Қазақстан Республикасындағы меншікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру проблемалары
Кіріспе
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің түрлері
1.2 Меншіктің субъектілері мен объектілері
II Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне алу
2.2.Қазақстан республикасындағы меншіктің әртүрлі
формаларының қалыптасуы
2.3. Жекешелендірілген кәсіпорындардың бөлу тетіктеріндегі меншік
қатынастарын іс жүзіне
асыру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің түрлері
1.2 Меншіктің субъектілері мен объектілері
II Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне алу
2.2.Қазақстан республикасындағы меншіктің әртүрлі
формаларының қалыптасуы
2.3. Жекешелендірілген кәсіпорындардың бөлу тетіктеріндегі меншік
қатынастарын іс жүзіне
асыру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы негізінде
алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид, топ, қоғам) өндіріс
құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі мен нысаны, ал екінші
жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және тұтас қоғамнан сәйкес
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы қатынастардың тұтас қоғам
өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субъектінің өзінің өмір сүруіне айналдыруы
дегенді білдіреді. Ал шеттету қандай
да бір объектіні субъектінің езіндік қызметіне
айналдырудың мүмкін еместігін білдіреді.
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең болса,
оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те соғұрлым күшті. Жеке
оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы жүзеге асырылады.
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір жағынан,
қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке меншіктің салдарынан
кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде оқшауланған. Екінші жағынан, еңбектің
қоғамдық сипатына байланысты, олардың бәрі біртұтас қоғамдық ұдайы өндіріс
процесіне тартылған. Оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы экономикалық
байланыстардың формасы ақша
айналымы арқылы жүретін тауар айырбасы болып
табылады.
алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид, топ, қоғам) өндіріс
құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі мен нысаны, ал екінші
жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және тұтас қоғамнан сәйкес
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы қатынастардың тұтас қоғам
өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субъектінің өзінің өмір сүруіне айналдыруы
дегенді білдіреді. Ал шеттету қандай
да бір объектіні субъектінің езіндік қызметіне
айналдырудың мүмкін еместігін білдіреді.
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең болса,
оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те соғұрлым күшті. Жеке
оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы жүзеге асырылады.
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір жағынан,
қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке меншіктің салдарынан
кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде оқшауланған. Екінші жағынан, еңбектің
қоғамдық сипатына байланысты, олардың бәрі біртұтас қоғамдық ұдайы өндіріс
процесіне тартылған. Оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы экономикалық
байланыстардың формасы ақша
айналымы арқылы жүретін тауар айырбасы болып
табылады.
1. Артыкова Б., Назыкеева Б. «Саяси экономия» жоғарғы оқу
орындарына арналған оқулық. А1990
жыл.
2. Әубәкіров, Я.Ә., Абдуллаев А.А. «Саяси экономия» А 1991
жыл.
3.Әубәкіров «Экономика теория негіздері» А 1999жыл.
4.Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.б., Жақыпова Ф.Н., Т.П. Табаев
«Экономикалық теория» Алматы, 1999жыл.
5.Дүйсенбаев К. Ш., Э.Т. Төлегенов., Ж.Г. Жұмағалиева «Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау» Алматы, 2001ж.
6. «Заң» Республикалық құқықтық, журнал Астана 2000ж №9
7. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994ж.
8. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. К.орын экономикасы. А, 2003ж.
9. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен
дамуының стратегиясы. Алматы, 1992ж.
10. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000ж.
11.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы және
кәсіпкерлік» Алматы, 2002ж.
12. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаева С. Қаржы. Алматы, Алматы 2003ж.
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2001ж.
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.
15. Экономика зарубежных стран. Москва, 1990г.
16. История экономических учений Москва, 1994г.
17. Реуэль А.Л. «Экономических учений» Москва 1972г.
18. Ядгаров Я.С. «История экономических учений» Москва 1998г.
орындарына арналған оқулық. А1990
жыл.
2. Әубәкіров, Я.Ә., Абдуллаев А.А. «Саяси экономия» А 1991
жыл.
3.Әубәкіров «Экономика теория негіздері» А 1999жыл.
4.Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.б., Жақыпова Ф.Н., Т.П. Табаев
«Экономикалық теория» Алматы, 1999жыл.
5.Дүйсенбаев К. Ш., Э.Т. Төлегенов., Ж.Г. Жұмағалиева «Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау» Алматы, 2001ж.
6. «Заң» Республикалық құқықтық, журнал Астана 2000ж №9
7. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994ж.
8. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. К.орын экономикасы. А, 2003ж.
9. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен
дамуының стратегиясы. Алматы, 1992ж.
10. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000ж.
11.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы және
кәсіпкерлік» Алматы, 2002ж.
12. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаева С. Қаржы. Алматы, Алматы 2003ж.
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2001ж.
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.
15. Экономика зарубежных стран. Москва, 1990г.
16. История экономических учений Москва, 1994г.
17. Реуэль А.Л. «Экономических учений» Москва 1972г.
18. Ядгаров Я.С. «История экономических учений» Москва 1998г.
Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина Университеті
СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ
Мамандығы: Жалпы медицина
Дисциплинасы: Жалпы экономикалық теория
Кафедрасы: Қоғамдық гуманитарлық пәндер
Курс: 1
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы меншікті мемлекетсіздендіру және
жекешелендіру проблемалары
Дайындау түрі: Реферат
Орындаған:
Тәжіғос Абзал
Тобы: 107 Б
Қабылдаған: Алпамысова Гульмира
Күні,айы:
23.02.2016
Ақтөбе 2016 ж.
Жоспар:
Кіріспе
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің түрлері
1.2 Меншіктің субъектілері мен объектілері
II Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне алу
2.2.Қазақстан республикасындағы меншіктің әртүрлі
формаларының қалыптасуы
2.3. Жекешелендірілген кәсіпорындардың бөлу тетіктеріндегі меншік
қатынастарын іс жүзіне
асыру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
негізінде
алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид, топ, қоғам)
өндіріс
құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі мен нысаны, ал
екінші
жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және тұтас қоғамнан сәйкес
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы қатынастардың
тұтас қоғам
өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субъектінің өзінің өмір сүруіне
айналдыруы
дегенді білдіреді. Ал шеттету қандай
да бір объектіні субъектінің езіндік қызметіне
айналдырудың мүмкін еместігін білдіреді.
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең
болса,
оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те соғұрлым
күшті. Жеке
оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы жүзеге асырылады.
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір
жағынан,
қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке меншіктің салдарынан
кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде оқшауланған. Екінші жағынан,
еңбектің
қоғамдық сипатына байланысты, олардың бәрі біртұтас қоғамдық ұдайы өндіріс
процесіне тартылған. Оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы экономикалық
байланыстардың формасы ақша
айналымы арқылы жүретін тауар айырбасы болып
табылады.
1. Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1. Меншіктің түрлері.
Меншік қай қоғамның да сан қырлы өзекті мәселесі болып келді.
Сондықтанда меншік құқығын құқық институты ретінде қараған кезде
оныменшіктен шығатын экономикалық категория деп түсіну керек. Меншік
дегеніміздің өзі материалдық игіліктерді – табиғаттың өнімдері мен еңбекті
– меншіктену әрі иелену білдіреді. Ол тарихи қоғамның ішкі айқындауы арқылы
пайда болады. Сонымен, меншік затты иелену, меншіктену екен, оның өзі
заттың пайдалы қасиеттеріне орай жүзеге асады, демек оны меншіктенген соң
өндіріс барысында пайдаланып, оған билік етіледі. Мемлекеттік меншіктің
экономикалық қатынасы құқық нормаларымен реттеліп, меншік құқығына
айналады. Әлемдік құқықтану доктринасы мен отандық заң ғылымы мемлекеттік
меншік құқығын обьективті жағдайдағы меншік құқығы және субьективті
жағдайдағы меншік құқығы деп бөледі.
Материалдық игіліктерді иелену, пайдалану және билік етуге байланысты
қоғамдық қатынастарды реттейтін азаматтық құқық нормалары жөнінде (Кодекс,
заңдар мен басқа да заңдық, нормативтік құжаттар) әңгіме болғанда – шын
мәнінде обьективтік мағынадағы меншік құқығы, яғни меншіктің құқық
институтын құрайтын нормалардың жиынтығы екенін көреміз. Меншік құқығының
обьективті нормалары негізінде нақтылы мемлекеттік меншік иесі өз қалауы
бойынша өзіне тиесілі мүлікті пайдалануына және оған билік етуге құқылы
екендігін, яғни сату – сатып алу, жалға беру жіне тағы басқа белгілі заңдық
фактілерді жүзеге асыра алатындығын әңгіме еткенімізде меншік құқығының
субьективті жағына тап боламыз.
Азаматтық кодекстің 188 - бабында меншік құқығына мынадай анықтама
берілген: “Меншік құқығы дегеніміз – субьектінің заң құжаттары арқылы
танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену,
пайдалагу және оған билік ету құқығы”. Бұл анықтама мейлінше дәл әрі ғылыми
жағынан толық берілген. Өйткені, субьектіге “тиесілі” деген сөзбен шектеліп
қалмай, мүліктеріне өз қалауынша иелену,пайдалану және билік ету оны өзінің
қалауынша пайдалану деп түсіну керек. Яғни, субьектінің затқа үстемдік етуі
заңдастырылған және оған толық құқылы. Осындай үстемдікке қол жеткізу
арқылы меншік иесі азаматтың табиғаттың берген қасиеттерінің бәрін
пайдаланып, оны өзгертугу, өңдеуге, билік етуге, тіпті бөтен біреуге
беруге, жойып жіберуге толық құқы бар. Затқа заң арқылы үстемдікті тану заң
құжаттарында көрсетілген шекте жүзеге асады. Өйткені, затқа үстемдік шектеу
меншік иесінің еркіндігіне белгілі бір дәрежеде ықпалын тигізеді, демек,
затқа меншік иесінің билігі шексіз болуы мүмкін емес. Сондықтан да
Азаматтық кодекстің 188 – бабындағы меншік құқығын шектеу мұндай құқықтық
шексіз еместігін көрсетеді, сол себепті де тұлғаның өз иелігіндегі затты
иелену, пайдалану және билік ету құқығы заң арқылы айқындалады. Меншік
иесінің еркіндігін шектеу меншік иесінің өз өкілеттігін жүзеге асыруы басқа
тұлғалар мен мемлекеттің құқықтарын заңмен қорғайды.
2. Меншіктің субьектілері мен обьектілері
Меншіктің құрылымы экономикалық жүйенің негізі болып табылады.
Меншікті қарастырудыңекі тәсілдемесін ажырату керек.
Бірінші тәсілдеме меншікті нақты экономикалық категория ретінде
қарастырады. Меншік деген адамдар арасындағы өндіріс құралдары мен өндіріс
нәтижелерін иемдену тұрғысындағы қатынастар.
Екінші тәсілдеме меншікті қоғамның бүкіл экономикалық жүйесін
сараптау арқылы сипатталады:
А) екі жұп категорияларының өзара байланысы: меншіктеу, иемдену, жатсыну;
Ә) жекелену - қоғамдану сияқты жұп категориялардың өзара байланысы;
Б) өндірістің жеке және заттық факторларын біріктіру тәсілі;
В) табыстарды үлестіру тәсілі;
Г) субьектілік – обьектілік талдау.
Ең алдымен меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
негізінде алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид,
топ, қоғам) өндіріс құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі
мен нысаны, ал екінші жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және
тұтас қоғамнан сәйкес формалары.
1. Иемдену деген қандай да бір қатынастар субьектісін осы қатынастардың
тұтас қоғам өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субьектінің
өзінің өмір сүруіне айналдыру дегенді білдіреді. Ал шеттету – қандай
да бір обьектіні субьектінің өзіндік қызметіне айналдырудың мүмкін
еместігін білдіреді.
2. Оқшауландыру – деген әрбір тауар өндіруші белгілі бір тауарды
өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең болса,
оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те соғұрлым
күшті. Жеке оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы
жүзеге асырылады.
3. Қоғамдастыру – деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді.
Бір жағынан, қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке
меншіктің салдарынан кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде
оқшауланған. Екінші жағынан, еңбектің қоғамдық сипатына байланысты,
олардың бәрі біртұтас қоғамдық ұдайы өндіріс процесіне тартылған.
Оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы экономикалық байланыстардың
формасы – ақша айналымы арқылы жүретін тауар айырбасы болып табылады.
Меншік қатынастарының ауқымды негізін өндіру факторларын біріктіру
тәсілі құрайды. Біріктірудің екі тәсілі ажыратылып жүр: тікелей және
сатылы. Өндіріс құралдарын материалдық игіліктерді тікелей
өндірушілермен өндіріс процесінде, айналым саласы айналып өтіп
қосылуын өндіріс факторларының тікелей қосылу тәсілдері сипаттайды.
Бұл жағдайда, бір адам бейнесінде екі қызмет жүзеге асырылады өндіріс
құралдарын меншіктеуші қызметі және материалдық игіліктер тікелей
өндіруші қызметі. Кейде басқа нұсқалары да болуы да мүмкін, бұл
жағдайда екі қызмет ажыратылып, түрлі субьектілерге бекітіледі:
бірінде - өндіріс құралдарын меншіктеуші қызметі, бірінде – жұмыс
күші қызметі. Бұл жағдай жұмысшы өндіріс құралдарынан шеттетілген.
Өндіріс факторлары бірігуі үшін, өндіріс құралдарын меншіктеуші жұмыс
парағында жұмыс күшін жалдауы қажет. Сондықтан да, өндіріс саласында
жүзеге асатын заттық және жеке факторлардың бірігуі жұмыс күшін сату-
сатып алу актісінен кейін, яғни тауар-ақша қатынастары арқылы жүреді.
Өндіріс факторлары бірігуінің бұл нұсқасы сатылы деп аталады.
Табыстарды үлестіру өндіріс құралдарын меншіктенушілер мүддесі үшін
жүзеге асырылады.
Меншік субьектілері: жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік
ұжым, халық, басқару органдары бола алады.
Меншік обьектілері: өндіріс құралдары, мүлік ақша, құнды қағаздар,
ақпарат, интеллект, жұмыс болып табылады. Меншіктің заңдық мазмұны құқықтық
өкілдіктермен сипатталады. Меншік құқықтары бұл адамдар арасындағы
экономикалық пайдалануына байланысты қалыптасатын билік ету құқықтарының
санкцияланған тәртіп қатынастарының жиынтығы. Меншік құқықтарының жүзеге
асуы үшін меншік құқықтарының айрықшалануы өте маңызды.
Меншік құқықтарының айрықшалануы – бұл меншіктің обьектісін,
субьектісін және меншікке өкілдіктерін анықтау.
Толық “құқықтар шоғыры” он бір элементтен тұрады:
Иелік ету құқығы, яғни игіліктерге айрықша бақылау жасау құқығы
Пайдалану құқығы, яғни игіліктердің пайдалы қасиеттерін өзі үшін пайдалану
құқығы
Басқару құқығы, яғни игіліктерді пайдалану кім және қалай қамтамасыз
ететінін шешу құқығы
Табысты алу құқығы, яғни игіліктерді пайдалану нәтижелеріне иелік ету
құқығы
Егемен құқығы, яғни игіліктерді шеттету, пайдалану, өзгерту, немесе жою
құқығы
Қауіпсіздікке ие болу құқығы, яғни игіліктердің экспроприяциясынан немесе
сыртқы орта тарапынан келетін залалдан қорғану құқығы
Игіліктерді мұраға қалдыру құқығы
Игіліктерді шексіз пайдалану құқығы
Сыртқы ортаға зиян тигізетін тәсілмен пайдалануға тыйым салу
Өндіріп алу түріндегі жауапкершілік құқығы, яғни қарызды өтеу үшін өндіріп
алу мүмкіндігі
Қалдықтық сипат құқығы, яғни бұзылған құқықтылықтардың қалпына келтіруін
қамтамасыз ететін тәртіптер мен институттардың болу құқығы.
Меншік қатынастары – материалдық және материалдық емес ресурстарға қол
жеткізуден шеттетулер жүйесі. Егер ресурстарға қол жеткізуден шеттетулер
жоқ болса олар – ешкімдікі емес ешкімге тиесілі емес, немесе бәрі тиесілі,
өйткені оларға қол жеткізуден болады, бұлар – бір нәрсе деп айтуға болады.
Меншік обьектілері әрқашанда шектеулі болады, экономикалық ресурстар
болып табылады. Басқалар ресурстарға еркін қол жеткізуден шеттету, оларға
жеке құқықтарын айрықшалауды білдіреді.
Айрықшалаудың мәні мен мақсаты – ресурста меншік құқықтарын олардан
неғұрлым көп пайда табу қабілетті, оларды жоғары бағалайтын адамдардың алуы
жағдай жасау болып табылады.
Меншік – тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсілі тән өндірістік
қатынастар сипатына сәйкес, айрықша қасиеттеріне ие меншіктің тарихи
типтері ажыратылып жүр. Қоғамдық еңбек бөлінісі дамуының түрлі сатылардағы
қандай да бір меншік типінің шеңберінде иемдену тәсілдерінің
айырмашылықтары бар болғандықтан, түрлі иемдену нысандарын немесе меншік
нысандарын ажыратады. Оларға:
1. жеке иемдену нысандары
2. ұжымдық иемдену формалары
3. қоғамдық иемдену нысандары жатады. Қандай да бір тип аясында қандай
бір түрлер болуы мүмкін. Осылайша:
1. Жеке меншік:
a) жеке
b) жеке еңбектік
c) жеке капиталистік болып бөлінеді
2. Ұжымдық меншік:
a) серіктестіктер
b) кооперативтік
c) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ
Мамандығы: Жалпы медицина
Дисциплинасы: Жалпы экономикалық теория
Кафедрасы: Қоғамдық гуманитарлық пәндер
Курс: 1
Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы меншікті мемлекетсіздендіру және
жекешелендіру проблемалары
Дайындау түрі: Реферат
Орындаған:
Тәжіғос Абзал
Тобы: 107 Б
Қабылдаған: Алпамысова Гульмира
Күні,айы:
23.02.2016
Ақтөбе 2016 ж.
Жоспар:
Кіріспе
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің түрлері
1.2 Меншіктің субъектілері мен объектілері
II Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне алу
2.2.Қазақстан республикасындағы меншіктің әртүрлі
формаларының қалыптасуы
2.3. Жекешелендірілген кәсіпорындардың бөлу тетіктеріндегі меншік
қатынастарын іс жүзіне
асыру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
негізінде
алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид, топ, қоғам)
өндіріс
құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі мен нысаны, ал
екінші
жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және тұтас қоғамнан сәйкес
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы қатынастардың
тұтас қоғам
өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субъектінің өзінің өмір сүруіне
айналдыруы
дегенді білдіреді. Ал шеттету қандай
да бір объектіні субъектінің езіндік қызметіне
айналдырудың мүмкін еместігін білдіреді.
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең
болса,
оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те соғұрлым
күшті. Жеке
оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы жүзеге асырылады.
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір
жағынан,
қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке меншіктің салдарынан
кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде оқшауланған. Екінші жағынан,
еңбектің
қоғамдық сипатына байланысты, олардың бәрі біртұтас қоғамдық ұдайы өндіріс
процесіне тартылған. Оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы экономикалық
байланыстардың формасы ақша
айналымы арқылы жүретін тауар айырбасы болып
табылады.
1. Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1. Меншіктің түрлері.
Меншік қай қоғамның да сан қырлы өзекті мәселесі болып келді.
Сондықтанда меншік құқығын құқық институты ретінде қараған кезде
оныменшіктен шығатын экономикалық категория деп түсіну керек. Меншік
дегеніміздің өзі материалдық игіліктерді – табиғаттың өнімдері мен еңбекті
– меншіктену әрі иелену білдіреді. Ол тарихи қоғамның ішкі айқындауы арқылы
пайда болады. Сонымен, меншік затты иелену, меншіктену екен, оның өзі
заттың пайдалы қасиеттеріне орай жүзеге асады, демек оны меншіктенген соң
өндіріс барысында пайдаланып, оған билік етіледі. Мемлекеттік меншіктің
экономикалық қатынасы құқық нормаларымен реттеліп, меншік құқығына
айналады. Әлемдік құқықтану доктринасы мен отандық заң ғылымы мемлекеттік
меншік құқығын обьективті жағдайдағы меншік құқығы және субьективті
жағдайдағы меншік құқығы деп бөледі.
Материалдық игіліктерді иелену, пайдалану және билік етуге байланысты
қоғамдық қатынастарды реттейтін азаматтық құқық нормалары жөнінде (Кодекс,
заңдар мен басқа да заңдық, нормативтік құжаттар) әңгіме болғанда – шын
мәнінде обьективтік мағынадағы меншік құқығы, яғни меншіктің құқық
институтын құрайтын нормалардың жиынтығы екенін көреміз. Меншік құқығының
обьективті нормалары негізінде нақтылы мемлекеттік меншік иесі өз қалауы
бойынша өзіне тиесілі мүлікті пайдалануына және оған билік етуге құқылы
екендігін, яғни сату – сатып алу, жалға беру жіне тағы басқа белгілі заңдық
фактілерді жүзеге асыра алатындығын әңгіме еткенімізде меншік құқығының
субьективті жағына тап боламыз.
Азаматтық кодекстің 188 - бабында меншік құқығына мынадай анықтама
берілген: “Меншік құқығы дегеніміз – субьектінің заң құжаттары арқылы
танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену,
пайдалагу және оған билік ету құқығы”. Бұл анықтама мейлінше дәл әрі ғылыми
жағынан толық берілген. Өйткені, субьектіге “тиесілі” деген сөзбен шектеліп
қалмай, мүліктеріне өз қалауынша иелену,пайдалану және билік ету оны өзінің
қалауынша пайдалану деп түсіну керек. Яғни, субьектінің затқа үстемдік етуі
заңдастырылған және оған толық құқылы. Осындай үстемдікке қол жеткізу
арқылы меншік иесі азаматтың табиғаттың берген қасиеттерінің бәрін
пайдаланып, оны өзгертугу, өңдеуге, билік етуге, тіпті бөтен біреуге
беруге, жойып жіберуге толық құқы бар. Затқа заң арқылы үстемдікті тану заң
құжаттарында көрсетілген шекте жүзеге асады. Өйткені, затқа үстемдік шектеу
меншік иесінің еркіндігіне белгілі бір дәрежеде ықпалын тигізеді, демек,
затқа меншік иесінің билігі шексіз болуы мүмкін емес. Сондықтан да
Азаматтық кодекстің 188 – бабындағы меншік құқығын шектеу мұндай құқықтық
шексіз еместігін көрсетеді, сол себепті де тұлғаның өз иелігіндегі затты
иелену, пайдалану және билік ету құқығы заң арқылы айқындалады. Меншік
иесінің еркіндігін шектеу меншік иесінің өз өкілеттігін жүзеге асыруы басқа
тұлғалар мен мемлекеттің құқықтарын заңмен қорғайды.
2. Меншіктің субьектілері мен обьектілері
Меншіктің құрылымы экономикалық жүйенің негізі болып табылады.
Меншікті қарастырудыңекі тәсілдемесін ажырату керек.
Бірінші тәсілдеме меншікті нақты экономикалық категория ретінде
қарастырады. Меншік деген адамдар арасындағы өндіріс құралдары мен өндіріс
нәтижелерін иемдену тұрғысындағы қатынастар.
Екінші тәсілдеме меншікті қоғамның бүкіл экономикалық жүйесін
сараптау арқылы сипатталады:
А) екі жұп категорияларының өзара байланысы: меншіктеу, иемдену, жатсыну;
Ә) жекелену - қоғамдану сияқты жұп категориялардың өзара байланысы;
Б) өндірістің жеке және заттық факторларын біріктіру тәсілі;
В) табыстарды үлестіру тәсілі;
Г) субьектілік – обьектілік талдау.
Ең алдымен меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
негізінде алуға болады. Бір жағынан, қандай да бір қауымдастың (индивид,
топ, қоғам) өндіріс құралдары мен қызмет нәтижелерін иемденуінің механизмі
мен нысаны, ал екінші жағынан, олардың басқа шаруашылық бірліктерден және
тұтас қоғамнан сәйкес формалары.
1. Иемдену деген қандай да бір қатынастар субьектісін осы қатынастардың
тұтас қоғам өміріндегі атқаратын қызметтеріне сәйкес, субьектінің
өзінің өмір сүруіне айналдыру дегенді білдіреді. Ал шеттету – қандай
да бір обьектіні субьектінің өзіндік қызметіне айналдырудың мүмкін
еместігін білдіреді.
2. Оқшауландыру – деген әрбір тауар өндіруші белгілі бір тауарды
өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым терең болса,
оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы өзара тәуелділік те соғұрлым
күшті. Жеке оқшауланған тауар өндірушілердің айырбастауы арқылы
жүзеге асырылады.
3. Қоғамдастыру – деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді.
Бір жағынан, қоғамдық еңбек бөлінісі және өндіріс құралдарына жеке
меншіктің салдарынан кәсіпорындар жеке тауар өндірушілер ретінде
оқшауланған. Екінші жағынан, еңбектің қоғамдық сипатына байланысты,
олардың бәрі біртұтас қоғамдық ұдайы өндіріс процесіне тартылған.
Оқшауланған тауар өндірушілер арасындағы экономикалық байланыстардың
формасы – ақша айналымы арқылы жүретін тауар айырбасы болып табылады.
Меншік қатынастарының ауқымды негізін өндіру факторларын біріктіру
тәсілі құрайды. Біріктірудің екі тәсілі ажыратылып жүр: тікелей және
сатылы. Өндіріс құралдарын материалдық игіліктерді тікелей
өндірушілермен өндіріс процесінде, айналым саласы айналып өтіп
қосылуын өндіріс факторларының тікелей қосылу тәсілдері сипаттайды.
Бұл жағдайда, бір адам бейнесінде екі қызмет жүзеге асырылады өндіріс
құралдарын меншіктеуші қызметі және материалдық игіліктер тікелей
өндіруші қызметі. Кейде басқа нұсқалары да болуы да мүмкін, бұл
жағдайда екі қызмет ажыратылып, түрлі субьектілерге бекітіледі:
бірінде - өндіріс құралдарын меншіктеуші қызметі, бірінде – жұмыс
күші қызметі. Бұл жағдай жұмысшы өндіріс құралдарынан шеттетілген.
Өндіріс факторлары бірігуі үшін, өндіріс құралдарын меншіктеуші жұмыс
парағында жұмыс күшін жалдауы қажет. Сондықтан да, өндіріс саласында
жүзеге асатын заттық және жеке факторлардың бірігуі жұмыс күшін сату-
сатып алу актісінен кейін, яғни тауар-ақша қатынастары арқылы жүреді.
Өндіріс факторлары бірігуінің бұл нұсқасы сатылы деп аталады.
Табыстарды үлестіру өндіріс құралдарын меншіктенушілер мүддесі үшін
жүзеге асырылады.
Меншік субьектілері: жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік
ұжым, халық, басқару органдары бола алады.
Меншік обьектілері: өндіріс құралдары, мүлік ақша, құнды қағаздар,
ақпарат, интеллект, жұмыс болып табылады. Меншіктің заңдық мазмұны құқықтық
өкілдіктермен сипатталады. Меншік құқықтары бұл адамдар арасындағы
экономикалық пайдалануына байланысты қалыптасатын билік ету құқықтарының
санкцияланған тәртіп қатынастарының жиынтығы. Меншік құқықтарының жүзеге
асуы үшін меншік құқықтарының айрықшалануы өте маңызды.
Меншік құқықтарының айрықшалануы – бұл меншіктің обьектісін,
субьектісін және меншікке өкілдіктерін анықтау.
Толық “құқықтар шоғыры” он бір элементтен тұрады:
Иелік ету құқығы, яғни игіліктерге айрықша бақылау жасау құқығы
Пайдалану құқығы, яғни игіліктердің пайдалы қасиеттерін өзі үшін пайдалану
құқығы
Басқару құқығы, яғни игіліктерді пайдалану кім және қалай қамтамасыз
ететінін шешу құқығы
Табысты алу құқығы, яғни игіліктерді пайдалану нәтижелеріне иелік ету
құқығы
Егемен құқығы, яғни игіліктерді шеттету, пайдалану, өзгерту, немесе жою
құқығы
Қауіпсіздікке ие болу құқығы, яғни игіліктердің экспроприяциясынан немесе
сыртқы орта тарапынан келетін залалдан қорғану құқығы
Игіліктерді мұраға қалдыру құқығы
Игіліктерді шексіз пайдалану құқығы
Сыртқы ортаға зиян тигізетін тәсілмен пайдалануға тыйым салу
Өндіріп алу түріндегі жауапкершілік құқығы, яғни қарызды өтеу үшін өндіріп
алу мүмкіндігі
Қалдықтық сипат құқығы, яғни бұзылған құқықтылықтардың қалпына келтіруін
қамтамасыз ететін тәртіптер мен институттардың болу құқығы.
Меншік қатынастары – материалдық және материалдық емес ресурстарға қол
жеткізуден шеттетулер жүйесі. Егер ресурстарға қол жеткізуден шеттетулер
жоқ болса олар – ешкімдікі емес ешкімге тиесілі емес, немесе бәрі тиесілі,
өйткені оларға қол жеткізуден болады, бұлар – бір нәрсе деп айтуға болады.
Меншік обьектілері әрқашанда шектеулі болады, экономикалық ресурстар
болып табылады. Басқалар ресурстарға еркін қол жеткізуден шеттету, оларға
жеке құқықтарын айрықшалауды білдіреді.
Айрықшалаудың мәні мен мақсаты – ресурста меншік құқықтарын олардан
неғұрлым көп пайда табу қабілетті, оларды жоғары бағалайтын адамдардың алуы
жағдай жасау болып табылады.
Меншік – тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсілі тән өндірістік
қатынастар сипатына сәйкес, айрықша қасиеттеріне ие меншіктің тарихи
типтері ажыратылып жүр. Қоғамдық еңбек бөлінісі дамуының түрлі сатылардағы
қандай да бір меншік типінің шеңберінде иемдену тәсілдерінің
айырмашылықтары бар болғандықтан, түрлі иемдену нысандарын немесе меншік
нысандарын ажыратады. Оларға:
1. жеке иемдену нысандары
2. ұжымдық иемдену формалары
3. қоғамдық иемдену нысандары жатады. Қандай да бір тип аясында қандай
бір түрлер болуы мүмкін. Осылайша:
1. Жеке меншік:
a) жеке
b) жеке еңбектік
c) жеке капиталистік болып бөлінеді
2. Ұжымдық меншік:
a) серіктестіктер
b) кооперативтік
c) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz