Жеке тұлғаларды несиелеу
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Жеке тұлғаларды несиелендірудің жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Тұтыну несиесінің формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 Коммерциялық банктердің жеке тұлғаларды несиелеу
тәжірибесін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.1 AҚ «Темір Банктің» жеке тұлғаларды несиелендіру тәжірибесі ... ... ... 16
2.2 АҚ «Темір Банктің» халықты несиелеу процесін бағалау ... ... ... ... ... ... ..38
3 Коммерциялық банктердің жеке тұлғаларды несиелендіруін
жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
1 Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Жеке тұлғаларды несиелендірудің жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Тұтыну несиесінің формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 Коммерциялық банктердің жеке тұлғаларды несиелеу
тәжірибесін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.1 AҚ «Темір Банктің» жеке тұлғаларды несиелендіру тәжірибесі ... ... ... 16
2.2 АҚ «Темір Банктің» халықты несиелеу процесін бағалау ... ... ... ... ... ... ..38
3 Коммерциялық банктердің жеке тұлғаларды несиелендіруін
жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
Тұтынушылардың табысы- ұсыныстың бәсекелестілігінің өсуімен анықталады. Сонымен қатар, банктер түрлі жолдармен потенциалды клиенттерді тарту мақсатымен, яғни несие бағдарламалардың түрлерін алмастырып, біріншік салым сомасын төмендету, несие мерзімін ұзартып, пайыздық мөлшерлемелерді төмендету. Банктер жеке тәуекелдеріне қарамай, өтінішті қарастыру процедурасы мен клиенттерге жеңілдіктер жасауда. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының экономикалық ең дамыған саласы- банктік орта. Банктер жыл сайын несие процесіне көңіл аударуда, мемлекеттің ішкі несие нарығы жоғары қарқынмен дамуда. Осыған орай, соңғы жылдарда банктің өнімдерін басқару қаржылық нарықта жетекші орын алды.
Бүгінгі таңда бұл диплом жұмысының тақырыбы өзекті мәселелерінің бірі болып саналады. Оның өзектілігі, ең біріншіден, мемлекет экономикасының қарқынды дамуы. Ол өз орнымен банк саласының ролі болып табылады. Қаржылық басқарудың икемділік жүйесі мен ақша- несие қатынастар, сонымен қатар банк мекемелерінің тұрақты құрылымының болуы, даму факторлардың көп болмауын түсіндіреді. “Банктер экономикаға қалай әсер етеді, қоғам олармен қалай қатынасады, олардан қандай табыс түседі деп ойлауға болады. Бірақ та тек бір заң тәуелді болады: егер еңбек қандай да бір эквивалент болса, мекеме онымен жұмыс жасай алса, оны жинаса, сақтаса, үлестірсе…”/Р.Кадыров/
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
1. Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске асырылады;
2. Халықтық жинақтарын тек оптималды пайдаланылатын несие алушыларға береді: банк жұйесінің бұл процедурасын дұрыс жүзеге асыру- инвестициялық процесінің тиімділігін анықтайды.
3. Банк айналымындағы ақша мөлшерін реттейді. Ол Ұлттық Банктің ақша- несие саясатының сәйкесінше жүзеге асырылады.
Батыстың озық экономикалық әдебиеттерінде бұндай сұрақтрар мүлдем қарастырылмайды, онда тек тарихи қалыптасқан халықаралық банктердің несие процедуралардың оптималды стандарттары қарастырылған. Бірақ та мәліметтердің талдауы бойынша, несие портфелінің қызметі және несие процедурасы туралы талдау- Қазақстан банктерінің тәжірибесі бойынша құтқаруға тиістіміз.
«Цепная реакция» қағидасы бойынша,несиенің негізгі түйіні бұзылса, банктің рентабелділігінің және жалпы өтімділіктің төмендеуіне соқтырады.
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске асырылады;
Бүгінгі таңда бұл диплом жұмысының тақырыбы өзекті мәселелерінің бірі болып саналады. Оның өзектілігі, ең біріншіден, мемлекет экономикасының қарқынды дамуы. Ол өз орнымен банк саласының ролі болып табылады. Қаржылық басқарудың икемділік жүйесі мен ақша- несие қатынастар, сонымен қатар банк мекемелерінің тұрақты құрылымының болуы, даму факторлардың көп болмауын түсіндіреді. “Банктер экономикаға қалай әсер етеді, қоғам олармен қалай қатынасады, олардан қандай табыс түседі деп ойлауға болады. Бірақ та тек бір заң тәуелді болады: егер еңбек қандай да бір эквивалент болса, мекеме онымен жұмыс жасай алса, оны жинаса, сақтаса, үлестірсе…”/Р.Кадыров/
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
1. Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске асырылады;
2. Халықтық жинақтарын тек оптималды пайдаланылатын несие алушыларға береді: банк жұйесінің бұл процедурасын дұрыс жүзеге асыру- инвестициялық процесінің тиімділігін анықтайды.
3. Банк айналымындағы ақша мөлшерін реттейді. Ол Ұлттық Банктің ақша- несие саясатының сәйкесінше жүзеге асырылады.
Батыстың озық экономикалық әдебиеттерінде бұндай сұрақтрар мүлдем қарастырылмайды, онда тек тарихи қалыптасқан халықаралық банктердің несие процедуралардың оптималды стандарттары қарастырылған. Бірақ та мәліметтердің талдауы бойынша, несие портфелінің қызметі және несие процедурасы туралы талдау- Қазақстан банктерінің тәжірибесі бойынша құтқаруға тиістіміз.
«Цепная реакция» қағидасы бойынша,несиенің негізгі түйіні бұзылса, банктің рентабелділігінің және жалпы өтімділіктің төмендеуіне соқтырады.
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске асырылады;
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы-Алматы:Қазақстан,2006ж-96 бет.
2.Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері)-Алматы:Юрист,2006-309бет.
3. Қазақстан-2030.-Алматы:Юрист,2005ж 140бет.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің 30 наурыз 1995жылғы «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жөніндегі»Заңы
5. Қазақстан Республикасы Президентінің 31 тамыз 1995жылғы «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі жөніндегі»заңдық күші бар Жарлығы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
6. 31 желтоқсан 2007 жылғы №327 екінші деңгейлі банктер несиелеу бойынша құжаттамаларды жүргізу ережесі.
7. Қазақстан Республикасының экономикасын қысқа мерзімді несиелеу ережелері,11 ақпан 2007ж.ҚР Ұлттық банкінің басқармасы бекіткен.
8. Қаржылық лизингтің есебі және екінші деңгеилі банктердің қаржылық есептілігінде бейнелеу бойынша ұсыныстар.
9.Банковское дело/ Под ред.О.И. Лаврушина
Издание второе,переработанное и дополненное Москова “Финансы и Статистика”, 2000.
10.Банковское дело Под ред. д-ра экон. наук Г.С.Сейткасымова.-Алматы: Каржы-каражат,2004ж
11.Банки и банковские операций в Россий / Под ред. Лапидуса М.Х.М,1998
12.Макыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары Оқу құралы 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған.-Алматы: ИздатМаркет. 2004ж
13. Банковское дело: стратегическое руководство/ Под ред. Платонова В. Хиггниса М.-М: Консалтбанкир, 1998
14. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и операции.- М:Антидор, 1998.
15.Панова Г.С. Кредитная политика коммерческого банка.- М:ИКЦ ДИС,1997
16. Питер С.Роуз. Банковский менеджмент/ Перевод с английского со 2-го изда.- М. Дело, 1997.
17. Банковское дело/ под ред. Колесникова В.И.-М, 1995.
18. Банки и банковские операций/ Под ред. Жукова Е.Ф.- М,1997.
19. Абрамов М.А, Александрова Л.С., Финансы, денежное обращение и кредит- М, Институт Международного права и экономики, 1996.
20. Ачкасов А.Н.''Активные операции коммерческих банков’’ – М, Консалтбанкир, 1999.
21.Бабичева Ю.А. Банковское дело – М Экономика, 1994
және статистика институты,2001.
41.www. halyk bank. Kz.
22.Дробозина Л.А. Финансы. Денежное обращение, Кредит М. ЮНИТИ ‘‘Финансы‘‘ , 2000
23. Колесников В.И, Кроливецкая Л.П.Банковское дело.- М Финансы и статистика, 1999
24.Маркова О.М., Сахарова Л.С, Сидоров В.П Коммерческие банки и их операции- М, ЮНИТИ, Банки и биржи, 2000
25.Носкова И.Я Международные валютно-кредитные отношения.- М, ЮНИТИ ‘ Банки и биржи‘,2000
26.Соколинская Н.Э. Учет и анализ краткосрочных и долгосрочных кредитов – М, Консалтбанкир, 1998
27.Уткин Э.А. Справочник банкира. –М.Экмос, 1998.
28.Эдвин Дж. Долан, Косин Дж. Кэмбелл, Рознари Дж. Кэмбелл.Денги, банковское дело и денежно-кредитная политика / Под общ. ред. Лукашевича-М,1996.
29. Жарковская, Елена Павловна
Банковское дело/ Э.П. Жарковская- 4-е изд., испр. и доп.- М. Омега-Л,2005
30.Банки и банковское дело. Краткий курс. Учеб. Пособие / Под.ред. И.Т. Балабанова С.П. б. Питер,2000.
31.Волынский В.С. Кредит в условиях современного капитализма – М. Финансы и статистика, 1996.
32.Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы/ Алматы. Экономика, 2000.
33.Миловидов В.Д. Современное банковское дело (опыт США)-М.1993
34.Саниев М.С Ақша,Несие,Банктер Оқу құралы – Алматы. Экономика және статистика институты, 2001.
35.Сарчев А.М. Ведущие коммерческие банки в мировой экономике.- М. Финансы и статистика, 1992
36.Кадыров Р. Записки банкира. Алматы.2007ж
37.Калиева Г.Т. Кредитное дело.- Алматы. Қаржы- Қаражат.1997.
38.Закон РК ‘ О банках и банковской деятельности‘ Алматы 31.08.1995.
39.Баишев Б. Ассоциация банков РК ‘‘ Банки хотят подчиняться закону‘‘ Аль Пари –2007ж.№2
40.Саниев М.С. Ақша,Несие,Банктер.Оқу құралы-Алматы:Алматы экономика
2.Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері)-Алматы:Юрист,2006-309бет.
3. Қазақстан-2030.-Алматы:Юрист,2005ж 140бет.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің 30 наурыз 1995жылғы «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жөніндегі»Заңы
5. Қазақстан Республикасы Президентінің 31 тамыз 1995жылғы «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі жөніндегі»заңдық күші бар Жарлығы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
6. 31 желтоқсан 2007 жылғы №327 екінші деңгейлі банктер несиелеу бойынша құжаттамаларды жүргізу ережесі.
7. Қазақстан Республикасының экономикасын қысқа мерзімді несиелеу ережелері,11 ақпан 2007ж.ҚР Ұлттық банкінің басқармасы бекіткен.
8. Қаржылық лизингтің есебі және екінші деңгеилі банктердің қаржылық есептілігінде бейнелеу бойынша ұсыныстар.
9.Банковское дело/ Под ред.О.И. Лаврушина
Издание второе,переработанное и дополненное Москова “Финансы и Статистика”, 2000.
10.Банковское дело Под ред. д-ра экон. наук Г.С.Сейткасымова.-Алматы: Каржы-каражат,2004ж
11.Банки и банковские операций в Россий / Под ред. Лапидуса М.Х.М,1998
12.Макыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары Оқу құралы 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған.-Алматы: ИздатМаркет. 2004ж
13. Банковское дело: стратегическое руководство/ Под ред. Платонова В. Хиггниса М.-М: Консалтбанкир, 1998
14. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и операции.- М:Антидор, 1998.
15.Панова Г.С. Кредитная политика коммерческого банка.- М:ИКЦ ДИС,1997
16. Питер С.Роуз. Банковский менеджмент/ Перевод с английского со 2-го изда.- М. Дело, 1997.
17. Банковское дело/ под ред. Колесникова В.И.-М, 1995.
18. Банки и банковские операций/ Под ред. Жукова Е.Ф.- М,1997.
19. Абрамов М.А, Александрова Л.С., Финансы, денежное обращение и кредит- М, Институт Международного права и экономики, 1996.
20. Ачкасов А.Н.''Активные операции коммерческих банков’’ – М, Консалтбанкир, 1999.
21.Бабичева Ю.А. Банковское дело – М Экономика, 1994
және статистика институты,2001.
41.www. halyk bank. Kz.
22.Дробозина Л.А. Финансы. Денежное обращение, Кредит М. ЮНИТИ ‘‘Финансы‘‘ , 2000
23. Колесников В.И, Кроливецкая Л.П.Банковское дело.- М Финансы и статистика, 1999
24.Маркова О.М., Сахарова Л.С, Сидоров В.П Коммерческие банки и их операции- М, ЮНИТИ, Банки и биржи, 2000
25.Носкова И.Я Международные валютно-кредитные отношения.- М, ЮНИТИ ‘ Банки и биржи‘,2000
26.Соколинская Н.Э. Учет и анализ краткосрочных и долгосрочных кредитов – М, Консалтбанкир, 1998
27.Уткин Э.А. Справочник банкира. –М.Экмос, 1998.
28.Эдвин Дж. Долан, Косин Дж. Кэмбелл, Рознари Дж. Кэмбелл.Денги, банковское дело и денежно-кредитная политика / Под общ. ред. Лукашевича-М,1996.
29. Жарковская, Елена Павловна
Банковское дело/ Э.П. Жарковская- 4-е изд., испр. и доп.- М. Омега-Л,2005
30.Банки и банковское дело. Краткий курс. Учеб. Пособие / Под.ред. И.Т. Балабанова С.П. б. Питер,2000.
31.Волынский В.С. Кредит в условиях современного капитализма – М. Финансы и статистика, 1996.
32.Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы/ Алматы. Экономика, 2000.
33.Миловидов В.Д. Современное банковское дело (опыт США)-М.1993
34.Саниев М.С Ақша,Несие,Банктер Оқу құралы – Алматы. Экономика және статистика институты, 2001.
35.Сарчев А.М. Ведущие коммерческие банки в мировой экономике.- М. Финансы и статистика, 1992
36.Кадыров Р. Записки банкира. Алматы.2007ж
37.Калиева Г.Т. Кредитное дело.- Алматы. Қаржы- Қаражат.1997.
38.Закон РК ‘ О банках и банковской деятельности‘ Алматы 31.08.1995.
39.Баишев Б. Ассоциация банков РК ‘‘ Банки хотят подчиняться закону‘‘ Аль Пари –2007ж.№2
40.Саниев М.С. Ақша,Несие,Банктер.Оқу құралы-Алматы:Алматы экономика
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Жеке тұлғаларды несиелендірудің
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Тұтыну несиесінің
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...13
2 Коммерциялық банктердің жеке тұлғаларды несиелеу
тәжірибесін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .16
2.1 AҚ Темір Банктің жеке тұлғаларды несиелендіру
тәжірибесі ... ... ... 16
2.2 АҚ Темір Банктің халықты несиелеу процесін
бағалау ... ... ... ... ... ... ..38
3 Коммерциялық банктердің жеке тұлғаларды несиелендіруін
жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...51
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..64
Кіріспе
Тұтынушылардың табысы- ұсыныстың бәсекелестілігінің өсуімен
анықталады. Сонымен қатар, банктер түрлі жолдармен потенциалды клиенттерді
тарту мақсатымен, яғни несие бағдарламалардың түрлерін алмастырып, біріншік
салым сомасын төмендету, несие мерзімін ұзартып, пайыздық мөлшерлемелерді
төмендету. Банктер жеке тәуекелдеріне қарамай, өтінішті қарастыру
процедурасы мен клиенттерге жеңілдіктер жасауда. Қазіргі таңда Қазақстан
Республикасының экономикалық ең дамыған саласы- банктік орта. Банктер жыл
сайын несие процесіне көңіл аударуда, мемлекеттің ішкі несие нарығы жоғары
қарқынмен дамуда. Осыған орай, соңғы жылдарда банктің өнімдерін басқару
қаржылық нарықта жетекші орын алды.
