Бұқарамен байланыстың дербес кәсіби мамандық ретінде қалыптасуы және дамуы
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Тарау.Бұқарамен байланыстың дербес кәсіби мамандық ретінде қалыптасуы
және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. Бұқарамен байланыс қызметінің мәні және әлем кеңістігіндегі даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6 Бұқарамен байланыс
мамандыѓының психологиялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
ІІ Тарау. Ұйымдағы бұқарамен байланыс саласы мамандарының кәсіби статусы
мен қызметінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
1. Ұйымдағы бұқарамен байланыс саласындағы мамандардың ұйымдастырушылық
рөлі және қызметінің ерекшіліктері ... ... ... ... ... .3 4
2. Қоғаммен байланыс саласындағы мамандардың кәсіби статусы және
қызметінің этикалық және құқықтық
аспектелері ... ... ... ... ... ... ... ... .59
ІІІ Тарау. Қаржы саласында қоғаммен байланыс қызметін тиімді
пайдаланудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
3.1 “Каспийский” банкінің имиджіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..75
3.2. Банк Каспийский Акционерлік Қоғамының
Маркетинг, жарнама және Қоғаммен байланыс бөлімшесі
және Тұрғындармен жұмыс істеу Департаментінің
атқаратын
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.77
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 82
Кіріспе
Бүгінгі күнде әлем кеңістігінде қызметтердің көптеген түрлері,
формалары бар. Олардың кейбіреулері көне заманнан бері мәлім болса, ал
кейбіреулері ғылыми ойдың және байланыс құралдарының дамуымен бірге,
адамдар арасындағы өзара қатынастардың жаңа сапалы деңгейіне өтуімен бірге
ХХ ғасырда пайда болды. Дегенмен, бүгінгі күнде жаңа болып саналатын
мамандықтардың түп тамыры сонау ерте заманның өзінде қалыптасқан. Ал
қазіргі таңда олардың тек берілу формасы, мақсаттары және осы мақсаттарға
жету әдістері ғана өзгерді.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев өзінің халыққа жолдауында Қазақстан
азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары стандарттарын жасай отырып, әлемнің
тиімді дамып келе жатқан елдерінің қатарына қосылуға тиіс. Оны біздің
ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабілетті болған жағдайда ғана істей
алады және біздің стратегиялық міндетіміз - бәсекеге қабілетті елдердің
қатарынан лайықты орын алу - деген.
Яғни біз қазіргі нарықты жағдайда бәсекелестікке қабілетті болуымыз
керек, ол үшін біз өз еліміздің ішкі экономикалық жағдайынан бастауымыз
керек. Барлығына белгілі, кез келген ұйым, кәсіпорын, фирма қазіргі нарықта
бәсекелесуде, олардың мақсаты тұтынушының алдында жағымды имиджді
қалыптастыру, тауарларын немесе қызметтерін тұтынушыға көрсете, ұсына білу.
Ал оны қалай іске асыру керек деген сұрақ туады. Осыған байланысты біз кез
келген ұйымның дамуы үшін қоғаммен байланыс саласы мамандарының көмегі
қажет екенін түсінеміз.
Қоғаммен байланыс кәсіпорындардың, ұйымдардың, фирмалардың қызметтері
мен тауарларын жылжытудың басты құралы ретінде саналады. Бұл қызметтердің
көмегінсіз қазіргі нарықта бәсекелесуге, жақсы дамуға, тұтынушылардың жақсы
көзқарасына, сеніміне ие болу мүмкін емес.
Әрине бұқарамен байланыс бөлімін ашу немесе ПР мамандарының
қызметтеріне жүгіну көптеген қаржы шығындарын талап етеді, дегенмен оның
тиімділігін өмір дәлелдеп отыр.
ХХІ- ѓасырды ѓалымдар аќпараттыќ технология ѓасыры деп атап ж‰р.
Алдыњѓы ќатарлы елдердіњ тарихына көз жүгіртсек, нарықтыќ экономика мен
демократиялыќ саяси жұйені қалыптастырудың басты шарты- билік
институттарыныњ, кез-келген корпорацияныњ, фирманыњ ќоѓаммен арадаѓы µзара
сенімге, келісімге негізделген байланысын орнату аса мањызды болып
табылады. Осыған байланысты қоғаммен байланыс мамандары қызметінің
маңыздылығы артып отыр. Қоғаммен байланыс қызметі – бүгінгі күнгі қоғам
өмірінің барлық салаларының маңызды бөлігі. Ќазіргі тањда б±л аталѓан
ќызмет т‰рін ќоѓам µмірініњ бар саласында, яѓни қоғамдық институттарда,
кәсіпорындық құрылымдарда, мемлекеттік билік органдарында, коммерциялық
емес ұйымдарда кездестіруге болады.
Қоғаммен байланыс саласындағы мамандар – ұйым және бұқара арасындағы
байланысты орнататын дәнекер болып табылады. Дегенмен, қоғаммен байланыс –
бұл күрделі қызмет болып табылады және де осы салада қызметті сәтті түрде
іске асыру үшін мамандар арнайы білімді, дағдыларды, ќабілетті, шеберлікті,
меңгерулері керек.
Ғылыми- техникалық прогреске және түрлі инновациялық µзгерістерге
байланысты қоғаммен байланыс мүмкіндіктерін қолдану саласы үнемі кеңейтіліп
отырады және сонымен бірге б±л саладағы мамандардың қызметінің мазм±ныныњ,
єдіс-тєсілдері өзгеріп отырады.
Кей жаѓдайда ќоғаммен байланыс саласындағы қызмет ететін мамандар осы
саланың теориялық негіздерін терењ мењгермегендіктен өз кәсіби статусына
сай келмейді. Оның себебі осы салада қызмет ететін мамандардың көбініњ
арнайы білімдерініњ, дайындыќтарыныњ болмауына байланысты. Қазіргі кезде
қоғаммен байланыс проблемасына арналған көптеген конференцияларда,
мақалаларда, ақпараттық бюллетеньдерде б±л сала мамандарының кәсіби
статусының мәселелері кењінен талқыланып ж‰р.
Ќазаќстан компанияларыныњ ПР ќызметініњ мањызын жете баѓаламауларын да
кєсіби мамандардыњ жетіспеуінен деп т‰сінген жµн. Біздіњ Республикамызда
ќоѓаммен байланыс мамандарына деген с±раныс к‰н сайын артып отыр.Осының
бәрі диплом жұмысыныњ таќырыбыныњ өзектілігін және оның әлуметтік
маңыздылығын дєлелдейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:
• қоғаммен байланыс саласындағы мамандыѓыныњ психологиялық аспектілерін
қарастыру;
• қоғаммен байланыс саласы мамандарының қызметінің ерекшеліктерін ашып
кµрсету;
• қоғаммен байланыс саласы мамандарының кәсіби статусының мәселелерін
айқындау және оларға талдау жасау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері жоспарда қарастырылған мәселелерді
ғылыми, теориялық және тәжірибелік негізде ашу.
Осы жұмыстың зерттеу объектісі қоғаммен байланыс мамандары.
Зерттеудің пәні ретінде қоғаммен байланыс мамандарының кәсіби статусы мен
қызметінің ерекшеліктері көрінеді.
Дипломдық жұмыс: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Бірінші тарауда – “қоғаммен
байланыс”±ѓымына жалпы түсінік беріліп оның әлем кµлемінде дамуына талдау
жасалынып, осы саладағы мамандардың психологиялық аспектілері
қарастырылады. Екінші тарауда қоғаммен байланыс саласы мамандарының
ұйымдастырушылық рөлі, қызметінің ерекшеліктері, кәсіби статусының
мәселелері туралы мєселе және б±л ќызметтіњ этикалық, құқықтық аспектілері
туралы мєселе сµз етіледі. Үшінші тарауда қаржы саласында, яғни банк
жүйесінде коѓаммен байланыс ќызметін тиімді пайдаланудыњ тєжірибиесі туралы
айтылады.
“Каспийский” банкі бойынша ПР қызметін тиімді қолдануға байланысты ПР
жоба берілген.
І -тарау.БҰҚАРАМЕН БАЙЛАНЫСТЫҢ ДЕРБЕС КӘСІБИ МАМАНДЫҚ РЕТІНДЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
ЖӘНЕ ДАМУЫ
1. Бұқарамен байланыс қызметінің мәні және әлем кеңістігіндегі даму
тарихы
“Қоғаммен байланыс” ±ѓымыныњ бірыңғай анықтамасы жоқ, өйткені соңғы
алпыс жылда осы түсініктің көптеген, єртүрлі түсіндірмесі ұсынылған.
Сондықтан олардың бірнешеуін қарастырып кеткеніміз орынды болар.
¦лыбританияда 1948 жылдыњ аќпан айында ќ±рылѓан Қоғамдық байланыстар
институты (IPR) б±л ±ѓымѓа аныќтама берген. Ал 1987 жылы ол аныќтама
толыќтырыла т‰сті. Оныњ мазм±ны келесідей: Қоғаммен байланыс – бұл ұйым
және қоғам арасында мейрімді қарым – қатынасты және өзара түсінушілікті
құруға және қолдауға бағытталған жоспарланатын, ұзақ уақытқа созылатын
ќызмет. Б±л жерде ±йымныњ сыртќы ортасы ретіндегі ќоѓамдастыќќа жұмысшылар,
серіктестер және тұтынушылар (жергілікті және шетелдік) жатады[1]
Келесі бір аныќтамада: Қоғаммен байланыс- ұйым басшыларына ұсыныс
беру, ұйымның және қоғамның мүдделеріне қызмет ететін бағдарламаларын іске
асыру,- делінген. [2]
Сан – Франциско қаласының беделді Қоғаммен байланыс маманы Доктор
Реке Харлоу түрлі 472 анықтаманы зерттеп және солардың негізінде өзінің
жеке анықтамасын берген.
Қоғаммен байланыс – бұл басқару функцияларының бірі, ол ұйым және
оның сыртќы ортасы арасында қарым – қатынастың, өзара түсінушіліктің,
сенімніњ орнатылуына және қостауына себепші болады. Олар сонымен ќатар ұйым
басшылығын қоғамдық пікірге байланысты ақпаратпен қамтамасыз етеді және
мањызды шараларды ж‰зеге асыруѓа атсалысады, қоғамның мүддесін ескере
отырып, ±йымныњ ќызметін ±йымдастырады, негізгі қызмет құралдары ретінде
зерттеулерді және ашық қарым – қатынасты қолданады. [3]
1982 жылдың қараша айының алтыншы жұлдызында Американың қоғамдық
байланыс жµніндегі ќауымдастыѓы тµмендегі аныќтаманы бір ауыздан ќолдады:
Қоғаммен байланыс, әр түрлі топтар және ұйымдар арасында өзара
түсінушіліктің орнатылуына себепші бола тұрып, біздің күрделі
плюралистикалық қоғамға шешім қабылдауға және аса тиімдірек қызмет етуге
көмек етеді. Олар жеке және қоғамдық қызметтің үйлесімділігін қамтамасыз
етеді. Қоғаммен байланыс көптеген қоғамдық институттарға қызмет етеді:
кәсіпкерлікке, кәсіподаққа, үкіметтік мекемелерге, ерікті ассоциацияларға,
түрлі қорларға, ауруханаларға, білім беру және діни ұйымдарға. өз
мақсаттарына жету үшін осы ұйымдар көптеген әр түрлі аудиториялармен немесе
қоғамдық топтармен тұрақты қарым – қатынас орнатуға міндетті:
жұмысшылармен, түрлі бірлестіктердің мүшелерімен, тұтынушылармен,
жергілікті қауымдастықтармен, акционерлермен және т.с.с Ұйымның
мақсаттарына жетуі, оның басшысынан ұйымда қызмет ететін адамдардың
көзқарастарын және құндылықтарын білуді және түсінуді талап етеді. Ал
мақсаттардың өзі сыртқы факторлармен анықталады. Қоғаммен байланыс маманы
басшының кеңесшісі рөлін орындайды және де делдал ретінде көрінеді, ол
басшыға жеке мақсаттарды және міндеттерді қоғам үшін тиімді саясатқа
айналдыруѓа көмектеседі.[4]
Көптеген қарапайым анықтамалар бар, бірақ олар осы түсініктің барлық
мағыналарын қамтымайды. Мысал үшін: қоғаммен мойындалатын жағымды қызмет,
жақсылық жасау және сол үшін тануды иемдену, жеке және қоғамдық
мүдделердің қосылуы.
Сэм Блэк қоғаммен байланысқа арналған өз кітабында қысқа және жалпы
қамтитын анықтаманы артық көреді:
Қоғаммен байланыс – шындықќа және толық ақпараттануѓа негізделетін
өзара түсінүшілік арқылы үйлесімділікке жетудіњ өнері және ғылымы. [5]
Қоғаммен байланыс мақсаты – жалпы ортақ белестерді және жалпы ортақ
мүдделерді айқындау үшін екі жақтық қарым – қатынасты орнату және шындықќа,
білімге және толық ақпараттануѓа негізделген өзара түсіністікке ќол
жеткізу.
Қоғаммен тұрақты байланыстың дамуына бағытталған осындай өзара
әрекетесудің масштабтары жақтардың көлеміне және сипаттамаларына байланысты
әр түрлі болуы мүмкін, бірақ қандай мақсат қойылмаса да, мысал үшін,
халықаралық өзара түсінушілікке әсер ету немесе компания және оның өнімін
тұтынушылары, агенттері және қызметкерлері арасында қарым – қатынасты
жақсарту қызметі болса да, философиясы, стратегиясы және әдістері өте ұқсас
болып қала береді.
Жанұяда немесе тығыз қоғамдастықта қарым – қатынас және ой –
пікірлермен бос түрде алмасу үшін салмақты кедергілер жоқ, бірақ осы жерде
де түсінбеушіліктер болуы мүмкін. Қоғамдық немесе коммерциялық өмірде
жанұя мүшелері бір – бірінен бөлектенген және жеке контактінің болмауы –
қызметтестікті ретке келтіруді және өзара түсінушілікке жетуді өте қатты
қиындатады. Қоғаммен байланыс мамандары көпірлерді жасау үшін және өзара
түсінушілікті орнату үшін қарым – қатынастың және сендірудің бүгінгі күнгі
әдістерін қолданады.
Түсінушілікке абырой себепші болады, ол тәжірибені және мәдени
факторларды иемденеді. Сенімді абыройға жету бойынша қоғаммен байланыс
бағдарламаларының көбісінің маңызды құрамдас бөліктері – сенімділік
атмосферасын құру және бірыңғай стратегияны жүзеге асыру.:Ќоѓаммен байланыс
ќоѓам µмірініњ мына салаларында мањызды роль атќарады.
1. Қоғамдық пікір;
2. Қоғамдық қарым – қатынастар;
3. Үкіметтік қарым – қатынастар;
4. Қоғамдастық өмірі;
5. Өнеркәсіптік қарым – қатынастар;
6. Қаржылық қарым – қатынастар;
7. Халықаралық қарым – қатынастар;
8. Тұтынушылық қарым – қатынастар;
9. Зерттеулер және санақ;
10. Бұқаралық ақпарат құралдары.
Қоғаммен байланыс қызметі әр түрлі тµрт бір – бірімен байланысты
бөліктерден құрылған:
1. Талдау, зерттеу және міндеттерді қою;
2. Бағдарламаны және сметаны өңдеу;
3. Қарым – қатынас және бағдарламаны іске асыру;
4. Жұмыстың нәтижелерін зерттеу, оларды бағалау және ќажетіне
ќарай т‰зетілулерді енгізу.
Осы бөліктерді кейбір кезде РЕЙС жүйесі деп атайды (ағылшынша RACE:
Research (зерттеу), Action (іс қимыл), Communication (қарым – қатынас) және
Education (бағалау).[6]
Қоғаммен байланыс түсінігіне қандай ұғымдар кіретіні қандай ұғымдар
кірмейтінін атап көрсетейік. Қоғаммен байланыс түсінігіне кіретіні:
1. Ұйым, оның қызметкерлері және қоғамы арасында болжамды түрде
өзара түсінушілікті жақсартатын барлық әдістер;
2. Ұйымның қоғамдық жағын құру бойынша кепілдемелер;
3. Қауесеттерді және түсінбеушіліктің барлық қайнар көздерін
әшкерелеуге және жоюға бағытталған іс шаралар;
4. Үгіт – насихат, жарнама, көрмелер, видео және кинокөрсетулер
тәсілдерін және ұйымның әсер ету саласын кеңейтуге бағытталған іс
шаралар;
5. Адамдар және ұйымдар арасында контактілердің жақсаруына
бағытталған кез келген іс әрекеттер.
Осы тұста қоғаммен байланыс:
1. Шындық және қоғам арасында тосқауыл болмайды;
2. Шындықтан, этикалық нормалардан және қоғамдық мүдделерден
тәуелсіз бір нәрсені тануға ұмтылған үгіт насихат болмайды;
3. Өңкей өткізуді көбейтуге бағытталған үгіт – насихат болмайды,
бірақ қоғаммен байланыс өткізу және маркетинг бағдарламалары
үшін маңызды мәнін иемденеді;
4. Алдау және айла әрекет тиімді болмайды. Олар кейбір кезде
назарды тарту үшін қолданылады, бірақ оны жиі және жекеленген
түрде пайдалану мүлде пайдасыз болады;
5. Ақысыз жарнама болмайды;
6. Баспасөзбен қарапайым жұмыс түрі болмайды, дегенмен баспасөзбен
жұмыс қоғаммен байланыс бағдарламаларының өте маңызды бөлігі
болып табылады.
Қоғаммен байланыс ќызметі мына аталѓан баѓыттарѓа сєйкес
±йымдастырылады: 1) Бұқаралық Ақпарат Құралдарын дәріптеу; 2)
коммуникациялар; 3) қоғамдық қызмет; 4) басшылардың
хабарлымаларын тарату; 5) үкіметпен өзара қарым – қатынас; 6) қоғамдағы
қаржылық қарым – қатынастар; 7) топтық өзара қарым – қатынастар;
8) өдірістік құрылымдармен қарым – қатынас; 9) азшылықтармен қарым –
қатынас; 10) жарнама; 11) баспасөздегі үгіт - насихат; 12) тауардың алға
жүруі; 13) Бұқаралық Ақпарат Құралдарымен қарым – қатынас; 14) үгіт –
насихат.[7]
Қоғаммен байланыстардың даму тарихы
Қоғаммен байланыс наным өнері ретінде ғана емес, сонымен бірге
адамдарға әсер ету өнері ретінде адамзат тарихының бастауында пайда болды.
Қазіргі уақыттағы қоғаммен байланыс қызметкерлері бұрыннан пайда болған
паблик рилейшнз әдіс – айларын қолданып жүр. Қоғам тек адамдар арасындағы
татулыққа жеткенде ғана өмір сүре алады, ал татулық бөлек бір тұлғалар
арасында немесе топ ішіндегі қарым – қатынас арқылы жүзеге асырылады.
Сендіру шеберлігі сәулет және көркемөнерінің ежелгі ескерткіштерінде пайда
болған. Пирамидалар, мүсіндер, ғибадатханалар, мазарлар, суреттер және
ежелгі қолжазбалар әмірлердің құдіреттілігін бейнелейді. Олардың билігі
азаматтардың діни наным сенімдеріне негізделген, яғни олар әмірлерінің
атағын шығарып және оларды тәњір деп қабылдаған. Көсемдер жоғары деңгейдегі
сөз шешендігіне иемденген, ал сөз шешендігі риторика арқылы қалыптасқан.
Көне заманының көрнекті ойшылы Аристотель (б.з.д. 384 - 322 ж.ж.)
аудиторияныњ сеніміне жету үшін оның жақсы ниеттілігіне жету қажет деп
санаған. Ал тамаша шешен Цицерон (б.з.д. 106 – 43 ж.ж.), ежелгі Римнің
мемлекеттік және саяси қайраткері, риторика бойынша өз еңбектерінде
жұртшылықтың психологиясына, мүдделеріне, талғамдарына ерекше маңыздылық
берген.
Ежелгі Грецияда ойшылдар мен көсемдер келешектегі мемлекетті басқару
үшін қоғамдық пікірдің маңыздылығын түсіне бастаған. Сонымен бірге, Ежелгі
Грецияда қарым – қатынасқа түсе алу қабілеттілігі, айтыстарды жүргізе алу
қабілеттілігі, әңгімелесушіні сенімге тарта алу қабілеттілігі жоғары
бағаланған. Әйгілі шешендер көшбасшы болу үшін ең мүмкін кандидаттар
болған. Грецияның көптеген саяси қайраткерлері қадірлеушілікке жету үшін
Софистер (даналық және шешендік саласындағы оқытушылар және мамандар)
көмегіне, яғни сөз баталиларында көмек ету өтінішімен үнделген. Софистер
негізінде бүгінгі күннің лоббистер қызметін атқарған.
Жұртшылық диалог өнерін Ежелгі Грецияның философы Сократтыњ атымен
байланыстырады. Ол және оның ізбасарлары белгілі бір пән бойынша айтыстың
диалогтық формасының негіздерін құрды, демократиялық диалогтың
функционалдық тиімділігінің негізін қалады.
Сөз шешендері Ежелгі Грецияда ғана емес, сонымен бірге Ежелгі Римде
кездескен. Юлий Цезарь маңызды соғыстардың алдында қоғамның таянышын
иемдену үшін, ол халықтың ризалығын арнайы таңдалған жолдауларды тарату
арқылы және театрдалған ойын – сауықтарын жүргізу арқылы иемденген.
Психологиялық соғыстың элементтерін басқа да тарихи уақыттарда көруге
болады. 1095 жылы Папа Урбан ІІ шығыс Ислам Халифатына қарсы соғысқа
халықты талап етті. Өзінің ақпараттық желісі – кардиналдар, епископтар,
архиепископтар арқылы ол осы соғысқа қатысу барлық күнәларды босататын
құдайға табыну деген мәліметті таратқан.
1215 жылы Стивен Лэнгтон, Кентерберияның архиепископы, саяси
мүдделерді лобби әдісімен жүргізу үшін тауардың алға басу тактикасын
қолданған.
XV ғасырда Италияның мемлекеттік қайраткері және саяси ойшылы
Николло Макиавелли өзінің әйгілі трактаттарын жазды: Государь және
Размышления, олар негізінде адамдарды басқарудың тұрақты және тиімді
оқулықтары болып саналады. Чезар Борджионың қызметінде ол үгіт – насихат
және қоғамдық пікірді бақылау әдістерін кең түрде қолданылған.
Шіркеу өзінің ұзақ уақытты тарихы бойы талай рет қоғаммен байланыс
әдістеріне үңделген. 1351 жылы Джон Виклиф католикалық шіркеудің реформасын
жүргізуге талап қойды. Ол құдайдың сөзін мүмкіндігінше адамдардың көп саны
білу үшін Библияны латын тілінен ағылшын тіліне аударуды маңызды деп
санаған. Виклиф өз компаниясын халық арасында жүргізіп, уағыздау шараларын
жүргізді, қанатты сөздер айтып, әр түрлі кітаптарды, брошюраларды,
плакаттарды таратты.
1622 жылы Папа Григорий XV басшылығымен Ватикан реформацияға қарсы
күресінде арнайы конгрегацияны құрды. Сол уақытта үгіт – насихат сөзі пайда
болды, алғашында оның негативті мәні болған жоқ және сол кезде оның басты
мақсаты католицизмнің жақсы жақтары туралы ақпараттау болған. Қазіргі
уақытта Ватикан бүкіл әлемде қоғаммен байланыс бойынша тармақталған желісін
иемденеді.
Қоғаммен байланыс қызметінің басқа қызықты мысалы ретінде Украинаны
келтіреге болады. XV ғасырда Украинада казактар қауымдастығы пайда
болғанда, қоғаммен байланыстың маңызды және бірегей институты казацкая рада
болды. Ол казактардың жалпы жиналысы ретінде өтті, ол жерде саяси, соғыс,
шаруашылық, соттық, дипломатиялық, әкімшілік және т.б. сұрақтар талқыланды.
XV ғасырдың жартысында Иоганн Геттенберг баспа станогін ойлап шығарды,
сөйтіп қоғаммен байланыс әлемінде революция өтті: Бұқаралық Ақпарат
Құралдарының қалыптасу және қарқынды даму кезеңі басталды. Күнбе күнгі
өмірге баспахананың кең және жедел түрде еңгізілуіне байланысты қоғаммен
байланыс әр түрлі баспа өнімдерін жаппай таратуға мүмкіндігін алды, яғни
қоғамға жаппай және мерзімді басылымдар арқылы әсер ету мүмкіндігін алды.
Қоғаммен байланыс саласындағы Рессейдің тәжірибесіне шолу жасасақ, бұл
жерде ең бастысы халықтың вечелары, олар бойынша деректер ІV ғасырдың
Прокопий Византия тарихшысы еңбектерінде кездескен. Вече князьге үңделу,
шаруашылық бойынша сұрақтарын шешу, соғысты жариялау және бейбітшілікті
орнату құқығымен қолданылған.
Халықтық вечелардан басқа мысал ретінде Земдік соборлар, халық алдында
Глашатайлардың сөз айтуы сияқты қоғаммен байланыстың әдістерін келтіруге
болады. Ал формальді түрде Рессейлік қоғаммен байланыс 1980-шы жылдардың
соңында 1990-шы жылдардың басында белсенді қалыптаса бастады. Ол өзіне бір
жағынан Совет кезеңінің үгіт – насихат ерекшеліктерін, бақа жағынан
қоғаммен байланыс технологияларының шетел әдістерін кіргізді. Сол жылдары
бірінші отандық қоғаммен байланыс агенттіктері құрыла бастады: Николло М,
Имиджленд ПР, Имидж – Контакт.
1991 жылы РАСО құрылды (Қоғаммен байланыс бойынша Ресей Ассоциациясы),
ол 1997 жылда ПР-дың Европалық конфедерациясының мүшесі болды және де
белсенді түрде ПР-дың Халықаралық Ассоцияциясымен қызметтеседі. [8]
1992 жылы Халықаралық қатынастардың Мәскеу мемлекеттік институтының
халықаралық ақпарат (қазіргі кезде журналистика) факультетінде Қоғаммен
байланыс мамандығы пайда болды. 2002 жылы осы мамандық Рессейдің 100
жоғарғы оқу орындарында лицензияланды.
1996 жылы Советник атты бірінші мерзімді кәсіби қоғаммен байланыс
журналы шыға бастады. 2002 жылда маманданған Рессейлік қоғаммен байланыс
басылымдарының саны – онға жуық болды, солардың ең белгілері: Со-общение,
PR в Россий, PR – диалог, Новости СМИ. 1997 жылы Серебряный лучник
атты қоғаммен байланыс дамуының саласында ұлттық сый құрылады. Үш жылдан
кейін Хрустальный апельсин атты қоғаммен байланыс саласындағы студенттер
жобаларының, жұмыстарының бүкіл Рессейлік сый ұтысы құрылады.
1999 жылдан бастап жыл сайын ПР консалтинг, выборные технологии атты
көрмелер ұйымдастырылады. 1999 – 2002 жылдары Рессей ПР агенттіктерінің
кәсіби рейтингтері құрастырылады. 2001 жылы Сертификация бойынша қоғамдық
комитет құрылды.
Қоғаммен байланыстың АҚШ-да қалыптасу сатыларына шолу жасасақ, бірнеше
сатыларды айырып шығаруға болады:
1600 – 1799 жылдары – бұл кезеңде байланыс құралдары дами бастайды
және қоғаммен байланыс әдістерін қолданудың алғашқы тәжірибелері пайда
болды.
1800 – 1899 жылдары – ақпарат таратушыларының, баспа агентіктерінің,
тауарларды және қызметтерді қозғаушылардың, насихаттаушылардың уақыты. Осы
кезеңде Американың үшінші президенті Томас Джефферсон өзінің конгресске
үңделуінің нобай жазбасында public relations сөз тізбегін қолданды.
Джефферсон қоғаммен байланысты отандық және саяси институттарына және жалпы
мемелекетке халықтың сенімділік жағдайын құратын осы институттардың қызметі
ретінде қарастырды.
1900 – 1939 жылдары – Баспа релиздерінің авторлары белгілі топтардың
мүдделерін ұсыну бойынша қызметін бастады. 1900 жылы Бостон қаласында
Паблисити бюро атты клиенттерге арнайы қызмет көрсететін алғашқы дербес
Американдық фирма ашылды. Бұл фирманы бұрынғы журналисттер ұйымдастырды
және де басшысы Дж. Михаэлсом болды. Сонымен бірге бұл фирма баспа агенттік
қызметтерді ұсынған. Паблисити бюродан кейін өндірістік корпорацияларға
қызмет көрсететін басқа да өзіндік фирмалар пайда болды. Олар осы
копорациялардың қолайлы жариялымдарын және ақпараттық материалдарын
таратты. ХХ-шы ғасырдың басында кәсіби Қоғаммен байланыс мамандығының пайда
болуымен есімдерін байланыстыратын тұлғалар пайда бола бастады. Әдетте
бүгінгі ПР-дың әкесі ретінде Аиви Ледбеттер Лиді атайды. Айви Ли –
американың журналисті, Қоғаммен байланыстар тәжірибесіне 1903 жылы өтті.
Төрт жылдан кейін Қағидалар бойынша жарлықты жариялады. Бұл жарлық
Қоғаммен байланыс мамандығының бірінші моральді кодексі болып саналады.
Қоғаммен байланыс қызметінің алғашқы клиенті болып Американың белгілі
миллионері Джон Рокфеллер болды. Ол 1914 жылы өзінің жаман репутациясын
жөндеу үшін Аиви Лиді жалдады. 1923 жылы Қоғаммен байланыс тәжірибесіне
арналған Кристаллизуя общественное мнение алғашқы кітап шықты. Осы
кітапты З.Фрейдтің жиені Эдвард Л.Бернайз жазды. Сол жылы да Бернайз Нью –
Йорк университетінде ашылған public relations кафедрасында ПР-дың
тәжірибесі және этикасы бойынша алғашқы курсты оқыды.
1940 – 1979 жылдары – қоғаммен байланыс басқару бөлігі ретінде
қалыптасу кезеңі. Сол жылдары АҚШ-да Қоғаммен байланыстарды басқарудың
дербес функциясы ретінде қалыптасты және AT&T, General Motors және т.б.
ірі компанияларда коммуникациялар және қоғаммен байланыс бойынша
вицепрезидент қызметі пайда болды. Қоғаммен байланыстың қоғамдық пікірді
басқарудың корпоративті функциясы ретінде статусы бекітіле берді. 1940-шы
және 1960-шы жылдарда ПР қоғамдастығының бірігу процессі жүрді, қоғаммен
байланыс саласында қызмет ететін мамандардың халықаралық бірлестіктері
құрыла бастады. 1948 жылы АҚШ-ғы ПР Ассоциациясы, 1955 жылы Халықаралық ПР
Ассоциациясы құрылды.
1980 жылдан бүгінгі күн – осы кезеңде мамандар қоғаммен байланыстың
халықырылақ деңгейде дамуына және қолдануына бақылау жасауға тырысады.
Паблик рилейшнздің кәсіби жүйесі бар мемлекеттердің арасында АҚШ-да бұл
жүйе ең дамыған болып саналады. Американың және әлемдік экономиканың
қиыншылықтарына және паблик рилейшнз саласындағы қызмет ететіндердің
санының кейбір жерде қысқартылуына қарамастан, қоғаммен байланыс
институтының арналымының рөлі өсіп отыр. Осыны айғақтайтын келесі деректер:
• Американың статистика бюросының деректері бойынша осы мемлекетте
қоғаммен байланыс көп миллиардты бизнес болып, осы саламен 200
мыңға жуық қәсіпқорлар айналысады;
• АҚШ-тың 200-ге жуық колледждерімен университеттерінде паблик
рилейшнз бойынша дипломдалатын мамандарды дайындайды. Осы саннан
көп жоғарғы оқу мекемелерінде осы пән бойынша арнайы курстар
оқылады. Журналисттерді дайындайтын жоғары оқу орындарының
көбісінде, студенттер таңдайтын оқу пәндерінің арасында паблик
рилейшнз курстары бірінші немесе екінші орын алады;
• ХХІ ғасырдың соңында қоғаммен байланыс саласында қызмет
ететіндердің саны феноменальді түрде 1 миллионға өседі деген болжам
бар;
• АҚШ-ның үкіметінде жалғыз ЮСИА-тың өзінде коммуникация сұрақтары
бойынша 9 мың адам қызмет етеді. АҚШ-тың Қорғаныс Министрлігінде
қоғаммен байланыс саласында 100 маман қызмет етеді. Паблик
рилейшнздің 20 ірі фирмалары жыл сайын 1 млрд. доллардан астам
табыс алады;
• 1948 жылы құрылған Американың паблик рилейшнз қоғамы қазіргі
уақытта 107 бөлімшені иемденеді және құрамына 15 мың маман –
кәсіпқор кіреді;
• 1968 жылы құрылған Американың паблик рилейшнз студенттерінің
қоғамының басты мақсаты осы мамандықпен қызығатын студенттерді
паблик рилейшнз кәсіпқорларымен қарым – қатынасына қолғабыс жасау.
Бұл қоғамның құрамында 180 колледждерден және университеттерден 5
мың студент бар;
• Америка компанияларының 5400-ден астамы өзіндік паблик рилейшнз
бөлімшелерін иемденеді;
• Бүгінгі күнде АҚШ-да 5080-нен астам паблик рилейшнз агенттіктері
жұмыс істейді;
• 500-ден астам сауда агенттіктері өздік ПР бөлімшелерін иемденеді;
• Көптеген компаниялардың және паблик рилейшнз агенттіктерінің
коммуникация сұрақтары бойынша жетекші мамандар қызметінің төлем
ақысы алты мәнді санға жетеді.
Қоғаммен байланыс қызметінің әр түрлі мемлекеттерде дамуына қысқаша
шолу жасайық[9]: Канадада 1948 жылы құрылған қоғаммен байланыс бойынша
ұлттық қоғам белсенді түрде қызмет етеді. Канададағы Қоғаммен
байланыстардың негізгі сипаттамасы – осы саладағы жұмыстың басқыншылығы.
Негізінде коммуникациялық бағдарламалардың көбісі, Қоғаммен байланыс
саласындағы қызметтердің және теориялардың көбісі Американың ПР
қызметтеріне жақын.
Латын Америкасында бизнес бағыты ретінде қоғаммен байланыс белсенді
түрде Мексикада дамыды. Негізінде Мексиканың корпорацияларының барлығы ПР
және коммуникация департаменттерін иемденеді. Олардың көбісі қоғаммен
байланыс бойынша маманданған агенттіктерінің қызметтерін пайдалынады. Латын
Америкасының басқа мемлекеттерінде қоғаммен байланыс аздап дамыған,
дегенмен Аргентинаның, Бразилияның, Венесуэланың, чилидін дамып отырған
экономикаларында осы сала маңызды түрде дамып келе жатыр.
Германияда қоғаммен байланыс ХХ ғасырдың басында пайда болды.
Европаның бірлестігі осы бизнестің дамуына мүмкіндік берді. Осы саладағы
үлкен ілгерілік ҰлыБританияда болды. Штаб – квартирасы Лондон қаласында
орналасқан Қоғаммен Байланыс Институты Европадағы ПР бойынша мамандар үшін
ірі кәсіби ұйым болып табылады. Оның құрамында ҰлыБританияда орналасқан 13
аймақтық топтар тұр. Осы институт Қоғаммен байланыс бойынша Ассоциациясының
Европалық конфедерациясымен жақын қарым – қатынасты иемденеді.
Азияда қоғаммен байланыс басында баяу дамыды, бірақ соңғы 10 жылдарда
Қоғаммен байланыстар тез дамып келе жатыр. Жапонияда, мысал үшін, Қоғаммен
байланыс мамандық ретінде Екінші Дүние Жүзілік соғысынан кейін пайда
болды. Жапонияда қабылданған әдістеме - Қоғаммен байланыс бойынша
кеңесшілердің кең желісі. Тайвань, Сингапур, Индонезия сияқты басқа
мемлекеттер Қоғаммен байланыс саласындағы жеткілікті түрде белсенді
институционалды құрылымдар бар және олар қарқынды түрде дамып келе жатыр.
Сингапурда Қоғаммен байланыс қолдануының негізгі бағыттары, мысал
үшін, технологиялар, қаржылық қызметкер және жылжымайтын мүлік пен
операциялардың дамуы. Қоғаммен байланыстардың дамуы үшін қолайлы
мүмкіндіктерді Вьетнам иемденеді. Қытай қазіргі уақытта Қоғаммен байланыс
дамуы үшін өте үлкен мүмкіндіктерге ие. Қытайдың эканомикасы басқа
мемлекеттердің ішінде ең тез дамып келе жатыр.
Африкада және Австралияда қоғаммен байланыс белсенді түрде дамып келе
жатыр. 1990 жылы Нигерияда Африка құрлығының тарихында ПР бойынша ең ірі
конференция өтт, онда 25 мемлекеттерден 1000-нан астам адам қатысты. 1988
жылы Мельбурн қаласында өткен Қоғаммен байланыс мәселелері бойынша
конференция осы бағытқа қоғамның маңызды ықыласын көрсетті.
Қазақтанда қоғаммен байланыс нарығы қалыптасудың бастапқы кезеңінде
тұр. 2000-шы жылы Қазақстанның Жоғары Оқу Орындарында Қоғаммен байланыс
мамандығы ашылды. 2000-шы жылдың қараша айында Республикадағы қоғаммен
байланыс бойынша бірінші конференция өтті. Осы конференцияда қоғаммен
байланыс саласының даму қажеттілігі туралы сөз болды, Қоғаммен байланыс
нарығының және оның қатысушыларының мүмкіндігі, потенциалы анықталды.
2001 жылдың шілде айында Қазақстанда Қоғаммен байланыс бойынша Ұлттық
Ассоциация құрылды, ол кәсіби ПР агенттіктерін және ұйымдерын біріктіреді.
Ассоциацияның міндеттері – қоғамға паблик рилейшнз саласының алға басуы,
Қазақстандағы осы нарықтың операторлары үшін бірыңғай нормаларды өндіру,
Қазақстандағы Қоғаммен байланыс қызметінің және технологияларының кәсіби
және сауатты нарығын қалыптастыру және дамыту. Ассоциация жұмысының
бағыттарының бірі – Қазақстанның Қоғаммен байланыс нарығының зерттеулерін
жүргізу. Қазіргі кезде Қазақстанның көптеген ұйымдары ПР қызметінің
қажеттілігін түсіне бастайды, көбісі ПР бөлімдерін ашады, кейбіреулері
арнайы ПР агенттіктерінен кеңестер алып отырады.
1.2. Қоғаммен байланыс маманының психологиялық аспектілері.
Қоғаммен байланыс маманы – бұл қоғамға ұсынылып отыратын ұйым және
сол ұйымның қызметкерлері арасындағы дәнекер болып саналады. Демек, ол
ұйымның алдында және оның қызметкерлері алдында жауапкершілік атқарады. Ол
ұйымның қызметкерлеріне ұйым саясатын түсінуге көмек ететін ақпаратты
таратады.
Қоғаммен байланыс саласына адамдардың көптеген категорияларымен жұмыс
істеу кіреді. Бұл жұмыс – осы адамдардан ақпарат алумен, басшылыққа оының
сыртқы өзара қарым – қатынастары және міндеттері жайында кеңес берумен,
жауапкершілікті және ілтипатты қарым – қатынасты көрсете алатын саясатты
өндеуге көмек етумен және тұрақты түрде барлық Қоғаммен байланыс
бағдарламаларының тиімділігін бағалаумен байланысты. Топтың қоғамдық
пікірінің қалыптасуымен және оған әсер етумен байланысты жұмыс, бұл
міндетті, құрамды бөлік барлық қызметті қамтиды. Бірақ, бұл тек
комммуникациялық аспект. Қоғаммен байланыстың басшылық ететін функциясы
өзіне ұйымға және оның қызметкерлеріне ең тиімді түрде жұмыс ететін саясат
және ақпарат саласында міндеттерді және міндеттемелерді қосады.
Нағыз қоғаммен байланыс маманы қандай жеке тұлғалық қасиеттерді
иемденетіні туралы көптеген ой пікірлер бар. Олар келесілер:
1. Қоғаммен байланыстың Америка қауымдастығының (PRSA) бұрынғы президенті,
PR Reporter редакторы Пат Джексон айқындаған: Қазіргі уақытта Қоғаммен
байланыс бойынша маман зерттеуші де, кеңесші де, стратегиялық жоспарлаудың
шебері де, педагог та болуы керек, ол қарым – қатынасқа түскенде дарынды
болу керек және адамды жігерлендіру керек. [10]
• Қоғаммен байланыс мамандары әр түрлі саларда шеберлікті иемдену
керек. Олар мәселелердің шешілуіне шығармашылық түрде әдіс амалын
табу керек және жеткілікті түрде берікті болу керек, яғни ұйым және
оның қызметкелері арасында жұмыс барысында пайда болатын
шиеленістерді шешу үшін;
• Қоғаммен байланыста кездесетін мәселелерді шешу барысында жиі бір
команда да жұмыс істеу қабілеттілігін және әр түрлі ой пікірлерге
төзімділікті талап етеді. ПР-маманы бола отырып, әр түрлі ой
пікірлерді жинау қажет және міндеттерді шешу шеңберінде оларды
табыстыру қажет;
• Дағдарыс уақытында ұйымның қызметкерлері Қоғаммен байланыс маманынан
өз сұрақтарына жауап алуға тырысады. Қоғаммен байланыс маманы
мәселелерді абсолютті түрде шынайы қарастырып отыратын шарттарда
сенімділік атмосферасы туады.
2. Эдвард Бернайз қоғаммен байланыс маманы иемденетін 11 жеке тұлғалық
қасиеттерді ерекшелейді[11]: 1) Қайратты міңез, адалдық және тұрақылық;
2) Адамгершілік және логика; 3) Шығармашалықты және стандартты емес
ойлау қабілеттілігі; 4) Ақылдылық және салауаттылық; 5) Объективтік;
6) Мәселенің шешілуінде терең құштарлық; 7) Мәдени ой өрісінің кең болуы;
8) Танып білуге құмарлығы; 9) Талдауға және жинақтауға қабілеттілігі, 10)
Сезгіштік; 11) Әлеуметтік ғылымдардың және қоғамдық қарым – қатынастардың
механизмдерін білу. Осы міңездемелердін көп бөлігі адамның мәселені көру
және шешу қабілеттілігімен байланысты.
3. Ағылшын ғалымы, Қоғаммен байланыс Халықаралық Ассоциация-сының (МАПР)
беделді қайраткерлерінің бірі Сэм Блэк Қоғаммен байланыс кәсіпқорының жеке
тұлғалық қасиеттері бойынша өз ой пікірін ұсынады[12]: 1) Саусәлемет ой;
2) Өте жақсы ұйымдастырушылық қабілеттілігі; 3) міңезінің төзімділігі; 4)
ой пікірінің айқындылығы, қабылдауының объективтілігі және сынаулығы; 5)
дәулетті елес және басқа адамның ой пікірін түсіну қабілеттілігі; 6)
сергек, ынталы ақыл - ой; 7) детальдарға ерекше назар аудару қабілеті; 8)
ұзақ өзіндік және шығармашылық жұмысқа ынтасы, бейімділігі; 9) оптимистік,
әзіл – сықақ сезімі; 10) иілгіштік және бір уақытта әр түрлі мәселелермен
жұмыс істеу шеберлігі. Осы қасиеттерден басқа Қоғаммен байланыс маманының
жазуы әдемі, түсінікті болу керек, басқа адамның жазғаның редакциялау және
оқып шығу қолынан шығу керек, өмірге оптимистік көзқараспен қарау қажет,
ұнамды, жағымды дауысты және сөзшешендік қабілетін иемдену керек, сыртқы
келебеті де ұнамды және жағымды болу керек.
Қоғаммен байланыс маманының жұмысы үшін қажет жеке тұлғалық
қасиеттерін анықтап қарап, осы саладағы білім сапасы және талаптары бойынша
бірнеше сөз айтайық. ПР-маманының негізгі дайындығы келесі салаларды қосу
керек[13]:
• Жоспарлау саласында – Қоғаммен байланыс бөлімшесінің қызметімен
байланысты ұйым дамуының сұрақтары бойынша басшылыққа кеңес беру,
сонымен бірге ұйымның стратегиясы туралы сұрақтар бойынша, қоғамның
ішкі және сыртқы топтарын ұйым басшылығының саясаты бойынша
ақпараттау жолымен осы стратегияны жүзеге асыру акциялары бойынша
кеңес беру;
• Басқару саласында – жалпы барлық ұйым үшін жоғары басшылықтың
бағдарлары бойынша түсіндірмелер жасау, ассоциация жұмысына қатысу,
сыртқы агенттіктердің қызметімен координация істерін жүргізі, ұйым
туралы ақпарат жинау, корпоративті бюджетті дайындау және бөлу;
• Кеңесшілердің жұмысы (жарнама саласында) – беретін кеңестердің
сенімділігін көтеру үшін қажет қызметкерлердің күтімдерін,
көзқарастарын және қоғамдық пікірді зерттеу; акционерлер,
лоббисттер және т.б. керекті тұлғалар үшін методикалық және
ақпараттық материалдарды дайындау;
• Аналитикалық жұмыс саласында – беталыстарды, мүмкін салдарды
зерттеу, сонымен бірге өзара қадірлеу және қоғамдық жауапкершілікті
құру жолымен шиеленістерді және түсінбеушіліктерді болдырмау;
• Өндірістік қарым – қатынастар саласында – жақсы қызметкерлерді
тарту және қызметте қалдыруға тырысу және де қызметкерлермен,
жабдықтаушылармен өзара қарым – қатынастарды дамытуға, жұмыс беруші
және жұмысшы арасында қарым – қатынастың жақсаруына бағытталған
персоналмен жұмыс, кәсіподақтар өкілдерімен бірге конференцияларға,
жиналыстарға қатысу жолымен, олармен келіссөздер жүргізу және еңбек
келісім шарттарын талқылау жолымен еңбек қарым – қатынастарын
жетілдіруге көмек;
• Экономикалық қарым – қатынастар саласында – бәсекелестермен,
дилерлермен, дистрибьютерлермен қарым – қатынасты қолдау, ал олар
ПР-маманынан қоғамдық және жеке мүдделерді теңдестіру мақсатымен
маркетинг және мерчандайзинг бөлімдерімен тығыз контактіде жұмыс
істеуді талап етеді;
• Әлеуметтік қарым – қатынастар саласында – адамдар арасында
мейірбанды қарым – қатынастың қалыптасуына қамқорлық жасау, адамның
ар – намысын қорғау, демалыс күндерін, дәрігерлік және әлеуметтік
қызметті қосатын жұмысшылардың әлеуметтік қорғанысын және
техникалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
• Саяси қайраткерлік саласында – қоғамдастықтың әкімшілігімен, білім
және діни топтардың өкілдерімен, халықаралық байланыстармен жұмыс,
әлемдік қауымдастықпен халықаралық қарым – қатынасқа ынта болу;
• Коммуникация саласында – жарнаманы және паблиситиді қолданылып БАҚ
және басқа каналдардың көмегімен қарым – қатынасқа қалай түсінуді
білу және тіректі ақпараттын екі жақты ағымын жақсарту жолдарын
білу;
• Білім беру саласында – барлық қызметкерлермен (білім
бөлімшелерімен, қызметкерлермен, тұтынушылармен және сатушы, дилер
сияқты компания өкілдерімен) жұмыс, корпорацияның ығғылықты
жұмысшылары үшін шығып сөз айтатын тексттерін дайындау және жазу,
ұйымның ішінде білім беру қызметі, қызметкерлер үшін оқу
бағдарламаларын дайындау.
Қоғаммен байланыс саласындағы кейбір шетел кәсіпқорлары Қоғаммен
байланыс мамандары қызметінің тиімділігі келесі негізгі факторларға тәуелді
деп санайды[14]:
• Қоғаммен байланыстың қолданылып жүретін моделі, яғни ұйымның
қоғаммен өзара қарым – қатынасын реттеу тәсілі (баспа агенттіктері
паблисити; қоғамдық ақпарат; екіжақтық ассимметриялық және
симметриялық);
• Ұйымдағы орындайтын рөлі (жұмыс атқарушы, менеджер, менеджер
коммуникатор, сарапшы);
• Әр түрлі ғылымдардың әдістерін өз жұмысында қолдану;
• Нақты әлеуметтік – кәсіби түпқұрылыммен ұқсастықтар (шекаралық
персона, ұйымның адамы, қатынастырушы буын);
• Өз мамадығына қатынасы;
Шетел авторларының деректері бойынша, тиімді ПР-маманының кәсіби
портреті келесідей болу керек:
1. Өз қызметінде ол екіжақты симметриялық модельге сүйенеді;
2. Ұйымда жетекші менеджер рөльдерінің бірін ойнайды, яғни ұйымның
қоғаммен өзара әрекеттесу процесстеріне шынайы әсер етеді немесе
басқарады;
3. Қоғаммен байланыс үшін базисті ғылыми зерттеулерінің қажеттілігін
түсінеді, ғылыми зерттеулердің әдістерін жақсы біледі;
4. Шекаралық персона болып табылады, ұйымның ішінде және сыртында
көптеген контактілерді иемденеді, ішкі және сыртқы ақпараттық
ағымдарды басқарады;
5. Беделді, шешім қабылдауда жеткілікті түрде дербес, ерікті, әріптестер
жағынан құрметке талпынад, үнемі өзінің кәсіби мамандық дәрежесін
көтеріп отырады.
Осы портрет Қоғаммен байланыс маманы қызметінің стастустық және
функционалды аспектілерін бейнелейді, осында кәсіби біліктілігінің жүйесі
туралы, қажетті шеберлігі, дағдылары, жеке тұлғалық кәсіби қасиеттері
туралы, қызметінің және міңез құлығын реттеу қағидалары туралы,
мотивациялық бағыттылығы туралы, кәсіпқорлығының үлгі – нұсқалары туралы
сөз жоқ. Сондықтан бұл портрет тек шамалы, жалпы болып табылады.
Рессей маманарының зерттеулері бойынша Қоғаммен байланыс маманының
кәсіби түрлері айқындалады. Жіктеу жасаудың маңызды негізі болып қызметінің
тиімділігінің шарты болды. Барлығы 4 түрі айқындалды:
Аморфты – осындай мамандар раушанды көрінетін көрінетін қызметінің
стилін иемденбейді, негізінде мансапты байыптарын нұсқауға алады,
зерттеулерді жүргізуге талпынбайды және зерттеулердің деректерін өзінің
жұмысында қолданбайды. Өзін ұйыммен толығымен теңдестіреді. Олар маңызды
шешімдердің қабылдануына қатыспайды және басқарушылық функцияларды
атқармайды. Осы типтің мамандары инновациялық қызметке талпынбайды.
Қорғаушы – бұл менеджерлер рөлінің бірін ойнайтын және өзінің қызметін
кәсіптік түрде орындауға талпынатын мамандар. Бірақ, олар зерттеулердің
маңыздылығын ескермеуге бейімді, сонымен қоғаммен кері байлыныстың рөлін
бағаламайды. Оларға ереже ретінде, арнайы білімдер жетіспейді, сондықтан
олардың кәсіби біліктілігі пәс деңгейде болады.
Әсер етуші - осындай мамандардың қызметі журналисттік стильдін артық
көруіменен сипатталады.Қоғамды негізінде әсер ету объектісі ретінде
қарастырады. Кәсіпшілік деңгейі жеткілікті түрде жоғары болады. Жиірек
қоғаммен өзара қарым – қатынастағы дағдарысты жағдайларды шешу бойынша
кеңес берумен айналысады. Жеткілікті түрде теңқұқылы диалогтың және
қызметтестіктің мүмкіндіктерін қолданбайды.
Демократиялық – қоғамды зерттеуге көп назар аударады. Субъект –
субъекті деген принцип бойынша өзара қарым – қатынасты іске асыруға беймді
болады. Ұйымның имиджіне және репутациясына қамқорлық жасайды. Дағдарысты
жағдайлар бойынша кеңес берушінің және эксперт – коммуникатор рөлін
орындайды. Шекаралық позицияны алады, ақпараттық ағымдарды бақылайды және
оларды кәсіби қызметте қолданады.
Осылай Қоғаммен байланыс мамандырының нақты кәсіби эталондарының
жоқтығы көрінеді. Осындай эталондарды құру үшін, сөзсіз, масштабты, ғылыми
зерттеулер жүргізу қажет. Олар үшін, қажетті ғылыми тұспауылдар құрылған.
Олар жаңа ғылым – акмеологияның біліктілігі саласында орналасқан. [15]
Қоғаммен байланыс мамандарының кәсіби дережесінің қалыптасуында
акмеологиялық әдістеменің мағынасын қарастырудың алдында, аккмеологияның
ғылым ретінде сипаттамаларын қысқаша түрде қарастырайық.
Акмеология – бұл жаратынды, қоғамдық және гумманитарлық пәндердің
қиылысында пайда болды және кемелдену сатысында және негізінде осы дамуда
ең жоғары дәрежеге жетүдің заңдылықтарын және феномендерін зерттейтін
ғылым. Акмеологиялық түсінікте кемелдену сатысы немесе кең түсініктегі
кемелдену шыңы, - АКМЕ - жоғары кәсіби, жеке тұлғалық және әлеуметтік
жетістіктермен байланысты адам дамуының белгілі прогрессивті кезеңін
қамтитын адамның көпшамалы мінездемелері және әл ахуалы ретінде
қарастырылады.
Акмеологияның мақсаты – адамның өрістеуіне, жетілуіне, физикалық,
рухани - өнегелілігінің дамуына және кәсіби дамуына көмек ету.
Акмеологияның объектісі – прогрессивті түрде дамып отырған кемелденген
тұлға, басты түрде кәсіби жетістіктерге өзін бағыттайтын.
Акмеологияның пәні – кемелденген тұлғаның және оның жоғары кәсіби
жетістіктердің прогресивтік дамуына көмек ететін заңдылықтар, механизмдер,
шарттар және факторларболып табылады.
Акмеологиялық білімдер жан – жақтылық сипатты иемденеді, сондықтан
олар, сөзсіз, Қоғаммен байланыс мамандарының кәсібилігінің қалыптасуына
және дамуына пайдалы болуы мүмкін. Келесі жайтты ескеру керек, осы
мәселелерге акмеологиялық көзқарас кәдімгі келтірулерден айрықша болады,
сондықтан акмеологияның моделдерін және концепциясын қарастырар алдында
акмеологияның негізгі категориялары туралы бірнеше сөз айтайық.
Акмеологиының негізгі категориясы ретінде кәсіпқорлық категориясы
қарастырылады. Акмеологияда кәсіпқорлық тұлғалық және қызметтік
көрінісінің диалектикалық біріңғайлығы ретінде қарастырылады, өйткені
қызмет өзімен - өзі тұлғасыз болмайды, ал тұлға қызметтсіз болмайды.
Сондықтан, акмеологияда тұлғаның кәсіпқорлығы және қызметтің кәсіпқорлығы
туралы сөз жүреді. Басқа категориялар осы негізгі категориялардан шығады
немесе солармен байланысады.
Қызметтің кәсіпқорлығы – еңбек субъектісінің сапалы мінездемесі,
жоғары кәсібі мамандығын және біліктілігін, тиімді кәсіби дағдылардың және
шеберліктердің әр түрлілігін, осы заманғы бағдаржолдарымен және кәсіби
міндеттерін шешу әдістерін иемденетінің бейнелейді, ал осы мінездемелер
кәсіби қызметін тұрақты жоғары тиімділікпен іске асыруға мүмкіндік береді.
Тұлғаның кәсіпқорлығы – еңбек субъектісінің сапалы мінездемесі, кәсіби
маңызды және жеке тұлғалық іскерлі қасиеттер дамуының жоғары дәрежесін,
кәсіпқорлықтың акмеологиялық инварианттарын, креативтіліктің жоғары
деңгейін, дәмелердің парапар деңгейін, мотивациялық саланы және маманның
прогресивтік дамуына бағытталған құндылық бағдарларын бейнелейді.
Акмеологияның маңызды категориясы – Кәсіпқорлықтың акмеологиялық
инварианттары – бұл кәсіпқордың негізгі қасиеттері және шеберліктері, ал
кейбір жағдайларда қызметінің жоғары тұрақты тиімділігін қамтамазыз ететін
қажетті шарттар.Олар жалпы, яғни қызметінің кәсіби ерекшелігіне негізінде
толығымен тәүелсіз болады, және ерекще, яғни белгілі дәрежеде кәсіби
қызметінің ерекшелігін бейнелейтін, болып 2 – ге бөлінеді. Жалпы
кәсіпқорлықтың акмеологиялық инварианттары:
• Тұлғаның әл – дәрменділігі;
• Дамыған антиципация (маманны прогностикалық мүмкіндіктері);
• өзін - өзі реттеудің жоғары дәрежесі;
• креативтілік;
• әр түрлі шешімдерді қабылдау қабілеттігі;
• жетістіктерді жоғары, парапар мотивациясы.
Ерекше инварианттар қызметінің ерекшелігін бейнелейді және
профессиографикалық және акмеографикалық зерттеулер процесінде анықталады.
Басқа акмеологиялық негізгі категория – кәсіпқор болып саналады.
Кәсіпқор тұлғалық және қызметтік кәсіпқорлықтың жоғары көрсеткіштеріне
ие болатын кәсіпқорлық қызметтің субъектісі, жоғары кәсіби және әлеуметтік
статусын иемденетін, жеке – тұлғалық және қызметтік қағидалы реттеудің
динамикалық дамитын жүйесін иемденеді, үнемі өзіндік дамуға және өзіндік
өрістеуге, әлеуметтік – жағымды мәнін иемденетін тұлғалық және кәсіпқорлық
жетістіктерге үнемі мақсатталған болады.
Акмеологияда кәсіпқор дамуының жалпы концепциясы өңдіріліп
жетілдірілген. Осы коцепция жан – жақтылық қасиетті иемденеді, яғни
кәсіпқорлық қызметін әр түрлерінде тұлғалық кәсіпқорлық дамуын жүзеге асыру
ұйым үшін дәлелді болады. Ол, әрине, қоғаммен байланыс мамандар
кәсіпқорлығының дамытылуы үшін қолдануы мүмкін. Осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Тарау.Бұқарамен байланыстың дербес кәсіби мамандық ретінде қалыптасуы
және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. Бұқарамен байланыс қызметінің мәні және әлем кеңістігіндегі даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6 Бұқарамен байланыс
мамандыѓының психологиялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
ІІ Тарау. Ұйымдағы бұқарамен байланыс саласы мамандарының кәсіби статусы
мен қызметінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
1. Ұйымдағы бұқарамен байланыс саласындағы мамандардың ұйымдастырушылық
рөлі және қызметінің ерекшіліктері ... ... ... ... ... .3 4
2. Қоғаммен байланыс саласындағы мамандардың кәсіби статусы және
қызметінің этикалық және құқықтық
аспектелері ... ... ... ... ... ... ... ... .59
ІІІ Тарау. Қаржы саласында қоғаммен байланыс қызметін тиімді
пайдаланудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
3.1 “Каспийский” банкінің имиджіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..75
3.2. Банк Каспийский Акционерлік Қоғамының
Маркетинг, жарнама және Қоғаммен байланыс бөлімшесі
және Тұрғындармен жұмыс істеу Департаментінің
атқаратын
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.77
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 81
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 82
Кіріспе
Бүгінгі күнде әлем кеңістігінде қызметтердің көптеген түрлері,
формалары бар. Олардың кейбіреулері көне заманнан бері мәлім болса, ал
кейбіреулері ғылыми ойдың және байланыс құралдарының дамуымен бірге,
адамдар арасындағы өзара қатынастардың жаңа сапалы деңгейіне өтуімен бірге
ХХ ғасырда пайда болды. Дегенмен, бүгінгі күнде жаңа болып саналатын
мамандықтардың түп тамыры сонау ерте заманның өзінде қалыптасқан. Ал
қазіргі таңда олардың тек берілу формасы, мақсаттары және осы мақсаттарға
жету әдістері ғана өзгерді.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев өзінің халыққа жолдауында Қазақстан
азаматтары үшін өмір сүрудің жоғары стандарттарын жасай отырып, әлемнің
тиімді дамып келе жатқан елдерінің қатарына қосылуға тиіс. Оны біздің
ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабілетті болған жағдайда ғана істей
алады және біздің стратегиялық міндетіміз - бәсекеге қабілетті елдердің
қатарынан лайықты орын алу - деген.
Яғни біз қазіргі нарықты жағдайда бәсекелестікке қабілетті болуымыз
керек, ол үшін біз өз еліміздің ішкі экономикалық жағдайынан бастауымыз
керек. Барлығына белгілі, кез келген ұйым, кәсіпорын, фирма қазіргі нарықта
бәсекелесуде, олардың мақсаты тұтынушының алдында жағымды имиджді
қалыптастыру, тауарларын немесе қызметтерін тұтынушыға көрсете, ұсына білу.
Ал оны қалай іске асыру керек деген сұрақ туады. Осыған байланысты біз кез
келген ұйымның дамуы үшін қоғаммен байланыс саласы мамандарының көмегі
қажет екенін түсінеміз.
Қоғаммен байланыс кәсіпорындардың, ұйымдардың, фирмалардың қызметтері
мен тауарларын жылжытудың басты құралы ретінде саналады. Бұл қызметтердің
көмегінсіз қазіргі нарықта бәсекелесуге, жақсы дамуға, тұтынушылардың жақсы
көзқарасына, сеніміне ие болу мүмкін емес.
Әрине бұқарамен байланыс бөлімін ашу немесе ПР мамандарының
қызметтеріне жүгіну көптеген қаржы шығындарын талап етеді, дегенмен оның
тиімділігін өмір дәлелдеп отыр.
ХХІ- ѓасырды ѓалымдар аќпараттыќ технология ѓасыры деп атап ж‰р.
Алдыњѓы ќатарлы елдердіњ тарихына көз жүгіртсек, нарықтыќ экономика мен
демократиялыќ саяси жұйені қалыптастырудың басты шарты- билік
институттарыныњ, кез-келген корпорацияныњ, фирманыњ ќоѓаммен арадаѓы µзара
сенімге, келісімге негізделген байланысын орнату аса мањызды болып
табылады. Осыған байланысты қоғаммен байланыс мамандары қызметінің
маңыздылығы артып отыр. Қоғаммен байланыс қызметі – бүгінгі күнгі қоғам
өмірінің барлық салаларының маңызды бөлігі. Ќазіргі тањда б±л аталѓан
ќызмет т‰рін ќоѓам µмірініњ бар саласында, яѓни қоғамдық институттарда,
кәсіпорындық құрылымдарда, мемлекеттік билік органдарында, коммерциялық
емес ұйымдарда кездестіруге болады.
Қоғаммен байланыс саласындағы мамандар – ұйым және бұқара арасындағы
байланысты орнататын дәнекер болып табылады. Дегенмен, қоғаммен байланыс –
бұл күрделі қызмет болып табылады және де осы салада қызметті сәтті түрде
іске асыру үшін мамандар арнайы білімді, дағдыларды, ќабілетті, шеберлікті,
меңгерулері керек.
Ғылыми- техникалық прогреске және түрлі инновациялық µзгерістерге
байланысты қоғаммен байланыс мүмкіндіктерін қолдану саласы үнемі кеңейтіліп
отырады және сонымен бірге б±л саладағы мамандардың қызметінің мазм±ныныњ,
єдіс-тєсілдері өзгеріп отырады.
Кей жаѓдайда ќоғаммен байланыс саласындағы қызмет ететін мамандар осы
саланың теориялық негіздерін терењ мењгермегендіктен өз кәсіби статусына
сай келмейді. Оның себебі осы салада қызмет ететін мамандардың көбініњ
арнайы білімдерініњ, дайындыќтарыныњ болмауына байланысты. Қазіргі кезде
қоғаммен байланыс проблемасына арналған көптеген конференцияларда,
мақалаларда, ақпараттық бюллетеньдерде б±л сала мамандарының кәсіби
статусының мәселелері кењінен талқыланып ж‰р.
Ќазаќстан компанияларыныњ ПР ќызметініњ мањызын жете баѓаламауларын да
кєсіби мамандардыњ жетіспеуінен деп т‰сінген жµн. Біздіњ Республикамызда
ќоѓаммен байланыс мамандарына деген с±раныс к‰н сайын артып отыр.Осының
бәрі диплом жұмысыныњ таќырыбыныњ өзектілігін және оның әлуметтік
маңыздылығын дєлелдейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:
• қоғаммен байланыс саласындағы мамандыѓыныњ психологиялық аспектілерін
қарастыру;
• қоғаммен байланыс саласы мамандарының қызметінің ерекшеліктерін ашып
кµрсету;
• қоғаммен байланыс саласы мамандарының кәсіби статусының мәселелерін
айқындау және оларға талдау жасау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері жоспарда қарастырылған мәселелерді
ғылыми, теориялық және тәжірибелік негізде ашу.
Осы жұмыстың зерттеу объектісі қоғаммен байланыс мамандары.
Зерттеудің пәні ретінде қоғаммен байланыс мамандарының кәсіби статусы мен
қызметінің ерекшеліктері көрінеді.
Дипломдық жұмыс: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Бірінші тарауда – “қоғаммен
байланыс”±ѓымына жалпы түсінік беріліп оның әлем кµлемінде дамуына талдау
жасалынып, осы саладағы мамандардың психологиялық аспектілері
қарастырылады. Екінші тарауда қоғаммен байланыс саласы мамандарының
ұйымдастырушылық рөлі, қызметінің ерекшеліктері, кәсіби статусының
мәселелері туралы мєселе және б±л ќызметтіњ этикалық, құқықтық аспектілері
туралы мєселе сµз етіледі. Үшінші тарауда қаржы саласында, яғни банк
жүйесінде коѓаммен байланыс ќызметін тиімді пайдаланудыњ тєжірибиесі туралы
айтылады.
“Каспийский” банкі бойынша ПР қызметін тиімді қолдануға байланысты ПР
жоба берілген.
І -тарау.БҰҚАРАМЕН БАЙЛАНЫСТЫҢ ДЕРБЕС КӘСІБИ МАМАНДЫҚ РЕТІНДЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
ЖӘНЕ ДАМУЫ
1. Бұқарамен байланыс қызметінің мәні және әлем кеңістігіндегі даму
тарихы
“Қоғаммен байланыс” ±ѓымыныњ бірыңғай анықтамасы жоқ, өйткені соңғы
алпыс жылда осы түсініктің көптеген, єртүрлі түсіндірмесі ұсынылған.
Сондықтан олардың бірнешеуін қарастырып кеткеніміз орынды болар.
¦лыбританияда 1948 жылдыњ аќпан айында ќ±рылѓан Қоғамдық байланыстар
институты (IPR) б±л ±ѓымѓа аныќтама берген. Ал 1987 жылы ол аныќтама
толыќтырыла т‰сті. Оныњ мазм±ны келесідей: Қоғаммен байланыс – бұл ұйым
және қоғам арасында мейрімді қарым – қатынасты және өзара түсінушілікті
құруға және қолдауға бағытталған жоспарланатын, ұзақ уақытқа созылатын
ќызмет. Б±л жерде ±йымныњ сыртќы ортасы ретіндегі ќоѓамдастыќќа жұмысшылар,
серіктестер және тұтынушылар (жергілікті және шетелдік) жатады[1]
Келесі бір аныќтамада: Қоғаммен байланыс- ұйым басшыларына ұсыныс
беру, ұйымның және қоғамның мүдделеріне қызмет ететін бағдарламаларын іске
асыру,- делінген. [2]
Сан – Франциско қаласының беделді Қоғаммен байланыс маманы Доктор
Реке Харлоу түрлі 472 анықтаманы зерттеп және солардың негізінде өзінің
жеке анықтамасын берген.
Қоғаммен байланыс – бұл басқару функцияларының бірі, ол ұйым және
оның сыртќы ортасы арасында қарым – қатынастың, өзара түсінушіліктің,
сенімніњ орнатылуына және қостауына себепші болады. Олар сонымен ќатар ұйым
басшылығын қоғамдық пікірге байланысты ақпаратпен қамтамасыз етеді және
мањызды шараларды ж‰зеге асыруѓа атсалысады, қоғамның мүддесін ескере
отырып, ±йымныњ ќызметін ±йымдастырады, негізгі қызмет құралдары ретінде
зерттеулерді және ашық қарым – қатынасты қолданады. [3]
1982 жылдың қараша айының алтыншы жұлдызында Американың қоғамдық
байланыс жµніндегі ќауымдастыѓы тµмендегі аныќтаманы бір ауыздан ќолдады:
Қоғаммен байланыс, әр түрлі топтар және ұйымдар арасында өзара
түсінушіліктің орнатылуына себепші бола тұрып, біздің күрделі
плюралистикалық қоғамға шешім қабылдауға және аса тиімдірек қызмет етуге
көмек етеді. Олар жеке және қоғамдық қызметтің үйлесімділігін қамтамасыз
етеді. Қоғаммен байланыс көптеген қоғамдық институттарға қызмет етеді:
кәсіпкерлікке, кәсіподаққа, үкіметтік мекемелерге, ерікті ассоциацияларға,
түрлі қорларға, ауруханаларға, білім беру және діни ұйымдарға. өз
мақсаттарына жету үшін осы ұйымдар көптеген әр түрлі аудиториялармен немесе
қоғамдық топтармен тұрақты қарым – қатынас орнатуға міндетті:
жұмысшылармен, түрлі бірлестіктердің мүшелерімен, тұтынушылармен,
жергілікті қауымдастықтармен, акционерлермен және т.с.с Ұйымның
мақсаттарына жетуі, оның басшысынан ұйымда қызмет ететін адамдардың
көзқарастарын және құндылықтарын білуді және түсінуді талап етеді. Ал
мақсаттардың өзі сыртқы факторлармен анықталады. Қоғаммен байланыс маманы
басшының кеңесшісі рөлін орындайды және де делдал ретінде көрінеді, ол
басшыға жеке мақсаттарды және міндеттерді қоғам үшін тиімді саясатқа
айналдыруѓа көмектеседі.[4]
Көптеген қарапайым анықтамалар бар, бірақ олар осы түсініктің барлық
мағыналарын қамтымайды. Мысал үшін: қоғаммен мойындалатын жағымды қызмет,
жақсылық жасау және сол үшін тануды иемдену, жеке және қоғамдық
мүдделердің қосылуы.
Сэм Блэк қоғаммен байланысқа арналған өз кітабында қысқа және жалпы
қамтитын анықтаманы артық көреді:
Қоғаммен байланыс – шындықќа және толық ақпараттануѓа негізделетін
өзара түсінүшілік арқылы үйлесімділікке жетудіњ өнері және ғылымы. [5]
Қоғаммен байланыс мақсаты – жалпы ортақ белестерді және жалпы ортақ
мүдделерді айқындау үшін екі жақтық қарым – қатынасты орнату және шындықќа,
білімге және толық ақпараттануѓа негізделген өзара түсіністікке ќол
жеткізу.
Қоғаммен тұрақты байланыстың дамуына бағытталған осындай өзара
әрекетесудің масштабтары жақтардың көлеміне және сипаттамаларына байланысты
әр түрлі болуы мүмкін, бірақ қандай мақсат қойылмаса да, мысал үшін,
халықаралық өзара түсінушілікке әсер ету немесе компания және оның өнімін
тұтынушылары, агенттері және қызметкерлері арасында қарым – қатынасты
жақсарту қызметі болса да, философиясы, стратегиясы және әдістері өте ұқсас
болып қала береді.
Жанұяда немесе тығыз қоғамдастықта қарым – қатынас және ой –
пікірлермен бос түрде алмасу үшін салмақты кедергілер жоқ, бірақ осы жерде
де түсінбеушіліктер болуы мүмкін. Қоғамдық немесе коммерциялық өмірде
жанұя мүшелері бір – бірінен бөлектенген және жеке контактінің болмауы –
қызметтестікті ретке келтіруді және өзара түсінушілікке жетуді өте қатты
қиындатады. Қоғаммен байланыс мамандары көпірлерді жасау үшін және өзара
түсінушілікті орнату үшін қарым – қатынастың және сендірудің бүгінгі күнгі
әдістерін қолданады.
Түсінушілікке абырой себепші болады, ол тәжірибені және мәдени
факторларды иемденеді. Сенімді абыройға жету бойынша қоғаммен байланыс
бағдарламаларының көбісінің маңызды құрамдас бөліктері – сенімділік
атмосферасын құру және бірыңғай стратегияны жүзеге асыру.:Ќоѓаммен байланыс
ќоѓам µмірініњ мына салаларында мањызды роль атќарады.
1. Қоғамдық пікір;
2. Қоғамдық қарым – қатынастар;
3. Үкіметтік қарым – қатынастар;
4. Қоғамдастық өмірі;
5. Өнеркәсіптік қарым – қатынастар;
6. Қаржылық қарым – қатынастар;
7. Халықаралық қарым – қатынастар;
8. Тұтынушылық қарым – қатынастар;
9. Зерттеулер және санақ;
10. Бұқаралық ақпарат құралдары.
Қоғаммен байланыс қызметі әр түрлі тµрт бір – бірімен байланысты
бөліктерден құрылған:
1. Талдау, зерттеу және міндеттерді қою;
2. Бағдарламаны және сметаны өңдеу;
3. Қарым – қатынас және бағдарламаны іске асыру;
4. Жұмыстың нәтижелерін зерттеу, оларды бағалау және ќажетіне
ќарай т‰зетілулерді енгізу.
Осы бөліктерді кейбір кезде РЕЙС жүйесі деп атайды (ағылшынша RACE:
Research (зерттеу), Action (іс қимыл), Communication (қарым – қатынас) және
Education (бағалау).[6]
Қоғаммен байланыс түсінігіне қандай ұғымдар кіретіні қандай ұғымдар
кірмейтінін атап көрсетейік. Қоғаммен байланыс түсінігіне кіретіні:
1. Ұйым, оның қызметкерлері және қоғамы арасында болжамды түрде
өзара түсінушілікті жақсартатын барлық әдістер;
2. Ұйымның қоғамдық жағын құру бойынша кепілдемелер;
3. Қауесеттерді және түсінбеушіліктің барлық қайнар көздерін
әшкерелеуге және жоюға бағытталған іс шаралар;
4. Үгіт – насихат, жарнама, көрмелер, видео және кинокөрсетулер
тәсілдерін және ұйымның әсер ету саласын кеңейтуге бағытталған іс
шаралар;
5. Адамдар және ұйымдар арасында контактілердің жақсаруына
бағытталған кез келген іс әрекеттер.
Осы тұста қоғаммен байланыс:
1. Шындық және қоғам арасында тосқауыл болмайды;
2. Шындықтан, этикалық нормалардан және қоғамдық мүдделерден
тәуелсіз бір нәрсені тануға ұмтылған үгіт насихат болмайды;
3. Өңкей өткізуді көбейтуге бағытталған үгіт – насихат болмайды,
бірақ қоғаммен байланыс өткізу және маркетинг бағдарламалары
үшін маңызды мәнін иемденеді;
4. Алдау және айла әрекет тиімді болмайды. Олар кейбір кезде
назарды тарту үшін қолданылады, бірақ оны жиі және жекеленген
түрде пайдалану мүлде пайдасыз болады;
5. Ақысыз жарнама болмайды;
6. Баспасөзбен қарапайым жұмыс түрі болмайды, дегенмен баспасөзбен
жұмыс қоғаммен байланыс бағдарламаларының өте маңызды бөлігі
болып табылады.
Қоғаммен байланыс ќызметі мына аталѓан баѓыттарѓа сєйкес
±йымдастырылады: 1) Бұқаралық Ақпарат Құралдарын дәріптеу; 2)
коммуникациялар; 3) қоғамдық қызмет; 4) басшылардың
хабарлымаларын тарату; 5) үкіметпен өзара қарым – қатынас; 6) қоғамдағы
қаржылық қарым – қатынастар; 7) топтық өзара қарым – қатынастар;
8) өдірістік құрылымдармен қарым – қатынас; 9) азшылықтармен қарым –
қатынас; 10) жарнама; 11) баспасөздегі үгіт - насихат; 12) тауардың алға
жүруі; 13) Бұқаралық Ақпарат Құралдарымен қарым – қатынас; 14) үгіт –
насихат.[7]
Қоғаммен байланыстардың даму тарихы
Қоғаммен байланыс наным өнері ретінде ғана емес, сонымен бірге
адамдарға әсер ету өнері ретінде адамзат тарихының бастауында пайда болды.
Қазіргі уақыттағы қоғаммен байланыс қызметкерлері бұрыннан пайда болған
паблик рилейшнз әдіс – айларын қолданып жүр. Қоғам тек адамдар арасындағы
татулыққа жеткенде ғана өмір сүре алады, ал татулық бөлек бір тұлғалар
арасында немесе топ ішіндегі қарым – қатынас арқылы жүзеге асырылады.
Сендіру шеберлігі сәулет және көркемөнерінің ежелгі ескерткіштерінде пайда
болған. Пирамидалар, мүсіндер, ғибадатханалар, мазарлар, суреттер және
ежелгі қолжазбалар әмірлердің құдіреттілігін бейнелейді. Олардың билігі
азаматтардың діни наным сенімдеріне негізделген, яғни олар әмірлерінің
атағын шығарып және оларды тәњір деп қабылдаған. Көсемдер жоғары деңгейдегі
сөз шешендігіне иемденген, ал сөз шешендігі риторика арқылы қалыптасқан.
Көне заманының көрнекті ойшылы Аристотель (б.з.д. 384 - 322 ж.ж.)
аудиторияныњ сеніміне жету үшін оның жақсы ниеттілігіне жету қажет деп
санаған. Ал тамаша шешен Цицерон (б.з.д. 106 – 43 ж.ж.), ежелгі Римнің
мемлекеттік және саяси қайраткері, риторика бойынша өз еңбектерінде
жұртшылықтың психологиясына, мүдделеріне, талғамдарына ерекше маңыздылық
берген.
Ежелгі Грецияда ойшылдар мен көсемдер келешектегі мемлекетті басқару
үшін қоғамдық пікірдің маңыздылығын түсіне бастаған. Сонымен бірге, Ежелгі
Грецияда қарым – қатынасқа түсе алу қабілеттілігі, айтыстарды жүргізе алу
қабілеттілігі, әңгімелесушіні сенімге тарта алу қабілеттілігі жоғары
бағаланған. Әйгілі шешендер көшбасшы болу үшін ең мүмкін кандидаттар
болған. Грецияның көптеген саяси қайраткерлері қадірлеушілікке жету үшін
Софистер (даналық және шешендік саласындағы оқытушылар және мамандар)
көмегіне, яғни сөз баталиларында көмек ету өтінішімен үнделген. Софистер
негізінде бүгінгі күннің лоббистер қызметін атқарған.
Жұртшылық диалог өнерін Ежелгі Грецияның философы Сократтыњ атымен
байланыстырады. Ол және оның ізбасарлары белгілі бір пән бойынша айтыстың
диалогтық формасының негіздерін құрды, демократиялық диалогтың
функционалдық тиімділігінің негізін қалады.
Сөз шешендері Ежелгі Грецияда ғана емес, сонымен бірге Ежелгі Римде
кездескен. Юлий Цезарь маңызды соғыстардың алдында қоғамның таянышын
иемдену үшін, ол халықтың ризалығын арнайы таңдалған жолдауларды тарату
арқылы және театрдалған ойын – сауықтарын жүргізу арқылы иемденген.
Психологиялық соғыстың элементтерін басқа да тарихи уақыттарда көруге
болады. 1095 жылы Папа Урбан ІІ шығыс Ислам Халифатына қарсы соғысқа
халықты талап етті. Өзінің ақпараттық желісі – кардиналдар, епископтар,
архиепископтар арқылы ол осы соғысқа қатысу барлық күнәларды босататын
құдайға табыну деген мәліметті таратқан.
1215 жылы Стивен Лэнгтон, Кентерберияның архиепископы, саяси
мүдделерді лобби әдісімен жүргізу үшін тауардың алға басу тактикасын
қолданған.
XV ғасырда Италияның мемлекеттік қайраткері және саяси ойшылы
Николло Макиавелли өзінің әйгілі трактаттарын жазды: Государь және
Размышления, олар негізінде адамдарды басқарудың тұрақты және тиімді
оқулықтары болып саналады. Чезар Борджионың қызметінде ол үгіт – насихат
және қоғамдық пікірді бақылау әдістерін кең түрде қолданылған.
Шіркеу өзінің ұзақ уақытты тарихы бойы талай рет қоғаммен байланыс
әдістеріне үңделген. 1351 жылы Джон Виклиф католикалық шіркеудің реформасын
жүргізуге талап қойды. Ол құдайдың сөзін мүмкіндігінше адамдардың көп саны
білу үшін Библияны латын тілінен ағылшын тіліне аударуды маңызды деп
санаған. Виклиф өз компаниясын халық арасында жүргізіп, уағыздау шараларын
жүргізді, қанатты сөздер айтып, әр түрлі кітаптарды, брошюраларды,
плакаттарды таратты.
1622 жылы Папа Григорий XV басшылығымен Ватикан реформацияға қарсы
күресінде арнайы конгрегацияны құрды. Сол уақытта үгіт – насихат сөзі пайда
болды, алғашында оның негативті мәні болған жоқ және сол кезде оның басты
мақсаты католицизмнің жақсы жақтары туралы ақпараттау болған. Қазіргі
уақытта Ватикан бүкіл әлемде қоғаммен байланыс бойынша тармақталған желісін
иемденеді.
Қоғаммен байланыс қызметінің басқа қызықты мысалы ретінде Украинаны
келтіреге болады. XV ғасырда Украинада казактар қауымдастығы пайда
болғанда, қоғаммен байланыстың маңызды және бірегей институты казацкая рада
болды. Ол казактардың жалпы жиналысы ретінде өтті, ол жерде саяси, соғыс,
шаруашылық, соттық, дипломатиялық, әкімшілік және т.б. сұрақтар талқыланды.
XV ғасырдың жартысында Иоганн Геттенберг баспа станогін ойлап шығарды,
сөйтіп қоғаммен байланыс әлемінде революция өтті: Бұқаралық Ақпарат
Құралдарының қалыптасу және қарқынды даму кезеңі басталды. Күнбе күнгі
өмірге баспахананың кең және жедел түрде еңгізілуіне байланысты қоғаммен
байланыс әр түрлі баспа өнімдерін жаппай таратуға мүмкіндігін алды, яғни
қоғамға жаппай және мерзімді басылымдар арқылы әсер ету мүмкіндігін алды.
Қоғаммен байланыс саласындағы Рессейдің тәжірибесіне шолу жасасақ, бұл
жерде ең бастысы халықтың вечелары, олар бойынша деректер ІV ғасырдың
Прокопий Византия тарихшысы еңбектерінде кездескен. Вече князьге үңделу,
шаруашылық бойынша сұрақтарын шешу, соғысты жариялау және бейбітшілікті
орнату құқығымен қолданылған.
Халықтық вечелардан басқа мысал ретінде Земдік соборлар, халық алдында
Глашатайлардың сөз айтуы сияқты қоғаммен байланыстың әдістерін келтіруге
болады. Ал формальді түрде Рессейлік қоғаммен байланыс 1980-шы жылдардың
соңында 1990-шы жылдардың басында белсенді қалыптаса бастады. Ол өзіне бір
жағынан Совет кезеңінің үгіт – насихат ерекшеліктерін, бақа жағынан
қоғаммен байланыс технологияларының шетел әдістерін кіргізді. Сол жылдары
бірінші отандық қоғаммен байланыс агенттіктері құрыла бастады: Николло М,
Имиджленд ПР, Имидж – Контакт.
1991 жылы РАСО құрылды (Қоғаммен байланыс бойынша Ресей Ассоциациясы),
ол 1997 жылда ПР-дың Европалық конфедерациясының мүшесі болды және де
белсенді түрде ПР-дың Халықаралық Ассоцияциясымен қызметтеседі. [8]
1992 жылы Халықаралық қатынастардың Мәскеу мемлекеттік институтының
халықаралық ақпарат (қазіргі кезде журналистика) факультетінде Қоғаммен
байланыс мамандығы пайда болды. 2002 жылы осы мамандық Рессейдің 100
жоғарғы оқу орындарында лицензияланды.
1996 жылы Советник атты бірінші мерзімді кәсіби қоғаммен байланыс
журналы шыға бастады. 2002 жылда маманданған Рессейлік қоғаммен байланыс
басылымдарының саны – онға жуық болды, солардың ең белгілері: Со-общение,
PR в Россий, PR – диалог, Новости СМИ. 1997 жылы Серебряный лучник
атты қоғаммен байланыс дамуының саласында ұлттық сый құрылады. Үш жылдан
кейін Хрустальный апельсин атты қоғаммен байланыс саласындағы студенттер
жобаларының, жұмыстарының бүкіл Рессейлік сый ұтысы құрылады.
1999 жылдан бастап жыл сайын ПР консалтинг, выборные технологии атты
көрмелер ұйымдастырылады. 1999 – 2002 жылдары Рессей ПР агенттіктерінің
кәсіби рейтингтері құрастырылады. 2001 жылы Сертификация бойынша қоғамдық
комитет құрылды.
Қоғаммен байланыстың АҚШ-да қалыптасу сатыларына шолу жасасақ, бірнеше
сатыларды айырып шығаруға болады:
1600 – 1799 жылдары – бұл кезеңде байланыс құралдары дами бастайды
және қоғаммен байланыс әдістерін қолданудың алғашқы тәжірибелері пайда
болды.
1800 – 1899 жылдары – ақпарат таратушыларының, баспа агентіктерінің,
тауарларды және қызметтерді қозғаушылардың, насихаттаушылардың уақыты. Осы
кезеңде Американың үшінші президенті Томас Джефферсон өзінің конгресске
үңделуінің нобай жазбасында public relations сөз тізбегін қолданды.
Джефферсон қоғаммен байланысты отандық және саяси институттарына және жалпы
мемелекетке халықтың сенімділік жағдайын құратын осы институттардың қызметі
ретінде қарастырды.
1900 – 1939 жылдары – Баспа релиздерінің авторлары белгілі топтардың
мүдделерін ұсыну бойынша қызметін бастады. 1900 жылы Бостон қаласында
Паблисити бюро атты клиенттерге арнайы қызмет көрсететін алғашқы дербес
Американдық фирма ашылды. Бұл фирманы бұрынғы журналисттер ұйымдастырды
және де басшысы Дж. Михаэлсом болды. Сонымен бірге бұл фирма баспа агенттік
қызметтерді ұсынған. Паблисити бюродан кейін өндірістік корпорацияларға
қызмет көрсететін басқа да өзіндік фирмалар пайда болды. Олар осы
копорациялардың қолайлы жариялымдарын және ақпараттық материалдарын
таратты. ХХ-шы ғасырдың басында кәсіби Қоғаммен байланыс мамандығының пайда
болуымен есімдерін байланыстыратын тұлғалар пайда бола бастады. Әдетте
бүгінгі ПР-дың әкесі ретінде Аиви Ледбеттер Лиді атайды. Айви Ли –
американың журналисті, Қоғаммен байланыстар тәжірибесіне 1903 жылы өтті.
Төрт жылдан кейін Қағидалар бойынша жарлықты жариялады. Бұл жарлық
Қоғаммен байланыс мамандығының бірінші моральді кодексі болып саналады.
Қоғаммен байланыс қызметінің алғашқы клиенті болып Американың белгілі
миллионері Джон Рокфеллер болды. Ол 1914 жылы өзінің жаман репутациясын
жөндеу үшін Аиви Лиді жалдады. 1923 жылы Қоғаммен байланыс тәжірибесіне
арналған Кристаллизуя общественное мнение алғашқы кітап шықты. Осы
кітапты З.Фрейдтің жиені Эдвард Л.Бернайз жазды. Сол жылы да Бернайз Нью –
Йорк университетінде ашылған public relations кафедрасында ПР-дың
тәжірибесі және этикасы бойынша алғашқы курсты оқыды.
1940 – 1979 жылдары – қоғаммен байланыс басқару бөлігі ретінде
қалыптасу кезеңі. Сол жылдары АҚШ-да Қоғаммен байланыстарды басқарудың
дербес функциясы ретінде қалыптасты және AT&T, General Motors және т.б.
ірі компанияларда коммуникациялар және қоғаммен байланыс бойынша
вицепрезидент қызметі пайда болды. Қоғаммен байланыстың қоғамдық пікірді
басқарудың корпоративті функциясы ретінде статусы бекітіле берді. 1940-шы
және 1960-шы жылдарда ПР қоғамдастығының бірігу процессі жүрді, қоғаммен
байланыс саласында қызмет ететін мамандардың халықаралық бірлестіктері
құрыла бастады. 1948 жылы АҚШ-ғы ПР Ассоциациясы, 1955 жылы Халықаралық ПР
Ассоциациясы құрылды.
1980 жылдан бүгінгі күн – осы кезеңде мамандар қоғаммен байланыстың
халықырылақ деңгейде дамуына және қолдануына бақылау жасауға тырысады.
Паблик рилейшнздің кәсіби жүйесі бар мемлекеттердің арасында АҚШ-да бұл
жүйе ең дамыған болып саналады. Американың және әлемдік экономиканың
қиыншылықтарына және паблик рилейшнз саласындағы қызмет ететіндердің
санының кейбір жерде қысқартылуына қарамастан, қоғаммен байланыс
институтының арналымының рөлі өсіп отыр. Осыны айғақтайтын келесі деректер:
• Американың статистика бюросының деректері бойынша осы мемлекетте
қоғаммен байланыс көп миллиардты бизнес болып, осы саламен 200
мыңға жуық қәсіпқорлар айналысады;
• АҚШ-тың 200-ге жуық колледждерімен университеттерінде паблик
рилейшнз бойынша дипломдалатын мамандарды дайындайды. Осы саннан
көп жоғарғы оқу мекемелерінде осы пән бойынша арнайы курстар
оқылады. Журналисттерді дайындайтын жоғары оқу орындарының
көбісінде, студенттер таңдайтын оқу пәндерінің арасында паблик
рилейшнз курстары бірінші немесе екінші орын алады;
• ХХІ ғасырдың соңында қоғаммен байланыс саласында қызмет
ететіндердің саны феноменальді түрде 1 миллионға өседі деген болжам
бар;
• АҚШ-ның үкіметінде жалғыз ЮСИА-тың өзінде коммуникация сұрақтары
бойынша 9 мың адам қызмет етеді. АҚШ-тың Қорғаныс Министрлігінде
қоғаммен байланыс саласында 100 маман қызмет етеді. Паблик
рилейшнздің 20 ірі фирмалары жыл сайын 1 млрд. доллардан астам
табыс алады;
• 1948 жылы құрылған Американың паблик рилейшнз қоғамы қазіргі
уақытта 107 бөлімшені иемденеді және құрамына 15 мың маман –
кәсіпқор кіреді;
• 1968 жылы құрылған Американың паблик рилейшнз студенттерінің
қоғамының басты мақсаты осы мамандықпен қызығатын студенттерді
паблик рилейшнз кәсіпқорларымен қарым – қатынасына қолғабыс жасау.
Бұл қоғамның құрамында 180 колледждерден және университеттерден 5
мың студент бар;
• Америка компанияларының 5400-ден астамы өзіндік паблик рилейшнз
бөлімшелерін иемденеді;
• Бүгінгі күнде АҚШ-да 5080-нен астам паблик рилейшнз агенттіктері
жұмыс істейді;
• 500-ден астам сауда агенттіктері өздік ПР бөлімшелерін иемденеді;
• Көптеген компаниялардың және паблик рилейшнз агенттіктерінің
коммуникация сұрақтары бойынша жетекші мамандар қызметінің төлем
ақысы алты мәнді санға жетеді.
Қоғаммен байланыс қызметінің әр түрлі мемлекеттерде дамуына қысқаша
шолу жасайық[9]: Канадада 1948 жылы құрылған қоғаммен байланыс бойынша
ұлттық қоғам белсенді түрде қызмет етеді. Канададағы Қоғаммен
байланыстардың негізгі сипаттамасы – осы саладағы жұмыстың басқыншылығы.
Негізінде коммуникациялық бағдарламалардың көбісі, Қоғаммен байланыс
саласындағы қызметтердің және теориялардың көбісі Американың ПР
қызметтеріне жақын.
Латын Америкасында бизнес бағыты ретінде қоғаммен байланыс белсенді
түрде Мексикада дамыды. Негізінде Мексиканың корпорацияларының барлығы ПР
және коммуникация департаменттерін иемденеді. Олардың көбісі қоғаммен
байланыс бойынша маманданған агенттіктерінің қызметтерін пайдалынады. Латын
Америкасының басқа мемлекеттерінде қоғаммен байланыс аздап дамыған,
дегенмен Аргентинаның, Бразилияның, Венесуэланың, чилидін дамып отырған
экономикаларында осы сала маңызды түрде дамып келе жатыр.
Германияда қоғаммен байланыс ХХ ғасырдың басында пайда болды.
Европаның бірлестігі осы бизнестің дамуына мүмкіндік берді. Осы саладағы
үлкен ілгерілік ҰлыБританияда болды. Штаб – квартирасы Лондон қаласында
орналасқан Қоғаммен Байланыс Институты Европадағы ПР бойынша мамандар үшін
ірі кәсіби ұйым болып табылады. Оның құрамында ҰлыБританияда орналасқан 13
аймақтық топтар тұр. Осы институт Қоғаммен байланыс бойынша Ассоциациясының
Европалық конфедерациясымен жақын қарым – қатынасты иемденеді.
Азияда қоғаммен байланыс басында баяу дамыды, бірақ соңғы 10 жылдарда
Қоғаммен байланыстар тез дамып келе жатыр. Жапонияда, мысал үшін, Қоғаммен
байланыс мамандық ретінде Екінші Дүние Жүзілік соғысынан кейін пайда
болды. Жапонияда қабылданған әдістеме - Қоғаммен байланыс бойынша
кеңесшілердің кең желісі. Тайвань, Сингапур, Индонезия сияқты басқа
мемлекеттер Қоғаммен байланыс саласындағы жеткілікті түрде белсенді
институционалды құрылымдар бар және олар қарқынды түрде дамып келе жатыр.
Сингапурда Қоғаммен байланыс қолдануының негізгі бағыттары, мысал
үшін, технологиялар, қаржылық қызметкер және жылжымайтын мүлік пен
операциялардың дамуы. Қоғаммен байланыстардың дамуы үшін қолайлы
мүмкіндіктерді Вьетнам иемденеді. Қытай қазіргі уақытта Қоғаммен байланыс
дамуы үшін өте үлкен мүмкіндіктерге ие. Қытайдың эканомикасы басқа
мемлекеттердің ішінде ең тез дамып келе жатыр.
Африкада және Австралияда қоғаммен байланыс белсенді түрде дамып келе
жатыр. 1990 жылы Нигерияда Африка құрлығының тарихында ПР бойынша ең ірі
конференция өтт, онда 25 мемлекеттерден 1000-нан астам адам қатысты. 1988
жылы Мельбурн қаласында өткен Қоғаммен байланыс мәселелері бойынша
конференция осы бағытқа қоғамның маңызды ықыласын көрсетті.
Қазақтанда қоғаммен байланыс нарығы қалыптасудың бастапқы кезеңінде
тұр. 2000-шы жылы Қазақстанның Жоғары Оқу Орындарында Қоғаммен байланыс
мамандығы ашылды. 2000-шы жылдың қараша айында Республикадағы қоғаммен
байланыс бойынша бірінші конференция өтті. Осы конференцияда қоғаммен
байланыс саласының даму қажеттілігі туралы сөз болды, Қоғаммен байланыс
нарығының және оның қатысушыларының мүмкіндігі, потенциалы анықталды.
2001 жылдың шілде айында Қазақстанда Қоғаммен байланыс бойынша Ұлттық
Ассоциация құрылды, ол кәсіби ПР агенттіктерін және ұйымдерын біріктіреді.
Ассоциацияның міндеттері – қоғамға паблик рилейшнз саласының алға басуы,
Қазақстандағы осы нарықтың операторлары үшін бірыңғай нормаларды өндіру,
Қазақстандағы Қоғаммен байланыс қызметінің және технологияларының кәсіби
және сауатты нарығын қалыптастыру және дамыту. Ассоциация жұмысының
бағыттарының бірі – Қазақстанның Қоғаммен байланыс нарығының зерттеулерін
жүргізу. Қазіргі кезде Қазақстанның көптеген ұйымдары ПР қызметінің
қажеттілігін түсіне бастайды, көбісі ПР бөлімдерін ашады, кейбіреулері
арнайы ПР агенттіктерінен кеңестер алып отырады.
1.2. Қоғаммен байланыс маманының психологиялық аспектілері.
Қоғаммен байланыс маманы – бұл қоғамға ұсынылып отыратын ұйым және
сол ұйымның қызметкерлері арасындағы дәнекер болып саналады. Демек, ол
ұйымның алдында және оның қызметкерлері алдында жауапкершілік атқарады. Ол
ұйымның қызметкерлеріне ұйым саясатын түсінуге көмек ететін ақпаратты
таратады.
Қоғаммен байланыс саласына адамдардың көптеген категорияларымен жұмыс
істеу кіреді. Бұл жұмыс – осы адамдардан ақпарат алумен, басшылыққа оының
сыртқы өзара қарым – қатынастары және міндеттері жайында кеңес берумен,
жауапкершілікті және ілтипатты қарым – қатынасты көрсете алатын саясатты
өндеуге көмек етумен және тұрақты түрде барлық Қоғаммен байланыс
бағдарламаларының тиімділігін бағалаумен байланысты. Топтың қоғамдық
пікірінің қалыптасуымен және оған әсер етумен байланысты жұмыс, бұл
міндетті, құрамды бөлік барлық қызметті қамтиды. Бірақ, бұл тек
комммуникациялық аспект. Қоғаммен байланыстың басшылық ететін функциясы
өзіне ұйымға және оның қызметкерлеріне ең тиімді түрде жұмыс ететін саясат
және ақпарат саласында міндеттерді және міндеттемелерді қосады.
Нағыз қоғаммен байланыс маманы қандай жеке тұлғалық қасиеттерді
иемденетіні туралы көптеген ой пікірлер бар. Олар келесілер:
1. Қоғаммен байланыстың Америка қауымдастығының (PRSA) бұрынғы президенті,
PR Reporter редакторы Пат Джексон айқындаған: Қазіргі уақытта Қоғаммен
байланыс бойынша маман зерттеуші де, кеңесші де, стратегиялық жоспарлаудың
шебері де, педагог та болуы керек, ол қарым – қатынасқа түскенде дарынды
болу керек және адамды жігерлендіру керек. [10]
• Қоғаммен байланыс мамандары әр түрлі саларда шеберлікті иемдену
керек. Олар мәселелердің шешілуіне шығармашылық түрде әдіс амалын
табу керек және жеткілікті түрде берікті болу керек, яғни ұйым және
оның қызметкелері арасында жұмыс барысында пайда болатын
шиеленістерді шешу үшін;
• Қоғаммен байланыста кездесетін мәселелерді шешу барысында жиі бір
команда да жұмыс істеу қабілеттілігін және әр түрлі ой пікірлерге
төзімділікті талап етеді. ПР-маманы бола отырып, әр түрлі ой
пікірлерді жинау қажет және міндеттерді шешу шеңберінде оларды
табыстыру қажет;
• Дағдарыс уақытында ұйымның қызметкерлері Қоғаммен байланыс маманынан
өз сұрақтарына жауап алуға тырысады. Қоғаммен байланыс маманы
мәселелерді абсолютті түрде шынайы қарастырып отыратын шарттарда
сенімділік атмосферасы туады.
2. Эдвард Бернайз қоғаммен байланыс маманы иемденетін 11 жеке тұлғалық
қасиеттерді ерекшелейді[11]: 1) Қайратты міңез, адалдық және тұрақылық;
2) Адамгершілік және логика; 3) Шығармашалықты және стандартты емес
ойлау қабілеттілігі; 4) Ақылдылық және салауаттылық; 5) Объективтік;
6) Мәселенің шешілуінде терең құштарлық; 7) Мәдени ой өрісінің кең болуы;
8) Танып білуге құмарлығы; 9) Талдауға және жинақтауға қабілеттілігі, 10)
Сезгіштік; 11) Әлеуметтік ғылымдардың және қоғамдық қарым – қатынастардың
механизмдерін білу. Осы міңездемелердін көп бөлігі адамның мәселені көру
және шешу қабілеттілігімен байланысты.
3. Ағылшын ғалымы, Қоғаммен байланыс Халықаралық Ассоциация-сының (МАПР)
беделді қайраткерлерінің бірі Сэм Блэк Қоғаммен байланыс кәсіпқорының жеке
тұлғалық қасиеттері бойынша өз ой пікірін ұсынады[12]: 1) Саусәлемет ой;
2) Өте жақсы ұйымдастырушылық қабілеттілігі; 3) міңезінің төзімділігі; 4)
ой пікірінің айқындылығы, қабылдауының объективтілігі және сынаулығы; 5)
дәулетті елес және басқа адамның ой пікірін түсіну қабілеттілігі; 6)
сергек, ынталы ақыл - ой; 7) детальдарға ерекше назар аудару қабілеті; 8)
ұзақ өзіндік және шығармашылық жұмысқа ынтасы, бейімділігі; 9) оптимистік,
әзіл – сықақ сезімі; 10) иілгіштік және бір уақытта әр түрлі мәселелермен
жұмыс істеу шеберлігі. Осы қасиеттерден басқа Қоғаммен байланыс маманының
жазуы әдемі, түсінікті болу керек, басқа адамның жазғаның редакциялау және
оқып шығу қолынан шығу керек, өмірге оптимистік көзқараспен қарау қажет,
ұнамды, жағымды дауысты және сөзшешендік қабілетін иемдену керек, сыртқы
келебеті де ұнамды және жағымды болу керек.
Қоғаммен байланыс маманының жұмысы үшін қажет жеке тұлғалық
қасиеттерін анықтап қарап, осы саладағы білім сапасы және талаптары бойынша
бірнеше сөз айтайық. ПР-маманының негізгі дайындығы келесі салаларды қосу
керек[13]:
• Жоспарлау саласында – Қоғаммен байланыс бөлімшесінің қызметімен
байланысты ұйым дамуының сұрақтары бойынша басшылыққа кеңес беру,
сонымен бірге ұйымның стратегиясы туралы сұрақтар бойынша, қоғамның
ішкі және сыртқы топтарын ұйым басшылығының саясаты бойынша
ақпараттау жолымен осы стратегияны жүзеге асыру акциялары бойынша
кеңес беру;
• Басқару саласында – жалпы барлық ұйым үшін жоғары басшылықтың
бағдарлары бойынша түсіндірмелер жасау, ассоциация жұмысына қатысу,
сыртқы агенттіктердің қызметімен координация істерін жүргізі, ұйым
туралы ақпарат жинау, корпоративті бюджетті дайындау және бөлу;
• Кеңесшілердің жұмысы (жарнама саласында) – беретін кеңестердің
сенімділігін көтеру үшін қажет қызметкерлердің күтімдерін,
көзқарастарын және қоғамдық пікірді зерттеу; акционерлер,
лоббисттер және т.б. керекті тұлғалар үшін методикалық және
ақпараттық материалдарды дайындау;
• Аналитикалық жұмыс саласында – беталыстарды, мүмкін салдарды
зерттеу, сонымен бірге өзара қадірлеу және қоғамдық жауапкершілікті
құру жолымен шиеленістерді және түсінбеушіліктерді болдырмау;
• Өндірістік қарым – қатынастар саласында – жақсы қызметкерлерді
тарту және қызметте қалдыруға тырысу және де қызметкерлермен,
жабдықтаушылармен өзара қарым – қатынастарды дамытуға, жұмыс беруші
және жұмысшы арасында қарым – қатынастың жақсаруына бағытталған
персоналмен жұмыс, кәсіподақтар өкілдерімен бірге конференцияларға,
жиналыстарға қатысу жолымен, олармен келіссөздер жүргізу және еңбек
келісім шарттарын талқылау жолымен еңбек қарым – қатынастарын
жетілдіруге көмек;
• Экономикалық қарым – қатынастар саласында – бәсекелестермен,
дилерлермен, дистрибьютерлермен қарым – қатынасты қолдау, ал олар
ПР-маманынан қоғамдық және жеке мүдделерді теңдестіру мақсатымен
маркетинг және мерчандайзинг бөлімдерімен тығыз контактіде жұмыс
істеуді талап етеді;
• Әлеуметтік қарым – қатынастар саласында – адамдар арасында
мейірбанды қарым – қатынастың қалыптасуына қамқорлық жасау, адамның
ар – намысын қорғау, демалыс күндерін, дәрігерлік және әлеуметтік
қызметті қосатын жұмысшылардың әлеуметтік қорғанысын және
техникалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
• Саяси қайраткерлік саласында – қоғамдастықтың әкімшілігімен, білім
және діни топтардың өкілдерімен, халықаралық байланыстармен жұмыс,
әлемдік қауымдастықпен халықаралық қарым – қатынасқа ынта болу;
• Коммуникация саласында – жарнаманы және паблиситиді қолданылып БАҚ
және басқа каналдардың көмегімен қарым – қатынасқа қалай түсінуді
білу және тіректі ақпараттын екі жақты ағымын жақсарту жолдарын
білу;
• Білім беру саласында – барлық қызметкерлермен (білім
бөлімшелерімен, қызметкерлермен, тұтынушылармен және сатушы, дилер
сияқты компания өкілдерімен) жұмыс, корпорацияның ығғылықты
жұмысшылары үшін шығып сөз айтатын тексттерін дайындау және жазу,
ұйымның ішінде білім беру қызметі, қызметкерлер үшін оқу
бағдарламаларын дайындау.
Қоғаммен байланыс саласындағы кейбір шетел кәсіпқорлары Қоғаммен
байланыс мамандары қызметінің тиімділігі келесі негізгі факторларға тәуелді
деп санайды[14]:
• Қоғаммен байланыстың қолданылып жүретін моделі, яғни ұйымның
қоғаммен өзара қарым – қатынасын реттеу тәсілі (баспа агенттіктері
паблисити; қоғамдық ақпарат; екіжақтық ассимметриялық және
симметриялық);
• Ұйымдағы орындайтын рөлі (жұмыс атқарушы, менеджер, менеджер
коммуникатор, сарапшы);
• Әр түрлі ғылымдардың әдістерін өз жұмысында қолдану;
• Нақты әлеуметтік – кәсіби түпқұрылыммен ұқсастықтар (шекаралық
персона, ұйымның адамы, қатынастырушы буын);
• Өз мамадығына қатынасы;
Шетел авторларының деректері бойынша, тиімді ПР-маманының кәсіби
портреті келесідей болу керек:
1. Өз қызметінде ол екіжақты симметриялық модельге сүйенеді;
2. Ұйымда жетекші менеджер рөльдерінің бірін ойнайды, яғни ұйымның
қоғаммен өзара әрекеттесу процесстеріне шынайы әсер етеді немесе
басқарады;
3. Қоғаммен байланыс үшін базисті ғылыми зерттеулерінің қажеттілігін
түсінеді, ғылыми зерттеулердің әдістерін жақсы біледі;
4. Шекаралық персона болып табылады, ұйымның ішінде және сыртында
көптеген контактілерді иемденеді, ішкі және сыртқы ақпараттық
ағымдарды басқарады;
5. Беделді, шешім қабылдауда жеткілікті түрде дербес, ерікті, әріптестер
жағынан құрметке талпынад, үнемі өзінің кәсіби мамандық дәрежесін
көтеріп отырады.
Осы портрет Қоғаммен байланыс маманы қызметінің стастустық және
функционалды аспектілерін бейнелейді, осында кәсіби біліктілігінің жүйесі
туралы, қажетті шеберлігі, дағдылары, жеке тұлғалық кәсіби қасиеттері
туралы, қызметінің және міңез құлығын реттеу қағидалары туралы,
мотивациялық бағыттылығы туралы, кәсіпқорлығының үлгі – нұсқалары туралы
сөз жоқ. Сондықтан бұл портрет тек шамалы, жалпы болып табылады.
Рессей маманарының зерттеулері бойынша Қоғаммен байланыс маманының
кәсіби түрлері айқындалады. Жіктеу жасаудың маңызды негізі болып қызметінің
тиімділігінің шарты болды. Барлығы 4 түрі айқындалды:
Аморфты – осындай мамандар раушанды көрінетін көрінетін қызметінің
стилін иемденбейді, негізінде мансапты байыптарын нұсқауға алады,
зерттеулерді жүргізуге талпынбайды және зерттеулердің деректерін өзінің
жұмысында қолданбайды. Өзін ұйыммен толығымен теңдестіреді. Олар маңызды
шешімдердің қабылдануына қатыспайды және басқарушылық функцияларды
атқармайды. Осы типтің мамандары инновациялық қызметке талпынбайды.
Қорғаушы – бұл менеджерлер рөлінің бірін ойнайтын және өзінің қызметін
кәсіптік түрде орындауға талпынатын мамандар. Бірақ, олар зерттеулердің
маңыздылығын ескермеуге бейімді, сонымен қоғаммен кері байлыныстың рөлін
бағаламайды. Оларға ереже ретінде, арнайы білімдер жетіспейді, сондықтан
олардың кәсіби біліктілігі пәс деңгейде болады.
Әсер етуші - осындай мамандардың қызметі журналисттік стильдін артық
көруіменен сипатталады.Қоғамды негізінде әсер ету объектісі ретінде
қарастырады. Кәсіпшілік деңгейі жеткілікті түрде жоғары болады. Жиірек
қоғаммен өзара қарым – қатынастағы дағдарысты жағдайларды шешу бойынша
кеңес берумен айналысады. Жеткілікті түрде теңқұқылы диалогтың және
қызметтестіктің мүмкіндіктерін қолданбайды.
Демократиялық – қоғамды зерттеуге көп назар аударады. Субъект –
субъекті деген принцип бойынша өзара қарым – қатынасты іске асыруға беймді
болады. Ұйымның имиджіне және репутациясына қамқорлық жасайды. Дағдарысты
жағдайлар бойынша кеңес берушінің және эксперт – коммуникатор рөлін
орындайды. Шекаралық позицияны алады, ақпараттық ағымдарды бақылайды және
оларды кәсіби қызметте қолданады.
Осылай Қоғаммен байланыс мамандырының нақты кәсіби эталондарының
жоқтығы көрінеді. Осындай эталондарды құру үшін, сөзсіз, масштабты, ғылыми
зерттеулер жүргізу қажет. Олар үшін, қажетті ғылыми тұспауылдар құрылған.
Олар жаңа ғылым – акмеологияның біліктілігі саласында орналасқан. [15]
Қоғаммен байланыс мамандарының кәсіби дережесінің қалыптасуында
акмеологиялық әдістеменің мағынасын қарастырудың алдында, аккмеологияның
ғылым ретінде сипаттамаларын қысқаша түрде қарастырайық.
Акмеология – бұл жаратынды, қоғамдық және гумманитарлық пәндердің
қиылысында пайда болды және кемелдену сатысында және негізінде осы дамуда
ең жоғары дәрежеге жетүдің заңдылықтарын және феномендерін зерттейтін
ғылым. Акмеологиялық түсінікте кемелдену сатысы немесе кең түсініктегі
кемелдену шыңы, - АКМЕ - жоғары кәсіби, жеке тұлғалық және әлеуметтік
жетістіктермен байланысты адам дамуының белгілі прогрессивті кезеңін
қамтитын адамның көпшамалы мінездемелері және әл ахуалы ретінде
қарастырылады.
Акмеологияның мақсаты – адамның өрістеуіне, жетілуіне, физикалық,
рухани - өнегелілігінің дамуына және кәсіби дамуына көмек ету.
Акмеологияның объектісі – прогрессивті түрде дамып отырған кемелденген
тұлға, басты түрде кәсіби жетістіктерге өзін бағыттайтын.
Акмеологияның пәні – кемелденген тұлғаның және оның жоғары кәсіби
жетістіктердің прогресивтік дамуына көмек ететін заңдылықтар, механизмдер,
шарттар және факторларболып табылады.
Акмеологиялық білімдер жан – жақтылық сипатты иемденеді, сондықтан
олар, сөзсіз, Қоғаммен байланыс мамандарының кәсібилігінің қалыптасуына
және дамуына пайдалы болуы мүмкін. Келесі жайтты ескеру керек, осы
мәселелерге акмеологиялық көзқарас кәдімгі келтірулерден айрықша болады,
сондықтан акмеологияның моделдерін және концепциясын қарастырар алдында
акмеологияның негізгі категориялары туралы бірнеше сөз айтайық.
Акмеологиының негізгі категориясы ретінде кәсіпқорлық категориясы
қарастырылады. Акмеологияда кәсіпқорлық тұлғалық және қызметтік
көрінісінің диалектикалық біріңғайлығы ретінде қарастырылады, өйткені
қызмет өзімен - өзі тұлғасыз болмайды, ал тұлға қызметтсіз болмайды.
Сондықтан, акмеологияда тұлғаның кәсіпқорлығы және қызметтің кәсіпқорлығы
туралы сөз жүреді. Басқа категориялар осы негізгі категориялардан шығады
немесе солармен байланысады.
Қызметтің кәсіпқорлығы – еңбек субъектісінің сапалы мінездемесі,
жоғары кәсібі мамандығын және біліктілігін, тиімді кәсіби дағдылардың және
шеберліктердің әр түрлілігін, осы заманғы бағдаржолдарымен және кәсіби
міндеттерін шешу әдістерін иемденетінің бейнелейді, ал осы мінездемелер
кәсіби қызметін тұрақты жоғары тиімділікпен іске асыруға мүмкіндік береді.
Тұлғаның кәсіпқорлығы – еңбек субъектісінің сапалы мінездемесі, кәсіби
маңызды және жеке тұлғалық іскерлі қасиеттер дамуының жоғары дәрежесін,
кәсіпқорлықтың акмеологиялық инварианттарын, креативтіліктің жоғары
деңгейін, дәмелердің парапар деңгейін, мотивациялық саланы және маманның
прогресивтік дамуына бағытталған құндылық бағдарларын бейнелейді.
Акмеологияның маңызды категориясы – Кәсіпқорлықтың акмеологиялық
инварианттары – бұл кәсіпқордың негізгі қасиеттері және шеберліктері, ал
кейбір жағдайларда қызметінің жоғары тұрақты тиімділігін қамтамазыз ететін
қажетті шарттар.Олар жалпы, яғни қызметінің кәсіби ерекшелігіне негізінде
толығымен тәүелсіз болады, және ерекще, яғни белгілі дәрежеде кәсіби
қызметінің ерекшелігін бейнелейтін, болып 2 – ге бөлінеді. Жалпы
кәсіпқорлықтың акмеологиялық инварианттары:
• Тұлғаның әл – дәрменділігі;
• Дамыған антиципация (маманны прогностикалық мүмкіндіктері);
• өзін - өзі реттеудің жоғары дәрежесі;
• креативтілік;
• әр түрлі шешімдерді қабылдау қабілеттігі;
• жетістіктерді жоғары, парапар мотивациясы.
Ерекше инварианттар қызметінің ерекшелігін бейнелейді және
профессиографикалық және акмеографикалық зерттеулер процесінде анықталады.
Басқа акмеологиялық негізгі категория – кәсіпқор болып саналады.
Кәсіпқор тұлғалық және қызметтік кәсіпқорлықтың жоғары көрсеткіштеріне
ие болатын кәсіпқорлық қызметтің субъектісі, жоғары кәсіби және әлеуметтік
статусын иемденетін, жеке – тұлғалық және қызметтік қағидалы реттеудің
динамикалық дамитын жүйесін иемденеді, үнемі өзіндік дамуға және өзіндік
өрістеуге, әлеуметтік – жағымды мәнін иемденетін тұлғалық және кәсіпқорлық
жетістіктерге үнемі мақсатталған болады.
Акмеологияда кәсіпқор дамуының жалпы концепциясы өңдіріліп
жетілдірілген. Осы коцепция жан – жақтылық қасиетті иемденеді, яғни
кәсіпқорлық қызметін әр түрлерінде тұлғалық кәсіпқорлық дамуын жүзеге асыру
ұйым үшін дәлелді болады. Ол, әрине, қоғаммен байланыс мамандар
кәсіпқорлығының дамытылуы үшін қолдануы мүмкін. Осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz