Антропогендік стрессорлардың өсімдіктер мен жануарлардың морфологиялық құрылысына әсері

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. Антропогендік стрессорлардың өсімдіктердің морфологиялық құрылысына әсері

1. 1. Биоиндикация үшін өсімдіктердің морфологиялық өзгерістердің маңызы

1. 2. Биоиндикация үшін пайдаланылатын өсімдіктердің морфологиялық өзгерістері

1. 2. 1. Макроскопиялық өзгерістер

1. 2. 2. Микроскопиялық өзгерістер

2. Антропогендік стрессорлардың жануарлардың анатомиялық-морфологиялық құрылымдарға әсері

2. 1. Биометриялық анықталатын реакциялар

2. 2. Антропогендік стрессорлар әсерінен болатын беттік скульптурасының өзгеруі

2. 3. Антропогендік факторлар әсерінен дене түсінің өзгеруі

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиет

1. Антропогендік стрессорлардың өсімдіктердің морфологиялық құрылысына әсері

1. 1. Биоиндикация үшін өсімдіктердің морфологиялық өзгерістердің маңызы

Өсімдіктердің антропогендік әсерлерден пайда болатын морфологиялық өзгерістер биоиндикация тарихында өте ерте байқалды. ХІХ ғасырдың екінші жартысында Бельгия және Англияның содалық фабрикалардың айналасындағы өсімдіктерде түтінмен зақымдаулар байқалды. 1850 жылы Штекхард ғалымы шыршалардың түтінмен зақымдаулары жөніндегі бақылауларды жариялады. Кейін улы газдарды соғыс кезінде пайдаланғанда немесе олардың төгіп қалулары салдарынан өсімдіктер түсінің өзгерулері туралы айтылды. Қазіргі кезде барлық өндірістік дамыған елдерде өсімдіктердің түтінмен немесе далалық ағаштардың тұзбен бұзылғанын көруге болады. Далалық, гидропонды жағдайларда және түтін салу камераларында антропогендік стрессорлардан болатын өсімдіктердің морфологиялық өзгерістерге көптеген зерттеулер жүргізілді.

Қазіргі кезде биоиндикацияның практикалық әдістерінде өсімдіктердің морфологиясына көп көңіл аударылады. Бұл өте ыңғайлы әдіс болып табылады, себебі арнайы лабораториясыз, тек бақылаулар мен бағалаулар арқылы жүзеге асырылады. Кейбір стрессорлық факторлар үшін түрлі морфологиялық индикаторлар анықталды. Осы индикаторлар арқылы аз және көп уақыт аралығында төмен немесе жоғары дозалы әсер етулер анықталды.

Өсімдіктер морфологиясына негізделген биоиндикация әдістері арқылы антропогендік әсер картосхемалардың көп бөлігі жасалды. Сонымен қатар индикацияның морфологиялық әдістері орманды, жемісті және мәдени ағаштардың селекциясында пайдаланады.

1. 2. Биоиндикация үшін пайдаланылатын өсімдіктердің морфологиялық өзгерістері

Антропогендік әсерлерден болатын морфологиялық өзгерістер макро- және микроскопиялық түрде болады. Олардың әрқайсысына тоқталайық.

1. 2. 1. Макроскопиялық өзгерістер

Макроскопиялық өзгерістерге мынадай көрсеткіштер жатады: жапырақ түсінің өзгеруі, некроздар, жапырақтардың түсуі (дефолиация), өсімдік мүшелері мөлшерінің өзгеруі; мүшелердің пішіні, саны және орналасу орындарының өзгеруі, мүшелердің өсу бағыты, өсу формасы мен бұтақтану сипатының өзгеруі, өсімталдығының өзгеруі.

Олардың әрқайсысын қысқаша қарастырайық.

Жапырақ түсінің өзгеруі - әр түрлі стрессорларға көбінесе спецификалық емес реакциясы болып есептеледі. Ол хлороз түрінде болуы мүмкін. Хлороз - жапырақ жүйкелерінің арасында бозғылт түсі. Мысалы, ауыр металдарды шығарғаннан кейін сол жердегі өсетін өсімдіктерде немесе түрлі зиянды газдардың әсерінен қарағайлы қылқан жапырақтарда байқалады.

Жапырақтардың шеттерінде немесе белгілі бір учаскелерінің сарғаюы көбінесе хлоридтердің әсерінен жапырақты ағаштарда болуы мүмкін.

Қызаруы SO2-мен әсер етуінен қарақат пен гортензияның жапырақтарында антоцианның жиналуы дақтар түрінде болады.

Қоңыр немесе қола түсті болуы - жапырақты ағаштарда көбінесе некроздық зақымдануының бастапқы стадиясы. Шырша мен қарағайларда түтіннің әсерінен болатын өзгерулер.

Некроздар - тканьнің шамалы учаскелерінің жойылуы - индикация кезінде маңызды көрсеткіш, кейде өті спецификалық.

Некроздар мынадай болуы мүмкін: нүктелі және дақты, жүйке аралық, шеткі, ұшты, жеміссерік некроздары.

Некроздардың дамуы түсінің өзгеруінен басталады. SO2-нің әсерінен күңгірт жасыл, О3-тің әсерінен металдық жылтыр дақтар, хлоридтердің әсерінен хлороздар пайда болады. Клеткалар өлгеннен кейін зақымдалған учаскелер кеуіп қалып тері илейтін заттектердің бөлінуінен қоңыр түске боялады (көбінесе ағаштарда) немесе бірнеше күн өткеннен кейін ақ түске дейін түссізденуі мүмкін.

Жапырақтардың түсуі (дефолиация) көп жағдайда некроздар немесе хлороздардың пайда болуынан кейін болады. Мысал ретінде қылқан жапырақ тіршілігі ұзақтығының азаюы, оның шыршадан түсуі, тұздың әсерінен жөке жапырақтарының немесе SO2-нің әсерінен қарлыған мен қарақат жапырақтарының уақыттан бұрын түсуі.

Дефолиация ассимиляциялық аудандардың қысқаруына әкеледі. Ал бұл жанама өсіндінің азаюына, кейде уақыттан бұрын жаңа өркендердің пайда болуына әкеледі.

Өсімдік мүшелері мөлшерінің өзгеруі көп жағдайда спецификалық емес. Тыңайтқыштарды жасайтын кәсіпорындар аймағындағы қарағайлардың қылқан жапырақтары нитрат әсерінен ұзарады, ал SO2-нің әсерінен қысқарады. Жидекті бұталарда түтін әсерінен жапырақтардың мөлшері қысқарады. Ал кейбір ағаштарда HCl әсерінен керісінше жапырақтары өте үлкен болады.

Мүшелердің пішіні, саны және орналасу орындарының өзгеруі. Жапырақтарды аномальді конфигурациясы радиоактивті сәулеленуден зақымданған өсімдіктерде байқалады. Локальді некроздар нәтижесінде дұрыс емес деформация, яғни жапырақ пластинканың тартылуы, ісуі немесе қисаюы, өркендердің фасциациясы немесе қисаюы, бөлек органдарының қосылып кетуі немесе айырылуы, гүл бөліктер санының артуы немесе кемуі, жыныстың өзгеруі көбінесе гормоналды гербицидтердің немесе радиоактивті сәулелердің әсерінен болады.

Мүшелердің өсу бағыты, өсу формасы мен бұтақтану сипатының өзгеруі. Бұған мысал ретінде грунтты су деңгейінің өзгеруі кезінде бақбақ тамырларының өсу бағытының өзгеруі, Dycranum polysetum-де өркендердің пайда болуы мен бұтақтануы; атмосфера HCl немесе SO2-мен қатты ластанғанда жөке ағаштардың бұта тәріздес өсуі байқалады.

Антропогендік стрессорлардың әсерінен өсімталдығының өзгеруі көптеген өсімдіктерде байқалды. Мысал ретінде қыналар мен саңырауқұлақтарда жемістердің пайда болуының қысқартылуы, қара жидек пен шыршалардың өсімталдығының азаюы. Бұл көбінесе газ қалдықтарының атмосфераға түсуінен болады.

1. 2. 2. Микроскопиялық өзгерістер

Микроскопиялық өзгерістерге: клетка мөлшерінің өзгеруі, субклеткалық құрылымдарының өзгеруі, плазмолиз, жапырақтар ксероморфизм деңгейінің өзгеруі, сүрек құрылымының өзгеруі.

Клетка мөлшерінің өзгеруі . Мысал ретінде SO2-мен зақымданған қарағайлардың шайыр жолдарының клеткаларының ұлғаюы, газды ластанудан жапырақ эпидермисі клеткаларының кішіреюі.

Субклеткалық құрылымдарының өзгеруі . Мысал ретінде эндоплазмалық ретикулум цистерналарының ұлғаюы, гидропонды дақылдардағы үрмебұршақтың түрлі мембраналардағы Zn әсерінен сфералық электр тығыз заттектің бөлінуі, SO2 әсер еткен әр түрлі өсімдіктерде тилакоидтердің ісуі, SO2 мен Cl -пен зақымданған ағаштарда плазманың грануляциясы мен хлоропластардың бүлінуін қарастыруға болады.

Плазмолиз - қышқыл мен SO2-нің әсері салдарынан плазманың клетка қабықшасынан бөлінуі. Бұл көбінесе шырша қылқан жапырақтарында байқалады.

Жапырақ ксероморфизм деңгейінің өзгеруі көбінесе газды шығарынды салдарынан болады. Бұл мынадай түрінде көрінеді: саңылаулар санының өсуі, сірқабық қалыңдығы, жапырақ қалыңдығы және суккуленттілік деңгейінің өсуі.

Сүрек құрамының өзгеруі . Мысалы, SO2 әсерінен қарағайдың жылодық шеңберлерінің түсуі.

Цитологиялық-анатомиялық деңгейіндегі өзгерістерді уақыттан бұрын индикацияда пайдалану тиімсіз. Себебі микроскопиялық көрсеткіштер көбінесе макроскопиялық белгілермен бірге пайда болады. Тек біраз уақыт бұрын ғана пайда болады. Сондықтан да микроскопиялық әдістер биоиндикацияда көп пайдаланылмайды. Алайда анатомиялық зерттеулер некротизация процесін түсінуге және газды қалдықтарға төзімді түрлерді анықтауға мүмкіндік береді.

2. Антропогендік стрессорлардың жануарлардың анатомиялық-морфологиялық құрылымдарға әсері

Әр түрлі факторлар әр түрлі модификациялардың себебі бола алады. Бұл факторлар көбінесе адамның тигізетін әсерінен болады. Мысалы, химиялық ластану, температураның өзгеруі, радиациялық жағдай әр түрлі морфологиялық реакцияларды туғызуы мүмкін.

Көп жағдайда морфологияның өзгеруі қандай факторларға байланысты және қандай физиологиялық ауытқуларға әкелетіні белгісіз.

Жануарлардың антропогендік стрессорлардан пайда болатын 3 түрлі анатомиялық-морфологиялық реакцияларды ажыратуға болады:

1. Жануарлар денесі мен бөлек органдар мөлшерінің өзгеруі (ұзындығы, жалпақтығы, массасы, пропорциясы және т. б. ) ;

2. Дене беті мен оның органдар микроскульптурасының өзгеруі.

3. Дене немесе оның бөлек органдар түсінің өзгеруі.

2. 1. Биометриялық анықталатын реакциялар

Көптеген жануарлар популяциясын сипаттау үшін биометриялық параметрлер қолданылады. Оларға антропогендік стрессорлардың индикациясы негізделеді.

Мысалы, түрліше ластанған территорияларда Aphis sambuci зерттеулерінде әр түрлі өзгерістер байқалады: бастың жалпақтығы, сан мен сирақтың ұзындығы, мұртшалардың, құйрығының және сифонының әр түрлі мүшелеріндегі өзгерістер. Морфологиялық өзгерістерден басқа кейбір физиологиялық реакцияларын да байқауға болады: фермент қатарының активтілігі мен туылым коэффициентінің өзгеруі.

Осы биометриялық параметрлерді биоиндикация үшін пайдалану барлық жағдайларды бірдей проблемаларға тіреледі. Әрқашан айқын өзгешеліктер байқалғанмен, олардың антропогендік әсер жүктемесімен байланысты екенін дәлелдеу қиын.

2. 2. Антропогендік стрессорлар әсерінен болатын беттік скульптурасының өзгеруі

Aphis fabae деген жануарға әр түрлі концентрациядағы сульфит-ионмен қоректендіріп, электронды микроскоп арқылы бақылаулар жасалынды. Сульфитпен қоректендірілмеген бақылау тобының микроскульптурасы түйіршікті болған. Ал 1 ммоль SO3 қабылданған жануарлардың түйіршіктілігі қатты өзгерді.

Қала ішінде және сыртындағы тіршілік ететін ызылдақ қоңыздар популяцияларының генетикалық өзгергіштігі байқалды. Яғни олардың дене беті структурасы әр түрлі болғандықтан, олар антропогендік строссорларның индикаторлары болып табылады.

Көптеген зерттеулері бойынша, артқы қанаттары диморфты болып келетін түрлерде қанаттары ірілердің үлесі өткен популяцияларға қарағанда жаңа пайда болған популяцияларда көбірек. Бұл антропогендік стрессорлардың әсеріне байланысты. Сонымен қатар кейбір таксондардың қанаттарының ерекшеліктері де қоршаған орта факторларына байланысты. Мысалы, Gerris (жартылай қатты қанаттылар) түрінде қанатардың полиморфизмі, Apis mеllifera (бал ара) қанат индексінің өзгеруі.

2. 3. Антропогендік факторлар әсерінен дене түсінің өзгеруі

Антропогендік әсерінен болатын дене түсінің реакцияларының ішінде аса көп кездесетіні «индустриалды меланизм» немесе «ірі қалаларының меланизмі». Бұл жерде «меланизм» сөзінің мағынасы - басында болған ақшыл формалардың қараюы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.