Бүгінгі таңда бұл диплом жұмысының тақырыбы өзекті мәселелерінің
бірі болып саналады. Оның өзектілігі, ең біріншіден, мемлекет
экономикасының қарқынды дамуы. Ол өз орнымен банк саласының ролі болып
табылады. Қаржылық басқарудың икемділік жүйесі мен ақша- несие қатынастар,
сонымен қатар банк мекемелерінің тұрақты құрылымының болуы, даму
факторлардың көп болмауын түсіндіреді. “Банктер экономикаға қалай әсер
етеді, қоғам олармен қалай қатынасады, олардан қандай табыс түседі деп
ойлауға болады. Бірақ та тек бір заң тәуелді болады: егер еңбек қандай да
бір эквивалент болса, мекеме онымен жұмыс жасай алса, оны жинаса, сақтаса,
үлестірсе...”Р.Кадыров
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
1. Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық
экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске
асырылады;
2. Халықтық жинақтарын тек оптималды пайдаланылатын несие алушыларға
береді: банк жұйесінің бұл процедурасын дұрыс жүзеге асыру-
инвестициялық процесінің тиімділігін анықтайды.
3. Банк айналымындағы ақша мөлшерін реттейді. Ол Ұлттық Банктің ақша- несие
саясатының сәйкесінше жүзеге асырылады.
Батыстың озық экономикалық әдебиеттерінде бұндай сұрақтрар мүлдем
қарастырылмайды, онда тек тарихи қалыптасқан халықаралық банктердің несие
процедуралардың оптималды стандарттары қарастырылған. Бірақ та
мәліметтердің талдауы бойынша, несие портфелінің қызметі және несие
процедурасы туралы талдау- Қазақстан банктерінің тәжірибесі бойынша
құтқаруға тиістіміз.
Цепная реакция қағидасы бойынша,несиенің негізгі түйіні бұзылса,
банктің рентабелділігінің және жалпы өтімділіктің төмендеуіне соқтырады.
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық
экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске асырылады;
Халықтық жинақтарын тек оптималды пайдаланылатын несие алушыларға
береді: банк жұйесінің бұл процедурасын дұрыс жүзеге асыру- инвестициялық
процесінің тиімділігін анықтайды.
Банк айналымындағы ақша мөлшерін реттейді. Ол Ұлттық Банктің ақша- несие
саясатының сәйкесінше жүзеге асырылады.
Батыстың озық экономикалық әдебиеттерінде бұндай сұрақтрар мүлдем
қарастырылмайды, онда тек тарихи қалыптасқан халықаралық банктердің несие
процедуралардың оптималды стандарттары қарастырылған. Бірақ та
мәліметтердің талдауы бойынша, несие портфелінің қызметі және несие
процедурасы туралы талдау- Қазақстан банктерінің тәжірибесі бойынша
құтқаруға тиістіміз.
Диплом жұмысының мақсаты- банктің жеке тұлғаларды несиелеу процесін
жетілдіру жолдарын анықтап, банк жұмысының нәтижесін жоғарылату. Сонымен
қатар халыққа неғұрылым оңай жолдармен түрлі мақсаттарға несие беру.
Халықты несиелендірудің отандық және шетел тәжірибесін ұйымдастыру, несие
алушының төлем қабілеттілігін бағалау әдістерін зерттеу.
Диплом жобасының зерттеу объектісі- АҚ Темір Банк.
Зерттеу тақырыбы - АҚ Темір Банк-тегі жеке тұлғаларды несиелеу.
Диплом жұмысы үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде банк несиесінің
мәні, құрылымы, қағидалары туралы, яғни банк несиелеудің теориялық
аспектілері. Екінші бөлімде АҚ Темір Банк-тегі жеке тұлғаларды
несиелендіру қызметін талдау, яғни жеке тұлғаларды несиелеу бағдарламалары
қарастырылған. Ал қортындыға келетін болсақ, ҚР екінші денгейдегі
банктердің халықты несиелендірудің жетілдіру жолдары және шетел тәжірибесі
қарастырылға
1 ТАРАУ. Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі
1. Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және түсінігі
Несие қазіргі заманның экономикасының тірегі бола алады.
Мемлекеттің кіші және ірі кәсіпорындары, үкімет және жеке тұлғалар несиемен
қамтамасыз ете алады.
Мемлекетте ірі дамыған сауда экономикасысының өмірі
Несиенің тіршілігі1болып табылады. Несие алу арқылы тауар-материалдық
құндылықтар, жабдықтау, жылжымайтын мүлік
және басқа несие берушілердің алдындағы қарыздарын жабу жүзеге асырылады.
Сондықтанда несие қажеттілігі, алдымен, экономикалық қатынастың бағалық
қозғалысына әсер етеді
Адамзат құрылымында несиенің ашылуы кеменгер жаңалықтар ашылды.
Несиенің арқасында кәсіпорын -қарыз алу шешімін табады, айналымдағы
капиталдың келіспеушілік ағымы - қаржы шаруашылық қызметі болып табылады.
Несие ресурстары өндірістің жаңа бизнесін құрайды. Халық қарыз алу арқылы
тұтынушы ретінде көп жылдық жинақтау қаржы ресурстарын жүзеге асыра алдады.
Несиенің мәнін ашу- бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас жұйенің
элементі ретінде көрсететін, оның мәнді анықтығын білдіретін сапаларын тану
болып табылады.
Қазіргі заман экономикасының әдебиеттерінде несиенің түсінігі
әртүрлі болып келеді. Несиенің негізі- бұл
несиенің ең терең несие түйініндегі байланыс.
Біз білетіндей, несиеде әлеуметтік- экономикалық жақтары бар.
Әлеуметтік-экономикалық негізде несиенің мәні қоғаммен сипатталған.
Қоғамдық-экономикалық формацияға қарамай,несиенің барлық түрлері
тұтынушыларға арналған.
Несие берушінің негізгі мақсаты- несие алушыдан пайда табу. Сол
арқылы табысын көбейтіп қана қоймай, заттың экономикаға зардабын шекпеу,
фактілік салыстыру бойынша
несиеге тиетін қатынасын айқындау.
Несиенің мәнін бірнеше шешімдерден тұрады: жеке қасиет, құрылымның
қатысушылар құрамы және несиенің
негізі.
Сонымен несие дегеніміз:
- несие алушымен борышқор арасындағы қатынас;
- баға қозғалысы;
- орналастыру және қолдану арқылы бастапқы несиенің
қайтарылымы;
- қазіргі таңдағы ақша айналымының болашақтағы ақшаға
өзгеруі және т.б.
Халықты несиелендіру жеке тұлғаларды несиелеу қағидаларымен бірге
жүзеге асырылады. Несиелеу қағидаттары несиенің мәнін және қызметтерін,
сондай- ақ несиелік қатынастарды ұйымдастыру облысындағы объективті
экономикалық заңдардың талаптарын бейнелейді. Несиелеу қағидаты негізінде
несиелік процесс, яғни банктік несиелердің берілуі, пайдаланылуы және
қайтарылуы жүзеге асырылады.
Банктік несие- өнеркәсіп пен халық арасында қатаң қағидаттарға сай
жұзеге асырылады. Несиелік қағидаттар- несие жұйесінің негізгі элементі
болып табылады.
Қазіргі несиелік қатынастардың ұйымдастыру қағидалары екі топқа
бөлінеді:
Бірінші топқа- жалпы экономикалық тәртіптегі қағидалар:
- несиенің мақсаттылығы;
- несиенің дифференциалдылығы.
Екінші топқа- несиенің мәнін бейнелейтін қағидалар;
- несиенің мерзімділігі;
- несиенің қайтарымдылығы;
- несиенің төлемділігі;
- несиенің қамтамасыз етілуі.
Мерзімділік - белгілі экономикалық категория ретіндегі мәніне
негізделген несиенің ерекше бір белгісі. Ол, яғни несие берушінің қарыз
алушыға берілген қаражаты белгілі бір уақыт ішінде келісілген тәртіпке сай
қайтарылуға тиістілігімен қорытындыланады.
Қайтарымдылық - бұл экономикалық категория басқа тауарлы- ақша
қатынастардан айырылатын негіз. Несиенің қайтарымдылығы болмай жүзеге
асырылмайды. Несиенің қайтарымдылығы- ол несиенің мерзімде қайтарылуын ғана
емес, сонымен қатар несие операцияларының сәйкес орындалуы мен мерзімде
төленуі.Несиенің маңызы әртүрлі себептермен байланысты.
Несиелеудің келесі қағидасы - берілетін несиелердің материалдық
жағынан қамтамасыз етілуі. Бұл қағиданың пайда болуы негізінен несиенің
экономикалық категория ретінде шығуымен бірге келеді.
- Несиенің төлемділгі- несие беруші қарыз алушыға берілетін
қаражатты қайтару барысында бастапқы сомадан өсіп қайтарылатындығын
білдіреді. Іс жүзінде ақылық несиені пайдаланғаны үшін төленетін сыйақы
(пайыз) түрінде беріледі.
Қазіргі банктердің несие үшін сыйақы мөлшерлемесін белгілеуде
ескеретін басты факторларына мыналар жатады:
- орталық банктің коммерциялық банктерге беретін несиелері бойынша
белгіленетін сыйақысының базалық мөлшерлемесі;
- банк аралық несие бойынша орташа сыйақы мөлшерлемесі;
- өз клиенттеріне депозиттік шоттар бойынша төлейтін орташа сыйақы
мөлшері;
- банктің несиелік ресурстарының құрылымы тартылған (қаражаттар үлесі
қаншалықты жоғары болса, несие бағасы да қымбат болуға тиіс);
- несиеге деген сұраныс (сұраныс аз болса, несие бағасы да арзан
болады);
- несиенің сұралатын мерзімі мен түрі, банк үшін оның қамтамасыз
етілуіне
байланысты тәуекел дәрежесі;
- еліміздегі ақша айналысының тұрақтылығы.
Несиенің мәні жайында толық мәләметтерді беру
үшін методологиялық қағидаттарға сүйінеміз:
- несиенің әртүрлілігі, оның мәніне әсер етсе де, оның қалпы сақталады.
Мысалы, несие қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді тұтынуға беріліп, ақша және
тауар түрінде қайтарылады.
- несиенің мәні- несиенің жинақталуы. Егер қарыз алушы несиені бірінші
келісімінде қайтармаса, онда оның мәні өзгермейді;
- несиенің мәнін талдау кезінде, оның нақты мінез-құлқын ашу керек.
Несиенің түрлері- бұл белгілі түрдегі экономикалық қатынас
ретінде несиеден келіп шығатын белгілі бір қасиеттерге ие оның бір түрі.
Түрдің формадан айырмашылығы- диалектика категориясы болып табылмайды, ол
несиені ерекше түрдегі экономикалық қатынастар ретінде түсінуді анықтайтын
жіктеудің категориясы болады. Олар коммерциялық банктер арқылы әртүрлі
факторларға қарай жүйеленеді. Ең алдымен халықаралық терминологиялық
негіздегі несиенің түрлеріне сұйенеміз сурет 1:
- ссуда;
- кепілдік;
- аккредитив.
Несиенің негізгі түрлері
(
ССУДА ( КЕПІЛДІЛІК ( АККРЕДИТИВ
Сурет 1. Несиенің негізгі түрлері
Ескерту: Коммерциялык банктер операциялары.Макыш С.Б.ИздатМаркет,Алматы
2004г
Несие борышқордың тобына байланысты болып бөлінеді:
- шаруашылық;
- халық;
- мемлекеттік органдар.
Тағайындау бойынша несиелер:
- өндірістік;
- сауда;
- ауылшаруашылық;
- инвестициялық;
- бюджеттік.
Банктік несие функцияланданған өріс бойынша кәсіпорындарға
мынандай несиелер беріледі:
- негізгі құралдардың қайта өндіруге қатысатын несиелер;
- айналым капиталдардың толтыруында қатысатын қарыздар.
Пайдалану мерзіміне қарай:
- қысқа мерзімді- 1 жылға дейін;
- орта мерзімді- 1 жылдан 3 жылға дейін;
- ұзақ мерзімді- 5 жылдан жоғары.
Көлеміне байланысты несиелер:
- ірі;
- орташа;
- кіші.
Қамтамасыз етілуі бойынша несиелер:
- қамтамасыз етілмеген;
- кепілмен қамтамасыз етілген;
- кепілдендірілген;
- басқа да қамтамасыз етулер.
Міндеттемелерді төлеу немесе жабу әдістері:
- пропорцияналды төлеу(бір қалыпты бөлікпен төлеу);
- прогрессивтік төлеу(төлем сомасының өсуі,алғашқы төлеу кезінде төлем аз
мөлшерде болса,соңынан оның мөлшері кобейе түседі);
- белгіленген мерзімде төлеу.
Пайдалану шарттарына байланысты банктік несиелер:
- бір рет қолданылатын;
- қайта құрылған.
Бір ретке берілетін несие басқа несиелік операциялардан заңды
түрде тәуелсіз болады. Несие белгілі бір мөлшерде болып, белгіленген
уықытында жабылу тиіс.
Несиені жаңарту кезінде, ұзақ мерзімге дейін банк пен
борышқор арасында несиелік сызық пайда болады. Онда жалпы қызмет ету
мерзімі мен несие шегі бар. Осы мерзім кезінде борышқор банкпен ақылдаспай-
ақ, несиемен пайдалану толық құқығы пайда болады.
Қазіргі таңда ҚР-да Орталық банк- Ұлттық банк болғанымен, ҰБ
келесі несие түрлерін ұсынады:
Ұлттық банктің несиелері:
- аукциондық- ҰБ ақша- несие саясатының уақытша құралы болып табылатын және
екінші деңгейдегі банктерге аукциондық негізде, республика банктерінің 1
айдан 3 айға берілетін қысқа мерзімді несиелерге деген қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатындағы берілетін несие;
- ломбардтық- ҰБ мемлекеттік бағалы қағаздарды кепілге ала отырып, жоғары
пайызбен берілетін қысқа мерзімді несиенің мерзімі;
- бюджеттік- ҰБ Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігіне қайтарымдылық
шартымен беретін несиесі.
Ұлттық банк қарыздардың сапалары бойынша олардың келесі
бөлінулерін белгіледі:
- стандартты- қайтарылу мерзімі әлі жетпеген және сапасы күмән туғызбайтын
несие;
- стандартты емес- несиенің қайтарылуы 30 күнге кешіктірілуімен байланысты
тәуекелі аз және бір реттен артық емес ұзартылған несие;
- қанағаттанарлықсыз- ұзартылу мерзімі ұзартылған қарыз шотына жатқызылған
күннен бастап 30 бен 60 күн аралығында және бір реттен артық емес
ұзартылған несие;
- күдікті- қарыздың ұзартылған қарыздар шотына жатқызылған күннен бастап
ұзартылу мерзімі 60 күннен 90 күнгедейінгі несие;
- шығынды- ұзартылу мерзімі 90 күннен артық несие.
Екінші деңгейдегі банктердің несиелері:
- өз айналым қаражаттарының жеткіліксіздігін уақытша толықтыруға;
- күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
- импорттық бойынша контрактілерді төлеу үшін берілетін импорт;
- ипотекалық;
- несиелік желі негізінде- қарыз алушының бірінші талап етуі бойынша және
белгілі бір кезің бойында келісілген лимит шегінде оған несие біру туралы
багнктің заңдық рәсімделген міндеттемесі;
- консорциялық- несиелік, кепілдік немесе басқада банктік операцияларды
бірігіп жүзеге асыру үшін қандайда бір ірі банктің қамқорлығымен уақытша
бірлескен екі немесе одан да көп банктер беретін несие, бұл кезде бір
банктің мүмкіншілігі қандайда бір сабептерге байланысты бұл функцияларды
дербес жүргізуге жетпеуі мүмкін;
- тұтыну мақсаттарына;
- банк аралық.
Несиенің маңызы кейбір мәлеметтерге сүйенсек,оның табиғатына емес, ал оның
шығуына байланысты. Мысалы, мазмұны арқылы несиенің сыртқы құрылысына
әсерін тигізетіндей, оның ішкі құрылысына әсер етіп, экономика мазмұнының
ішкі құрылымдық категориясын білдіреді.
