафедра жанынан –жерасты кен қазу жүйесі,
кен қазу процестерін модельдеу, кен жұмыстарын механикаландыру, кеніштегі
сейсмикалық құбылыстарды басқару тәрізді зертханалар кешенін ұйымдастырды.
Осы зертханаларда аспиранттар, инженерлер және оқытушылар күрделі теориялық
мәселелерді шешетін болды.
1969 жылы академик Ө.А.Банқоңыровтың докторлық диссертациясы ретінде
берілген Жерасты кен орнын қазуды жіктеу және казу әдіс – ерін талдау
монографиясы жарияланды.
Ө.А.Байқоңыров республиканың қоғамдық өміріне өзіндік үлес қосқан
азамат. Ол 1951-1954 жылдары Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің және Алматы
қалалық Кеңесінің депутаты болып сайланды, Қазақ ССР ҒА Президумының және
республиканың Жоғары және орта арнаулы Білім министрлігінің Коллегия
мүшесі, Қазақ ССР Білім қоғамының Президум мүшесі, Қазақ ССР ҒА-ның Әлем
және Жер жайлы республикалық ғылыми-техникалық қоғамы Президумының мүшесі,
Қазақ ССР АО БМ-нің ғылыми-әдістемелік кеңесі кен секциясының төрағасы,
Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакция мүшесі, КСРО мен Одақ
республикаларының жер қойнауы туралы негізгі Заң жобаларын даярлау
комиссиясының мүшесі, В.И.Ленин атындағы Қазақ политехникалық институты мен
Қазақ ССР ҒА-ның Кен ісі институты ғылыми Кеңестерінің мүшесі, т.б.
Академик Ө.А.Байқоныровтың сіңірген еңбектері үкімет кітапаттарымен
аталып өтті. Атап айтқанда ол Ленин орденімен (1961ж), 1941-1945
жылдардағы Ұлы Отан соғысындағы ерлік еңбегі үшін, Ерлік еңбегі үшін
В.И.Лениннің туғанына 100 жыл толу құрмстіне, ҚазССР-нің 50 жылдығы
медальдары және ҚазССР Жоғары Кеңесінің грамоталарымен, бірінші дәрежелі
Шахтер даңқы, КСРО Наркомцветінің социалистік жарыс озаты белгілерімен
марапатталды. Халық шаруашылығында қол жеткізген жетістіктері үшін 1970
жылы ҚазССР халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің (ХШЖК) бірінші
дәрежелі дипломы және алтын медалімен марапатталды.
1971 жылдың қарашасында оған Қазақ ССР – ның жоғары мектебіне еңбек
сіңірген қызметкер құрметті атағы берілді.
Өмірхан Аймағамбетұлы өз ұлтының болашағы үшін жан аянбай қызмет еткен,
сол үшін халқының сүйікті ұлы атанған азамат. Бұл туралы ақын К.Салықов
былай деп жырға қосады:
Асыл аға,
Астананың төрінде,
Бара жатыр,
Ғылымның тың өрінде.
Жезқазғанның забойында жүргендей,
Жылылық көп
Күлімдеген өңінде.
Бір қиындық,
Бір куаныш өмірде,
Дақ салмастан көңілге
Жайраң қағып қуанышпен келеді
Сол бірбеткей Ақ ниетті жөнінде.
Академик Ө.А.Байқоңыровтың ғылыми жолы
Академик Ө.А.Байқоңыровтың негізгі ғылыми еңбектері қатты пайдалы
қазбаларын жерасты қазу проблемасына, кен қазу тәсілдерінің бірыңғай
жіктеуішін жасау мен оны тандау әдіснамасына тау жыныстарының физико-
механикалық қасиеттері мен тау қысымын зерделеуге, кен қазудың технологиясы
мен кешенді механикаландыру да, дамытуға жерасты жағдайында толассыз ағынды
технологияны қолдану мәселелеріне арналған. Болашақ академиктің ғылыми жолы
Жезқазғанда - өндірістс жүрген кезінде-ақ басталған еді. Ол өндірістен қол
үзбей жүріп 1951 жылы кандидаттық диссертация қорғайды.
1954 жылы шахта басқарып жүрген кезде жазылған Жезқазғанның көлбеу
жатқан калың кен шоғырларын қазу үшін озық терең бұрғылау мен құрастырылған
табан-төбекертпешті алумен қазудың камералы діңгекті қазу жүйесі - деп
аталатын еңбегі өндіріс басшысымың ғылыми қабілетін анықтап берді. Бұл
Ө.А.Байқоңыровтың көзімен талдау және өндірістік мол тәжірибесі негізінде
ұсынылған ашық забой жүйесінін жаңа нұсқасы болатын.
Аталмыш кен қазу жүйесінің нұсқасы 1940-1950 жылдары Жезқазғанның №31
шахтасында эксперименттік сынаудан өткізілді. Сөйтіп, бұл кен казу жүйесі
КСРО Мемтехника байқауынан өтіп, №1697 авторлық куәлік алады және Жезқазған
мыс комбинаты Басқармасы мен Қазақ ССР ҒА-сының Кен ісі институты
ұсынысымен жоғары өнімді жерасты кен казу жүйесін іздестіру және оны
өндіріске енгізу тақырыбы бойынша Одақтық конкурсқа жіберіледі.
Академик Ө.А.Байқоңыров ұстанған ғылым жолының атап өтер ерекшелігі –
үнемі жаңалық іздеу, соны идеяны іске асыруға ұмтылыс және шешетін
проблемаларды теориялық тереңнен қарастыру. Ол 300-ден астам ғылыми
еңбектер мен өнертапқыш ұсыныстардың авторы болып табылады. Өне бойы
ізденісте жүретін ол, кен қазуды механикаландыру және технологиясы бойынша
әрқашан жас зерттеушілерді қолдайды және прогрессивті бағытқа бастаушы
ұстаз болып қалады.
1969 жылы Ө.А.Байқоңыровтың Жерасты кен орнын қазуды жіктеу және қазу
өдістерін тандау монографиясы жарық көрді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Өмірхан Аймағамбетұлы 1912 жылы қыркүйектің 12-де Қарағанды обылысының
бұрынғы Жезді ауданы Ұлытау кеншарында дүниеге келген. Оның әкесі
Қарсақбай, Шымкент заводтарында металлург – жұмысшы болып істеген.
Бәлкім, академик Ө.А.Байқоңыров бойындағы табандылық пен қайсарлық,
кенші кәсібіне деген құрмет, сондай-ақ, болашақта оның азаматтық және
ғалымдық тұлғасын қалыптастырған касиеттер де сол кезінде дарыған болар.
Өмірхан Аймағамбетұлы Қарсақбай заводы жанындағы завод-фабрика мектебін
(ФЗО) бітіріп, алғашқы еңбек жолын металлург-жұмысшы мамандығынан бастайды.
Ол оқу кезінде комбинаттың бас геологы, болашақ ҚазССР Ғылым академиясының
президенті, академик Қаныш Сәтбаев сол кезде Қарсақбай заводының бас
инженері болған А.П.Иванов т.б. білікті мамандардан дәріс алады.
1935 жылы Ө.А.Байқоңыров Қазақтың кен-металлургия институтына оқуға
түседі. Студент кезінде-ақ ол институттың қоғамдық жұмысына белсене
араласады. 1940 жылы институтты бітірісімен Жезқазғанға жолдама алады.
Инженерлік ісін ауысым бастығынан бастаған жас маман Байқоңыров ірі кен
басқармасының бастығы, Комбинаттың бас инжинері қызметіне дейін көтеріліп,
18 жылдан астам уақыт тікелей кен өндірісімен айналысады.
Өмірхан Аймағамбетұлы өңдірісте тек өз міндетін қалтқысыз орындаушы
маман болып қалмай, өндірістің жаңашыл, өнертапқыш білікті инженері болып
танылғанын ерекше айта кету керек.
1941 жылы соғыстың ауыр кезеңі еді. Ел өнеркәсібі мысқа тым зәру
болатын. Сол себепті Ө.Байқоңыровтың тәжірибесінің жетімсіздігіне,
жастығына қарамай Қазан төңкерісі қарсаңында ұңғылап өтіп, бітірмей тастап
кеткен №13 шахтаны қалпына келтіру тапсырылады. Уақыт оқпан бекітпесін
толық істен шығарып, шахта үсті ғимараттарын да жарамсыз күйге келтіргенді.
Мұның бәрін қалпына келтіру керек еді. Бірақ жас маман бір жылға жеткізбей
шахтаны толық қалпына келтірумен тынбай, соғыс кәсіпорнына қажет мыңдаған
тонна мыс ағызған кен де бере бастап еді. Осы шахтада Ө. Байқоңыровтың
басшылығымен ұңғылардың жаңа әдісі сынақтан өткізіледі.
Бұдан соң ол ұзақ уақыт сол кезде Жезқазғандағы ең ірі 31-32 шахта
басқармасын және 31-32 - Йетро шахта басқармасы бірлестігін басқарады,
Жезқазған кен-металлургия комбинатының бас инжинері міндетін атқарады.
Сол жылдары Ө.А.Байқоңыровта қазбаны шапшаң өту ісін ұйымдастыру
тәрізді онсыз да қарбалас ісі көп кезеңнің жауапты шақтары жиі болыл
тұратын. Мұны қазақтың классик жазушысы Ғабиден Мұстафиннің Жезқазған
очерктер жинағындағы мына сөздерден: ...Өмірханның бірнеше шахталарды
басқаратындығын, тәуліктің денін жерастында өткізетіндігін әңгіме барысында
бірден аңғардым. Ол әр саладан хабары бар білімді адам екен. Әңгіме
барысында оның өндіріс технологиясын жете білуімен коса бүгінгі қазақ
әдебиетінен де мол мағлұматты екендігін де аңғардым... - анық көруге
болады.
Инженер Ө.А.Байқоңыровтың ізденісі нәтиже бере бастайды. Мәселен,
жүргізген шараларының нәтижесінде 31-32 шахта басқармасы бір жылдан кейін
кен қазудан жоспарды асыра орындап, КСРО Министрлер Кеңесінің ауыспалы
Қызыл туын жеңіп алады.
Осы кезде Ө.А.Байқоңыров КСРО Мемтехника және кеніш мақүдцағап
кенүңгірлік-діңгекті қазу жүйесінің тиімділігі жоғары нұсқасын ұсынады.
Мұны өндіріске енгізгенде бұрғышылардың еңбек өнімділігін 1,78 есе өсіруге,
ал 1т кеннің өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік алады. Сол жылдары
Ө.А.Байқоңыров өндірісте үлкен экономикалық тиімділігімен ерекшеленген 10-
нан астам кен қазу жүйелерінің прогрессивті жаңа нұсқаларын сынау жұмысын
ұйымдастырады (Ө.Байқоңыровтың 1952ж. №2 Горный журналындағы мақаласына
қараңыз), бүгінгі тазартыс және даярлау, сондай-ақ шахта құрылысы
жұмыстарын механикаландыруға негіз болған жабдықтардың бастапқы түрлерін
өндіріске енгізеді. Осылайша Ө.А.Байқоңыров басқаратын осы шахта жұмыстары
1941-1945 жылдардағы Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ерекше маңыз алып
еді. Металға бай кентіректерден кен алуды да бастаған (Ө.А.Байқоңыровтың
1948ж №5 Горный журналындағы және Г.Подконың 22 маусым 1947 жыл №122
Казахстанская правда газетіндегі мақалаларына қараңыз), жаңа кен
учаскесін уақытылы даярлап іске қосу мақсатымен қазбаны шапшаң өтуді де
ұйымдастырған (1948 жыл №7 Механизация тяжелых и трудоемких работ
журналындағы Ө.А.Байкоңыров мақаласына қараңыз), КСРО Мемлекеттік
комителнің авторлық куәлігін алған бұрғылау ісі озық отыратын жоғары өнімді
жада кен қазу жүйесін ұсынып, өндіріске енгізген инженер - Ө.А.Байқоңыров
болатын Аталмыш жүйе – кеншілердің еңбек өнімділігін арттыруға, кен
өнімдерінің өзіндік құнын айтарлықтай кемітуге мүмкіндік береді. Кен
тастарын тиеуге үш даңғыралы сырма қалдырғыларын өндіріске енгізу де, кейін
өндірісте қолдау тауып кеткен өзі жүргі кен машиналарының алғашқы үлгісін
№31 шахтада өткізілген сынағына да Ө.А.Байқоңыров басшылық еткен болатын.
Өндірістің бүге-шегесіне дейін білетін, әрі ғылымға деген құштарлығы
талабына лайық, әркімде бола бермейтін қабілет иесі Өмірхан Аймағамбетұлы
Байқоңыров 1951 жылы өндірістен қол үзбей жүріп, кенші-ғалым академик
А.С.Поповтың жетекшілігімен техника ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін
табысты қорғап шығады.)
1952-1962 жылдары Қазақтың кен-металлургия институтының (қазіргі
Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті) директоры болып
істейді. Академик Ө.А.Байқоңыровтың нағыз ұйымдастырушы талантының көрініс
тапқан жері осы кезең десе болғандай. Ол институттың материалдық-техникалық
базасын қайта құрып дамытуға, ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруға және
институт факультеттерін жаңа мамандықтармен кеңейтіп, дамытуға зор енбек
сіңірді.
1959 жылы Рудалы кендерді қазу кафедрасы бойынша Қазақтың кен-
металлургия және Москваның кен институттарының ұсынысымен Ө.А.Байқоңыровқа
профессор ғылыми атағы берілді.
Осы ретте академик Қ И. Сәтбаев ұсыным-пікірінде былай деп атап өтті:
Ө.А.Байқоңыровты 25 жыддай білетін болғандықтан мен оған профессор ғылыми
атағын беру туралы ҚазКМИ Ғылыми кеңесінің шешімін толық қолдаймын және
Ө.А.Байқоңыровты бұл атаққа толық лайық деп білемін. Шынында да
Ө.А.Байқоңыров ҚазКМИ институты директорлық қызметіне кіріскенше, 18 жыл
бойы Жезқазған кен-металлургия комбинатында еңбек етіп, білікті инженер,
өндіріс жаңашылы ретінде танылған-ды. Ө.А.Байқоңыров өндірісте жүргенде-ақ
Қазақ ССР Ғылым Академиясы Кен ісі институтының Жезқазғанда жүргізген
ғылыми-зерттеулеріне белсене қатынасқан-ды. Мәселен, 1946-1952 жылдары ол
өз жұмысына қосымша, Жезқазған кеніштері жағдайында жаңа кен қазу жүйелерін
жасау және оны сынақтан өткізуде ҚазССР Ғылым Академиясының эксперименттік
жұмыстарын басқарып, бұл жұмысында да ғылыми талдау өрісін меңгерген,
өндірістің өзекті мәселесін дер кезінде қойып, оларды дұрыс шешу жолдарын
табуда өзіне талап қоя білетін маман, әрі іздемпаз зерттеушілік қабілетін
танытады.
1962 жылы профессор Ө.А.Байқоңыров ҚазССР ҒА-ның толық мүшелігіне, сол
жылы Академияның сессиясында Академик хатшылығына қоса сайланады. Бұл
туралы КСРО академии Л.Д.Шевяков былай деп жазған-ды: Ө.А.Байқоңыровтың
ғылымдағы, өнеркәсіптегі және оның ұйымдастырушылық қызметіндегі сіңірген
еңбегін ескере келіп бұл өте орынды жоғарылату деп санаймын. Академик
Н.В.Мельников: профессор Ө.А.Байқоңыров мұндай жоғары атаққа өте лайықты,
оны жоғарылатуға толық негіз бар, - деп атай келіп – шын мәнінде де
профессор Ө.А.Байқоңыров кен ісі ғылымын, әсіресе, бұрғы арттыру жұмыстары
мен рудалы кенді қазу жуйелерін дамытуға үлкен үлес қосты. Жиырма жылдан
бері профессор Ө.А.Байқоңыровтың жариялаған теориялық қағидалары оны кен
ісі саласындағы ерен ғалым қатарында танытты, - деп баға берді.
Ө.А.Байқоңыров тау-кен факультетінің жетекші кафедраларының бірі – Кен
қазу технологиясы және кешенді механикаландыру кафедрасын басқарды. Қысқа
мерзімде Ө.А.Байқоңыров аталмыш кафедра жанынан –жерасты кен қазу жүйесі,
кен қазу процестерін модельдеу, кен жұмыстарын механикаландыру, кеніштегі
сейсмикалық құбылыстарды басқару тәрізді зертханалар кешенін ұйымдастырды.
Осы зертханаларда аспиранттар, инженерлер және оқытушылар күрделі теориялық
мәселелерді шешетін болды.
1969 жылы академик Ө.А.Банқоңыровтың докторлық диссертациясы ретінде
берілген Жерасты кен орнын қазуды жіктеу және казу әдіс – ерін талдау
монографиясы жарияланды.
Ө.А.Байқоңыров республиканың қоғамдық өміріне өзіндік үлес қосқан
азамат. Ол 1951-1954 жылдары Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің және Алматы
қалалық Кеңесінің депутаты болып сайланды, Қазақ ССР ҒА Президумының және
республиканың Жоғары және орта арнаулы Білім министрлігінің Коллегия
мүшесі, Қазақ ССР Білім қоғамының Президум мүшесі, Қазақ ССР ҒА-ның Әлем
және Жер жайлы республикалық ғылыми-техникалық қоғамы Президумының мүшесі,
Қазақ ССР АО БМ-нің ғылыми-әдістемелік кеңесі кен секциясының төрағасы,
Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакция мүшесі, КСРО мен Одақ
республикаларының жер қойнауы туралы негізгі Заң жобаларын даярлау
комиссиясының мүшесі, В.И.Ленин атындағы Қазақ политехникалық институты мен
Қазақ ССР ҒА-ның Кен ісі институты ғылыми Кеңестерінің мүшесі, т.б.
Академик Ө.А.Байқоныровтың сіңірген еңбектері үкімет кітапаттарымен
аталып өтті. Атап айтқанда ол Ленин орденімен (1961ж), 1941-1945
жылдардағы Ұлы Отан соғысындағы ерлік еңбегі үшін, Ерлік еңбегі үшін
В.И.Лениннің туғанына 100 жыл толу құрмстіне, ҚазССР-нің 50 жылдығы
медальдары және ҚазССР Жоғары Кеңесінің грамоталарымен, бірінші дәрежелі
Шахтер даңқы, КСРО Наркомцветінің социалистік жарыс озаты белгілерімен
марапатталды. Халық шаруашылығында қол жеткізген жетістіктері үшін 1970
жылы ҚазССР халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің (ХШЖК) бірінші
дәрежелі дипломы және алтын медалімен марапатталды.
1971 жылдың қарашасында оған Қазақ ССР – ның жоғары мектебіне еңбек
сіңірген қызметкер құрметті атағы берілді.
Өмірхан Аймағамбетұлы өз ұлтының болашағы үшін жан аянбай қызмет еткен,
сол үшін халқының сүйікті ұлы атанған азамат. Бұл туралы ақын К.Салықов
былай деп жырға қосады:
Асыл аға,
Астананың төрінде,
Бара жатыр,
Ғылымның тың өрінде.
Жезқазғанның забойында жүргендей,
Жылылық көп
Күлімдеген өңінде.
Бір қиындық,
Бір куаныш өмірде,
Дақ салмастан көңілге
Жайраң қағып қуанышпен келеді
Сол бірбеткей Ақ ниетті жөнінде.
Академик Ө.А.Байқоңыровтың ғылыми жолы
Академик Ө.А.Байқоңыровтың негізгі ғылыми еңбектері қатты пайдалы
қазбаларын жерасты қазу проблемасына, кен қазу тәсілдерінің бірыңғай
жіктеуішін жасау мен оны тандау әдіснамасына тау жыныстарының физико-
механикалық қасиеттері мен тау қысымын зерделеуге, кен қазудың технологиясы
мен кешенді механикаландыру да, дамытуға жерасты жағдайында толассыз ағынды
технологияны қолдану мәселелеріне арналған. Болашақ академиктің ғылыми жолы
Жезқазғанда - өндірістс жүрген кезінде-ақ басталған еді. Ол өндірістен қол
үзбей жүріп 1951 жылы кандидаттық диссертация қорғайды.
1954 жылы шахта басқарып жүрген кезде жазылған Жезқазғанның көлбеу
жатқан калың кен шоғырларын қазу үшін озық терең бұрғылау мен құрастырылған
табан-төбекертпешті алумен қазудың камералы діңгекті қазу жүйесі - деп
аталатын еңбегі өндіріс басшысымың ғылыми қабілетін анықтап берді. Бұл
Ө.А.Байқоңыровтың көзімен талдау және өндірістік мол тәжірибесі негізінде
ұсынылған ашық забой жүйесінін жаңа нұсқасы болатын.
Аталмыш кен қазу жүйесінің нұсқасы 1940-1950 жылдары Жезқазғанның №31
шахтасында эксперименттік сынаудан өткізілді. Сөйтіп, бұл кен казу жүйесі
КСРО Мемтехника байқауынан өтіп, №1697 авторлық куәлік алады және Жезқазған
мыс комбинаты Басқармасы мен Қазақ ССР ҒА-сының Кен ісі институты
ұсынысымен жоғары өнімді жерасты кен казу жүйесін іздестіру және оны
өндіріске енгізу тақырыбы бойынша Одақтық конкурсқа жіберіледі.
Академик Ө.А.Байқоңыров ұстанған ғылым жолының атап өтер ерекшелігі –
үнемі жаңалық іздеу, соны идеяны іске асыруға ұмтылыс және шешетін
проблемаларды теориялық тереңнен қарастыру. Ол 300-ден астам ғылыми
еңбектер мен өнертапқыш ұсыныстардың авторы болып табылады. Өне бойы
ізденісте жүретін ол, кен қазуды механикаландыру және технологиясы бойынша
әрқашан жас зерттеушілерді қолдайды және прогрессивті бағытқа бастаушы
ұстаз болып қалады.
1969 жылы Ө.А.Байқоңыровтың Жерасты кен орнын қазуды жіктеу және қазу
өдістерін тандау монографиясы жарық көрді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz