Әкімшілік-құқықтық режимдер туралы ақпарат

Қазақстан Республикасы Конституциясында көрсетілгендей «мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы - халық, халық билікті тікелей республикалык референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді». (ҚР Конституциясы 3-бап, 1,2 - тармақ). Әдебиетте «билік» түсінігініц мәні - құқық негізінде өз еркін басқа субъектілер арқылы орындату. Ертеде әкімшілік құқықтық режимдер жалпы міндеттеуші сипатта болып, билікті белгілі бір орталықтан басқару керек деген пікірге келді, себебі мемлекет қызметі біртұтас жүйе деп саналды. Атқарушы биліктің институттарын құруда белгілі бір мақсатқа жету үшін әкімшілік құқықтық режимдер көмегімен модельді ситуациялар туындайды. Яғни:
- субъектілердің құқықтары мен кепілдіктерін құқық көмегімен бекіту мен дамытуды талап ету;
- өркенниетті нысанда даулы конфликтілерді шешу негізінде билік құрылымын күшейту (мысалы, соттық реформаны жүргізу барысында сот ролі мен ықпалын күшейту).
Әкімшілік-құқықтық режимдер дегеніміз — міндетті немесе кейде ерікті түрде мемлекеттік басқару органдарымен қабылданган, ( яғни. атқарушы және заңды) атқарушы билік саласында қоғамдық қатынастарды реттеуші ереже.
Әкімшілік-құқықтық режимдердың түрлері. Әкімшілік құқық режимдеры белгілі бір критерияларға байланысты жіктеліп (классификацияланып), бірнеше түрлерге бөлінеді.
Әкімшілік құқық режимдерының ең күрделі түсінігі, яғни мәні мен мазмұнын ашатын негізгі критерилер мыналар:
а) мазмұны;
б) субъектілердің мінез-құлқына әсер ететін әдістер;
в) белгілі бір мақсатты тағайындау;
г) белгілі бір ортада қолданылуы;
д) заңды күші;
г) қолданылу шегі (белгілі бір аймаққа, уақытқа, субъектілер тобына қолданылуы).
Әкімшілік құқық режимдеры мазмұны бойынша:
1. материалдық (қаржылық) режимдер
2. процессуалды болып екіге бөлінеді.
Материалдық режимдер - азаматтардың әкімшілік-құқықтық мәртебесін, атқарушы билік органы мен ұйымдарды біріктіретін ережелер. Мысалы: атқарушы билік органдары субъектілерінің қоғамға, тұлғаларға көрсететін заңды түрдегі құзіреті.
Процессуалды режимдер - мемлекетпен бекітіліп, санкцияланған материалдық режимдерды жүзеге асыру барысында және мемлекепік басқару органдарының жаңа императивті актілерді шығарумен сипатталады. Процессуалды режимдердың материалдық режимдердан айырмашылығы:
а) өзінің тағайындалуымен, яғни материалдық режимдер субъектілерінің әкімшілік-кұқықтық мәртебесін тағайындаса, ал проссуалдық режимдер олардың орындалуы мен міндеттелуін заңды түрде жүзеге асырады;
б) талап ету, яғни процессуалды режимдер, ең алдымен материалдық режимдердың орындалуын талап етеді;
в) іске асыру, ягни әкімшілік-құқықтық материалдық режимдердың қабылдануын, олардың жүзеге асырылуын талап ету арқылы іске асыру.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. Жалпы бөлімі 27 желтоқсан 1994ж.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі . Ерекше бөлім 1 шілде 1999ж.
4. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі. Алматы. 2002 ж.
5. "Адам құқығы жөнінде Республикалық комиссия құру туралы". Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылғы 12 ақпандағы Жарлығы // ПҰАЖ, 1994, №9,
6. "Азаматтардың шағым-арыздарын қарау тәртібі туралы". Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 19 маусымдағы №2340 заң күші бар Жарлығы //Қазақстан Республикасы Парламентінің ведомостары, 1995, №9-10.
7. "Қазақстан Республикасының Президенті туралы". Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2733 Конституциялық Заңы // ҚР Жоғарғы Кеңесінің ведомостары, 1995, №24 (6 мамыр 1999 жылғы өзгертулермен және толықтырулар-мен қоса //ҚР Парламентінің ведомостары, 1999, №9).
8. "Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы". Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 18 желтоқсандағы №2638 Конституциялық заңы //ҚР Жогарғы Кеңесінің ведомостары, 1995, №23 (24 ақпан 1997 жылғы өзгерулермен және толықтырулармен қоса // ҚР Парламентінің ведомстары, 1997, №4.