Несиенің құрылымы- бұл несиедегі өзгермейтін бөлік. Бұндай
элементтер ең алдымен,несиелік қатынастардың субъектісі болып табылады.
Несие алушы болып, заңды және қоғамның құқықтық мүшесі- жеке тұлға.
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған несиелік қатынастар
танымының сатысы ретінде көрінеді. Құрылымдық тұрғысынан алғанда несие
зерттеу объектісі ретінде, бәрінен бұрын оның субъектілері болып табылатын
элементтерден тұрады. Несиелік мәміледе қатынас субъектілері қарыз беруші
және қарыз алушы болады. Өз қаржысын қарыз алушының қарауына беру немесе
үшінші тұлғаның сұрауы бойынша белгілі бір мерзімге берілетін қарыз
формасы.
Қарыз алушының уақытша босатылған ресурстарының
мобилизациясы- өндіруші мінездемені білдіреді.
Кредитор- бұл несиенің, бір жағынан, алынған қорды
пайдалану және белгіленген мерзімде қайтару, немесе басқа
да жағдайларда мәлімдеуші немесе кепіл беруші болатын тұлға. Бірақ бұл
жағдайда несие алушының қатысы жоқ.Ал борышқорсыз несие алынбайды. Борышқор
тек қана несиені алып қоймай,алған несиені белгілі мерзімде пайдалануға,
содан соң барлық қарыздарын жабуға тиісті болады.
Қарыз беру үшін кредитордың қарамағында белгілі бір қаражаттар
болуы керек. Оның көздері өз қорлары, ресурстары өз кезегінде қайтарымдылық
негізінде ұдайы өндіріс процесінің басқа субъектілерінен алынған ресурстар
бола алады. Несие қызметі кезінде борышқор негізгі орын алады.
Қарыз алушы- несиелік қатынастың, несиені алушы және алған қарызды
қайтаруға міндетті жағы болып келеді. Борышқор және қарыз алушы- бір-
біріне жақын. Борыш- міндетті жалпы сипаттайтын анағұрлым кең түсінік.
Несиелік мәмілеге сәйкес борышқор туралы емес, қарыз алушы туралы айту
керек.
Несие беруші мен борышқор несие алу кезінде орындарымен алмасуға
болады. Бір ғана тұлға несие беруші
ретінде жеке борышқор бола алады. Сондықтан несие кезіндегі қозғалыс
материалдық айналымға түседі. Несиенің қайтарылу бағасын борышқор тек несие
берушіге қайтарады.
Табиғат- бұл жеке қасиет. Несиенің табиғаты- бұл несиелік қатынастардың
жеке формасы.
Сондай- ақ, несиелік қатынастар құрылымының элементі, яғни
кредитордан қарыз алушыға берілетін және қарыз алушыдан кредиторға қарай
кері қозғалатын объекті болып табылады. Беру объектісіне қарыздық құн
жатады. Ол құнның ерекше бөлігі ретінде болады.
Несиенің қызметіне талдау жасай отырып, несие қызметі бір- бірімен
тығыз байланыста және келісушілікте болғанын көре аламыз. Несиенің мәнін
оның қозғалысының заңдылықтармен толығырақ ашылады.
Несиенің мәнінің қозғалыс заңдылықтарына бағынады. Сызба бойынша:
несиені орналастыру (НО)- несие алушының несиені алуы (НА)- несиені
пайдалану (НП)- ресурстарды босату (РБ)- уақытша алынған құнның қайтарылуы
(ҚҚ) немесе міндеттемелерді пайдалану- несие формасында орналастырылған
қаражаттарды кредитордың алуы (ҚА) немесе 3- ші жақ алдындағы
міндеттемелерді алып тастау сурет 2.
Несиенің қозғалыс заңдылықтары
(
Несиені орналастыру
(
Несиені алу
(
Несиені пайдалану
(
Ресурстарды босату
(
Құнның уақытылы
пайдаланылғаны үшін қайтарым
(
Несие алушының қаражаттарын алу
Сурет 2. Несиенің қозғалыс заңдылықтары
Ескерту: автормен құрастырылды
Несиенің құрылымы- бұл несиедегі өзгермейтін бөлік. Бұндай
элементтер ең алдымен,несиелік қатынастардың субъектісі болып табылады.
Несие алушы болып, заңды және қоғамның құқықтық мүшесі- жеке тұлға.
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған несиелік қатынастар
танымының сатысы ретінде көрінеді. Құрылымдық тұрғысынан алғанда несие
зерттеу объектісі ретінде, бәрінен бұрын оның субъектілері болып табылатын
элементтерден тұрады. Несиелік мәміледе қатынас субъектілері қарыз беруші
және қарыз алушы болады. Өз қаржысын қарыз алушының қарауына беру немесе
үшінші тұлғаның сұрауы бойынша белгілі бір мерзімге берілетін қарыз
формасы.
Несиені орналастыру (НО) оның қозғалысындағы ең негізгі мезгілі болып
табылады. Несие беруші өз ресурстарын сенімді және рационалды орналасқанына
сенімді болу керек. Банктер кредитор ретінде аяқтаушы кезеңнің талаптарына
сәйкес береді- қарыздың қайтарылуы, яғни оның пайдаланылуы. Қарыз алушының
несиені алуы (НА) қарызға берілген құнның белгілі бір уықытқа ұсынылғанын
білдіреді. Несиені пайдалану процесінде (НП) берілу объектісі ретінде оның
тұтыну құны өткізіледі. Ресурстардың босауы (РБ) қарыз алушының шаруашылық
процесінде құнның шеңбер айналымы актінің аяқталуымен сипатталады.
Сондықтан несие қозғалысының бұл кезеңі оның шеңбер айналымының келесі жаңа
фазасына өтуі үшін материалдық алғышарт болып табылады. Несиенің қайтарылуы
(НҚ) уақытша алынған құнның қарыз алушыдан кредиторға өткенін білдіреді.
Несие қозғалысының соңғы сатысы- уақытша пайдалануға берілген (ҚА) құнды
кредитордың алу актісі болады.
Банктер несие беру ретінде несие беру кезінде нақты бір
себептерге байланысты несиенің қайтарылуын ойластырады. Несие алу кезінде
борышқор оның сомасына немесе қайтарылу уақытын белгілейді. Несиені
пайдалану процессі кезінде, тұтынушының құны оның алмасу объектсі болып
саналады.
1.2 Жеке тұлғаларды несиелендірудің жіктелуі
Тұтыну несиесінің қарыз алушыларын анықтау, банктің тәжірибесін
дамуын көрсетеді. Тұтыну несиенің негізгі қарыз алушысы мыналар болып
табылады:
Несиенің мақсаттылық бағытына қарай (пайдалану бағытына қарай
немесе несиелендіру объектісіне қарай). Олар:
а) мақсаттылық- жылжымайтын мүлікті сатып алу несесе ипотекалық, оқуға,
ұзақ мерзімге тауарларды сатып алу және т.б.
б) мақсаттылық емес- овердрафт, шұғыл несиесі.
Несиелік шарттың субъектілері бойынша:
а) кредитордың түріне қарай- банктік тұтыну несиелері, сауда ұйымдармен
халыққа беретін несиелері, банктік емес мекемелерімен берілетін тұтыну
несиелері (ломбардтар, несиелік кооперативтер, зейнетақы қорлар);
б) несие алушыға қарап- барлық халыққа, әлеуметтік топтарға байланысты;
табыс көлеміне қарап; VІP клиенттерге;студенттерге, жаңа отау құрған
отбасыларға және т.б.
Қарыздың несиелік мерзіміне қарай:
а) қысқа мерзімді- 1 күннен 1 жылға дейін;
б) орта мерзімді- 1 жылдан 3 жылға дейін:
в) ұзақ мерзімді- 3-5 жылдан жоғары.
Қазіргі таңда ҚР- да жалпы экономикалық тұрақсыздықтың мерзім
бойынша тұтыну несиесін бөлу шартты мінезді бейнелейді. Банк мынадай
несиелерді ұсынады:
- қысқа мерзімді- 1 жылға дейін;
- ұзақ мерзімді- 1 жылдан жоғары.
Қамсыздандыруға байланысты несиелер:
а) қамтамасыз етілмеген- бланкттік;
б) қамтамасыздандырылған- кепілділігімен, гарантпен, сақтандырумен.
Кепілділікке түрлі активтер,тауарлы- материалды құндылықтар,
бағалы қағаздар, жылжымайтын мүлік.Оның негізгі талабы- нақтылық.
Несиені өтеу әдісіне қарай:
- біруақытта өтеу;
- төлемді бөліп өтеу (рассрочка).
Несиенің пайызын алу әдісі бойынша:
- несиені берген кездегі пайызды ұстап қалу;
- несиені өтеу барысындағы несие пайызын төлеу;
- несиені пайдалану мерзімі бойынша пайызды бір қалыпты салыммен төлеу
(квартал сайын,жарты жылда бір рет, арнайы графикпен). Сонымен қатар
аннуитетті төлеммен өтеу түсінігі бар, яғни несиені пайдаланғаны үшін
қарызды пайызбен өтеу.
Несиені беру әдісіне қарай:
- біртекті;
- қайта құрылған.
Несие тура және жанама бойынша бөлінуі. Коммерциялық банктер
тұтыну несиесін сұраған қарыз алушыға береді (тура) немесе бөлшек саудада
тұтынушылардың міндеттемелерін алады. Коммерциялық банктер міндеттемелерді
автокөлікті, жиһазды, холодильникті, кір жуғыш және т.б диллерлерден сатып
алады. Мұндай міндеттемелер құжаттар диллерлік қаржылық келісімдермен
жүзеге асырылады.
Коммерциялық банктер тұтыну несиесін сұраған қарыз алушыға
береді немесе бөлшек саудада тұтынушылардың міндеттемелерін алады.
Коммерциялық банктер міндеттемелерді автокөлікті, жиһазды, холодильникті,
кір жуғыш және т.б диллерлерден сатып алады. Мұндай міндеттемелер құжаттар
диллерлік қаржылық келісімдермен жүзеге асырылады. Жанама тұтыну
несиесі операциондық шығындарды жүзеге асырмай- ақ, немие портфелінің
көлемін банк өкілділігі жоғарлатады. Диллерлік қаржылық келісімдерді
коммерциялық банктерден сатып алу арзанырақ түседі, тұтыну несиесіне
қарағанда.
Несиелендірудің схемасы.
- стандартты
- кепілдендірілген
- саудалық
- сақтандыру.
Берілген градация тұтыну қызметінің категориясына және несиелік
тәуекелі бойынша банк партнерларының құрылымына байланысты жүзеге
асырылады. Коммерциялық банктер тұтынушыларды 4 категорияға бөледі:
А категориясы- банктің клиенттері, банктің жұмысшылары. Бекітілген тізім
бойынша жалақы жобасының қатысушылары;
АА категориясы- банкте мерзімді салымдары бар клиенттер;
В категориясы- банкте шоттары бар жеке тұлғалар; бекітілген компаниялардың
тізім бойынша, ірі қаржылық компаниялардағы жалақыны тұрақты алып отырған
жұмысшылар;
ВВ категориясы- банкте шоттары жоқ жек тұлғалар; жалақыны тұрақты алып
отырған жұмысшылар; заңды білімі жоқ кәсіпкерлер;
А категориясы
- жалақының тұрақты болуы;
- компаниямен келісімде болған келісімнің қорытындысы- несие алушының жұмыс
берушісі;
- кепілге қойылған несие объектінің келісімін рәсімдеу;
- несиені 1 жылға алғанда салым 20% көлемінде.
АА категориясы
- банк салымы несие сомасынан төмен болмауы тиіс;
- кепілге қойылған салымды келісімін рәсімдеу;
- кепілге қойылған несие объектінің келісімін рәсімдеу,төлеу қызметінен
басқа, салым 30% көлемінде болуы тиіс, пайыз мөлшерлемесін қосқанда;
- клиенттің сомаға деген бағасы, салым сомасының жоғары боуы, оны В және ВВ
категориясына жатқызу жолымен.
В категориясы
- кепілге қойылған жылжымайтын мүлік немесе автокөлік келісімін рәсімдеу;
- міндетті алдын- ала төлем, 30% көлемінде.
ВВ категориясы
- кепіл келісімін рәсімдеу;
- міндетті алдын- ала төлем, 40% көлемінде.
1.3 Тұтыну несиесінің формалары
Түгелінен қолайлы несиенің мәні ретінде, несие беруші мен алыс-
беріс кезінде борышқордың бағасын бастапқы қайтарылымының болуы- ол
қоғамдық тұтынушының мәселесі болып табылады.
Несие экономикалық категория ретінде формаларға бөлінеді. Форма
әр уақытта қандай да бір объектілерге тән тұрақты, қажетті байланыстардың
жиынтығын білдіреді.
Несиенің негізгі формалары болып- коммерциялық және банктік,
тұтыну, мемлекеттік, халықаралық, үкіметаралық, фирмалық және т.б.
табылады.
Коммерциялық несие- жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары
немесе көрсетілген қызметі үшін төлемді кейінге қалдыру. Несиенің осы
формасының объектісі ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық
несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіпті капиталмен біріккен,
ал оның мақсаты- тауарларды өткізуді жылдамдату.
Банктік несие- банктердің арнайы несие- қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несие. Банктік несие
коммерциялық несиенің шектеулерін жояды. Бос ақшалай капиталдар кез келген
өндіріс саласына беріледі және банктік несие арқылы кез келген бағытта
қозғала алады.
Тұтыну несиесі- тұрғындарға тұьыну тауарларын сатып алу және
тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерциялық (бөлшек сауда орындары арқылы
төлемді кейінге қалдыра отырып, тауарды сатып алу) және банктік тұтыну
(мақсатына қарыздар) формада берілетін несие.
Ипотекалық несие- жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үйді және
өндірістік ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.
Мемлекеттік несие- азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз
алушы немесе кредитор ретінде мемлекет және жергілікті билік органдары
болатын несиелік қатынастар жиынтығы.
Халықаралық несие- валюталық және тауарлық ресурстарды
қайтарымдылық және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты
халықаралық экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс
формасы.
Овердравт несиесі- клиенттің шотынан қаражатты шегеру, дебеттік
қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.
Овернайт несиесі- өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге берілетін
банкаралық несиенің түрі.
Онкольдық несие- кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа
мерзімді несие.
Лизингтік несие- құрал- жабдықтарды жалға алумен байланысты
берілетін несие.
Рамбурстық несие- шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай фабрикат
пен дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде пайдаланылатын несие.
Сенім несиесі- банктің сеніміне кірген, төлем қабілеті жоғары
клиенттерге берілетін несие.
Маусымдық несие- жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен түсімді алу
мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға арналған несие.
Консорциалдық несие- ірі жобаларды несиелеу мақсатында банктердің
өзара қосылып беретін несиелер.
Коммерциялық несие- жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары
немесе көрсетілген қызметі үшін төлемді кейінге қалдыру. Несиенің осы
формасының объектісі ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық
несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіпті капиталмен біріккен,
ал оның мақсаты- тауарларды өткізуді жылдамдату.
Банктік несие- банктердің арнайы несие- қаржылық мекемелерінің қарыз
алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несие. Банктік несие коммерциялық
несиенің шектеулерін жояды. Бос ақшалай капиталдар кез келген өндіріс
саласына беріледі және банктік несие арқылы кез келген бағытта қозғала
алады.
Тұтыну несиесі- тұрғындарға тұьыну тауарларын сатып алу және
тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерциялық (бөлшек сауда орындары арқылы
төлемді кейінге қалдыра отырып, тауарды сатып алу) және банктік тұтыну
(мақсатына қарыздар) формада берілетін несие.
Ипотекалық несие- жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үйді және
өндірістік ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.
Мемлекеттік несие- азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз
алушы немесе кредитор ретінде мемлекет және жергілікті билік органдары
болатын несиелік қатынастар жиынтығы.
Халықаралық несие- валюталық және тауарлық ресурстарды
қайтарымдылық және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты
халықаралық экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс
формасы.
Овердравт несиесі- клиенттің шотынан қаражатты шегеру, дебеттік
қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.
Овернайт несиесі- өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге берілетін
банкаралық несиенің түрі.
Онкольдық несие- кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа
мерзімді несие.
Лизингтік несие- құрал- жабдықтарды жалға алумен байланысты
берілетін несие.
Рамбурстық несие- шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай фабрикат
пен дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде пайдаланылатын несие.
2 Коммерциялық банктердің жеке тұлғаларды несиелеу тәжірибесін талдау
2.1 AҚ Темір Банктің жеке тұлғаларды несиелендіру тәжірибесі
Несие сұранысы- қарыз беру туралы жазылған жеке тұлғаның жазбаша
өтініші.
Коммерциялық жылжымайтын мүлік- пайдалануға берілген өнеркәсіптік
немесе коммерциялық бағыттағы жылжымайтын объект.
Бөлшекткп беретін несиенің Несиелік комитеті- бұл Банк филиалы,
қарыз беруге құзыреті толық бар және шешім қабылдай алатын орган.
Несиелік қабілет - уақытында қайтарылатын ақшаның мүмкіндіні.
Несиелік пакет - қарыз алу үшін жазылған несие сұранысы, бұл несие
комитетінің атына жазылған ақпараттың құжаттар жиынтығы.
Несиелік шектеу - бұл несие көлемі, банк арқылы беріледі. Карточка
есебінде ақша қаражатын алдын- ала алу дегенді білдіреді. Ол келісім шарт
негізінде жасалынады.
Несие беруші маман- Банк филиалындағы бөлімшеледегі несие
рәсімдейтін қызметкер.
Банк филиалының несиелік бөлімшелері- бұл құрылым, Банк филиалының
облыстық, аумақтық, ведомствалық бөлімшесі, ережеге сәйкес- аудандықфилиал,
бөлім, сектор, ЦПК- орталық тұтыну несиесі.
Банк бөлімшелерін басқарушы- бұл несие беру комитеті.
Несиелеудің шектеулері- Банк органдары шек қоятын құрылым, бұл бір
адамға берілетін шек ; сонымен қатар қарызды мерзімінде қайтарылатын шек;
валюта түріндегі шек; салалық шек; тұтыну шегі болып бөлінеді.
Коммерциялық емес жылжымайтын мүлік- кәсіпкерлік бағыт үшін
пайдалануға берілген жылжымайтын объект.
Төлеу қабілеттілігі бар тұлға- жеке тұлғаның уақытылы төлем және
толық көлемде орындап тұратын ақша міндетін айтамыз.
Тұтыну жәшігікорзинасы- бағамен тіркелетін саудадағы тауар түрі.
Несие бағдарламасы- жеке тұлға үшін берілетін қарыз ақшаның
бағдарламасының берілуі.
ЕКБ РКО- есеп- кассалық бөлім,Банк филиалының аумақтық ерекше
бөлімшесі. ҚР Ұлттық Банкінің келісімі негізінде пайда болған заңды тұлға
емес, филиал статусына ие болмаған, бірақ ҚР- дағы банк операцияларын
орындай алатын бөлімше
Бөлшек несиесі- жеке тұлғаларға берілетін кәсіпкерлік маңызға емес
қарыз түрі.
- Өте қажетті жағдайда керек несиенің бағдарламасы;
- Халыққа қажетті тауарлармен қамтамасыз етудің
несиелік бағдарлама;
- Халықтық атты бөлшектеу несиесінің бағдарламасы;
- Автокөлікпен қамтамасыз ету бағдарламасы;
- Қолдануға берілген коммерциялық емес;
жылжымайтын мүлікті қамтамасыз етудің
бағдарламасы;
- Банк салымын кепілдікке қоюды несиелік
бағдарламасы;
- Салынып жатқан коммерциялық емес жылжымайтын;
мүлікті несиелеудің бағдарламасы;
- Несиелеу сұранысын есепке алу журналы;
- Жеке кәсіпкердің андеррайтингтік әдістемесі;
- Банк қарыз беру мүмкіндігі туралы резюме;
- Қарызға беретін қаражатты есептеу аудару үшін
ашылатын несиелік шот;
- Ұзақ мерзімге берілген карточкалық есептен қажетті
мөлшерді есептеп алу;
- Қойылған мүліктің, яғни кепілдік берушінің
қайтаратын затының құқықтық құжаттарының тізімі;
- Несиелік өтініш;
- Несие алушының сауалдамасы, анкета;
- Қарыз алушының рейтингі;
- Аумақтық филиалының тәуекел- менеджерінің;
қорытындысы;
- Бухгалтерлік проводкалардың тізімі.
Негізгі түсініктемелер мен терминология
Андеррайтинг- алынған қарызды бағалау, бұл термин қарыз алған адамның
төлеу қабілетін және несиені алып жұру қабілетіне қорытынды жасап,
тексереді.
Банк- АҚ Темір Банк
Жақын туыстар - бұл арасында жақын байланыс бар, бір- біріне көрсете
алатын адамдар, яғни әке- шешесі, балалар, т.б.
Филиалдың бухгалтериясы- Банк филиалының құрылымдық бөлімшесі.
Филиалдың бухгалтері- филиал бухгалтериясының қызметкері, қарыз беру
және оны жабуды қадағалап отыратын тұлға.
Сыйақы- алынған қарыз ақшаның үстінен берілетін пайыз, бұл алынған
ақшаның жылдық көлемі.
ВРС- ішкі есеп жұйесі, клиенттің есеп шотындағы ақшаны есептеу
операциясы.
Кепілдік - заңды және жеке тұлғаның несие алушы алдындағы
міндеттемесі, алынған қарыз ақшаны өтей алмаған жағдайда барлығын немесе
бір бөлігін төлеуге міндеттеме ал
Кепілдемеші- кепілдік беретін заңды және жеке тұлға, кепілдеме
беретін тұлға төлей алмағанда, төлеген ақшасын кейін қайтаруға талап етуге
құқы бар адам.
Қарыз алу - бұл ақша. Банк арқылы жеке тұлғаларға бір мақсат үшін
берілген , қайтарылатын құн, бұны тез қайтаруға болады.
Қарыз беруші- жеке тұлға, қарыз алушығ несиелік сұраныс беретін адам.
Кепілдеме беруші- қарызға қаражат алу үшін, оны қайтару үшін
кепілділікке жеке басындағы жылжымайтын немесе жылжитын мүлікті қоюшы.
Кепілдікті ұстаушы- Банк филиалы.
Шектеуден тыс несиелік өтініш- бұл несиелік сұраныс, шек
көлеміндегіден жоғары бір қарыз алушы үшін берілетін қаражат.
Нормативтен жоғары несие беру сұранысы- бұл қарыз алу үшін жазылған
сұраныс, бірақ оны беру шарты немесе нағыз Ережеге сәйкес келмейді.
Заң қызметіндегі маман- Банк филиалындағы заң қызметіндегі жұмысшы.
Қарау мерзімі- несие алу үшін жазылған сұраныстың, сол күннен бастап
шешім қабылданған күнге дейінгі күндер саны.
Қарыз алған адамға кепілдік беруші- әйелі- күйеуі,
жақын туыстар.
Қауыпсіздік қызметі- Банк филиал бөлімшесінің құрылымы, яғни
экономикалық, ішкі және ақпараттық қауыпсіздікті қамтамасыз етуге бақылау
жасайтын орган, ұйым.
Сақтандыру компаниясы- мемлекеттік лицензиясы бар өкілетті, заң
жүзінде және келісім шарт бойынша жұмыс істейтін, Банк анықтайтын
сақтандыру ұйымы.
Сақтандыру сыйақысы- сақтанушы сақтандыру ұйымына ақшалай төлейтін
сомма.
Еңбекақы жобасының қатысушысы – Банк жанынан ашылған карточкалық
есептен уақытылы алатын еңбекақысы бар жеке тұлға.
Банктік есепті бағамы- бухгалтерлік есеп операциялары мақсатында ҚР-
ның Халық банкі бекітетін
бағам.
Өкілетті орган- үнемі жұмыс істейтін Банктің алқалық ұйым.
Өкілетті тұлға - Банк филиалының лауазымдық тұлғасы, яғни шешім
шығарып, үнемі жұмыс барысын жүргізетін тұлға.
Филиал- Басты Банктен тыс орналасқан, заңды тұлға емес Банк
бөлімшесі, Банк атынан банктік операциялар жүргізетін өкілетті шегі бар
бөлімше.
Қаржы бақылаушы - РКО жұмысшысы, облыстық, аумақтық, аудандық Банк
филиалы.
Заңды қызмет - Банк филиалының құрылымдық бөлімшесі,құжатқа заңдық
сараптама жасауға, жауапты және қарыз алушыға мүмкіндік жасайтын бөлімше.
АҚ Темір Банк-тегі жеке тұлғаларға қарыз беру үшін мынындай ереже
ұсынады. Ереже ҚР- ның заңына сәйкес жасалған және Банктің ішкі
жағдайындағы ережелерге де сәйкестендірілген. Осы ереже бөлшектеп несие
берудің процедурасы мен жағдайын қадағалап отырады.
Осы ереже келесі бағыттар бойынша несие беруді көздейді:
-коммерциялық емес сипаттағы қозғалмайтын мүліктерді сатып алу және салуға;
-тұтынушылық мақсатта:
а) автокөлікті сатып алу үшін;
ә) ұзақ уақыт тұтынатын тауарларды сатып алду үшін;
б) кезек күттірмейтін сұраныстарды өтеуге (оқу, емделу, демалыс, туризм,
мүлікті жөндеу, халықтық тұтыну тауарларын сатып алу, мерей тойларды өткізу
және басқа да шаралар);
Жоғарыда аталған несиелерді берудің нақты шарттары Осы ереженің
қосымшасында жекелей несиелеудің сәйкес бағдарламасында анықталған.
Осы Ережеге сай несиелер Қазақстан Республикасының 21 жасқа
толған, тұрақты жалақысы бар (соңғы 6 ай ішінде тұрақты жұмыс істеген)
несиеге берілген соманы және қосымша ақыны төлеуге мүмкіндігі бар кез-
келген азаматына беріледі.
Осы Ережеге сай қарыздарды беру несиені қайтару кезеңінде жасы
65-тен аспаған заңды тұлғаларға беріледі.
Несие беру кезеңінде жасы 60-қа толғанжәне одан да кәрілерге несие берудің
басты көрсеткіші – қарызалуға қатысушы ретінде қатысуы алынады. Қарыз алушы
ретінде бір не бірнеше адам шығатын болған жағдайда осындай жобаға жасына
қарамай заңды тұлғалар қатыстырылмайды.
Банк филиалына Банктің басқа да ссудалық қарызы бар туралы
деректер келіп түсетін болса жәненемесе басқа да банктерге қарызы бар
туралы дерек келіп түссе сұраныс жасаушының несиелік тапсырысы
қарастырылмайды.
Ағымдағы қарызы бар бола тұра, екінші несие алуға сұраныс
білдірген жағдайда Банктің жекеле несие беру бойынша несиелік комитеті
шешім шығарады.
Жылжымайтын мүлікті не автокөлікті жақын туысынан және немесе
күйеуі не әйелінен алған уақытта жекеле несие бойынша банктің несиелік
комитеті шешім шығарады.
Жекелей несиелеудің бағдарламасы бойынша базалық сыйақы ставкасы
Банктің өкілетті ұйымының шешімімімен тағайындалады. Несиелік қарызды
қолданғаны үшін сыйақы ставкасы жекелеген несие бойынша сәйкес несие
комитетінің шешімімен бекітіледі.
Банкінің сәйкес талаптарын программалық қалматамасыз ететін
филиалдар несиелік сұраныстарды қабылдауды жүзеге асыра алады және
несиелеудің белгіленген лимиті негізінде шешім шығара алады, алайда
қарыздарды беруге еш құқықтары жоқ.
Жеке несиелеудің бағдарламасын жүзеге асыру барысындағы
Банкінің аудандық филиалдарының өкілетілігі аудандық филиалдардың
рейтінгісі негізінде анықталады, ай сайын жекелеген несие бойынша Банктің
несиелік комитетінің шешімімен бекітіледі.
Несие бойынша қарыздарды есептеу және сыйақының төлену тәртібі
несие бойынша қарыздарды есепке алудың Банк сәйкес тәртібіне сай жүзеге
асырылады.
Жекелей несиелеу кезеңдері
- потенциалды несие алушымен алдын-ала зерттеу, кеңес жүргізу, құжаттарын
қабылдау.
Сұраныс білдіргенде несие маманы:
- несие не мақсатқа керектігін, мерзімін және несие сомасын сұрастырады;
- несие берудің шарттары мен тәртібін түсіндіреді, Банкінің несие алушыға
қойылатын талаптарымен және несие алу үшін керекті құжаттармен таныстырады;
- потенциалды несие алушымен алдын-ала әңгіме-кеңес жүргізеді, зерттейді.
Потенциалды несие алушының алдын-ала зерттелуі кірістері мен табыстары
және шығындару туралы алғашқы жазбаша не ауызша ақпараты негізінде
жасалады, несие алушының потенциалдық мүмкіндіктерін анықтау үшін
жүргізіледі. Ол кезде алғашқы ақпарат ресми құжаттармен расталуы да мүмкін.
Потенциалды сұраныс берушіге алдын-ала зерттеу жүргізу үшін несиелеу
бөлімінің маманы Банкінің жалақы жобасының мүшесі ме екендігін анықтап
алады, сұраныс
білдірушіден жалақысының көлемі туралы, жұбайы не зайыбының жалақысы туралы
құжаттық растаушыны беруін өтінеді, сұраныс берушінің ұсынып отырған
мүлкінің кепілдікке берілуін қарастырады. Потенциалды сұраныс берушінің
жалақысыны тексеру нәтижесі жақсы болғанда несие маманы осы Ереженің
тарауында құжаттарды сұратады.Сұраныс білдірушіден керекті құжаттарды
алғаннан соң, несие маманы:
- екі данада сұраныс білдірушіден алынған құжаттардың тізімін жасайды да,
бір данасын сұраныс білдірушіге ұсынады;
- қабылданған құжаттардың дұрыстығы мен толықтығын тексереді. Егер
тапсырылған құжаттардың түпнұсқа екендігіне қатысты не басқа да себептермен
анықталған кемшіліктер табылатын болса, несие маманы сұраныс білдірушіге
несие беру бойынша сұрақтың қарастырылмайтындығы туралы айтады да бас
тартады.
Несиелік сұранысты несиелік сұраныс журналына тіркейді. Сұраныста тіркеу
мерзімі мен тіркеу номірі жазылады:
- банкпен ерекше жағдайда тұрған тұлғалардың тізімімен сұраныс
білдіргеннің бар-жоғын тексереді.
Потенциалды несие алушының андеррайтингі.
Несиелік сұранысты тіркеген соң, несие маманы Осы ережеде
қарастырылған Андеррайтинг әдістемесіне сай потенциалды несие алушыға
андеррайтинг жүргізеді. Егер несие алушы жеке кәсіпкер болса, потенциалды
сұраныс білдірушінің андеррайтингі Осы ереженің қосымшасында
көрсетілгендей жеке кәсіпкердің Андеррайтинг әдістемесіне сай жүргізіледі.
Өткізілгені тұрған андерайтинг шеңберінде потенциалды несие
алушының несиені төлеуге кепілдік беретін міндеттемелерін де бағаланады.
Егер қамтамасыз еті мақсатымен келесідей түрлер берілсе:
- жылжымайтын не жылжитын мүліктер заңды тұлғаның кепілдіктері заттың
кепілдіктермен жұмыс жүргізу регламентіне сай Банкте бар талаптарға сай
кепілдік заты бағаланаады.
- бір не бірнеше заңды тұлғалардың кепілдігі ереженің тарауында анықталған
тәртіп бойынша жүзеге асырылады.
- потенциалды несие алушыға андеррайтинг жүргізумен қатар несие маманы
сұраныс білдірушен түскен құжаттарды заңгерлік қызмет сарапшыларына,
қауіпсіздік қызметіне бағыттайды да, несие беру мүмкіндігі туралы резюме
құрастырады. Несие маманы құрастырған резюменің міндетті түрде тіркеу
нөмірі болуы шарт. Резюменің тіркеу нөміріне сай несие сұранысының сәйкес
тіркеу нөмірі сәйкес келеді.
Потенциалды сұраныс берушінің міндеттемелерін орындау үшін несиені
өтеу барысында бір не бірнеше заңды тұлға, сонымен қатар, сұраныс берушіден
алынған Банк өкілетті ұйымымен келісілген басқа да жағдайларында жоғарыда
аты аталған банкінің филиалдарының қызметі жүргізілмейді. Сол кезде несие
маманы немесе жоба бойынша шешім шығаратын филиалдың өкілетті тұлғасы несие
алушы мен кепілдік берушіберушілердің құқықтық статусын тексереді (жеке
басын куәландыратын сәйкес құжаттардың болуын, осы құжаттаың қолданылу
мерзімін, азаматтығын, несие алушының, кепілдік берушіберушілердің
жасынның Осы ереженің талаптарына сәйкестігін, салық ұйымдарынан керекті
салықтқлеушінің тіркеу нөмірі барын растайтын құжаттар және т.т.).
Қабылданып болған соң, үш жұмыс күні ішінде заң қызметкері несиелік
қамтамасыз ету бойынша сараптауға ұсынылған құжаттардың толық пакеті және
қызметтік хат бойынша алдын-ала сараптама жүргізеді де несие маманына заңды
қорытынды шығарады (басқарма қаулысымен бекітілген құрастырылған
қорытындыға сай типтік формамен).
Заң қызметкері алдын-ала берген барлық кемшіліктер мен
ұсынылған ескертпелер жойылған соң, жаңа заңды ұсыныстар жасалмайды, ал
алдағы дайындалған қорытындыға ескертпелер жойылды деген белгі қояды,
сараптамаға ұсынылған құжаттардағы қолдардың дұрыстығын растайды.
Кепілдік затының кепілдік құны бекітілгенінен шыға тұра потенциалды
несие алушының өзіндік қаржыларының қатысу мөлшері, сонымен қатар
потенциалды несие алушының андеррайтинг нәтижесіне сай несие маманы жоба
бойынша резюмеде беруге ұсынылған кепілдік құны сомасын көрсетеді.
Андеррейтинг біткен соң және Банк қызығушылық білдіретін
қызметтерінің қорытындыларынан соң құжаттардың ресімделген пакетін несие
маманы филиалдың қауіп-менеджеріне сараптамаға бағыттайды.
Несиені жабу үшін кепілдікке бір не бірнеше заңды тұлғаны, не
Банктің өкілетті ұйымдарымен алдын-ала келісілген басқада жағдайларында
Банк филиалының қауіп-менеджері жобаны сараптамайды.
Шешім шығару
Филиалдың несие бөлімінің басшылармен келісе отырып, резюмені
карастырып және несие пакетін ресімдеуде несие маманы филиалдың өкілетті
тұлғасыныңБанк филиалының жеке несиелеуінің несиелік комитеті қарастыруы
үшін несие алуға сұраныс білдірушінің сұранысын көрсетеді.
Филиалдың өкілетті тұлғасы келесі шешімдердің біреуін қабылдауына
құқысы бар:
- несие бере алады (несие сомасын, несиені төлеу мерзімін және сыйақы
мөлшерін көрсете отырып және т.т.)
- несиені беруден бас тарта алады;
- жеке несиелеу бойынша сәйкес несие комитетінің қарастыруына шығарады.
- банк филиалының өкілетті тұлғасы шешім шығарғанда жоба бойынша резюмеде
шығарылған шешім бойынша нақты жазуларды виза қояды.
Жеке несиелеу бойынша несие комитетінің шешімін ресімдеу және шешім
шығару тәртібі сійкес жағдайда көрінеді (жекелеген несиелеу бойынша несие
комитеті туралы).
Банк филиалының өкілетті тұлғасы не Банк филиалының жеке несиелеу
бойынша несие комитеті несие беруден бас тарту туралы шешім шығарған кезде
несие маманы:
- сұраныс берушінің талабы бойынша жазбаша түрде хабарлайды;
- несиелік сұраныс журналына сәйкес белгі жазады;
- құжат пакетіне несие беруден бас тартқаны туралы жазады да, салып қояды.
- сұраныс берушінің талабы бойынша ол ұсынған құжаттар несиелік қарыз
туралы құжаттан басқасы қайтарылады.
Несие маманы жинағана материалдар сұраныс білдірушіге
қайтарылмайды Банк филиалының басқа да қызметтерінің қорытындылары,
есептер, сұранысқа берілген жауаптар. Несиелік сұраныстың келесі бетінде
не бөлек парақта қайтарылғанқұжаттардың тізімі беріледі, ол сұраныс
білдірушінің қолымен бекітіледі.
Банк филиалының Банктің жеке несиелеу комитетінің шешімінің
түпнұсқасы не жоба бойынша шығарылған шешім тігілген резюме жеке папкаға
тігіледі. Банк филиалының Банктің жеке несиелеу бойынша несиелеу
комитетінің шешімдерін сақтау тәртібі Банк филиалыныңБанктің жеке несиелеу
бойынша несие комитеті туралы сәйкес жағдайда көрсетіледі.
Жоба бойынша банк жағымды шешім шығарғаны туралы ескерту қағазы
берілген соң сұраныс беруші Банк бекіткен мөлшерден кем емес өзінің
мүліктік қаржыларының алатын сомасынан алдын-ала төлеу жүргізеді. Сұраныс
беруші алдын-ала төлеуді мүлік сатушыға ақшалай не басқа да түрмен беруі,
төлеуі мүмкін.
Банкпен қандай да басқа жағдайламен байланысқан тұлға сұраныс
беруші болса несие маманы сәйкес басқарушы бөлімшеге қызметтік хат
жолдайды. Басқарушы бөлімше Банк филиалынан алған қызметтік хаттың
негізінде несие берудің нақты жаңдайларын ескере отырып Басқарушы қаулысы
мен Банк Директорының кеңес шешімімен жоба даярлайды, ол қаржылық қауіп
бөлімшесінің құрылымына қол қою үшін бағытталады.
Қаржылық қауіптердің құрылымдық бөлімшесі ерекше жағдаймен
Банкімен байланысы бар тұлға топтарына шаққандағы қауіп мөлшерін жүзеге
асырады да, содан соң:
- келісім болған жағдайда Басқарма қаулысы жобасына және банк Директорының
кеңесінің шешіміне қол қояды.
- несиені беруден бас тарқан шешім шығарылса Басқарма қаулысы жобасына және
банк Директорының кеңесінің шешіміне сәйкес белгі қояды да несие маманына
құжаттар пакетін қайтарып береді.
Құжаттық қауіптің құрылымдық бөлімшесі қол қойғаннан соң несие
сұранысы құжат пакетімен Банк басқармасына қарастыру үшін жіберіледі, ол
өз кезегінде қандай да жағдайда несие алуға рұқсат беру туралы шешімді
шығарады (сомасы, берілетін валюта, несие мерзімі, сыйақы мөлшері, айыппұл
санкциясының мөлшері және т.т.).
Банк басшылығы ұсынған Банкпен ерекше жағдаймен байланысқан тұлғамен
мәміле жасау туралы ақпарат Банк Директорлар кеңесіне қарастыру үшін
жіберіледі, Банк Директорлар кеңесінің шешім шығарған сәтіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Жеке тұлғаларды несиелендірудің
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.3 Тұтыну несиесінің
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...13
2 Коммерциялық банктердің жеке тұлғаларды несиелеу
тәжірибесін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .16
2.1 AҚ Темір Банктің жеке тұлғаларды несиелендіру
тәжірибесі ... ... ... 16
2.2 АҚ Темір Банктің халықты несиелеу процесін
бағалау ... ... ... ... ... ... ..38
3 Коммерциялық банктердің жеке тұлғаларды несиелендіруін
жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...51
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..64
Кіріспе
Тұтынушылардың табысы- ұсыныстың бәсекелестілігінің өсуімен
анықталады. Сонымен қатар, банктер түрлі жолдармен потенциалды клиенттерді
тарту мақсатымен, яғни несие бағдарламалардың түрлерін алмастырып, біріншік
салым сомасын төмендету, несие мерзімін ұзартып, пайыздық мөлшерлемелерді
төмендету. Банктер жеке тәуекелдеріне қарамай, өтінішті қарастыру
процедурасы мен клиенттерге жеңілдіктер жасауда. Қазіргі таңда Қазақстан
Республикасының экономикалық ең дамыған саласы- банктік орта. Банктер жыл
сайын несие процесіне көңіл аударуда, мемлекеттің ішкі несие нарығы жоғары
қарқынмен дамуда. Осыған орай, соңғы жылдарда банктің өнімдерін басқару
қаржылық нарықта жетекші орын алды.
Бүгінгі таңда бұл диплом жұмысының тақырыбы өзекті мәселелерінің
бірі болып саналады. Оның өзектілігі, ең біріншіден, мемлекет
экономикасының қарқынды дамуы. Ол өз орнымен банк саласының ролі болып
табылады. Қаржылық басқарудың икемділік жүйесі мен ақша- несие қатынастар,
сонымен қатар банк мекемелерінің тұрақты құрылымының болуы, даму
факторлардың көп болмауын түсіндіреді. “Банктер экономикаға қалай әсер
етеді, қоғам олармен қалай қатынасады, олардан қандай табыс түседі деп
ойлауға болады. Бірақ та тек бір заң тәуелді болады: егер еңбек қандай да
бір эквивалент болса, мекеме онымен жұмыс жасай алса, оны жинаса, сақтаса,
үлестірсе...”Р.Кадыров
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
1. Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық
экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске
асырылады;
2. Халықтық жинақтарын тек оптималды пайдаланылатын несие алушыларға
береді: банк жұйесінің бұл процедурасын дұрыс жүзеге асыру-
инвестициялық процесінің тиімділігін анықтайды.
3. Банк айналымындағы ақша мөлшерін реттейді. Ол Ұлттық Банктің ақша- несие
саясатының сәйкесінше жүзеге асырылады.
Батыстың озық экономикалық әдебиеттерінде бұндай сұрақтрар мүлдем
қарастырылмайды, онда тек тарихи қалыптасқан халықаралық банктердің несие
процедуралардың оптималды стандарттары қарастырылған. Бірақ та
мәліметтердің талдауы бойынша, несие портфелінің қызметі және несие
процедурасы туралы талдау- Қазақстан банктерінің тәжірибесі бойынша
құтқаруға тиістіміз.
Цепная реакция қағидасы бойынша,несиенің негізгі түйіні бұзылса,
банктің рентабелділігінің және жалпы өтімділіктің төмендеуіне соқтырады.
Банк жұйесі нарық экономикасында келесі міндеттемелерді орындайды:
Төлем жұйесін басқару: коммерциялық келісімдердің көбісі, нарық
экономикадағы субъектілердің қаржыларын қайта бөлу жолымен іске асырылады;
Халықтық жинақтарын тек оптималды пайдаланылатын несие алушыларға
береді: банк жұйесінің бұл процедурасын дұрыс жүзеге асыру- инвестициялық
процесінің тиімділігін анықтайды.
Банк айналымындағы ақша мөлшерін реттейді. Ол Ұлттық Банктің ақша- несие
саясатының сәйкесінше жүзеге асырылады.
Батыстың озық экономикалық әдебиеттерінде бұндай сұрақтрар мүлдем
қарастырылмайды, онда тек тарихи қалыптасқан халықаралық банктердің несие
процедуралардың оптималды стандарттары қарастырылған. Бірақ та
мәліметтердің талдауы бойынша, несие портфелінің қызметі және несие
процедурасы туралы талдау- Қазақстан банктерінің тәжірибесі бойынша
құтқаруға тиістіміз.
Диплом жұмысының мақсаты- банктің жеке тұлғаларды несиелеу процесін
жетілдіру жолдарын анықтап, банк жұмысының нәтижесін жоғарылату. Сонымен
қатар халыққа неғұрылым оңай жолдармен түрлі мақсаттарға несие беру.
Халықты несиелендірудің отандық және шетел тәжірибесін ұйымдастыру, несие
алушының төлем қабілеттілігін бағалау әдістерін зерттеу.
Диплом жобасының зерттеу объектісі- АҚ Темір Банк.
Зерттеу тақырыбы - АҚ Темір Банк-тегі жеке тұлғаларды несиелеу.
Диплом жұмысы үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде банк несиесінің
мәні, құрылымы, қағидалары туралы, яғни банк несиелеудің теориялық
аспектілері. Екінші бөлімде АҚ Темір Банк-тегі жеке тұлғаларды
несиелендіру қызметін талдау, яғни жеке тұлғаларды несиелеу бағдарламалары
қарастырылған. Ал қортындыға келетін болсақ, ҚР екінші денгейдегі
банктердің халықты несиелендірудің жетілдіру жолдары және шетел тәжірибесі
қарастырылға
1 ТАРАУ. Жеке тұлғаларды несиелеудің мәні, формалары және жіктелуі
1. Жеке тұлғаларды несиелендірудің мәні және түсінігі
Несие қазіргі заманның экономикасының тірегі бола алады.
Мемлекеттің кіші және ірі кәсіпорындары, үкімет және жеке тұлғалар несиемен
қамтамасыз ете алады.
Мемлекетте ірі дамыған сауда экономикасысының өмірі
Несиенің тіршілігі1болып табылады. Несие алу арқылы тауар-материалдық
құндылықтар, жабдықтау, жылжымайтын мүлік
және басқа несие берушілердің алдындағы қарыздарын жабу жүзеге асырылады.
Сондықтанда несие қажеттілігі, алдымен, экономикалық қатынастың бағалық
қозғалысына әсер етеді
Адамзат құрылымында несиенің ашылуы кеменгер жаңалықтар ашылды.
Несиенің арқасында кәсіпорын -қарыз алу шешімін табады, айналымдағы
капиталдың келіспеушілік ағымы - қаржы шаруашылық қызметі болып табылады.
Несие ресурстары өндірістің жаңа бизнесін құрайды. Халық қарыз алу арқылы
тұтынушы ретінде көп жылдық жинақтау қаржы ресурстарын жүзеге асыра алдады.
Несиенің мәнін ашу- бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас жұйенің
элементі ретінде көрсететін, оның мәнді анықтығын білдіретін сапаларын тану
болып табылады.
Қазіргі заман экономикасының әдебиеттерінде несиенің түсінігі
әртүрлі болып келеді. Несиенің негізі- бұл
несиенің ең терең несие түйініндегі байланыс.
Біз білетіндей, несиеде әлеуметтік- экономикалық жақтары бар.
Әлеуметтік-экономикалық негізде несиенің мәні қоғаммен сипатталған.
Қоғамдық-экономикалық формацияға қарамай,несиенің барлық түрлері
тұтынушыларға арналған.
Несие берушінің негізгі мақсаты- несие алушыдан пайда табу. Сол
арқылы табысын көбейтіп қана қоймай, заттың экономикаға зардабын шекпеу,
фактілік салыстыру бойынша
несиеге тиетін қатынасын айқындау.
Несиенің мәнін бірнеше шешімдерден тұрады: жеке қасиет, құрылымның
қатысушылар құрамы және несиенің
негізі.
Сонымен несие дегеніміз:
- несие алушымен борышқор арасындағы қатынас;
- баға қозғалысы;
- орналастыру және қолдану арқылы бастапқы несиенің
қайтарылымы;
- қазіргі таңдағы ақша айналымының болашақтағы ақшаға
өзгеруі және т.б.
Халықты несиелендіру жеке тұлғаларды несиелеу қағидаларымен бірге
жүзеге асырылады. Несиелеу қағидаттары несиенің мәнін және қызметтерін,
сондай- ақ несиелік қатынастарды ұйымдастыру облысындағы объективті
экономикалық заңдардың талаптарын бейнелейді. Несиелеу қағидаты негізінде
несиелік процесс, яғни банктік несиелердің берілуі, пайдаланылуы және
қайтарылуы жүзеге асырылады.
Банктік несие- өнеркәсіп пен халық арасында қатаң қағидаттарға сай
жұзеге асырылады. Несиелік қағидаттар- несие жұйесінің негізгі элементі
болып табылады.
Қазіргі несиелік қатынастардың ұйымдастыру қағидалары екі топқа
бөлінеді:
Бірінші топқа- жалпы экономикалық тәртіптегі қағидалар:
- несиенің мақсаттылығы;
- несиенің дифференциалдылығы.
Екінші топқа- несиенің мәнін бейнелейтін қағидалар;
- несиенің мерзімділігі;
- несиенің қайтарымдылығы;
- несиенің төлемділігі;
- несиенің қамтамасыз етілуі.
Мерзімділік - белгілі экономикалық категория ретіндегі мәніне
негізделген несиенің ерекше бір белгісі. Ол, яғни несие берушінің қарыз
алушыға берілген қаражаты белгілі бір уақыт ішінде келісілген тәртіпке сай
қайтарылуға тиістілігімен қорытындыланады.
Қайтарымдылық - бұл экономикалық категория басқа тауарлы- ақша
қатынастардан айырылатын негіз. Несиенің қайтарымдылығы болмай жүзеге
асырылмайды. Несиенің қайтарымдылығы- ол несиенің мерзімде қайтарылуын ғана
емес, сонымен қатар несие операцияларының сәйкес орындалуы мен мерзімде
төленуі.Несиенің маңызы әртүрлі себептермен байланысты.
Несиелеудің келесі қағидасы - берілетін несиелердің материалдық
жағынан қамтамасыз етілуі. Бұл қағиданың пайда болуы негізінен несиенің
экономикалық категория ретінде шығуымен бірге келеді.
- Несиенің төлемділгі- несие беруші қарыз алушыға берілетін
қаражатты қайтару барысында бастапқы сомадан өсіп қайтарылатындығын
білдіреді. Іс жүзінде ақылық несиені пайдаланғаны үшін төленетін сыйақы
(пайыз) түрінде беріледі.
Қазіргі банктердің несие үшін сыйақы мөлшерлемесін белгілеуде
ескеретін басты факторларына мыналар жатады:
- орталық банктің коммерциялық банктерге беретін несиелері бойынша
белгіленетін сыйақысының базалық мөлшерлемесі;
- банк аралық несие бойынша орташа сыйақы мөлшерлемесі;
- өз клиенттеріне депозиттік шоттар бойынша төлейтін орташа сыйақы
мөлшері;
- банктің несиелік ресурстарының құрылымы тартылған (қаражаттар үлесі
қаншалықты жоғары болса, несие бағасы да қымбат болуға тиіс);
- несиеге деген сұраныс (сұраныс аз болса, несие бағасы да арзан
болады);
- несиенің сұралатын мерзімі мен түрі, банк үшін оның қамтамасыз
етілуіне
байланысты тәуекел дәрежесі;
- еліміздегі ақша айналысының тұрақтылығы.
Несиенің мәні жайында толық мәләметтерді беру
үшін методологиялық қағидаттарға сүйінеміз:
- несиенің әртүрлілігі, оның мәніне әсер етсе де, оның қалпы сақталады.
Мысалы, несие қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді тұтынуға беріліп, ақша және
тауар түрінде қайтарылады.
- несиенің мәні- несиенің жинақталуы. Егер қарыз алушы несиені бірінші
келісімінде қайтармаса, онда оның мәні өзгермейді;
- несиенің мәнін талдау кезінде, оның нақты мінез-құлқын ашу керек.
Несиенің түрлері- бұл белгілі түрдегі экономикалық қатынас
ретінде несиеден келіп шығатын белгілі бір қасиеттерге ие оның бір түрі.
Түрдің формадан айырмашылығы- диалектика категориясы болып табылмайды, ол
несиені ерекше түрдегі экономикалық қатынастар ретінде түсінуді анықтайтын
жіктеудің категориясы болады. Олар коммерциялық банктер арқылы әртүрлі
факторларға қарай жүйеленеді. Ең алдымен халықаралық терминологиялық
негіздегі несиенің түрлеріне сұйенеміз сурет 1:
- ссуда;
- кепілдік;
- аккредитив.
Несиенің негізгі түрлері
(
ССУДА ( КЕПІЛДІЛІК ( АККРЕДИТИВ
Сурет 1. Несиенің негізгі түрлері
Ескерту: Коммерциялык банктер операциялары.Макыш С.Б.ИздатМаркет,Алматы
2004г
Несие борышқордың тобына байланысты болып бөлінеді:
- шаруашылық;
- халық;
- мемлекеттік органдар.
Тағайындау бойынша несиелер:
- өндірістік;
- сауда;
- ауылшаруашылық;
- инвестициялық;
- бюджеттік.
Банктік несие функцияланданған өріс бойынша кәсіпорындарға
мынандай несиелер беріледі:
- негізгі құралдардың қайта өндіруге қатысатын несиелер;
- айналым капиталдардың толтыруында қатысатын қарыздар.
Пайдалану мерзіміне қарай:
- қысқа мерзімді- 1 жылға дейін;
- орта мерзімді- 1 жылдан 3 жылға дейін;
- ұзақ мерзімді- 5 жылдан жоғары.
Көлеміне байланысты несиелер:
- ірі;
- орташа;
- кіші.
Қамтамасыз етілуі бойынша несиелер:
- қамтамасыз етілмеген;
- кепілмен қамтамасыз етілген;
- кепілдендірілген;
- басқа да қамтамасыз етулер.
Міндеттемелерді төлеу немесе жабу әдістері:
- пропорцияналды төлеу(бір қалыпты бөлікпен төлеу);
- прогрессивтік төлеу(төлем сомасының өсуі,алғашқы төлеу кезінде төлем аз
мөлшерде болса,соңынан оның мөлшері кобейе түседі);
- белгіленген мерзімде төлеу.
Пайдалану шарттарына байланысты банктік несиелер:
- бір рет қолданылатын;
- қайта құрылған.
Бір ретке берілетін несие басқа несиелік операциялардан заңды
түрде тәуелсіз болады. Несие белгілі бір мөлшерде болып, белгіленген
уықытында жабылу тиіс.
Несиені жаңарту кезінде, ұзақ мерзімге дейін банк пен
борышқор арасында несиелік сызық пайда болады. Онда жалпы қызмет ету
мерзімі мен несие шегі бар. Осы мерзім кезінде борышқор банкпен ақылдаспай-
ақ, несиемен пайдалану толық құқығы пайда болады.
Қазіргі таңда ҚР-да Орталық банк- Ұлттық банк болғанымен, ҰБ
келесі несие түрлерін ұсынады:
Ұлттық банктің несиелері:
- аукциондық- ҰБ ақша- несие саясатының уақытша құралы болып табылатын және
екінші деңгейдегі банктерге аукциондық негізде, республика банктерінің 1
айдан 3 айға берілетін қысқа мерзімді несиелерге деген қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатындағы берілетін несие;
- ломбардтық- ҰБ мемлекеттік бағалы қағаздарды кепілге ала отырып, жоғары
пайызбен берілетін қысқа мерзімді несиенің мерзімі;
- бюджеттік- ҰБ Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігіне қайтарымдылық
шартымен беретін несиесі.
Ұлттық банк қарыздардың сапалары бойынша олардың келесі
бөлінулерін белгіледі:
- стандартты- қайтарылу мерзімі әлі жетпеген және сапасы күмән туғызбайтын
несие;
- стандартты емес- несиенің қайтарылуы 30 күнге кешіктірілуімен байланысты
тәуекелі аз және бір реттен артық емес ұзартылған несие;
- қанағаттанарлықсыз- ұзартылу мерзімі ұзартылған қарыз шотына жатқызылған
күннен бастап 30 бен 60 күн аралығында және бір реттен артық емес
ұзартылған несие;
- күдікті- қарыздың ұзартылған қарыздар шотына жатқызылған күннен бастап
ұзартылу мерзімі 60 күннен 90 күнгедейінгі несие;
- шығынды- ұзартылу мерзімі 90 күннен артық несие.
Екінші деңгейдегі банктердің несиелері:
- өз айналым қаражаттарының жеткіліксіздігін уақытша толықтыруға;
- күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
- импорттық бойынша контрактілерді төлеу үшін берілетін импорт;
- ипотекалық;
- несиелік желі негізінде- қарыз алушының бірінші талап етуі бойынша және
белгілі бір кезің бойында келісілген лимит шегінде оған несие біру туралы
багнктің заңдық рәсімделген міндеттемесі;
- консорциялық- несиелік, кепілдік немесе басқада банктік операцияларды
бірігіп жүзеге асыру үшін қандайда бір ірі банктің қамқорлығымен уақытша
бірлескен екі немесе одан да көп банктер беретін несие, бұл кезде бір
банктің мүмкіншілігі қандайда бір сабептерге байланысты бұл функцияларды
дербес жүргізуге жетпеуі мүмкін;
- тұтыну мақсаттарына;
- банк аралық.
Несиенің маңызы кейбір мәлеметтерге сүйенсек,оның табиғатына емес, ал оның
шығуына байланысты. Мысалы, мазмұны арқылы несиенің сыртқы құрылысына
әсерін тигізетіндей, оның ішкі құрылысына әсер етіп, экономика мазмұнының
ішкі құрылымдық категориясын білдіреді.
Несиенің құрылымы- бұл несиедегі өзгермейтін бөлік. Бұндай
элементтер ең алдымен,несиелік қатынастардың субъектісі болып табылады.
Несие алушы болып, заңды және қоғамның құқықтық мүшесі- жеке тұлға.
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған несиелік қатынастар
танымының сатысы ретінде көрінеді. Құрылымдық тұрғысынан алғанда несие
зерттеу объектісі ретінде, бәрінен бұрын оның субъектілері болып табылатын
элементтерден тұрады. Несиелік мәміледе қатынас субъектілері қарыз беруші
және қарыз алушы болады. Өз қаржысын қарыз алушының қарауына беру немесе
үшінші тұлғаның сұрауы бойынша белгілі бір мерзімге берілетін қарыз
формасы.
Қарыз алушының уақытша босатылған ресурстарының
мобилизациясы- өндіруші мінездемені білдіреді.
Кредитор- бұл несиенің, бір жағынан, алынған қорды
пайдалану және белгіленген мерзімде қайтару, немесе басқа
да жағдайларда мәлімдеуші немесе кепіл беруші болатын тұлға. Бірақ бұл
жағдайда несие алушының қатысы жоқ.Ал борышқорсыз несие алынбайды. Борышқор
тек қана несиені алып қоймай,алған несиені белгілі мерзімде пайдалануға,
содан соң барлық қарыздарын жабуға тиісті болады.
Қарыз беру үшін кредитордың қарамағында белгілі бір қаражаттар
болуы керек. Оның көздері өз қорлары, ресурстары өз кезегінде қайтарымдылық
негізінде ұдайы өндіріс процесінің басқа субъектілерінен алынған ресурстар
бола алады. Несие қызметі кезінде борышқор негізгі орын алады.
Қарыз алушы- несиелік қатынастың, несиені алушы және алған қарызды
қайтаруға міндетті жағы болып келеді. Борышқор және қарыз алушы- бір-
біріне жақын. Борыш- міндетті жалпы сипаттайтын анағұрлым кең түсінік.
Несиелік мәмілеге сәйкес борышқор туралы емес, қарыз алушы туралы айту
керек.
Несие беруші мен борышқор несие алу кезінде орындарымен алмасуға
болады. Бір ғана тұлға несие беруші
ретінде жеке борышқор бола алады. Сондықтан несие кезіндегі қозғалыс
материалдық айналымға түседі. Несиенің қайтарылу бағасын борышқор тек несие
берушіге қайтарады.
Табиғат- бұл жеке қасиет. Несиенің табиғаты- бұл несиелік қатынастардың
жеке формасы.
Сондай- ақ, несиелік қатынастар құрылымының элементі, яғни
кредитордан қарыз алушыға берілетін және қарыз алушыдан кредиторға қарай
кері қозғалатын объекті болып табылады. Беру объектісіне қарыздық құн
жатады. Ол құнның ерекше бөлігі ретінде болады.
Несиенің қызметіне талдау жасай отырып, несие қызметі бір- бірімен
тығыз байланыста және келісушілікте болғанын көре аламыз. Несиенің мәнін
оның қозғалысының заңдылықтармен толығырақ ашылады.
Несиенің мәнінің қозғалыс заңдылықтарына бағынады. Сызба бойынша:
несиені орналастыру (НО)- несие алушының несиені алуы (НА)- несиені
пайдалану (НП)- ресурстарды босату (РБ)- уақытша алынған құнның қайтарылуы
(ҚҚ) немесе міндеттемелерді пайдалану- несие формасында орналастырылған
қаражаттарды кредитордың алуы (ҚА) немесе 3- ші жақ алдындағы
міндеттемелерді алып тастау сурет 2.
Несиенің қозғалыс заңдылықтары
(
Несиені орналастыру
(
Несиені алу
(
Несиені пайдалану
(
Ресурстарды босату
(
Құнның уақытылы
пайдаланылғаны үшін қайтарым
(
Несие алушының қаражаттарын алу
Сурет 2. Несиенің қозғалыс заңдылықтары
Ескерту: автормен құрастырылды
Несиенің құрылымы- бұл несиедегі өзгермейтін бөлік. Бұндай
элементтер ең алдымен,несиелік қатынастардың субъектісі болып табылады.
Несие алушы болып, заңды және қоғамның құқықтық мүшесі- жеке тұлға.
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған несиелік қатынастар
танымының сатысы ретінде көрінеді. Құрылымдық тұрғысынан алғанда несие
зерттеу объектісі ретінде, бәрінен бұрын оның субъектілері болып табылатын
элементтерден тұрады. Несиелік мәміледе қатынас субъектілері қарыз беруші
және қарыз алушы болады. Өз қаржысын қарыз алушының қарауына беру немесе
үшінші тұлғаның сұрауы бойынша белгілі бір мерзімге берілетін қарыз
формасы.
Несиені орналастыру (НО) оның қозғалысындағы ең негізгі мезгілі болып
табылады. Несие беруші өз ресурстарын сенімді және рационалды орналасқанына
сенімді болу керек. Банктер кредитор ретінде аяқтаушы кезеңнің талаптарына
сәйкес береді- қарыздың қайтарылуы, яғни оның пайдаланылуы. Қарыз алушының
несиені алуы (НА) қарызға берілген құнның белгілі бір уықытқа ұсынылғанын
білдіреді. Несиені пайдалану процесінде (НП) берілу объектісі ретінде оның
тұтыну құны өткізіледі. Ресурстардың босауы (РБ) қарыз алушының шаруашылық
процесінде құнның шеңбер айналымы актінің аяқталуымен сипатталады.
Сондықтан несие қозғалысының бұл кезеңі оның шеңбер айналымының келесі жаңа
фазасына өтуі үшін материалдық алғышарт болып табылады. Несиенің қайтарылуы
(НҚ) уақытша алынған құнның қарыз алушыдан кредиторға өткенін білдіреді.
Несие қозғалысының соңғы сатысы- уақытша пайдалануға берілген (ҚА) құнды
кредитордың алу актісі болады.
Банктер несие беру ретінде несие беру кезінде нақты бір
себептерге байланысты несиенің қайтарылуын ойластырады. Несие алу кезінде
борышқор оның сомасына немесе қайтарылу уақытын белгілейді. Несиені
пайдалану процессі кезінде, тұтынушының құны оның алмасу объектсі болып
саналады.
1.2 Жеке тұлғаларды несиелендірудің жіктелуі
Тұтыну несиесінің қарыз алушыларын анықтау, банктің тәжірибесін
дамуын көрсетеді. Тұтыну несиенің негізгі қарыз алушысы мыналар болып
табылады:
Несиенің мақсаттылық бағытына қарай (пайдалану бағытына қарай
немесе несиелендіру объектісіне қарай). Олар:
а) мақсаттылық- жылжымайтын мүлікті сатып алу несесе ипотекалық, оқуға,
ұзақ мерзімге тауарларды сатып алу және т.б.
б) мақсаттылық емес- овердрафт, шұғыл несиесі.
Несиелік шарттың субъектілері бойынша:
а) кредитордың түріне қарай- банктік тұтыну несиелері, сауда ұйымдармен
халыққа беретін несиелері, банктік емес мекемелерімен берілетін тұтыну
несиелері (ломбардтар, несиелік кооперативтер, зейнетақы қорлар);
б) несие алушыға қарап- барлық халыққа, әлеуметтік топтарға байланысты;
табыс көлеміне қарап; VІP клиенттерге;студенттерге, жаңа отау құрған
отбасыларға және т.б.
Қарыздың несиелік мерзіміне қарай:
а) қысқа мерзімді- 1 күннен 1 жылға дейін;
б) орта мерзімді- 1 жылдан 3 жылға дейін:
в) ұзақ мерзімді- 3-5 жылдан жоғары.
Қазіргі таңда ҚР- да жалпы экономикалық тұрақсыздықтың мерзім
бойынша тұтыну несиесін бөлу шартты мінезді бейнелейді. Банк мынадай
несиелерді ұсынады:
- қысқа мерзімді- 1 жылға дейін;
- ұзақ мерзімді- 1 жылдан жоғары.
Қамсыздандыруға байланысты несиелер:
а) қамтамасыз етілмеген- бланкттік;
б) қамтамасыздандырылған- кепілділігімен, гарантпен, сақтандырумен.
Кепілділікке түрлі активтер,тауарлы- материалды құндылықтар,
бағалы қағаздар, жылжымайтын мүлік.Оның негізгі талабы- нақтылық.
Несиені өтеу әдісіне қарай:
- біруақытта өтеу;
- төлемді бөліп өтеу (рассрочка).
Несиенің пайызын алу әдісі бойынша:
- несиені берген кездегі пайызды ұстап қалу;
- несиені өтеу барысындағы несие пайызын төлеу;
- несиені пайдалану мерзімі бойынша пайызды бір қалыпты салыммен төлеу
(квартал сайын,жарты жылда бір рет, арнайы графикпен). Сонымен қатар
аннуитетті төлеммен өтеу түсінігі бар, яғни несиені пайдаланғаны үшін
қарызды пайызбен өтеу.
Несиені беру әдісіне қарай:
- біртекті;
- қайта құрылған.
Несие тура және жанама бойынша бөлінуі. Коммерциялық банктер
тұтыну несиесін сұраған қарыз алушыға береді (тура) немесе бөлшек саудада
тұтынушылардың міндеттемелерін алады. Коммерциялық банктер міндеттемелерді
автокөлікті, жиһазды, холодильникті, кір жуғыш және т.б диллерлерден сатып
алады. Мұндай міндеттемелер құжаттар диллерлік қаржылық келісімдермен
жүзеге асырылады.
Коммерциялық банктер тұтыну несиесін сұраған қарыз алушыға
береді немесе бөлшек саудада тұтынушылардың міндеттемелерін алады.
Коммерциялық банктер міндеттемелерді автокөлікті, жиһазды, холодильникті,
кір жуғыш және т.б диллерлерден сатып алады. Мұндай міндеттемелер құжаттар
диллерлік қаржылық келісімдермен жүзеге асырылады. Жанама тұтыну
несиесі операциондық шығындарды жүзеге асырмай- ақ, немие портфелінің
көлемін банк өкілділігі жоғарлатады. Диллерлік қаржылық келісімдерді
коммерциялық банктерден сатып алу арзанырақ түседі, тұтыну несиесіне
қарағанда.
Несиелендірудің схемасы.
- стандартты
- кепілдендірілген
- саудалық
- сақтандыру.
Берілген градация тұтыну қызметінің категориясына және несиелік
тәуекелі бойынша банк партнерларының құрылымына байланысты жүзеге
асырылады. Коммерциялық банктер тұтынушыларды 4 категорияға бөледі:
А категориясы- банктің клиенттері, банктің жұмысшылары. Бекітілген тізім
бойынша жалақы жобасының қатысушылары;
АА категориясы- банкте мерзімді салымдары бар клиенттер;
В категориясы- банкте шоттары бар жеке тұлғалар; бекітілген компаниялардың
тізім бойынша, ірі қаржылық компаниялардағы жалақыны тұрақты алып отырған
жұмысшылар;
ВВ категориясы- банкте шоттары жоқ жек тұлғалар; жалақыны тұрақты алып
отырған жұмысшылар; заңды білімі жоқ кәсіпкерлер;
А категориясы
- жалақының тұрақты болуы;
- компаниямен келісімде болған келісімнің қорытындысы- несие алушының жұмыс
берушісі;
- кепілге қойылған несие объектінің келісімін рәсімдеу;
- несиені 1 жылға алғанда салым 20% көлемінде.
АА категориясы
- банк салымы несие сомасынан төмен болмауы тиіс;
- кепілге қойылған салымды келісімін рәсімдеу;
- кепілге қойылған несие объектінің келісімін рәсімдеу,төлеу қызметінен
басқа, салым 30% көлемінде болуы тиіс, пайыз мөлшерлемесін қосқанда;
- клиенттің сомаға деген бағасы, салым сомасының жоғары боуы, оны В және ВВ
категориясына жатқызу жолымен.
В категориясы
- кепілге қойылған жылжымайтын мүлік немесе автокөлік келісімін рәсімдеу;
- міндетті алдын- ала төлем, 30% көлемінде.
ВВ категориясы
- кепіл келісімін рәсімдеу;
- міндетті алдын- ала төлем, 40% көлемінде.
1.3 Тұтыну несиесінің формалары
Түгелінен қолайлы несиенің мәні ретінде, несие беруші мен алыс-
беріс кезінде борышқордың бағасын бастапқы қайтарылымының болуы- ол
қоғамдық тұтынушының мәселесі болып табылады.
Несие экономикалық категория ретінде формаларға бөлінеді. Форма
әр уақытта қандай да бір объектілерге тән тұрақты, қажетті байланыстардың
жиынтығын білдіреді.
Несиенің негізгі формалары болып- коммерциялық және банктік,
тұтыну, мемлекеттік, халықаралық, үкіметаралық, фирмалық және т.б.
табылады.
Коммерциялық несие- жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары
немесе көрсетілген қызметі үшін төлемді кейінге қалдыру. Несиенің осы
формасының объектісі ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық
несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіпті капиталмен біріккен,
ал оның мақсаты- тауарларды өткізуді жылдамдату.
Банктік несие- банктердің арнайы несие- қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несие. Банктік несие
коммерциялық несиенің шектеулерін жояды. Бос ақшалай капиталдар кез келген
өндіріс саласына беріледі және банктік несие арқылы кез келген бағытта
қозғала алады.
Тұтыну несиесі- тұрғындарға тұьыну тауарларын сатып алу және
тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерциялық (бөлшек сауда орындары арқылы
төлемді кейінге қалдыра отырып, тауарды сатып алу) және банктік тұтыну
(мақсатына қарыздар) формада берілетін несие.
Ипотекалық несие- жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үйді және
өндірістік ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.
Мемлекеттік несие- азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз
алушы немесе кредитор ретінде мемлекет және жергілікті билік органдары
болатын несиелік қатынастар жиынтығы.
Халықаралық несие- валюталық және тауарлық ресурстарды
қайтарымдылық және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты
халықаралық экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс
формасы.
Овердравт несиесі- клиенттің шотынан қаражатты шегеру, дебеттік
қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.
Овернайт несиесі- өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге берілетін
банкаралық несиенің түрі.
Онкольдық несие- кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа
мерзімді несие.
Лизингтік несие- құрал- жабдықтарды жалға алумен байланысты
берілетін несие.
Рамбурстық несие- шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай фабрикат
пен дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде пайдаланылатын несие.
Сенім несиесі- банктің сеніміне кірген, төлем қабілеті жоғары
клиенттерге берілетін несие.
Маусымдық несие- жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен түсімді алу
мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға арналған несие.
Консорциалдық несие- ірі жобаларды несиелеу мақсатында банктердің
өзара қосылып беретін несиелер.
Коммерциялық несие- жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары
немесе көрсетілген қызметі үшін төлемді кейінге қалдыру. Несиенің осы
формасының объектісі ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық
несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіпті капиталмен біріккен,
ал оның мақсаты- тауарларды өткізуді жылдамдату.
Банктік несие- банктердің арнайы несие- қаржылық мекемелерінің қарыз
алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несие. Банктік несие коммерциялық
несиенің шектеулерін жояды. Бос ақшалай капиталдар кез келген өндіріс
саласына беріледі және банктік несие арқылы кез келген бағытта қозғала
алады.
Тұтыну несиесі- тұрғындарға тұьыну тауарларын сатып алу және
тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерциялық (бөлшек сауда орындары арқылы
төлемді кейінге қалдыра отырып, тауарды сатып алу) және банктік тұтыну
(мақсатына қарыздар) формада берілетін несие.
Ипотекалық несие- жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үйді және
өндірістік ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.
Мемлекеттік несие- азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз
алушы немесе кредитор ретінде мемлекет және жергілікті билік органдары
болатын несиелік қатынастар жиынтығы.
Халықаралық несие- валюталық және тауарлық ресурстарды
қайтарымдылық және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты
халықаралық экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс
формасы.
Овердравт несиесі- клиенттің шотынан қаражатты шегеру, дебеттік
қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.
Овернайт несиесі- өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге берілетін
банкаралық несиенің түрі.
Онкольдық несие- кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа
мерзімді несие.
Лизингтік несие- құрал- жабдықтарды жалға алумен байланысты
берілетін несие.
Рамбурстық несие- шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай фабрикат
пен дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде пайдаланылатын несие.
2 Коммерциялық банктердің жеке тұлғаларды несиелеу тәжірибесін талдау
2.1 AҚ Темір Банктің жеке тұлғаларды несиелендіру тәжірибесі
Несие сұранысы- қарыз беру туралы жазылған жеке тұлғаның жазбаша
өтініші.
Коммерциялық жылжымайтын мүлік- пайдалануға берілген өнеркәсіптік
немесе коммерциялық бағыттағы жылжымайтын объект.
Бөлшекткп беретін несиенің Несиелік комитеті- бұл Банк филиалы,
қарыз беруге құзыреті толық бар және шешім қабылдай алатын орган.
Несиелік қабілет - уақытында қайтарылатын ақшаның мүмкіндіні.
Несиелік пакет - қарыз алу үшін жазылған несие сұранысы, бұл несие
комитетінің атына жазылған ақпараттың құжаттар жиынтығы.
Несиелік шектеу - бұл несие көлемі, банк арқылы беріледі. Карточка
есебінде ақша қаражатын алдын- ала алу дегенді білдіреді. Ол келісім шарт
негізінде жасалынады.
Несие беруші маман- Банк филиалындағы бөлімшеледегі несие
рәсімдейтін қызметкер.
Банк филиалының несиелік бөлімшелері- бұл құрылым, Банк филиалының
облыстық, аумақтық, ведомствалық бөлімшесі, ережеге сәйкес- аудандықфилиал,
бөлім, сектор, ЦПК- орталық тұтыну несиесі.
Банк бөлімшелерін басқарушы- бұл несие беру комитеті.
Несиелеудің шектеулері- Банк органдары шек қоятын құрылым, бұл бір
адамға берілетін шек ; сонымен қатар қарызды мерзімінде қайтарылатын шек;
валюта түріндегі шек; салалық шек; тұтыну шегі болып бөлінеді.
Коммерциялық емес жылжымайтын мүлік- кәсіпкерлік бағыт үшін
пайдалануға берілген жылжымайтын объект.
Төлеу қабілеттілігі бар тұлға- жеке тұлғаның уақытылы төлем және
толық көлемде орындап тұратын ақша міндетін айтамыз.
Тұтыну жәшігікорзинасы- бағамен тіркелетін саудадағы тауар түрі.
Несие бағдарламасы- жеке тұлға үшін берілетін қарыз ақшаның
бағдарламасының берілуі.
ЕКБ РКО- есеп- кассалық бөлім,Банк филиалының аумақтық ерекше
бөлімшесі. ҚР Ұлттық Банкінің келісімі негізінде пайда болған заңды тұлға
емес, филиал статусына ие болмаған, бірақ ҚР- дағы банк операцияларын
орындай алатын бөлімше
Бөлшек несиесі- жеке тұлғаларға берілетін кәсіпкерлік маңызға емес
қарыз түрі.
- Өте қажетті жағдайда керек несиенің бағдарламасы;
- Халыққа қажетті тауарлармен қамтамасыз етудің
несиелік бағдарлама;
- Халықтық атты бөлшектеу несиесінің бағдарламасы;
- Автокөлікпен қамтамасыз ету бағдарламасы;
- Қолдануға берілген коммерциялық емес;
жылжымайтын мүлікті қамтамасыз етудің
бағдарламасы;
- Банк салымын кепілдікке қоюды несиелік
бағдарламасы;
- Салынып жатқан коммерциялық емес жылжымайтын;
мүлікті несиелеудің бағдарламасы;
- Несиелеу сұранысын есепке алу журналы;
- Жеке кәсіпкердің андеррайтингтік әдістемесі;
- Банк қарыз беру мүмкіндігі туралы резюме;
- Қарызға беретін қаражатты есептеу аудару үшін
ашылатын несиелік шот;
- Ұзақ мерзімге берілген карточкалық есептен қажетті
мөлшерді есептеп алу;
- Қойылған мүліктің, яғни кепілдік берушінің
қайтаратын затының құқықтық құжаттарының тізімі;
- Несиелік өтініш;
- Несие алушының сауалдамасы, анкета;
- Қарыз алушының рейтингі;
- Аумақтық филиалының тәуекел- менеджерінің;
қорытындысы;
- Бухгалтерлік проводкалардың тізімі.
Негізгі түсініктемелер мен терминология
Андеррайтинг- алынған қарызды бағалау, бұл термин қарыз алған адамның
төлеу қабілетін және несиені алып жұру қабілетіне қорытынды жасап,
тексереді.
Банк- АҚ Темір Банк
Жақын туыстар - бұл арасында жақын байланыс бар, бір- біріне көрсете
алатын адамдар, яғни әке- шешесі, балалар, т.б.
Филиалдың бухгалтериясы- Банк филиалының құрылымдық бөлімшесі.
Филиалдың бухгалтері- филиал бухгалтериясының қызметкері, қарыз беру
және оны жабуды қадағалап отыратын тұлға.
Сыйақы- алынған қарыз ақшаның үстінен берілетін пайыз, бұл алынған
ақшаның жылдық көлемі.
ВРС- ішкі есеп жұйесі, клиенттің есеп шотындағы ақшаны есептеу
операциясы.
Кепілдік - заңды және жеке тұлғаның несие алушы алдындағы
міндеттемесі, алынған қарыз ақшаны өтей алмаған жағдайда барлығын немесе
бір бөлігін төлеуге міндеттеме ал
Кепілдемеші- кепілдік беретін заңды және жеке тұлға, кепілдеме
беретін тұлға төлей алмағанда, төлеген ақшасын кейін қайтаруға талап етуге
құқы бар адам.
Қарыз алу - бұл ақша. Банк арқылы жеке тұлғаларға бір мақсат үшін
берілген , қайтарылатын құн, бұны тез қайтаруға болады.
Қарыз беруші- жеке тұлға, қарыз алушығ несиелік сұраныс беретін адам.
Кепілдеме беруші- қарызға қаражат алу үшін, оны қайтару үшін
кепілділікке жеке басындағы жылжымайтын немесе жылжитын мүлікті қоюшы.
Кепілдікті ұстаушы- Банк филиалы.
Шектеуден тыс несиелік өтініш- бұл несиелік сұраныс, шек
көлеміндегіден жоғары бір қарыз алушы үшін берілетін қаражат.
Нормативтен жоғары несие беру сұранысы- бұл қарыз алу үшін жазылған
сұраныс, бірақ оны беру шарты немесе нағыз Ережеге сәйкес келмейді.
Заң қызметіндегі маман- Банк филиалындағы заң қызметіндегі жұмысшы.
Қарау мерзімі- несие алу үшін жазылған сұраныстың, сол күннен бастап
шешім қабылданған күнге дейінгі күндер саны.
Қарыз алған адамға кепілдік беруші- әйелі- күйеуі,
жақын туыстар.
Қауыпсіздік қызметі- Банк филиал бөлімшесінің құрылымы, яғни
экономикалық, ішкі және ақпараттық қауыпсіздікті қамтамасыз етуге бақылау
жасайтын орган, ұйым.
Сақтандыру компаниясы- мемлекеттік лицензиясы бар өкілетті, заң
жүзінде және келісім шарт бойынша жұмыс істейтін, Банк анықтайтын
сақтандыру ұйымы.
Сақтандыру сыйақысы- сақтанушы сақтандыру ұйымына ақшалай төлейтін
сомма.
Еңбекақы жобасының қатысушысы – Банк жанынан ашылған карточкалық
есептен уақытылы алатын еңбекақысы бар жеке тұлға.
Банктік есепті бағамы- бухгалтерлік есеп операциялары мақсатында ҚР-
ның Халық банкі бекітетін
бағам.
Өкілетті орган- үнемі жұмыс істейтін Банктің алқалық ұйым.
Өкілетті тұлға - Банк филиалының лауазымдық тұлғасы, яғни шешім
шығарып, үнемі жұмыс барысын жүргізетін тұлға.
Филиал- Басты Банктен тыс орналасқан, заңды тұлға емес Банк
бөлімшесі, Банк атынан банктік операциялар жүргізетін өкілетті шегі бар
бөлімше.
Қаржы бақылаушы - РКО жұмысшысы, облыстық, аумақтық, аудандық Банк
филиалы.
Заңды қызмет - Банк филиалының құрылымдық бөлімшесі,құжатқа заңдық
сараптама жасауға, жауапты және қарыз алушыға мүмкіндік жасайтын бөлімше.
АҚ Темір Банк-тегі жеке тұлғаларға қарыз беру үшін мынындай ереже
ұсынады. Ереже ҚР- ның заңына сәйкес жасалған және Банктің ішкі
жағдайындағы ережелерге де сәйкестендірілген. Осы ереже бөлшектеп несие
берудің процедурасы мен жағдайын қадағалап отырады.
Осы ереже келесі бағыттар бойынша несие беруді көздейді:
-коммерциялық емес сипаттағы қозғалмайтын мүліктерді сатып алу және салуға;
-тұтынушылық мақсатта:
а) автокөлікті сатып алу үшін;
ә) ұзақ уақыт тұтынатын тауарларды сатып алду үшін;
б) кезек күттірмейтін сұраныстарды өтеуге (оқу, емделу, демалыс, туризм,
мүлікті жөндеу, халықтық тұтыну тауарларын сатып алу, мерей тойларды өткізу
және басқа да шаралар);
Жоғарыда аталған несиелерді берудің нақты шарттары Осы ереженің
қосымшасында жекелей несиелеудің сәйкес бағдарламасында анықталған.
Осы Ережеге сай несиелер Қазақстан Республикасының 21 жасқа
толған, тұрақты жалақысы бар (соңғы 6 ай ішінде тұрақты жұмыс істеген)
несиеге берілген соманы және қосымша ақыны төлеуге мүмкіндігі бар кез-
келген азаматына беріледі.
Осы Ережеге сай қарыздарды беру несиені қайтару кезеңінде жасы
65-тен аспаған заңды тұлғаларға беріледі.
Несие беру кезеңінде жасы 60-қа толғанжәне одан да кәрілерге несие берудің
басты көрсеткіші – қарызалуға қатысушы ретінде қатысуы алынады. Қарыз алушы
ретінде бір не бірнеше адам шығатын болған жағдайда осындай жобаға жасына
қарамай заңды тұлғалар қатыстырылмайды.
Банк филиалына Банктің басқа да ссудалық қарызы бар туралы
деректер келіп түсетін болса жәненемесе басқа да банктерге қарызы бар
туралы дерек келіп түссе сұраныс жасаушының несиелік тапсырысы
қарастырылмайды.
Ағымдағы қарызы бар бола тұра, екінші несие алуға сұраныс
білдірген жағдайда Банктің жекеле несие беру бойынша несиелік комитеті
шешім шығарады.
Жылжымайтын мүлікті не автокөлікті жақын туысынан және немесе
күйеуі не әйелінен алған уақытта жекеле несие бойынша банктің несиелік
комитеті шешім шығарады.
Жекелей несиелеудің бағдарламасы бойынша базалық сыйақы ставкасы
Банктің өкілетті ұйымының шешімімімен тағайындалады. Несиелік қарызды
қолданғаны үшін сыйақы ставкасы жекелеген несие бойынша сәйкес несие
комитетінің шешімімен бекітіледі.
Банкінің сәйкес талаптарын программалық қалматамасыз ететін
филиалдар несиелік сұраныстарды қабылдауды жүзеге асыра алады және
несиелеудің белгіленген лимиті негізінде шешім шығара алады, алайда
қарыздарды беруге еш құқықтары жоқ.
Жеке несиелеудің бағдарламасын жүзеге асыру барысындағы
Банкінің аудандық филиалдарының өкілетілігі аудандық филиалдардың
рейтінгісі негізінде анықталады, ай сайын жекелеген несие бойынша Банктің
несиелік комитетінің шешімімен бекітіледі.
Несие бойынша қарыздарды есептеу және сыйақының төлену тәртібі
несие бойынша қарыздарды есепке алудың Банк сәйкес тәртібіне сай жүзеге
асырылады.
Жекелей несиелеу кезеңдері
- потенциалды несие алушымен алдын-ала зерттеу, кеңес жүргізу, құжаттарын
қабылдау.
Сұраныс білдіргенде несие маманы:
- несие не мақсатқа керектігін, мерзімін және несие сомасын сұрастырады;
- несие берудің шарттары мен тәртібін түсіндіреді, Банкінің несие алушыға
қойылатын талаптарымен және несие алу үшін керекті құжаттармен таныстырады;
- потенциалды несие алушымен алдын-ала әңгіме-кеңес жүргізеді, зерттейді.
Потенциалды несие алушының алдын-ала зерттелуі кірістері мен табыстары
және шығындару туралы алғашқы жазбаша не ауызша ақпараты негізінде
жасалады, несие алушының потенциалдық мүмкіндіктерін анықтау үшін
жүргізіледі. Ол кезде алғашқы ақпарат ресми құжаттармен расталуы да мүмкін.
Потенциалды сұраныс берушіге алдын-ала зерттеу жүргізу үшін несиелеу
бөлімінің маманы Банкінің жалақы жобасының мүшесі ме екендігін анықтап
алады, сұраныс
білдірушіден жалақысының көлемі туралы, жұбайы не зайыбының жалақысы туралы
құжаттық растаушыны беруін өтінеді, сұраныс берушінің ұсынып отырған
мүлкінің кепілдікке берілуін қарастырады. Потенциалды сұраныс берушінің
жалақысыны тексеру нәтижесі жақсы болғанда несие маманы осы Ереженің
тарауында құжаттарды сұратады.Сұраныс білдірушіден керекті құжаттарды
алғаннан соң, несие маманы:
- екі данада сұраныс білдірушіден алынған құжаттардың тізімін жасайды да,
бір данасын сұраныс білдірушіге ұсынады;
- қабылданған құжаттардың дұрыстығы мен толықтығын тексереді. Егер
тапсырылған құжаттардың түпнұсқа екендігіне қатысты не басқа да себептермен
анықталған кемшіліктер табылатын болса, несие маманы сұраныс білдірушіге
несие беру бойынша сұрақтың қарастырылмайтындығы туралы айтады да бас
тартады.
Несиелік сұранысты несиелік сұраныс журналына тіркейді. Сұраныста тіркеу
мерзімі мен тіркеу номірі жазылады:
- банкпен ерекше жағдайда тұрған тұлғалардың тізімімен сұраныс
білдіргеннің бар-жоғын тексереді.
Потенциалды несие алушының андеррайтингі.
Несиелік сұранысты тіркеген соң, несие маманы Осы ережеде
қарастырылған Андеррайтинг әдістемесіне сай потенциалды несие алушыға
андеррайтинг жүргізеді. Егер несие алушы жеке кәсіпкер болса, потенциалды
сұраныс білдірушінің андеррайтингі Осы ереженің қосымшасында
көрсетілгендей жеке кәсіпкердің Андеррайтинг әдістемесіне сай жүргізіледі.
Өткізілгені тұрған андерайтинг шеңберінде потенциалды несие
алушының несиені төлеуге кепілдік беретін міндеттемелерін де бағаланады.
Егер қамтамасыз еті мақсатымен келесідей түрлер берілсе:
- жылжымайтын не жылжитын мүліктер заңды тұлғаның кепілдіктері заттың
кепілдіктермен жұмыс жүргізу регламентіне сай Банкте бар талаптарға сай
кепілдік заты бағаланаады.
- бір не бірнеше заңды тұлғалардың кепілдігі ереженің тарауында анықталған
тәртіп бойынша жүзеге асырылады.
- потенциалды несие алушыға андеррайтинг жүргізумен қатар несие маманы
сұраныс білдірушен түскен құжаттарды заңгерлік қызмет сарапшыларына,
қауіпсіздік қызметіне бағыттайды да, несие беру мүмкіндігі туралы резюме
құрастырады. Несие маманы құрастырған резюменің міндетті түрде тіркеу
нөмірі болуы шарт. Резюменің тіркеу нөміріне сай несие сұранысының сәйкес
тіркеу нөмірі сәйкес келеді.
Потенциалды сұраныс берушінің міндеттемелерін орындау үшін несиені
өтеу барысында бір не бірнеше заңды тұлға, сонымен қатар, сұраныс берушіден
алынған Банк өкілетті ұйымымен келісілген басқа да жағдайларында жоғарыда
аты аталған банкінің филиалдарының қызметі жүргізілмейді. Сол кезде несие
маманы немесе жоба бойынша шешім шығаратын филиалдың өкілетті тұлғасы несие
алушы мен кепілдік берушіберушілердің құқықтық статусын тексереді (жеке
басын куәландыратын сәйкес құжаттардың болуын, осы құжаттаың қолданылу
мерзімін, азаматтығын, несие алушының, кепілдік берушіберушілердің
жасынның Осы ереженің талаптарына сәйкестігін, салық ұйымдарынан керекті
салықтқлеушінің тіркеу нөмірі барын растайтын құжаттар және т.т.).
Қабылданып болған соң, үш жұмыс күні ішінде заң қызметкері несиелік
қамтамасыз ету бойынша сараптауға ұсынылған құжаттардың толық пакеті және
қызметтік хат бойынша алдын-ала сараптама жүргізеді де несие маманына заңды
қорытынды шығарады (басқарма қаулысымен бекітілген құрастырылған
қорытындыға сай типтік формамен).
Заң қызметкері алдын-ала берген барлық кемшіліктер мен
ұсынылған ескертпелер жойылған соң, жаңа заңды ұсыныстар жасалмайды, ал
алдағы дайындалған қорытындыға ескертпелер жойылды деген белгі қояды,
сараптамаға ұсынылған құжаттардағы қолдардың дұрыстығын растайды.
Кепілдік затының кепілдік құны бекітілгенінен шыға тұра потенциалды
несие алушының өзіндік қаржыларының қатысу мөлшері, сонымен қатар
потенциалды несие алушының андеррайтинг нәтижесіне сай несие маманы жоба
бойынша резюмеде беруге ұсынылған кепілдік құны сомасын көрсетеді.
Андеррейтинг біткен соң және Банк қызығушылық білдіретін
қызметтерінің қорытындыларынан соң құжаттардың ресімделген пакетін несие
маманы филиалдың қауіп-менеджеріне сараптамаға бағыттайды.
Несиені жабу үшін кепілдікке бір не бірнеше заңды тұлғаны, не
Банктің өкілетті ұйымдарымен алдын-ала келісілген басқада жағдайларында
Банк филиалының қауіп-менеджері жобаны сараптамайды.
Шешім шығару
Филиалдың несие бөлімінің басшылармен келісе отырып, резюмені
карастырып және несие пакетін ресімдеуде несие маманы филиалдың өкілетті
тұлғасыныңБанк филиалының жеке несиелеуінің несиелік комитеті қарастыруы
үшін несие алуға сұраныс білдірушінің сұранысын көрсетеді.
Филиалдың өкілетті тұлғасы келесі шешімдердің біреуін қабылдауына
құқысы бар:
- несие бере алады (несие сомасын, несиені төлеу мерзімін және сыйақы
мөлшерін көрсете отырып және т.т.)
- несиені беруден бас тарта алады;
- жеке несиелеу бойынша сәйкес несие комитетінің қарастыруына шығарады.
- банк филиалының өкілетті тұлғасы шешім шығарғанда жоба бойынша резюмеде
шығарылған шешім бойынша нақты жазуларды виза қояды.
Жеке несиелеу бойынша несие комитетінің шешімін ресімдеу және шешім
шығару тәртібі сійкес жағдайда көрінеді (жекелеген несиелеу бойынша несие
комитеті туралы).
Банк филиалының өкілетті тұлғасы не Банк филиалының жеке несиелеу
бойынша несие комитеті несие беруден бас тарту туралы шешім шығарған кезде
несие маманы:
- сұраныс берушінің талабы бойынша жазбаша түрде хабарлайды;
- несиелік сұраныс журналына сәйкес белгі жазады;
- құжат пакетіне несие беруден бас тартқаны туралы жазады да, салып қояды.
- сұраныс берушінің талабы бойынша ол ұсынған құжаттар несиелік қарыз
туралы құжаттан басқасы қайтарылады.
Несие маманы жинағана материалдар сұраныс білдірушіге
қайтарылмайды Банк филиалының басқа да қызметтерінің қорытындылары,
есептер, сұранысқа берілген жауаптар. Несиелік сұраныстың келесі бетінде
не бөлек парақта қайтарылғанқұжаттардың тізімі беріледі, ол сұраныс
білдірушінің қолымен бекітіледі.
Банк филиалының Банктің жеке несиелеу комитетінің шешімінің
түпнұсқасы не жоба бойынша шығарылған шешім тігілген резюме жеке папкаға
тігіледі. Банк филиалының Банктің жеке несиелеу бойынша несиелеу
комитетінің шешімдерін сақтау тәртібі Банк филиалыныңБанктің жеке несиелеу
бойынша несие комитеті туралы сәйкес жағдайда көрсетіледі.
Жоба бойынша банк жағымды шешім шығарғаны туралы ескерту қағазы
берілген соң сұраныс беруші Банк бекіткен мөлшерден кем емес өзінің
мүліктік қаржыларының алатын сомасынан алдын-ала төлеу жүргізеді. Сұраныс
беруші алдын-ала төлеуді мүлік сатушыға ақшалай не басқа да түрмен беруі,
төлеуі мүмкін.
Банкпен қандай да басқа жағдайламен байланысқан тұлға сұраныс
беруші болса несие маманы сәйкес басқарушы бөлімшеге қызметтік хат
жолдайды. Басқарушы бөлімше Банк филиалынан алған қызметтік хаттың
негізінде несие берудің нақты жаңдайларын ескере отырып Басқарушы қаулысы
мен Банк Директорының кеңес шешімімен жоба даярлайды, ол қаржылық қауіп
бөлімшесінің құрылымына қол қою үшін бағытталады.
Қаржылық қауіптердің құрылымдық бөлімшесі ерекше жағдаймен
Банкімен байланысы бар тұлға топтарына шаққандағы қауіп мөлшерін жүзеге
асырады да, содан соң:
- келісім болған жағдайда Басқарма қаулысы жобасына және банк Директорының
кеңесінің шешіміне қол қояды.
- несиені беруден бас тарқан шешім шығарылса Басқарма қаулысы жобасына және
банк Директорының кеңесінің шешіміне сәйкес белгі қояды да несие маманына
құжаттар пакетін қайтарып береді.
Құжаттық қауіптің құрылымдық бөлімшесі қол қойғаннан соң несие
сұранысы құжат пакетімен Банк басқармасына қарастыру үшін жіберіледі, ол
өз кезегінде қандай да жағдайда несие алуға рұқсат беру туралы шешімді
шығарады (сомасы, берілетін валюта, несие мерзімі, сыйақы мөлшері, айыппұл
санкциясының мөлшері және т.т.).
Банк басшылығы ұсынған Банкпен ерекше жағдаймен байланысқан тұлғамен
мәміле жасау туралы ақпарат Банк Директорлар кеңесіне қарастыру үшін
жіберіледі, Банк Директорлар кеңесінің шешім шығарған сәтіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz