Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй нарығы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі және динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
2.1 Тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік реттеудің құралдары мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалардың орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі және динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
2.1 Тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік реттеудің құралдары мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалардың орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
Бүгінгі таңда экономикамыздағы орын алған қолайсыз жағдайлар кезінде өркениетті даму жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық саласында аса маңызды саясаттарды жүзеге асыруда. Бұл саясаттардың ішіндегі ең күрделісі әрі өте байыптылықты қажет ететін бағыты әлеуметтік саладағы саясат болып табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік мәселе адамдардың өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің әлеуметтік саясаты әрқашан халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан да әлеуметтік саясат мемлекеттілікті орнықтыру мен мемлекетті басқаруда аса маңызды орын алады.
Жер бетіндегі дамудың тұрағы, тұтқасы, тірегі – адам, адамның қо-ғамдағы тыңғы¬лық¬ты іс-әрекеттері, сондай-ақ қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты қамтамасыз ететін мемлекеттің әлеуметтік қыз¬меті. Адамның денсаулығын қадағалайтын, бі¬лім жүйесін жетілдіретін, мәртебесін көтер¬ме-лейтін, аза¬маттық жауапкершілігін арт¬тыратын бастамалар – халықтың әл-ауқатын арттыруда, одан әрі ел экономикасының дамуында ерекше сипат алады. Сол бастаманың бірі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі де – әлеуметтік саясаттың бас желісі болып табылады.
Біздің азаматтарымыз үшін тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапалылығы – мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар басымдықтарының бірі болып келді және алдағы уақытта да солай болып қала бермек. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы «Мемлекеттік саясаттың басты мақсаты – Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру» атты жолдауында тұрғын үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды айқындап, тұрғын үй құрылыс саласы – экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін атап өткен болатын[1].
Курс жұмысының бірінші бөлімінде экономикадағы мемлекеттің рөлі, жалпы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдістері талданып, тұрғын үй қатынастарын реттеудің шетелдік тәжірибесі қарастырылған.
Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері талданып, қазіргі таңда елімізде жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі жан-жақты қарастырылған.
Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар және олардың рөлі, сол бағдарламалардың шеңберінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің құралдары мен түрлері курс жұмысының үшінші бөлімінде қарастырылған. Сонымен қатар қазіргі экономикалық дағдарысқа байланысты құрылыс саласында туындаған қолайсыз жағдайлар, және одан шығу жолдары ауқымды сипат алған.
Тұтастай алғанда мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің экономиканың мәселелерін шешкен кезде әлеуметтік саланың басым артықшылықтарға ие екенін көрсетеді. Бұл Ұлттық экономиканың барынша өсуіне және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Жер бетіндегі дамудың тұрағы, тұтқасы, тірегі – адам, адамның қо-ғамдағы тыңғы¬лық¬ты іс-әрекеттері, сондай-ақ қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты қамтамасыз ететін мемлекеттің әлеуметтік қыз¬меті. Адамның денсаулығын қадағалайтын, бі¬лім жүйесін жетілдіретін, мәртебесін көтер¬ме-лейтін, аза¬маттық жауапкершілігін арт¬тыратын бастамалар – халықтың әл-ауқатын арттыруда, одан әрі ел экономикасының дамуында ерекше сипат алады. Сол бастаманың бірі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі де – әлеуметтік саясаттың бас желісі болып табылады.
Біздің азаматтарымыз үшін тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапалылығы – мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар басымдықтарының бірі болып келді және алдағы уақытта да солай болып қала бермек. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы «Мемлекеттік саясаттың басты мақсаты – Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру» атты жолдауында тұрғын үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды айқындап, тұрғын үй құрылыс саласы – экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін атап өткен болатын[1].
Курс жұмысының бірінші бөлімінде экономикадағы мемлекеттің рөлі, жалпы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдістері талданып, тұрғын үй қатынастарын реттеудің шетелдік тәжірибесі қарастырылған.
Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық негіздері талданып, қазіргі таңда елімізде жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі жан-жақты қарастырылған.
Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар және олардың рөлі, сол бағдарламалардың шеңберінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің құралдары мен түрлері курс жұмысының үшінші бөлімінде қарастырылған. Сонымен қатар қазіргі экономикалық дағдарысқа байланысты құрылыс саласында туындаған қолайсыз жағдайлар, және одан шығу жолдары ауқымды сипат алған.
Тұтастай алғанда мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің экономиканың мәселелерін шешкен кезде әлеуметтік саланың басым артықшылықтарға ие екенін көрсетеді. Бұл Ұлттық экономиканың барынша өсуіне және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» деп аталатын Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 6 ақпан 2008 ж.
2. Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері» Алматы, 2002 ж. 14-42 б.
3. «Экономиканы мемлекеттік реттеу» Кекілов Б. 9-27 б.
4. Абдикулов П.А. «Экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесін қалыптастыру» ҚазҰУ хабаршысы 2004 ж. №2 19 б.
5. «Қазақстан Республикасының 2013 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары» www.zakon.kz
6. «Формирование и управление страной первого президента Казахстана» Кубаев К.Е. «Вестник Международной Академий Бизнеса» 2007 г. №4
7. Маратова А. «Құрылыс саласындағы еңбекақы жүйесін реттеу» ҚазҰУ хабаршысы 2003ж №4 12-19 б.
8. www.minplan.kz
9. www.mit.kz
10. www.government.kz
11. www.krysha.kz
12. www.property.kz
13. « Реализация стратегии индустриально-инновационног развития на 2003-2015 годы» Мамытбеков Е.К.
14. «Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастар туралы Заңы» 1997 ж. 16 сәуір № 94-1 Жарлығы
15. «Қазақстан Республикасының Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы Заңы» 2006 ж. 7 шілде №180 Жарлығы
16. www.stat.kz
17. «Ең басты мақсат – әлеуметтік жағдайды төмендетпеу» «Айқын» газеті 2008 ж. 5 желтоқсан 3-5 б., C.Соқпақбаев
18. «Әлеуметтік өсімнің аифметикасы», «Егемен Қазақстан» газеті 2006 ж. 22 наурыз 12-14 б., Самат Мұса
19. ҚР-ның Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Дағдарстан жаңару мен дамуға» атты халыққа жолдауы 2009 ж. 6 наурыз
20. «Жаңа уақыт өлшемі» «Егемен Қазақстан» газеті 2007 ж. 13 қараша 18-20 б.
21. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 11 маусым 2004 ж. №1388 Жарлығы Астана, 2004
22. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 20 тамыз 2007 ж. №838 Жарлығы Астана 2007 ж.
23. «Экономической образ мышления» Байгожинов А.А. 1996 г.
24. «Үкіметтің, Ұлттық Банктің және ҚҚА-ның экономиканы тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға арналған іс-қимыл жоспары»
25. «Қазақстандағы ипотекалық несиелеудің дамуы» Е.А. Елболатқызы Астана қаласы, 2006 ж.
26. «Қазақстан Республикасының Кластерлік жүйесін дамыту бағдарламасы» 2005 ж. 17 шілде №144
27. www.investfounds.kz
28. «Ипотечное кредитование в Казахстане» Алиева Б.М.
29. «Құрылысты дамытудың Қазақстандық үлгісі», «Айқын газеті» Өмір Есқали 2009 ж. 9 қаңтар 17-26 б.
30. «Алда келелі міндеттер тұр», «Жас алаш» газеті С.Әліпбай 8-10 б.
31. «Инвестиций» Шарп У., Алксандр Г., Бэйли Дж. Инфра-М, 1997 г.
32. «Управление инвестициями» Дж. Фрэнк, 2000 г.
33. «Қазақстанның тұрғын үй нарығының қазіргі жағдайы мен даму мүмкіндіктері», «Қазақ Университеті» баспасы, Қ.Н. Бекетова 2007 ж. 123-132б.
34. «Тұрғын үй құрылысының экономикалық мәселелері», «ҚазҰУ Хабаршысы» Ж.А. Асқарова 2007 ж. 36-43 б.
35. «Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдар аралығында тұрақты дамуға көшу концепциясы» ҚР Президентінің 2006 ж. 16 сәуірдегі №216 Жарлығы
36. «Большое строение» А.В.Сидоренко. Санкт-Петербург 2008 г.
37. «Социально-экономическое развитие Казахстана» И.Ж.Бримбетова, Институт экономик МОН РК, 2008 г.
38. «Экономический рост» Р.М. Мельников, Москва 2005 г.
2. Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері» Алматы, 2002 ж. 14-42 б.
3. «Экономиканы мемлекеттік реттеу» Кекілов Б. 9-27 б.
4. Абдикулов П.А. «Экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесін қалыптастыру» ҚазҰУ хабаршысы 2004 ж. №2 19 б.
5. «Қазақстан Республикасының 2013 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары» www.zakon.kz
6. «Формирование и управление страной первого президента Казахстана» Кубаев К.Е. «Вестник Международной Академий Бизнеса» 2007 г. №4
7. Маратова А. «Құрылыс саласындағы еңбекақы жүйесін реттеу» ҚазҰУ хабаршысы 2003ж №4 12-19 б.
8. www.minplan.kz
9. www.mit.kz
10. www.government.kz
11. www.krysha.kz
12. www.property.kz
13. « Реализация стратегии индустриально-инновационног развития на 2003-2015 годы» Мамытбеков Е.К.
14. «Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастар туралы Заңы» 1997 ж. 16 сәуір № 94-1 Жарлығы
15. «Қазақстан Республикасының Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы Заңы» 2006 ж. 7 шілде №180 Жарлығы
16. www.stat.kz
17. «Ең басты мақсат – әлеуметтік жағдайды төмендетпеу» «Айқын» газеті 2008 ж. 5 желтоқсан 3-5 б., C.Соқпақбаев
18. «Әлеуметтік өсімнің аифметикасы», «Егемен Қазақстан» газеті 2006 ж. 22 наурыз 12-14 б., Самат Мұса
19. ҚР-ның Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Дағдарстан жаңару мен дамуға» атты халыққа жолдауы 2009 ж. 6 наурыз
20. «Жаңа уақыт өлшемі» «Егемен Қазақстан» газеті 2007 ж. 13 қараша 18-20 б.
21. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 11 маусым 2004 ж. №1388 Жарлығы Астана, 2004
22. «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» 20 тамыз 2007 ж. №838 Жарлығы Астана 2007 ж.
23. «Экономической образ мышления» Байгожинов А.А. 1996 г.
24. «Үкіметтің, Ұлттық Банктің және ҚҚА-ның экономиканы тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға арналған іс-қимыл жоспары»
25. «Қазақстандағы ипотекалық несиелеудің дамуы» Е.А. Елболатқызы Астана қаласы, 2006 ж.
26. «Қазақстан Республикасының Кластерлік жүйесін дамыту бағдарламасы» 2005 ж. 17 шілде №144
27. www.investfounds.kz
28. «Ипотечное кредитование в Казахстане» Алиева Б.М.
29. «Құрылысты дамытудың Қазақстандық үлгісі», «Айқын газеті» Өмір Есқали 2009 ж. 9 қаңтар 17-26 б.
30. «Алда келелі міндеттер тұр», «Жас алаш» газеті С.Әліпбай 8-10 б.
31. «Инвестиций» Шарп У., Алксандр Г., Бэйли Дж. Инфра-М, 1997 г.
32. «Управление инвестициями» Дж. Фрэнк, 2000 г.
33. «Қазақстанның тұрғын үй нарығының қазіргі жағдайы мен даму мүмкіндіктері», «Қазақ Университеті» баспасы, Қ.Н. Бекетова 2007 ж. 123-132б.
34. «Тұрғын үй құрылысының экономикалық мәселелері», «ҚазҰУ Хабаршысы» Ж.А. Асқарова 2007 ж. 36-43 б.
35. «Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдар аралығында тұрақты дамуға көшу концепциясы» ҚР Президентінің 2006 ж. 16 сәуірдегі №216 Жарлығы
36. «Большое строение» А.В.Сидоренко. Санкт-Петербург 2008 г.
37. «Социально-экономическое развитие Казахстана» И.Ж.Бримбетова, Институт экономик МОН РК, 2008 г.
38. «Экономический рост» Р.М. Мельников, Москва 2005 г.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1. Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі және
динамикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ІІ БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ
МЕМЛЕКЕТТІК
РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.1 Тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік реттеудің құралдары мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалардың
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 48
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда экономикамыздағы орын алған қолайсыз жағдайлар кезінде
өркениетті даму жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық
саласында аса маңызды саясаттарды жүзеге асыруда. Бұл саясаттардың ішіндегі
ең күрделісі әрі өте байыптылықты қажет ететін бағыты әлеуметтік саладағы
саясат болып табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік мәселе адамдардың
өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн
тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің әлеуметтік саясаты әрқашан
халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан
да әлеуметтік саясат мемлекеттілікті орнықтыру мен мемлекетті басқаруда аса
маңызды орын алады.
Жер бетіндегі дамудың тұрағы, тұтқасы, тірегі – адам, адамның қоғамдағы
тыңғылықты іс-әрекеттері, сондай-ақ қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты
қамтамасыз ететін мемлекеттің әлеуметтік қызметі. Адамның денсаулығын
қадағалайтын, білім жүйесін жетілдіретін, мәртебесін көтермелейтін,
азаматтық жауапкершілігін арттыратын бастамалар – халықтың әл-ауқатын
арттыруда, одан әрі ел экономикасының дамуында ерекше сипат алады. Сол
бастаманың бірі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі де –
әлеуметтік саясаттың бас желісі болып табылады.
Біздің азаматтарымыз үшін тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапалылығы –
мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар басымдықтарының бірі болып келді
және алдағы уақытта да солай болып қала бермек. Қазақстан Республикасының
Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы Мемлекеттік саясаттың басты
мақсаты – Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру атты жолдауында тұрғын
үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды айқындап,
тұрғын үй құрылыс саласы – экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін
атап өткен болатын[1].
Курс жұмысының бірінші бөлімінде экономикадағы мемлекеттің рөлі, жалпы
мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдістері талданып, тұрғын үй қатынастарын
реттеудің шетелдік тәжірибесі қарастырылған.
Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын
реттеудің құқықтық негіздері талданып, қазіргі таңда елімізде жүргізіліп
жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз
етудің қазіргі деңгейі жан-жақты қарастырылған.
Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар және
олардың рөлі, сол бағдарламалардың шеңберінде халықты тұрғын үймен
қамтамасыз етудің құралдары мен түрлері курс жұмысының үшінші бөлімінде
қарастырылған. Сонымен қатар қазіргі экономикалық дағдарысқа байланысты
құрылыс саласында туындаған қолайсыз жағдайлар, және одан шығу жолдары
ауқымды сипат алған.
Тұтастай алғанда мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға
шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің
экономиканың мәселелерін шешкен кезде әлеуметтік саланың басым
артықшылықтарға ие екенін көрсетеді. Бұл Ұлттық экономиканың барынша өсуіне
және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Курстық жұмыстың мақсаты халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесін
жан-жақты зерттеп, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің
тетіктерін жетілдіру және қазіргі уақыттағы құрылыс саласындағы орын алған
дағдарыстан шығу жолдарын анықтау болып табылады.
Сонымен қатар курс жұмысында дұрыс мемлекеттік реттеу арқылы
төмендегідей экономикалық маңызы жоғары мәселелердің шешім табатыны жайлы
айтылған:
Біріншіден, халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі;
Екіншіден, құрылыстың дамуына байланысты осы салаға маманданған шағын және
орта бизнестің дамуы;
Үшіншіден, құрылыстың жандануына және шағын және орта бизнестің дамуына
байланысты жаңа жұмыс орындарының ашылуы:
Курстық жұмыста жоғарыда көзделген мақсаттарға сәйкес келесідей
негізгі міндеттер айқындала түседі:
1. Қазақстандағы экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдісстерін
талдау.;
2. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саясатының шетелдік тәжірибесін
зерттеу және оны Қазақстанда қалай қолдануға болатынын қарастыру;
3. Қазақстандағы жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде
халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету деңгейін қарастыру;
4. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар,
және олардың рөлін анықтау;
5. Қазіргі уақыттағы тұрғын үй құрылыс саласының дағдарысқа ұшырау
себептері және одан шығу жолдарын қарастыру:
Зерттеу жұмысының ғылыми-әдістемелік базасы Қазақстан Республикасының
Конститутциясы, Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастарының Заңы,
Қазақстан Республикасының Үлескерлік қатынастар туралы Заңы, Статистикалық
ақпарат көздері, нормативтік-құқықтық актілер, мерзімді басылымдар, ғылыми-
тәжірибелік конференция материалдары сонымен қатар шетелдік және отандық
әдебиеттер болып табылады. Бұл Курстық жұмыс әл-Фараби атындағы Қазақ
Ұлттық Университетінде өткен ғылыми-тәжірибелік конференцияларда және
Ұлттық ғылыми-зерттеу орталығы ұйымдастырған ғылыми-зерттеу
конференциясында қорғалып, арнайы басылымдарда шығарылды.
Курстық жұмыстың зерттелу жағдайы. Қазақстан
Республикасының Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың жыл сайынғы халыққа арнаған
жолдауларында өзекті мәселе деп айтылғынымен, іс жүзінде 2004 жылдан бастап
халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саласында іс-шаралар жүргізіле бастады.
Бұл мәселе Қазақстан Республикасының құрылыс саласын дамытудың 2005-2007
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының қабылдануымен шңшімін таба
бастады.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні Қазақстан Республикасындағы халықты
тұрғын үймен қамтамасыз етуді мемлекеттік реттеу. Курстық
жұмыстың зерттеу обьектісі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету үрдісі болып
табылады. Жұмыс барысында негізінен
келесідей авторлардың еңбегіне сүйендім: Дж.М. Кейнс, Ж.Дуанабай, И.К.
Ихданов, Р.Т. Дуламбаева, А.К. Қошанов, Е.Б. Бекетова, В.И. Кошкин. Сонымен
қатар Қазақстан Республикасының заңнамалық және нормативті актілері,
республиканың статистикалық органдарының, министрліктердің және
ведомстволардың материалдары қолданылды.
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1. Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық
негіздері
Қазақстан Республикасында тұрғын үй қатынастары Қазақстан
Республикасының Тұрғын үй Заңымен, Азаматтық кодекс нормаларымен және
соларға сәйкес шығарылатын өзге де заңдармен реттеледі.
Тұрғын үй - тұрақты тұруға арналған және соған пайдаланылатын,
белгiленген техникалық, санитариялық және басқа да мiндеттi талаптарға сай
келетiн жеке тұрғын жай (жеке-дара тұрғын үй, пәтер, жатақханадағы бөлме).
Тұрғын үй қоры - Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншiк
нысандарындағы тұрғын үйлер[13].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдары:
1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңы азаматтардың, заңды
тұлғалардың, мемлекеттiк органдардың қатысуымен:
- тұрғын үйлерге меншiк құқығының және оларды пайдалану құқығының пайда
болуы мен тоқтатылу негiздерiне;
- тұрғын үйлердi пайдалану құқығының жүзеге асырылуына;
- тұрғын үйлерге қойылатын талаптарға;
- тұрғын үй қорларының сақталуы мен жөнделуiнiң қамтамасыз етiлуiне;
- азаматтардың тұрғын үй саласындағы құқықтарының сақталуын және тұрғын
үй қорының пайдаланылуын мемлекеттiк органдардың бақылауына байланысты
қатынастарды реттейдi.
2. Қазақстан Республикасында тұрғын үй қатынастары Заңмен, Азаматтық
кодекс нормаларымен және соларға сәйкес шығарылатын өзге де заңдармен
реттеледi.
3. Тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға, тұрғын үй қорының дамытылуы мен
ұлғайтылуына байланысты қатынастар Заңда белгiленген талаптарды ескере
отырып, тиiстi заңдармен реттеледi.
4. Мейманханаларда, пансионаттарда, интернаттарда, қарттар үйлерiнде
және осындай мақсаттағы басқа да үй-жайларда тұру заңдарымен реттеледi[14].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры:
1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры мыналарды қамтиды:
- жеке тұрғын үй қоры - азаматтар мен заңды тұлғаларға меншiк құқығымен
тиесiлi, мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген тұрғын үйлер;
- мемлекеттiк тұрғын үй қоры - меншiк құқығымен мемлекетке қарасты және
жергiлiктi атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттiк коммуналдық
тұрғын үй қоры) не мемлекеттiк кәсiпорын қарамағындағы (мемлекеттiк
кәсiпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын үйлер.
2. Тұрғын үй қорына тұрғын үйлердегi тұрғын емес үй-жайлар кiрмейдi.
3. Жеке тұрғын үй қорының және мемлекеттiк кәсiпорындардың тұрғын үй
қорының үйлерiндегi тұрғын үй-жайларды жергiлiктi өкiлдi және атқарушы
органдардың немесе өзге де ұйымдардың мәжбүр етiп алуына, Заңда және басқа
заң актiлерiнде көзделгендегiден басқа жағдайларда тыйым салынады[9].
Тұрғын үйлердi пайдалану:
1. Тұрғын үйдi (тұрғын үй-жайды) немесе оның бiр бөлiгiн тұрғын емес
мақсатқа пайдалануға Заңда көзделген жағдайларда жол берiледi.
2. Тұрғын үйдi пайдалану оның бұзылуына немесе бүлiнуiне әкелiп
соқпауға, басқа тұрғындардың тұру жағдайларын бұзбауға, қоршаған ортаға
залал келтiрмеуге тиiс.
3. Тұрғын үйдегi тұрғын үй-жайлар мен тұрғын емес үй-жайларды қайта
жабдықтау мен қайта жоспарлауды үй-жай иесiнiң келiсiмiмен және жобаның
құрылыс нормалары мен ережелерiне сәйкес келуiне жауап беретiн заңды немесе
жеке тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады. Жобаның
мiндеттi талаптарға сәйкестiгiн Қазақстан Республикасының заңдарында
белгiленген тәртiппен сәулет, қала құрылысы және құрылыс iстерi жөнiндегi
уәкiлеттi мемлекеттiк орган растайды[13].
Тұрғын үй қорын басқаруды меншiк иесi тiкелей, не өзi құратын органдар
арқылы, сондай-ақ сенiм бiлдiрiлген адамдар арқылы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттiк есепке алу, оның
кiмге тиесiлi екенiне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкiметi
белгiлейтiн тәртiппен Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе бойынша
жүзеге асырылады[13].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры мыналарды қамтиды:
- жеке тұрғын үй қоры - азаматтар мен заңды тұлғаларға меншiк
құқығымен тиесiлi, мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген
тұрғын үйлер;
- мемлекеттiк тұрғын үй қоры - меншiк құқығымен мемлекетке қарасты
және жергiлiктi атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттiк
коммуналдық тұрғын үй қоры) не мемлекеттiк кәсiпорын қарамағындағы
(мемлекеттiк кәсiпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын
үйлер[14].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттiк есепке алу, оның
кiмге тиесiлi екенiне қарамастан, Қазақстан Республикасының
Үкiметi белгiлейтiн тәртiппен Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе
бойынша жүзеге асырылады.
Тұрғын үй қатынастары жағдайында туындайтын дауларды шешу төмендегідей
мемлекеттік органдардың құзыретінде:
- тұрғын үйге құқықтық қатынастардан туындайтын дауларды сот шешедi;
- азаматтарды және заңды тұлғаларды олардың тұратын тұрғын үй-
жайларынан тек Заңда белгiленген негiздемелер бойынша, сот
тәртiбiмен ғана шығаруға болад;
Тұрғын үй иесiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерiне келетін болсақ:
- тұрғын үйдiң, сондай-ақ салынып бiтпеген тұрғын үйдiң иесi оны, сату
шартын белгiлей отырып, өз қалауы бойынша еркiн сатуға, сыйға
тартуға, айырбастауға, басқа адамдарға мұраға қалдыруға, кепiлге
беруге, осы бапта көзделген ерекшелiктердi ескере отырып, заң
актiлерiнде тыйым салынбаған өзге де жолмен оған билiк етуге
құқылы[10].
- ипотекалық тұрғын үй қарызы қаражатының есебiнен толық нeмece
iшiнара сатып алынған тұрғын үйдi сатып алу-сату шарты мемлекеттiк
тiркелген кезден бастап меншiк иесiнiң ипотекалық тұрғын үй
қарызы толық өтелгенге дейiн кредитордың келiсiмiнсiз осы тұрғын
үйге билiк етуге құқығы жоқ.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй
беру шарттары келесідей:
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй оған мұқтаж,
осы елдi мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан)
және халықтың әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз топтарына
жататын Қазақстан Республикасы азаматтарының пайдалануына берiледi;
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй сондай-ақ
тұрғын үйге мұқтаж мемлекеттiк қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың
қызметкерлерiне, әскери қызметшiлерге және сайланбалы
мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға берiледi. Оларға берiлетiн
тұрғын үй, жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үйдi
қоспағанда, қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiледi;
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй өздерiнiң жалғыз тұрғын үйi
ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары
туралы заңдарына мемлекттік орган сатып алған Қазақстан
Республикасының азаматтарына берiледi[12].
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын азаматтарды
есепке алу келесідей тәртіппен жүзеге асырылады:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын
азаматтарды есепке алу тұрғылықты жерi бойынша ауданның (облыстық
маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi
атқарушы органдарында жүзеге асырылады.
2. Есепке алу үшiн қажеттi құжаттардың тiзбесi мен нысанын Қазақстан
Республикасының Үкiметi бекiтедi. Азаматтардың қандай да болсын қосымша
құжаттар беруiн талап етуге тыйым салынады.
3. Азаматтардың өздерiн және өздерiнiң отбасы мүшелерiн мемлекеттiк
тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi
атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге мұқтаждар есебiне қою туралы
арыздары тұрғылықты жерi бойынша тиiстi жергiлiктi атқарушы органда бiр ай
iшiнде қаралады. Арыз берушiлерге қабылданған шешiм туралы аталған мерзiм
аяқталғанға дейiн жазбаша түрде хабарланады[13].
Азаматтарға мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан тұрғын үй беру кезегi:
1. Мұқтаждар есебiнде тұратын азаматтарға мемлекеттiк тұрғын үй қорынан
тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған
тұрғын үй, барлық қажеттi құжаттармен бiрге өтiнiш берiлген
кезден бастап тiзiмде белгiленген кезек ретiмен берiледi.
2. Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар
қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары мемлекеттiк тұрғын үй
қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган
жалдаған тұрғын үй берiлуге мұқтаждар есебiнiң тiзiмiн былайша бөлек
жүргiзедi:
- әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтар;
- мемлекеттiк қызметшiлер, өзге де бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерi
мен әскери қызметшiлер[12].
Аталған тiзiмге енгiзiлген азаматтардың құқықтары тең деп танылады.
Егер осы Заңда өзгеше көзделмесе, мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй
немесе жеке тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға бұл тiзiмге енгiзiлген
басқалар алдында ешкiмнiң де басымдық құқығы болмайды.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
тұрғын үй беру нормасы:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй әр адамға кемiнде
он бес шаршы метр және көп дегенде он сегiз шаршы метр пайдалы алаң,
бiрақ кемiнде бiр бөлмелi пәтер мөлшерiнде берiледi.
2. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй мемлекеттiк немесе
әскери қызмет атқармайтын, сондай-ақ бюджеттiк ұйымдарда (мекемелерде)
жұмыс iстемейтiн әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға
Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн мөлшерде, бiрақ Республикада
бiр адамға қолданылатын санитариялық нормадан кем емес тұрғын алаң және
кемiнде бiр бөлме мөлшерiнде берiлуi мүмкiн.
3. Заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлген мүгедектердiң жекелеген
санаттарына және аурулар тiзiмiнде аталған кейбiр созылмалы аурулардың ауыр
түрлерiмен ауыратын азаматтарға бөлек қосымша бөлме берiледi. Аталған
қосымша алаң артық деп есептелмейдi.
4. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан берiлетiн тұрғын үй мөлшерiн анықтаған
кезде отбасында жүктi болғанына жиырма аптадан асқан әйелдiң болуы
ескерiледi.
5. Осы баптың талаптары Қазақстан Республикасы азаматтарының аталған
санаттарына мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру жөнiндегi
қатынастарға қолданылмайды[15].
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру шарттары:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй оған мұқтаж, осы елдi
мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан) және халықтың
әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан
Республикасы азаматтарының пайдалануына берiледi.
2. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй сондай-ақ тұрғын үйге
мұқтаж мемлекеттiк қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерiне,
әскери қызметшiлерге және сайланбалы мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға
берiледi. Оларға берiлетiн тұрғын үй, жергілікті атқарушы орган жалдаған
тұрғын үйді қоспағанда, қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiледi.
3. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй өздерiнiң жалғыз тұрғын үйi
ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары туралы заңдарына сәйкес
жергiлiктi атқарушы орган сатып алған Қазақстан Республикасының
азаматтарына берiледi[8].
Халықтың әлеуметтiк жағынан қорғалатын топтарына жататын азаматтар:
1. Ұлы Отан соғысының мүгедектерi мен қатысушылары, сондай-ақ оларға
теңестiрiлген адамдар.
2. I және II топтағы мүгедектер (өздерi жасаған қылмыс салдарынан мүгедек
болған адамдарды қоспағанда).
3. Мүгедек балалары бар немесе оларды тәрбиелеушi отбасылары.
4. Заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлетiн аурулар тiзiмiнде аталған
кейбiр созылмалы аурулардың ауыр түрлерiмен ауыратын адамдар.
5. Жасына қарай зейнет демалысына шыққан зейнеткерлер.
6. Кәмелетке толғанға дейiн ата-аналарынан айырылған жиырма жасқа
жетпеген жетiм балалар жатады.
7. Оралмандар.
8. Экологиялық зiлзалалар, табиғи және техногендi сипаттағы төтенше
жағдайлар салдарынан тұрғын үйiнен айырылған адамдар.
9. Көп балалы отбасылар.
10. Мемлекеттiк немесе қоғамдық мiндеттерiн, әскери қызметiн орындау
кезiнде, адам өмiрiн құтқару кезiнде, құқық тәртiбiн қорғау кезiнде
қаза тапқан адамдардың отбасылары.
11. Толық емес отбасылар жатады.
Азаматтар егер тұрғын үйге мұқтаж деп танылады:
1. Қазақстан Республикасының аумағында меншiк құқығымен өздерiнiң
тұрғын үйi болмаса;
2. осы елдi мекенде мемлекеттiк тұрғын үй қорынан, сондай-ақ меншiктiң
мемлекеттiк емес нысанына негiзделген заңды тұлғаларға тиесiлi
үйлерде, соның iшiнде тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс)
кооперативтерiнiң үйлерiнде өздерiнiң тұрақты пайдаланатын үйлерi
болмаса;
3. отбасы тұрып жатқан тұрғын үй нормативтiк санитариялық және
техникалық талаптарға сай келмесе;
4. оқшауланбаған, шектес тұрғын үй-жайларда екi және одан да көп отбасы
тұрып жатса;
5. отбасы құрамында кейбiр созылмалы аурулардың ауыр түрлерiмен
ауыратын науқастар болып (заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлген
аурулардың тiзiмi бойынша), бiр үй-жайда (пәтерде) олармен бiрге
тұру мүмкiн болмаса[8].
Азаматтардың мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй алу құқығы ерлi-
зайыптылардың әрқайсысында некеге тұрғанға дейiн осындай тұрғын үйi болған
жағдайларды қоспағанда, азамат (зайыбымен және кәмелетке толмаған
балаларымен бiрге) осы елдi мекенде мемлекеттiк тұрғын үй қорынан бiр
тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған
тұрғын үй алуға құқылы болып табылады[13].
2. Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік саясаты
Бүгінгідей жаңа технология дами түсіп, ғылыми әлеует алдыңғы қатарға
шыққан уақытта әрбір мемлекет ең әуелі адам ресурсымен ерекшеленеді.
Адам ресурсы дегеніміз, ол – сіз бен біздер, Қазақстанның азаматтары.
Ол – қоғамның басты байлығы, қозғаушы күші және дамуының қайнар көзі.
Кез келген мемлекеттің экономикалық өсімі халықтың саны, білімі,
мәдениеті мен өмір сүру деңгейі және өзге де өлшемдер бойынша
көрсеткіштерге тікелей байланысты болады. Бүгінде әлемді алаңдатып отырған
мынау қаржы дағдарысы, екінші жағынан алып қарағанда, жаңаланудың,
жаңғырудың басы болады. Экономиканың барлық салалары жаңа сатыға көтерілуге
дайындықта. Дағдарыстан соң келетін мұндай өсу кезеңіне сай әр адамның жеке
дайындығы болуы тиіс. Адам жаңармай, адам сауатты болмай, әл-ауқаты
артпайынша біз экономиканы жаңа сатыға көтере алмаймыз. Барлық елдер
жаңғыруға ұмтылып жатқан уақытта біз артта қалмауымыз керек. Бұл орайда,
тәуелсіздік жылдары біздің еліміздің қол жеткізген жетістіктері аз емес.
Жаңаша өмір сүруде, жаңа сауатты ұрпақ тәрбиелеуде айтарлықтай нәтижеге қол
жеткіздік. Осындай жері бай, елі қазыналы, қызыр қонып, құт дарыған
мекеннің иесі – сіздер мен біздер боламыз, қазақстандықтар. Сондықтан да
халқымыздың өсіп-өркендеуі, мемлекетіміздің нығаюы – баршамыз үшін ең
маңызды міндет[5].
“Дамыған мемлекет” әдетте тиісті атрибутикасы бар қандай да бір қуатты
мемлекет дегенді көз алдыңа елестетеді. Ол әлеуетті экономикасы, қазіргі
заманғы мегаполистері, халқының саны көп, тұрғындары бай және басқа да
белгілерімен айшықталуы тиіс.
Алайда, дамыған щетелдердің тәжірибесі мұның дәл осылай емес екенін
айқын көрсетеді( Мысалға Финляндия мемлекеті.Қазіргі кезде жан басына
шаққандағы ІЖӨ-нің деңгейі жөнінен 17-ші орын алып, бір кездері Ресей
империясының мешеу қалған бөлігі болған Финляндия бүгінде бәсекеге
қабілеттілігі индексі бойынша әлемде бірінші орынды иеленеді және алдыңғы
қатарлы елдер санатына кіреді. Осы жерде осынау солтүстіктегі мемлекеттің
халық саны Қазақстаннан 3 есе дерлік аз, аумағы 8 есе кіші, ал табиғи
байлықтан негізінен орманнан басқа ештеңе жоқ десек те болады)[11].
Финляндия сияқты шағын ғана елдердің табысты дамуының сыры неде? Оның
сыры қарапайым: елде бірінші орында адам құндылығы тұрады және мемлекеттің
барлық саясаты адам капиталын барынша дамытуға бағдарланған. Міне, нақ осы
фактор БҰҰ-ның аталған тақырыпқа арналған арнайы баяндамасында әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті елдер табысының шешуші құпиясы ретінде
көрсетіледі: “Экономикаға инновациялық және үдемелі сипат, құрылымдық
ырғақ, жоғары сапа беретін жаңа экономика мен постиндустриялық қоғам
қалыптастыруда әлемде түбегейлі технологиялық, құрылымдық және институттық
жаңарулар жағдайы алдыңғы орынға шығады. Материалдық емес жинақтар
құрамында адам әлеуетінің ұстанымдары – білім, интеллект және шығармашылық
қабілет күшейе түседі. Адам капиталының ауқымы мен сапасы өскен сайын әр
елдің басты шаруашылық көрсеткіштері айшықты айқындалып, соңында
тұрғындардың тіршілік деңгейі мен түбегейлі рыноктағы бәсекеге
қабілеттілігі артады[12].
Жоғарыда айтылғандардан өте қарапайым логикалық тізбек қалыптасады –
мемлекеттің өсіп-өркендеуі азаматтардың әлеуметтік игілігіне тәуелді, ал
азаматтардың әлеуметтік игілігі мемлекеттің тұрғындар қажеттілігін тұрақты
қамтамасыз ету қабілетіне тәуелді. Тарих көрсетіп келе жатқанындай,
мемлекеттің өз азаматтарының әлеуметтік қажеттіліктеріне жеткілікті мән
бермеуі қашанда және қай жерде де елді даму жөнінен периферияға лақтырып
тастап отырады.
Осыған байланысты айтар болсақ, Президентіміздің халыққа арнаған
жолдауында, өзінің аты айтып тұрғанындай “Қазақстан халқының әл-ауқатын
арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты ”, елдегі әлеуметтік жағдайды
жақсартуға бағытталған. Қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы ілгерілеу
серпіні – біздің экономикамыздың өркендеуінің, сындарлы әлеуметтік
саясатымыздың және тұрақты саяси жүйеміздің тиімділігінің айқын айғағы[1].
Тұтастай алғанда мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға
шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің
экономиканың мәселелерін шешкен кезде өзінің басым артықшылықтарын
пайдалануға бағытталған саясаты – елдің адами капиталын іске қосуды
растайды және мемлекеттің жалпы экномикалық дамуы көбінесе елдің әлеуметтік
жағдайының қандай дәрежеде болуына байланысы екенін аңғаруға болады. Елдің
әлеуметтік жағдайына ерекше көңіл бөлу – Ұлттық экономиканың барынша өсуіне
және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді[17].
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты халықтың денсаулығын қадағалауға,
білімін жетілдіруге, өмір сапасын жақсартуға, жаңа жұмыс орындарын ашуға
және еңбекке қабілетті халықты ел экономикасына тартуға ал қоғамның әлжуаз
топтарына әлеуметтік көмек көрсетуге бағдарланған жағдайда ғана тиімді бола
алады. Қазіргі уақытта еліміздің әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған
көптеген жұмыстар жүргізіліп жатыр[6].
Халықты әлеуметтік қорғаудағы қол жеткізілген көрсеткіштерді төмендегі
кестеден көре аламыз:
1 кесте
Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік көрсеткіштер*
теңгемен
Көрсеткіштер атауы 2007 2008 2009 Болжам
жыл жыл жыл
ЕсептікБағалауАғымдағы 2010 2011 2012 2013
жыл жыл жыл жыл жыл жыл жыл
Жалақының ең төменгі9752 12025 13717 14548 15639 16733 17821
мөлшері, теңге
Базалық зейнетақы 3000 4810 5487 5819 7820 8367 8911
төлемінің мөлшері,
теңге
Зейнетақының ең 7236 7900 9875 12344 16047 17491 18978
төменгі мөлшері,
теңге
Ең төменгі күнкөріс 9653 12025 13717 14548 15639 16733 17821
деңгейі, теңге
Айлық есептік 1092 1168 1269 1375 1478 1581 1648
көрсеткіш, теңге
*дерек көзі: ҚР Статистика Агенттігі мәліметтері бойынша құрастырылған.
Тұтас алғанда:
- 2007 жылға қарағанда зейнетақылардың орташа мөлшерін 2012 жылға
қарай 2,5 есе, оның ішінде 2009 жылы – 25% өсті, 2010 жылы – 25%
және 2011 жылы 30% арттыру көзделіп отыр. Бұл ретте 2011 жылы
арқаулық зейнетақылық төлемдер мөлшері ең төменгі күнкөріс мөлшеріне
қарай 50% -ға дейін өсірілуі көзделіп отыр. Базалық зейнетақыны
өсіруді есепке алу нәтижесінде ең төменгі зейнетақы төлемі – 15263,
ал жоғарғы зейнетақы төлемі 32121 теңгеге жетті. Елдегі орташа
зейнетақы мөлшері 22822 теңгені құрайды. Зейнетақы жүйесі тұрақты
жұмыс істеуде. Республиканың зейнетақы қызметі рыногында бүгінде 14
зейнетақы қоры жұмыс істейді. 2009 жылдың 1 сәуіріне қарасты дербес
зейнетақы есеп-шоттар саны зейнетақы жарналары есебінен 9,7
миллионды, зейнетақы жиналымдары көлемі 1536,4 миллиард теңгені
құрады. Таза инвестициялық табыстар 367,2 миллиард теңгені,
зейнетақы активтері мен инвестициялық табыстардан түскен комиссиялық
сыйақылар көрсеткіші 87 миллиард теңгені құрады. Статистикалық
мәліметтер бойынша, сақтандыру ұйымдарына төленген және аударылған
төлемдердің жалпы сомасы 104,3 миллиард теңгеден асқан[16].
Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың және арнаулы мемлекеттік
жәрдемақылардың мөлшерін 2009 жылдан бастап жыл сайын орта есеппен 9%
арттыру көзделіп отыр. Үстіміздегі жылдың 1 қаңтарынан бастап мемлекеттік
әлеуметтік жәрдемақылар мөлшері орта есеппен 12 пайызға артты. Ал
мүгедектерге берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың орташа
мөлшері – 14066, асыраушысын жоғалтқан жағдайда берілетін жәрдемақылар –
12662, ал жас мөлшеріне байланысты берілетін жәрдемақылар 7223 теңге
болды[18].
- сәби бір жасқа толғанға дейін күтіп-бағуға берілетін ай сайынғы
жәрдемақыны 2010-2011 жылдары кезең-кезеңмен өсіруді, орта есеппен
алғанда 2007 жылғы жәрдемақының мөлшерінен 2,5 есеге арттыру және
2010 жылдан бастап 4 және одан да көп бала туғанға берілетін
біржолғы жәрдемақылардың мөлшерін 2007 жылға қарағанда 4 еседен
асыра өсіру жоспарланған.
- бюджет саласы қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңмен өсіру арқылы
2012 жылы 2 есе деңгейге, оның ішінде 2009 жылы – 25% өсті, 2010
жылы – 25%, 2011 жылы 30% арттыруды қамтамасыз ету көзделген.
- тарихи атажұртына көшіп келу үшін оралмандарға бөлінетін жыл сайынғы
квотаны 2009 жылы 5 мың отбасына дейін ұлғайтты, жылына 20 мың
отбасы жеткізу алға қойылып отыр[7].
- 2007 жылдан бері кезең-кезеңімен арнайы әлеуметтік жәрдемақы
мөлшерін:
соғысқа қатысушыларға теңестірілген адамдарға 2,4 есе (2472 теңгеден
5974 теңгеге дейін);
- соғыс мүгедектеріне теңестірілген адамдарға 1,2 есе (5871
теңгеден 7313 теңгеге дейін);
- Ұлы Отан соғысы кезеңінде қаза тапқан жауынгерлердің жесірлеріне 1,6
есе (2781 теңгеден 4326 теңгеге дейін);
- қаза тапқан (қайтыс болған) әскери қызметшілердің отбасыларына бір
жарым есе (2884 теңгеден 4429 теңгеге дейін);
- қайтыс болған соғыс мүгедектерінің әйелдеріне, ерлеріне 2,7 есе (927
теңгеден 2472 теңгеге дейін);
- Ұлы Отан соғысы жылдарында қажырлы еңбегі үшін бұрынғы КСР Одағының
ордендерімен және медальдарымен марапатталған адамдарға, сондай-ақ
тылда алты айдан аз емес уақыт жұмыс істеген (қызмет еткен)
адамдарға екі есе (1030 теңгеден 2060 теңгеге дейін) [18];
- 1988-1989 жылдардағы Чернобыль АЭС-індегі апат зардабын жоюға
қатысушылар қатарындағы адамдарға төрт есе (515 теңгеден 2060
теңгеге дейін) көбейтілді[15].
Жоғарыда айтылған әлеуметтік жәрдемақыларды жүзеге асыруды қадағалау
үшін төмендегідей шаралар жүргізілді:
- 2008 жылдың 1 шілдесінен бастап әлеуетті құрылымдардың
зейнеткерлері үшін зейнетақы мөлшерінің бір жолғы сараланған өсімі
жүргізіледі.2008 жылдан бастап зейнетақылық және әлеуметтік төлемдерді
ағымдағы айдан кешіктірмей төлеуді жүзеге асыру көзделіп, бұл мақсатқа
шамамен 30 миллиард теңге бөлінді.
- 2008 жылы Халық денсаулығы мен денсаулық сақтау жүйесі туралы кодекс
жобасы әзірленді.
- Кәсіби-техникалық және жоғары білім беру мекемелері жүйесі арқылы
білікті ұлттық кадрларды жұмысшы мамандықтары бойынша оқыту және
кәсіби жағынан даярлау жөніндегі бағдарлама әзірленіп,
бағдарламада кәсіби-техникалық білім беру жүйесіне қатысуы үшін
ынталандыру және оның тетіктерін жасау арқылы Қазақстанда жұмыс
істейтін ұлттық компаниялар мен жеке бизнестің әлеуеті іске қосу
алға қойылып отыр.
- 2007 жылы тұжырымдамасы барлық халықаралық стандарттарға,
Халықаралық еңбек ұйымы мен Бүкіләлемдік сауда ұйымының талаптарына
сай келетін Еңбек кодексі қабылданды.
- Үкімет 2007 жылы оралмандардың білімі мен біліктілігін ескере
отырып, оларды иммиграция квотасына енгізудің объективтік өлшемдерін
әзірледі[18]. Әлеуметтік игілікті қамтамасыз ету өмір сүру сапасын
арттырумен, сондай-ақ еліміздің адам ресурстарын ұлғайтумен қатар
жүргізілетін болады.
2 сурет. Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғауға жұмсалатын
шығындар[16]
Жоғарыдағы графиктен көріп отырғанымыздай әлеуметтік салаға жыл сайынғы
жұмсалатын қаржы көлемі ұлғайып отыр, және Қазақстан Республикасының үш
жылғы жоспарланған бюджетінде одан әрі ұлғайту көзділңп отыр.
Білім беру саласының басты міндеті – 2010 жылға дейінгі білім беруді
дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны орындай отырып, осы саланың
сапалы қызмет көрсету аясын кеңейту . Білім және ғылым министрлігі үш
жылдың ішінде заманға сай білім алуға және озық технологияларды игеруге
мүмкіндік беретін білім берудің тиімді инфрақұрылымын жасауды көздеп отыр.
Білім жүйесін қазіргі заманғы бәсекелестікке қабілетті экономиканың
талаптарына сәйкестендіру бағытында соңғы жылдары айтарлықтай жұмыстар
атқарылды. Білім беру саласын қаржыландыру он жылда 7 есе өсті. Соңғы 3
жылдың ішінде балабақша мен шағын орталықтардың нысаны 1109 бірлікке жетті.
2000 жылы мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудағы бір оқушыға қаралған шығын
25,8 мың теңге болса, 2007 жылы 72,8 мың теңге болды, ал орта білім беру
жүйесіндегі бір оқушыға шығын 18,8-ден 103,1 мың теңгеге дейін жетті. 2008
жылы білім беру бюджеті 2007 жылмен салыстырғанда 25,7 пайызға өсті.
Кемінде 250 жаңа мектеп, 50 кәсіптік-техникалық оқу орындары салынбақ. 2007-
2011 жылдары 259 мектепті пайдалануға беру жоспарланып отыр. 2007 жылы 52
мектеп, 2008 жылы 60 мектеп пайдалануға берілді, 23 мектеп бойынша
пайдалануға беру мерзімдері кешіктірілді. 2009 жылы 79 білім беру
нысандарының құрылысы жүргізілуде, ал 2010-2011 жылдары 45 білім беру
нысанының құрылысын салу жоспарланып отыр. Осы орайда Елбасы өзінің
тапсырмасына сәйкес “20 интеллектуалды мектеп” жобасының аясында дарынды
балалар үшін арнайы мектептер ашу қолға алынып жатқанын айтты. Биылғы жылы
Есілдің сол жағалауында 1200 орындық 2 интеллектуалдық мектеп ашылады. Оның
бірі – физика-математикалық, екіншісі – химия-биологиялық бағытта болады.
Астанада Орталық Азия аймағындағы білім-ғылымның, инжинирингтің орталығына
айналатын жаңа университет салыну үстінде[17].
2008 жылы білім берудің 1 нысаны іске қосылды, ал 2009 жылы тағы бір
нысан іске қосылмақ. Әлемдік рыноктардағы жағдайдың жақсаруына және әлемдік
дағдарыстан шығуға байланысты құрылыс жоспарға сәйкес жүргізілетін
болады[18].
Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді
дамытудың 2008-2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында 45
кәсіптік лицейлердің, сондай-ақ қазіргі бар кәсіптік лицейлер мен
колледждер жанынан 41 жатақхананың құрылысын салу қарастырылған.
Профессорлық-оқытушылық құрамның және мұғалімдердің материалдық
жағдайын, әлеуметтік мәртебесін және еңбек жағдайларын тұрақты түрде
жақсартып отыру көздестірілуде. Педагог қызметкерлер үшін әлеуметтік
кепілдіктер кеңейтілді. 2009 жылдың қаңтарынан бастап мемлекеттік жоғары
оқу орындарындағы профессорлық-оқытушылық құрамның еңбекақылары 25 пайызға
өсірілді, 2010 жылы – 25, ал 2011 жылы 30 пайызға өсірілмек.
Жоғары оқу орындарының оқытушыларына мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасы
бойынша пәтерлер берілуде. 2005 жылдан бері “Жоғары оқу орнының озық
оқытушысы” конкурсы шеңберінде жоғары оқу орындарының оқытушыларына жыл
сайын 2000 ең төменгі есептік көрсеткіш көлемінде тиісті қаржы жылына
арналып 200 грант беріледі[20].
Қазақстанның жетекші жоғары оқу орындарын халықаралық деңгейде
аккредитациялау жүзеге асырылуда. Ұлттық университеттер жоспар бойынша 10
білім беру бағдарламасы бойынша халықаралық аккредитациядан өтудің дайындық
сатысына кірісті. Инженерия, информатика, математика және жаратылыстану
ғылымдары саласындағы бағдарламаларды аккредитациялау жөніндегі агенттікпен
(ASІІN, Германия) және Техника және технологиялар саласындағы
бағдарламаларды аккредитациялау жөніндегі кеңеспен (ABET, АҚШ) келісім-
шарттар жасалды.
2009 жылы еңбекпен қамтуды қамтамасыз ету және жаңа жұмыс орындарын ашу
жөнінен арнайы шаралар қабылданды. Жергілікті атқарушы органдарға
республикалық бюджеттен қосымша 140 миллиард теңге бөлінді, ал жергілікті
бюджеттер тағы да 51 миллиард теңге бөлетін болады[13].
Мемлекет басшысының “Дағдарыс арқылы жаңару мен дамуға” атты Жолдауын
жүзеге асыру мақсатында әзірленген Үкіметтің “жол картасы” шеңберінде 4,7
мың нысанда (тұрғын үй-коммуналдық жүйе нысандарын жөндеу, қайта жаңғырту
және дамыту, мектептерді, ауруханаларды және әлеуметтік инфрақұрылымдардың
өзге де нысандарын жөндеу және жылыту, қалалар мен селолық елді
мекендердегі әлеуметтік-мәдени нысандарды жөндеу, жолдарды жөндеу, қайта
жаңғырту және салу) жұмыстар жүргізу жоспарлануда, мұнда 260 мың жұмыс
орындары ашылатын болады[19].
“Жол картасы” шеңберінде кәсіби даярлау мен қайта даярлау жүйесіне
қосымша 14,4 миллиард теңге бөлу қарастырылған, оның 11,5 миллиард теңгесі
өңірлер бойынша таратылмақ. Аталған қаржылар есебінен 100 мыңнан астам
адамды қайта даярлықтан өткізу жоспарланып отыр. Әлеуметтік жұмыс орындарын
құруға және жастар тәжірибесін кеңейтуге республикалық бюджеттен 8,6
миллиард теңге бөлінді. Үкіметтің бастама көтеруімен жергілікті
атқарушы органдар мен ірі кәсіпорындар арасында әлеуметтік жауапкершілік
жөнінен меморандумдар бекітілді. 2009 жылдың 1 қаңтарына қарасты 74,5
миллиард теңгеден асатын әлеуметтік жобаларды жүзеге асыру жөнінен елде
төрт мыңға тарта меморандумдар бекітілді. Қазіргі уақытта жұмыс орындарын
сақтау, жұмыскерлердің жаппай жұмыстан босатылуының алдын алу жөнінен
жұмыскерлер саны 727 мың адам болатын 4874 кәсіпорынмен меморандумдар
жасалды. Меморандумға қол қойған 4874 кәсіпорынның 4671-і (98 пайыз) барлық
персоналдың еңбекпен қамтылуын және соған сәйкес қабылдаған
міндеттемелерінің толық орындалуын қамтамасыз етіп отыр[19].
Осы орайда Елбасы өзінің тапсырмасына сәйкес “20 интеллектуалды мектеп”
жобасының аясында дарынды балалар үшін арнайы мектептер ашу қолға алынып
жатқанын айтты. Биылғы жылы Есілдің сол жағалауында 1200 орындық 2
интеллектуалдық мектеп ашылады. Оның бірі – физика-математикалық, екіншісі
– химия-биологиялық бағытта болады. Астанада Орталық Азия аймағындағы білім-
ғылымның, инжинирингтің орталығына айналатын жаңа университет салыну
үстінде[13].
Мемлекеттік бюджеттің денсаулық сақтау саласына бөлген шығыстары 2009
жылы 460,1 миллиард теңгені құрайтын болады. Осылайша, биылғы жылы
денсаулық сақтау саласын қаржыландыру бір адамға шаққанда 29560 теңгені
құрамақ, ол 2008 жылғы деңгейден (2008 жылы 24251 теңге болды) 5309 теңгеге
немесе 22 пайызға артық[17].
Жоғары дәрежеде мамандандырылған медициналық көмектің қолжетімділігі
мен сапасын арттыру мақсатында Ұлттық медициналық холдинг құрылып, оның
құрамына Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығы, Республикалық балаларды
реабилитациялау орталығы, Нейрохирургия ғылыми орталығы, Жедел медициналық
жәрдем ғылыми-зерттеу орталығы және Диагностикалық орталық біріктірілді.
Бүгінгі күні біздің денсаулық сақтау жүйеміз де осы заманғы Қазақстан
азаматтарының талаптарына қазірше сай емес. Бұл — денсаулық сақтау
саласының басты мәселесі. Қазіргі кезде қолымыздағы инфрақұрылым да,
медициналық қызметтің сапасы да әрі қызмет көрсетуді ұйымдастыру деңгейі де
көңілден шықпайды[19].
Соған орай үкімет денсаулық сақтау нысандарын қалпына келтіру мен
дамыту жөніндегі жұмысты жандандыруда. Соңғы 3 жылдың ішінде 173 жаңа
денсаулық сақтау орындары салынды. 3200 нысан күрделі жөндеуден өтті. 4200
мекеме мүлдем жаңа заманалық медициналық құрылғылармен жабдықталды. Жаңа
құрал-жабдықтармен жұмыс істей алатын мамандар қажет болғандықтан 2,5 мың
медицина қызметкері шетелдерде білімін жетілдіріп қайтты.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Астанада әлемдік деңгейдегі 6
орталықтан тұратын медициналық кластердің құрылысы жүргізіліп жатыр. Оның
ішінде үшеуі пайдалануға беріліп үлгерген[18].
Адамдардың денсаулығы мен білімі бірінші орында тұрса, оларға қаржы
салу да мемлекет үшін тиімділігімен ерекшеленеді. Егер біз бәсекеге
қабілетті болғымыз келсе, халқымыздың денсаулығы мықты, білім-білігі жоғары
болуы тиіс.
Қандай да болмасын мемлекеттің даму деңгейі алдымен ондағы еңбек
қатынастары, ең төменгі жалақы деңгейі, зейнетақы мөлшері деген сияқты,
қысқаша айтқанда, халықтың әл-ауқатынының жақсылығымен, әлеуметтік қорғалуы
қаншалықты екендігімен айқындалады. Бұл тұрғыда, ТМД елдері арасында
Казақстан алдынғы сапта тұр. Зейнетақы реформасы, басқа да тұрғындарды әл-
ауқаттарын жақсарта түсуге бағытталған шаралар өз нәтижесін беруде. Алайда,
әлі де болса шешімі табылмаған проблемалар аз емес.
Тағы да бір еліміздің әлеуметтік бағдары бар төтенше сипаттағы
мәселелерінің бірі – бүл халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету. Алайда дұрыс
жүргізілген мемлекеттік саясаттың нәтижесінде аталған проблеманы шешуге
болады. Мысалы, Қазақстанда ендірілген ипотекалық кредиттеу, тұрғын үй
құрылысы жинақ банкі сияқты жаңалықтар АҚШ-тың (Рузвельттің жаңа бағыты),
Германияның (Эрхардтың соғыстан соңғы реформалары) және Аргентинаның
(“Ковальо жоспары”) экономикалық дамуында негізгі факторлардың бірі болды.
Бірақ ипотекалық кредиттеу – тұрғын үй проблемасын шешу жолдарының бірі
ғана. Жолдауда тұрғын үй құрылысы жүйесін әрі қарай да дамыту қажеттігі
атап көрсетілді. Өйткені, кез келген қазақстандықтың табысы ипотекалық
кредиттеу жүйесі бойынша тұрғын үйге қол жеткізуге мүмкіндік бермейді[18].
Мемлекет ең біріншіден өз мүмкіндіктері мен бәсекелестік қабілеті
тұрғысынан келешегі бар еңбекті қажет ететін салаларға көңіл бөлу керек.
Бұл салалардың бірі, басымдық тәртібімен айтатын болсақ - тұрғын үй құрылыс
мәселесі болып табылады.
Тұрғын үйге қол жетімділікті қамтамасыз ету және жылжымайтын мүлік
нарығын дамытуда да әлеуметтік сала, және 2005-2007 жылдары қолданыста
болған мемлекеттік бағдарламаның кемшіліктері ескерілген, Қазақстан
Республикасында тұрғын үй құрылысының 2008-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде іске асырылатын Үкіметтің дәйекті
саясатының негізгі міндеттерінің бірі болып табылады[22].
Біздің азаматтарымыз үшін, әсіресе, жас отбасылар үшін тұрғын үйдің
қолжетімділігі мен сапалылығы – мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар
басымдықтарының бірі болып келді және алдағы уақытта да солай болып қала
бермек. Елбасы өзінің халыққа арнаған жыл сайынғы жолдауларында тұрғын үй
құрылыс саласы экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін атап өтеді,
және тұрғын үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды
айқындады.
Өткен жылдан бастап құрылыс, тұрғын үй салу саласында біраз дағдарыс
болды. Жылжымайтын мүлік және тұрғын үй мәселесі қазіргі таңда өте өзекті.
Көптеген тұрғындар банктен қарыз алып, қаражаттарын өткізіп, құрылыс
компанияларына ақшасын берді. Компаниялардың жұмысы тоқтап, тұрғын үйлер
салынбай қалды. Соған орай несие алудың жылдық өсімі алдыңғы уақыттарда 24
пайызға дейін өсіп кетті. Бұл халыққа өте ауыр тиері сөзсіз. Енді Елбасы
экономиканы тұрақтандыруға бағытталған жоспар бойынша көрсетілген іс-
шараның бірі “Самұрық-Қазына” қоры арқылы іске асырылатынын айтты. Төменгі
деңгейі – 10,5, ал жоғарғы деңгейі 12,5 пайыз болатын халыққа ипотекалық
несие беру шешілді. Несиені өтеу үшін 15 жылға дейінгі мерзім
қарастырылған. Бұл қарапайым халыққа үй алу үшін беріледі. Осындай пайызбен
берілетін несиенің шарты, егер бір адам құрылыс компаниясымен келісімге
отырып, өзі тұруы үшін пәтер алса, оның көлемі 120 шаршы метрден аспауы
тиіс. Және пәтерді басқаға сатып, пайда көретіндерге мұндай несие
берілмейді. Үйдің әр шаршы метрі негізсіз қымбаттап кеткеніне орай, оның
бағасын түсіру керектігі жайлы айтылған болатын. Өткен жылдары пәтердің әр
шаршы метрі 3000-5000 АҚШ доллары көлеміне жетті. Сондықтан Астанада 1
шаршы метрі 700-800 доллардан, ал Алматыда 1000 доллардан аспасын деген
талап қойылды. Соған орай “Самұрық-Қазына” қоры арқылы Астанада 1350 пәтер
сатылады. Бұл жартылай салынып бітпей қалған үйлердің негізінде жүзеге
асырылмақ. Ал Алматыда әр шаршы метрі 1000 доллардан 500 пәтер сатылады.
Бұл халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған негізгі шаралардың
бірі[24].
Қазір тұрғын үй құрылысы саласындағы ауқымды мәселе – үлескерлердің
жағдайы. Жұрттың мойнына түскен үлкен ауыртпалықты билік сезіп-біліп отыр,
дағдарысқа қарсы жасалған бағдарламаның түп-тамыры да осында. Осы жобаның
үлкен бір тармағы үлескерлердің тағдыры мен тұрғын үй проблемасына арналды.
Мемлекет бұл салаға қосымша 3 млрд. доллар бөлді. Осы пәтерлер
үлескерлердің, әлеуметтік саладағы қызметкерлердің мәселесін оң шешуге
ықпал етуі тиіс[24].
Бүкіләлемдік дағдарыс Қазақстанға жеткелі тұрғын үй құрылысы
проблемаларын шешудiң ықтимал жолдары белсендi талқылануда.
Тұрғын үй жекеменшiк болып табылады, демек, адамның өзінің
жауапкершiлiгi саласына жатады. Бүгiнде елiмiздің тұрғын үй қорындағы жеке
меншiк үйдiң үлесi 97 пайызға жуық. Бұл бұдан әрi төмендемейдi[9].
Өткен жылы Қазақстанда екi миллион шаршы метрден астам тұрғын үй
салынды. Алайда, осы қарқынның өзi жеткіліксіз. Есептеулер көрсеткендей,
жыл сайын кем дегенде төрт миллион шаршы метр тұрғын үй салуға қол жеткiзу
керек.
Ең бастысы - тұрғын үй рыногын адамдар үшiн мүмкiндiгiнше ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1. Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің қазіргі деңгейі және
динамикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ІІ БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫ ТҰРҒЫН ҮЙМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІ
МЕМЛЕКЕТТІК
РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.1 Тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік реттеудің құралдары мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалардың
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 48
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда экономикамыздағы орын алған қолайсыз жағдайлар кезінде
өркениетті даму жолына түскен Қазақстан Республикасы қоғамның барлық
саласында аса маңызды саясаттарды жүзеге асыруда. Бұл саясаттардың ішіндегі
ең күрделісі әрі өте байыптылықты қажет ететін бағыты әлеуметтік саладағы
саясат болып табылады. Өйткені, біріншіден, әлеуметтік мәселе адамдардың
өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн
тәртібінде тұрады; екіншіден, мемлекеттің әлеуметтік саясаты әрқашан
халықтың назарында болып, оның талқысы мен сынына түсіп отырады. Сондықтан
да әлеуметтік саясат мемлекеттілікті орнықтыру мен мемлекетті басқаруда аса
маңызды орын алады.
Жер бетіндегі дамудың тұрағы, тұтқасы, тірегі – адам, адамның қоғамдағы
тыңғылықты іс-әрекеттері, сондай-ақ қоғамдағы тыныштық пен ынтымақты
қамтамасыз ететін мемлекеттің әлеуметтік қызметі. Адамның денсаулығын
қадағалайтын, білім жүйесін жетілдіретін, мәртебесін көтермелейтін,
азаматтық жауапкершілігін арттыратын бастамалар – халықтың әл-ауқатын
арттыруда, одан әрі ел экономикасының дамуында ерекше сипат алады. Сол
бастаманың бірі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі де –
әлеуметтік саясаттың бас желісі болып табылады.
Біздің азаматтарымыз үшін тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапалылығы –
мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар басымдықтарының бірі болып келді
және алдағы уақытта да солай болып қала бермек. Қазақстан Республикасының
Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2008 жылғы Мемлекеттік саясаттың басты
мақсаты – Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру атты жолдауында тұрғын
үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды айқындап,
тұрғын үй құрылыс саласы – экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін
атап өткен болатын[1].
Курс жұмысының бірінші бөлімінде экономикадағы мемлекеттің рөлі, жалпы
мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдістері талданып, тұрғын үй қатынастарын
реттеудің шетелдік тәжірибесі қарастырылған.
Екінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын
реттеудің құқықтық негіздері талданып, қазіргі таңда елімізде жүргізіліп
жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз
етудің қазіргі деңгейі жан-жақты қарастырылған.
Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар және
олардың рөлі, сол бағдарламалардың шеңберінде халықты тұрғын үймен
қамтамасыз етудің құралдары мен түрлері курс жұмысының үшінші бөлімінде
қарастырылған. Сонымен қатар қазіргі экономикалық дағдарысқа байланысты
құрылыс саласында туындаған қолайсыз жағдайлар, және одан шығу жолдары
ауқымды сипат алған.
Тұтастай алғанда мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға
шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің
экономиканың мәселелерін шешкен кезде әлеуметтік саланың басым
артықшылықтарға ие екенін көрсетеді. Бұл Ұлттық экономиканың барынша өсуіне
және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Курстық жұмыстың мақсаты халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесін
жан-жақты зерттеп, соның ішінде халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудің
тетіктерін жетілдіру және қазіргі уақыттағы құрылыс саласындағы орын алған
дағдарыстан шығу жолдарын анықтау болып табылады.
Сонымен қатар курс жұмысында дұрыс мемлекеттік реттеу арқылы
төмендегідей экономикалық маңызы жоғары мәселелердің шешім табатыны жайлы
айтылған:
Біріншіден, халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілуі;
Екіншіден, құрылыстың дамуына байланысты осы салаға маманданған шағын және
орта бизнестің дамуы;
Үшіншіден, құрылыстың жандануына және шағын және орта бизнестің дамуына
байланысты жаңа жұмыс орындарының ашылуы:
Курстық жұмыста жоғарыда көзделген мақсаттарға сәйкес келесідей
негізгі міндеттер айқындала түседі:
1. Қазақстандағы экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызы мен әдісстерін
талдау.;
2. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саясатының шетелдік тәжірибесін
зерттеу және оны Қазақстанда қалай қолдануға болатынын қарастыру;
3. Қазақстандағы жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясат, соның ішінде
халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету деңгейін қарастыру;
4. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз етудегі мемлекеттік бағдарламалар,
және олардың рөлін анықтау;
5. Қазіргі уақыттағы тұрғын үй құрылыс саласының дағдарысқа ұшырау
себептері және одан шығу жолдарын қарастыру:
Зерттеу жұмысының ғылыми-әдістемелік базасы Қазақстан Республикасының
Конститутциясы, Қазақстан Республикасының Тұрғын үй қатынастарының Заңы,
Қазақстан Республикасының Үлескерлік қатынастар туралы Заңы, Статистикалық
ақпарат көздері, нормативтік-құқықтық актілер, мерзімді басылымдар, ғылыми-
тәжірибелік конференция материалдары сонымен қатар шетелдік және отандық
әдебиеттер болып табылады. Бұл Курстық жұмыс әл-Фараби атындағы Қазақ
Ұлттық Университетінде өткен ғылыми-тәжірибелік конференцияларда және
Ұлттық ғылыми-зерттеу орталығы ұйымдастырған ғылыми-зерттеу
конференциясында қорғалып, арнайы басылымдарда шығарылды.
Курстық жұмыстың зерттелу жағдайы. Қазақстан
Республикасының Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың жыл сайынғы халыққа арнаған
жолдауларында өзекті мәселе деп айтылғынымен, іс жүзінде 2004 жылдан бастап
халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету саласында іс-шаралар жүргізіле бастады.
Бұл мәселе Қазақстан Республикасының құрылыс саласын дамытудың 2005-2007
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының қабылдануымен шңшімін таба
бастады.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні Қазақстан Республикасындағы халықты
тұрғын үймен қамтамасыз етуді мемлекеттік реттеу. Курстық
жұмыстың зерттеу обьектісі халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету үрдісі болып
табылады. Жұмыс барысында негізінен
келесідей авторлардың еңбегіне сүйендім: Дж.М. Кейнс, Ж.Дуанабай, И.К.
Ихданов, Р.Т. Дуламбаева, А.К. Қошанов, Е.Б. Бекетова, В.И. Кошкин. Сонымен
қатар Қазақстан Республикасының заңнамалық және нормативті актілері,
республиканың статистикалық органдарының, министрліктердің және
ведомстволардың материалдары қолданылды.
І БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1. Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттеудің құқықтық
негіздері
Қазақстан Республикасында тұрғын үй қатынастары Қазақстан
Республикасының Тұрғын үй Заңымен, Азаматтық кодекс нормаларымен және
соларға сәйкес шығарылатын өзге де заңдармен реттеледі.
Тұрғын үй - тұрақты тұруға арналған және соған пайдаланылатын,
белгiленген техникалық, санитариялық және басқа да мiндеттi талаптарға сай
келетiн жеке тұрғын жай (жеке-дара тұрғын үй, пәтер, жатақханадағы бөлме).
Тұрғын үй қоры - Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншiк
нысандарындағы тұрғын үйлер[13].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңдары:
1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңы азаматтардың, заңды
тұлғалардың, мемлекеттiк органдардың қатысуымен:
- тұрғын үйлерге меншiк құқығының және оларды пайдалану құқығының пайда
болуы мен тоқтатылу негiздерiне;
- тұрғын үйлердi пайдалану құқығының жүзеге асырылуына;
- тұрғын үйлерге қойылатын талаптарға;
- тұрғын үй қорларының сақталуы мен жөнделуiнiң қамтамасыз етiлуiне;
- азаматтардың тұрғын үй саласындағы құқықтарының сақталуын және тұрғын
үй қорының пайдаланылуын мемлекеттiк органдардың бақылауына байланысты
қатынастарды реттейдi.
2. Қазақстан Республикасында тұрғын үй қатынастары Заңмен, Азаматтық
кодекс нормаларымен және соларға сәйкес шығарылатын өзге де заңдармен
реттеледi.
3. Тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға, тұрғын үй қорының дамытылуы мен
ұлғайтылуына байланысты қатынастар Заңда белгiленген талаптарды ескере
отырып, тиiстi заңдармен реттеледi.
4. Мейманханаларда, пансионаттарда, интернаттарда, қарттар үйлерiнде
және осындай мақсаттағы басқа да үй-жайларда тұру заңдарымен реттеледi[14].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры:
1. Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры мыналарды қамтиды:
- жеке тұрғын үй қоры - азаматтар мен заңды тұлғаларға меншiк құқығымен
тиесiлi, мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген тұрғын үйлер;
- мемлекеттiк тұрғын үй қоры - меншiк құқығымен мемлекетке қарасты және
жергiлiктi атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттiк коммуналдық
тұрғын үй қоры) не мемлекеттiк кәсiпорын қарамағындағы (мемлекеттiк
кәсiпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын үйлер.
2. Тұрғын үй қорына тұрғын үйлердегi тұрғын емес үй-жайлар кiрмейдi.
3. Жеке тұрғын үй қорының және мемлекеттiк кәсiпорындардың тұрғын үй
қорының үйлерiндегi тұрғын үй-жайларды жергiлiктi өкiлдi және атқарушы
органдардың немесе өзге де ұйымдардың мәжбүр етiп алуына, Заңда және басқа
заң актiлерiнде көзделгендегiден басқа жағдайларда тыйым салынады[9].
Тұрғын үйлердi пайдалану:
1. Тұрғын үйдi (тұрғын үй-жайды) немесе оның бiр бөлiгiн тұрғын емес
мақсатқа пайдалануға Заңда көзделген жағдайларда жол берiледi.
2. Тұрғын үйдi пайдалану оның бұзылуына немесе бүлiнуiне әкелiп
соқпауға, басқа тұрғындардың тұру жағдайларын бұзбауға, қоршаған ортаға
залал келтiрмеуге тиiс.
3. Тұрғын үйдегi тұрғын үй-жайлар мен тұрғын емес үй-жайларды қайта
жабдықтау мен қайта жоспарлауды үй-жай иесiнiң келiсiмiмен және жобаның
құрылыс нормалары мен ережелерiне сәйкес келуiне жауап беретiн заңды немесе
жеке тұлға орындаған жоба болған жағдайда жүзеге асыруға болады. Жобаның
мiндеттi талаптарға сәйкестiгiн Қазақстан Республикасының заңдарында
белгiленген тәртiппен сәулет, қала құрылысы және құрылыс iстерi жөнiндегi
уәкiлеттi мемлекеттiк орган растайды[13].
Тұрғын үй қорын басқаруды меншiк иесi тiкелей, не өзi құратын органдар
арқылы, сондай-ақ сенiм бiлдiрiлген адамдар арқылы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттiк есепке алу, оның
кiмге тиесiлi екенiне қарамастан, Қазақстан Республикасының Үкiметi
белгiлейтiн тәртiппен Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе бойынша
жүзеге асырылады[13].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры мыналарды қамтиды:
- жеке тұрғын үй қоры - азаматтар мен заңды тұлғаларға меншiк
құқығымен тиесiлi, мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген
тұрғын үйлер;
- мемлекеттiк тұрғын үй қоры - меншiк құқығымен мемлекетке қарасты
және жергiлiктi атқарушы органдардың қарамағындағы (мемлекеттiк
коммуналдық тұрғын үй қоры) не мемлекеттiк кәсiпорын қарамағындағы
(мемлекеттiк кәсiпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын
үйлер[14].
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттiк есепке алу, оның
кiмге тиесiлi екенiне қарамастан, Қазақстан Республикасының
Үкiметi белгiлейтiн тәртiппен Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе
бойынша жүзеге асырылады.
Тұрғын үй қатынастары жағдайында туындайтын дауларды шешу төмендегідей
мемлекеттік органдардың құзыретінде:
- тұрғын үйге құқықтық қатынастардан туындайтын дауларды сот шешедi;
- азаматтарды және заңды тұлғаларды олардың тұратын тұрғын үй-
жайларынан тек Заңда белгiленген негiздемелер бойынша, сот
тәртiбiмен ғана шығаруға болад;
Тұрғын үй иесiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерiне келетін болсақ:
- тұрғын үйдiң, сондай-ақ салынып бiтпеген тұрғын үйдiң иесi оны, сату
шартын белгiлей отырып, өз қалауы бойынша еркiн сатуға, сыйға
тартуға, айырбастауға, басқа адамдарға мұраға қалдыруға, кепiлге
беруге, осы бапта көзделген ерекшелiктердi ескере отырып, заң
актiлерiнде тыйым салынбаған өзге де жолмен оған билiк етуге
құқылы[10].
- ипотекалық тұрғын үй қарызы қаражатының есебiнен толық нeмece
iшiнара сатып алынған тұрғын үйдi сатып алу-сату шарты мемлекеттiк
тiркелген кезден бастап меншiк иесiнiң ипотекалық тұрғын үй
қарызы толық өтелгенге дейiн кредитордың келiсiмiнсiз осы тұрғын
үйге билiк етуге құқығы жоқ.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй
беру шарттары келесідей:
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй оған мұқтаж,
осы елдi мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан)
және халықтың әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз топтарына
жататын Қазақстан Республикасы азаматтарының пайдалануына берiледi;
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй сондай-ақ
тұрғын үйге мұқтаж мемлекеттiк қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың
қызметкерлерiне, әскери қызметшiлерге және сайланбалы
мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға берiледi. Оларға берiлетiн
тұрғын үй, жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үйдi
қоспағанда, қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiледi;
- мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй өздерiнiң жалғыз тұрғын үйi
ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары
туралы заңдарына мемлекттік орган сатып алған Қазақстан
Республикасының азаматтарына берiледi[12].
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын азаматтарды
есепке алу келесідей тәртіппен жүзеге асырылады:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге болатын
азаматтарды есепке алу тұрғылықты жерi бойынша ауданның (облыстық
маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi
атқарушы органдарында жүзеге асырылады.
2. Есепке алу үшiн қажеттi құжаттардың тiзбесi мен нысанын Қазақстан
Республикасының Үкiметi бекiтедi. Азаматтардың қандай да болсын қосымша
құжаттар беруiн талап етуге тыйым салынады.
3. Азаматтардың өздерiн және өздерiнiң отбасы мүшелерiн мемлекеттiк
тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi
атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беруге мұқтаждар есебiне қою туралы
арыздары тұрғылықты жерi бойынша тиiстi жергiлiктi атқарушы органда бiр ай
iшiнде қаралады. Арыз берушiлерге қабылданған шешiм туралы аталған мерзiм
аяқталғанға дейiн жазбаша түрде хабарланады[13].
Азаматтарға мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан тұрғын үй беру кезегi:
1. Мұқтаждар есебiнде тұратын азаматтарға мемлекеттiк тұрғын үй қорынан
тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған
тұрғын үй, барлық қажеттi құжаттармен бiрге өтiнiш берiлген
кезден бастап тiзiмде белгiленген кезек ретiмен берiледi.
2. Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар
қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары мемлекеттiк тұрғын үй
қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергiлiктi атқарушы орган
жалдаған тұрғын үй берiлуге мұқтаждар есебiнiң тiзiмiн былайша бөлек
жүргiзедi:
- әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтар;
- мемлекеттiк қызметшiлер, өзге де бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерi
мен әскери қызметшiлер[12].
Аталған тiзiмге енгiзiлген азаматтардың құқықтары тең деп танылады.
Егер осы Заңда өзгеше көзделмесе, мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй
немесе жеке тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға бұл тiзiмге енгiзiлген
басқалар алдында ешкiмнiң де басымдық құқығы болмайды.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
тұрғын үй беру нормасы:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй әр адамға кемiнде
он бес шаршы метр және көп дегенде он сегiз шаршы метр пайдалы алаң,
бiрақ кемiнде бiр бөлмелi пәтер мөлшерiнде берiледi.
2. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын үй мемлекеттiк немесе
әскери қызмет атқармайтын, сондай-ақ бюджеттiк ұйымдарда (мекемелерде)
жұмыс iстемейтiн әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға
Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн мөлшерде, бiрақ Республикада
бiр адамға қолданылатын санитариялық нормадан кем емес тұрғын алаң және
кемiнде бiр бөлме мөлшерiнде берiлуi мүмкiн.
3. Заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлген мүгедектердiң жекелеген
санаттарына және аурулар тiзiмiнде аталған кейбiр созылмалы аурулардың ауыр
түрлерiмен ауыратын азаматтарға бөлек қосымша бөлме берiледi. Аталған
қосымша алаң артық деп есептелмейдi.
4. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан берiлетiн тұрғын үй мөлшерiн анықтаған
кезде отбасында жүктi болғанына жиырма аптадан асқан әйелдiң болуы
ескерiледi.
5. Осы баптың талаптары Қазақстан Республикасы азаматтарының аталған
санаттарына мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру жөнiндегi
қатынастарға қолданылмайды[15].
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру шарттары:
1. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй оған мұқтаж, осы елдi
мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан) және халықтың
әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан
Республикасы азаматтарының пайдалануына берiледi.
2. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй сондай-ақ тұрғын үйге
мұқтаж мемлекеттiк қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерiне,
әскери қызметшiлерге және сайланбалы мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға
берiледi. Оларға берiлетiн тұрғын үй, жергілікті атқарушы орган жалдаған
тұрғын үйді қоспағанда, қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiледi.
3. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй өздерiнiң жалғыз тұрғын үйi
ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары туралы заңдарына сәйкес
жергiлiктi атқарушы орган сатып алған Қазақстан Республикасының
азаматтарына берiледi[8].
Халықтың әлеуметтiк жағынан қорғалатын топтарына жататын азаматтар:
1. Ұлы Отан соғысының мүгедектерi мен қатысушылары, сондай-ақ оларға
теңестiрiлген адамдар.
2. I және II топтағы мүгедектер (өздерi жасаған қылмыс салдарынан мүгедек
болған адамдарды қоспағанда).
3. Мүгедек балалары бар немесе оларды тәрбиелеушi отбасылары.
4. Заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлетiн аурулар тiзiмiнде аталған
кейбiр созылмалы аурулардың ауыр түрлерiмен ауыратын адамдар.
5. Жасына қарай зейнет демалысына шыққан зейнеткерлер.
6. Кәмелетке толғанға дейiн ата-аналарынан айырылған жиырма жасқа
жетпеген жетiм балалар жатады.
7. Оралмандар.
8. Экологиялық зiлзалалар, табиғи және техногендi сипаттағы төтенше
жағдайлар салдарынан тұрғын үйiнен айырылған адамдар.
9. Көп балалы отбасылар.
10. Мемлекеттiк немесе қоғамдық мiндеттерiн, әскери қызметiн орындау
кезiнде, адам өмiрiн құтқару кезiнде, құқық тәртiбiн қорғау кезiнде
қаза тапқан адамдардың отбасылары.
11. Толық емес отбасылар жатады.
Азаматтар егер тұрғын үйге мұқтаж деп танылады:
1. Қазақстан Республикасының аумағында меншiк құқығымен өздерiнiң
тұрғын үйi болмаса;
2. осы елдi мекенде мемлекеттiк тұрғын үй қорынан, сондай-ақ меншiктiң
мемлекеттiк емес нысанына негiзделген заңды тұлғаларға тиесiлi
үйлерде, соның iшiнде тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс)
кооперативтерiнiң үйлерiнде өздерiнiң тұрақты пайдаланатын үйлерi
болмаса;
3. отбасы тұрып жатқан тұрғын үй нормативтiк санитариялық және
техникалық талаптарға сай келмесе;
4. оқшауланбаған, шектес тұрғын үй-жайларда екi және одан да көп отбасы
тұрып жатса;
5. отбасы құрамында кейбiр созылмалы аурулардың ауыр түрлерiмен
ауыратын науқастар болып (заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлген
аурулардың тiзiмi бойынша), бiр үй-жайда (пәтерде) олармен бiрге
тұру мүмкiн болмаса[8].
Азаматтардың мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй алу құқығы ерлi-
зайыптылардың әрқайсысында некеге тұрғанға дейiн осындай тұрғын үйi болған
жағдайларды қоспағанда, азамат (зайыбымен және кәмелетке толмаған
балаларымен бiрге) осы елдi мекенде мемлекеттiк тұрғын үй қорынан бiр
тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған
тұрғын үй алуға құқылы болып табылады[13].
2. Қазақстан Республикасының қазіргі әлеуметтік саясаты
Бүгінгідей жаңа технология дами түсіп, ғылыми әлеует алдыңғы қатарға
шыққан уақытта әрбір мемлекет ең әуелі адам ресурсымен ерекшеленеді.
Адам ресурсы дегеніміз, ол – сіз бен біздер, Қазақстанның азаматтары.
Ол – қоғамның басты байлығы, қозғаушы күші және дамуының қайнар көзі.
Кез келген мемлекеттің экономикалық өсімі халықтың саны, білімі,
мәдениеті мен өмір сүру деңгейі және өзге де өлшемдер бойынша
көрсеткіштерге тікелей байланысты болады. Бүгінде әлемді алаңдатып отырған
мынау қаржы дағдарысы, екінші жағынан алып қарағанда, жаңаланудың,
жаңғырудың басы болады. Экономиканың барлық салалары жаңа сатыға көтерілуге
дайындықта. Дағдарыстан соң келетін мұндай өсу кезеңіне сай әр адамның жеке
дайындығы болуы тиіс. Адам жаңармай, адам сауатты болмай, әл-ауқаты
артпайынша біз экономиканы жаңа сатыға көтере алмаймыз. Барлық елдер
жаңғыруға ұмтылып жатқан уақытта біз артта қалмауымыз керек. Бұл орайда,
тәуелсіздік жылдары біздің еліміздің қол жеткізген жетістіктері аз емес.
Жаңаша өмір сүруде, жаңа сауатты ұрпақ тәрбиелеуде айтарлықтай нәтижеге қол
жеткіздік. Осындай жері бай, елі қазыналы, қызыр қонып, құт дарыған
мекеннің иесі – сіздер мен біздер боламыз, қазақстандықтар. Сондықтан да
халқымыздың өсіп-өркендеуі, мемлекетіміздің нығаюы – баршамыз үшін ең
маңызды міндет[5].
“Дамыған мемлекет” әдетте тиісті атрибутикасы бар қандай да бір қуатты
мемлекет дегенді көз алдыңа елестетеді. Ол әлеуетті экономикасы, қазіргі
заманғы мегаполистері, халқының саны көп, тұрғындары бай және басқа да
белгілерімен айшықталуы тиіс.
Алайда, дамыған щетелдердің тәжірибесі мұның дәл осылай емес екенін
айқын көрсетеді( Мысалға Финляндия мемлекеті.Қазіргі кезде жан басына
шаққандағы ІЖӨ-нің деңгейі жөнінен 17-ші орын алып, бір кездері Ресей
империясының мешеу қалған бөлігі болған Финляндия бүгінде бәсекеге
қабілеттілігі индексі бойынша әлемде бірінші орынды иеленеді және алдыңғы
қатарлы елдер санатына кіреді. Осы жерде осынау солтүстіктегі мемлекеттің
халық саны Қазақстаннан 3 есе дерлік аз, аумағы 8 есе кіші, ал табиғи
байлықтан негізінен орманнан басқа ештеңе жоқ десек те болады)[11].
Финляндия сияқты шағын ғана елдердің табысты дамуының сыры неде? Оның
сыры қарапайым: елде бірінші орында адам құндылығы тұрады және мемлекеттің
барлық саясаты адам капиталын барынша дамытуға бағдарланған. Міне, нақ осы
фактор БҰҰ-ның аталған тақырыпқа арналған арнайы баяндамасында әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті елдер табысының шешуші құпиясы ретінде
көрсетіледі: “Экономикаға инновациялық және үдемелі сипат, құрылымдық
ырғақ, жоғары сапа беретін жаңа экономика мен постиндустриялық қоғам
қалыптастыруда әлемде түбегейлі технологиялық, құрылымдық және институттық
жаңарулар жағдайы алдыңғы орынға шығады. Материалдық емес жинақтар
құрамында адам әлеуетінің ұстанымдары – білім, интеллект және шығармашылық
қабілет күшейе түседі. Адам капиталының ауқымы мен сапасы өскен сайын әр
елдің басты шаруашылық көрсеткіштері айшықты айқындалып, соңында
тұрғындардың тіршілік деңгейі мен түбегейлі рыноктағы бәсекеге
қабілеттілігі артады[12].
Жоғарыда айтылғандардан өте қарапайым логикалық тізбек қалыптасады –
мемлекеттің өсіп-өркендеуі азаматтардың әлеуметтік игілігіне тәуелді, ал
азаматтардың әлеуметтік игілігі мемлекеттің тұрғындар қажеттілігін тұрақты
қамтамасыз ету қабілетіне тәуелді. Тарих көрсетіп келе жатқанындай,
мемлекеттің өз азаматтарының әлеуметтік қажеттіліктеріне жеткілікті мән
бермеуі қашанда және қай жерде де елді даму жөнінен периферияға лақтырып
тастап отырады.
Осыған байланысты айтар болсақ, Президентіміздің халыққа арнаған
жолдауында, өзінің аты айтып тұрғанындай “Қазақстан халқының әл-ауқатын
арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты ”, елдегі әлеуметтік жағдайды
жақсартуға бағытталған. Қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы ілгерілеу
серпіні – біздің экономикамыздың өркендеуінің, сындарлы әлеуметтік
саясатымыздың және тұрақты саяси жүйеміздің тиімділігінің айқын айғағы[1].
Тұтастай алғанда мемлекеттік бюджеттің адами капиталды дамытуға
шығыстары жалпы шығыстар көлемінің кемінде 61% құрайды, бұл Үкіметтің
экономиканың мәселелерін шешкен кезде өзінің басым артықшылықтарын
пайдалануға бағытталған саясаты – елдің адами капиталын іске қосуды
растайды және мемлекеттің жалпы экномикалық дамуы көбінесе елдің әлеуметтік
жағдайының қандай дәрежеде болуына байланысы екенін аңғаруға болады. Елдің
әлеуметтік жағдайына ерекше көңіл бөлу – Ұлттық экономиканың барынша өсуіне
және болашақта одан асып түсуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді[17].
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты халықтың денсаулығын қадағалауға,
білімін жетілдіруге, өмір сапасын жақсартуға, жаңа жұмыс орындарын ашуға
және еңбекке қабілетті халықты ел экономикасына тартуға ал қоғамның әлжуаз
топтарына әлеуметтік көмек көрсетуге бағдарланған жағдайда ғана тиімді бола
алады. Қазіргі уақытта еліміздің әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған
көптеген жұмыстар жүргізіліп жатыр[6].
Халықты әлеуметтік қорғаудағы қол жеткізілген көрсеткіштерді төмендегі
кестеден көре аламыз:
1 кесте
Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік көрсеткіштер*
теңгемен
Көрсеткіштер атауы 2007 2008 2009 Болжам
жыл жыл жыл
ЕсептікБағалауАғымдағы 2010 2011 2012 2013
жыл жыл жыл жыл жыл жыл жыл
Жалақының ең төменгі9752 12025 13717 14548 15639 16733 17821
мөлшері, теңге
Базалық зейнетақы 3000 4810 5487 5819 7820 8367 8911
төлемінің мөлшері,
теңге
Зейнетақының ең 7236 7900 9875 12344 16047 17491 18978
төменгі мөлшері,
теңге
Ең төменгі күнкөріс 9653 12025 13717 14548 15639 16733 17821
деңгейі, теңге
Айлық есептік 1092 1168 1269 1375 1478 1581 1648
көрсеткіш, теңге
*дерек көзі: ҚР Статистика Агенттігі мәліметтері бойынша құрастырылған.
Тұтас алғанда:
- 2007 жылға қарағанда зейнетақылардың орташа мөлшерін 2012 жылға
қарай 2,5 есе, оның ішінде 2009 жылы – 25% өсті, 2010 жылы – 25%
және 2011 жылы 30% арттыру көзделіп отыр. Бұл ретте 2011 жылы
арқаулық зейнетақылық төлемдер мөлшері ең төменгі күнкөріс мөлшеріне
қарай 50% -ға дейін өсірілуі көзделіп отыр. Базалық зейнетақыны
өсіруді есепке алу нәтижесінде ең төменгі зейнетақы төлемі – 15263,
ал жоғарғы зейнетақы төлемі 32121 теңгеге жетті. Елдегі орташа
зейнетақы мөлшері 22822 теңгені құрайды. Зейнетақы жүйесі тұрақты
жұмыс істеуде. Республиканың зейнетақы қызметі рыногында бүгінде 14
зейнетақы қоры жұмыс істейді. 2009 жылдың 1 сәуіріне қарасты дербес
зейнетақы есеп-шоттар саны зейнетақы жарналары есебінен 9,7
миллионды, зейнетақы жиналымдары көлемі 1536,4 миллиард теңгені
құрады. Таза инвестициялық табыстар 367,2 миллиард теңгені,
зейнетақы активтері мен инвестициялық табыстардан түскен комиссиялық
сыйақылар көрсеткіші 87 миллиард теңгені құрады. Статистикалық
мәліметтер бойынша, сақтандыру ұйымдарына төленген және аударылған
төлемдердің жалпы сомасы 104,3 миллиард теңгеден асқан[16].
Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың және арнаулы мемлекеттік
жәрдемақылардың мөлшерін 2009 жылдан бастап жыл сайын орта есеппен 9%
арттыру көзделіп отыр. Үстіміздегі жылдың 1 қаңтарынан бастап мемлекеттік
әлеуметтік жәрдемақылар мөлшері орта есеппен 12 пайызға артты. Ал
мүгедектерге берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың орташа
мөлшері – 14066, асыраушысын жоғалтқан жағдайда берілетін жәрдемақылар –
12662, ал жас мөлшеріне байланысты берілетін жәрдемақылар 7223 теңге
болды[18].
- сәби бір жасқа толғанға дейін күтіп-бағуға берілетін ай сайынғы
жәрдемақыны 2010-2011 жылдары кезең-кезеңмен өсіруді, орта есеппен
алғанда 2007 жылғы жәрдемақының мөлшерінен 2,5 есеге арттыру және
2010 жылдан бастап 4 және одан да көп бала туғанға берілетін
біржолғы жәрдемақылардың мөлшерін 2007 жылға қарағанда 4 еседен
асыра өсіру жоспарланған.
- бюджет саласы қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңмен өсіру арқылы
2012 жылы 2 есе деңгейге, оның ішінде 2009 жылы – 25% өсті, 2010
жылы – 25%, 2011 жылы 30% арттыруды қамтамасыз ету көзделген.
- тарихи атажұртына көшіп келу үшін оралмандарға бөлінетін жыл сайынғы
квотаны 2009 жылы 5 мың отбасына дейін ұлғайтты, жылына 20 мың
отбасы жеткізу алға қойылып отыр[7].
- 2007 жылдан бері кезең-кезеңімен арнайы әлеуметтік жәрдемақы
мөлшерін:
соғысқа қатысушыларға теңестірілген адамдарға 2,4 есе (2472 теңгеден
5974 теңгеге дейін);
- соғыс мүгедектеріне теңестірілген адамдарға 1,2 есе (5871
теңгеден 7313 теңгеге дейін);
- Ұлы Отан соғысы кезеңінде қаза тапқан жауынгерлердің жесірлеріне 1,6
есе (2781 теңгеден 4326 теңгеге дейін);
- қаза тапқан (қайтыс болған) әскери қызметшілердің отбасыларына бір
жарым есе (2884 теңгеден 4429 теңгеге дейін);
- қайтыс болған соғыс мүгедектерінің әйелдеріне, ерлеріне 2,7 есе (927
теңгеден 2472 теңгеге дейін);
- Ұлы Отан соғысы жылдарында қажырлы еңбегі үшін бұрынғы КСР Одағының
ордендерімен және медальдарымен марапатталған адамдарға, сондай-ақ
тылда алты айдан аз емес уақыт жұмыс істеген (қызмет еткен)
адамдарға екі есе (1030 теңгеден 2060 теңгеге дейін) [18];
- 1988-1989 жылдардағы Чернобыль АЭС-індегі апат зардабын жоюға
қатысушылар қатарындағы адамдарға төрт есе (515 теңгеден 2060
теңгеге дейін) көбейтілді[15].
Жоғарыда айтылған әлеуметтік жәрдемақыларды жүзеге асыруды қадағалау
үшін төмендегідей шаралар жүргізілді:
- 2008 жылдың 1 шілдесінен бастап әлеуетті құрылымдардың
зейнеткерлері үшін зейнетақы мөлшерінің бір жолғы сараланған өсімі
жүргізіледі.2008 жылдан бастап зейнетақылық және әлеуметтік төлемдерді
ағымдағы айдан кешіктірмей төлеуді жүзеге асыру көзделіп, бұл мақсатқа
шамамен 30 миллиард теңге бөлінді.
- 2008 жылы Халық денсаулығы мен денсаулық сақтау жүйесі туралы кодекс
жобасы әзірленді.
- Кәсіби-техникалық және жоғары білім беру мекемелері жүйесі арқылы
білікті ұлттық кадрларды жұмысшы мамандықтары бойынша оқыту және
кәсіби жағынан даярлау жөніндегі бағдарлама әзірленіп,
бағдарламада кәсіби-техникалық білім беру жүйесіне қатысуы үшін
ынталандыру және оның тетіктерін жасау арқылы Қазақстанда жұмыс
істейтін ұлттық компаниялар мен жеке бизнестің әлеуеті іске қосу
алға қойылып отыр.
- 2007 жылы тұжырымдамасы барлық халықаралық стандарттарға,
Халықаралық еңбек ұйымы мен Бүкіләлемдік сауда ұйымының талаптарына
сай келетін Еңбек кодексі қабылданды.
- Үкімет 2007 жылы оралмандардың білімі мен біліктілігін ескере
отырып, оларды иммиграция квотасына енгізудің объективтік өлшемдерін
әзірледі[18]. Әлеуметтік игілікті қамтамасыз ету өмір сүру сапасын
арттырумен, сондай-ақ еліміздің адам ресурстарын ұлғайтумен қатар
жүргізілетін болады.
2 сурет. Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғауға жұмсалатын
шығындар[16]
Жоғарыдағы графиктен көріп отырғанымыздай әлеуметтік салаға жыл сайынғы
жұмсалатын қаржы көлемі ұлғайып отыр, және Қазақстан Республикасының үш
жылғы жоспарланған бюджетінде одан әрі ұлғайту көзділңп отыр.
Білім беру саласының басты міндеті – 2010 жылға дейінгі білім беруді
дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны орындай отырып, осы саланың
сапалы қызмет көрсету аясын кеңейту . Білім және ғылым министрлігі үш
жылдың ішінде заманға сай білім алуға және озық технологияларды игеруге
мүмкіндік беретін білім берудің тиімді инфрақұрылымын жасауды көздеп отыр.
Білім жүйесін қазіргі заманғы бәсекелестікке қабілетті экономиканың
талаптарына сәйкестендіру бағытында соңғы жылдары айтарлықтай жұмыстар
атқарылды. Білім беру саласын қаржыландыру он жылда 7 есе өсті. Соңғы 3
жылдың ішінде балабақша мен шағын орталықтардың нысаны 1109 бірлікке жетті.
2000 жылы мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудағы бір оқушыға қаралған шығын
25,8 мың теңге болса, 2007 жылы 72,8 мың теңге болды, ал орта білім беру
жүйесіндегі бір оқушыға шығын 18,8-ден 103,1 мың теңгеге дейін жетті. 2008
жылы білім беру бюджеті 2007 жылмен салыстырғанда 25,7 пайызға өсті.
Кемінде 250 жаңа мектеп, 50 кәсіптік-техникалық оқу орындары салынбақ. 2007-
2011 жылдары 259 мектепті пайдалануға беру жоспарланып отыр. 2007 жылы 52
мектеп, 2008 жылы 60 мектеп пайдалануға берілді, 23 мектеп бойынша
пайдалануға беру мерзімдері кешіктірілді. 2009 жылы 79 білім беру
нысандарының құрылысы жүргізілуде, ал 2010-2011 жылдары 45 білім беру
нысанының құрылысын салу жоспарланып отыр. Осы орайда Елбасы өзінің
тапсырмасына сәйкес “20 интеллектуалды мектеп” жобасының аясында дарынды
балалар үшін арнайы мектептер ашу қолға алынып жатқанын айтты. Биылғы жылы
Есілдің сол жағалауында 1200 орындық 2 интеллектуалдық мектеп ашылады. Оның
бірі – физика-математикалық, екіншісі – химия-биологиялық бағытта болады.
Астанада Орталық Азия аймағындағы білім-ғылымның, инжинирингтің орталығына
айналатын жаңа университет салыну үстінде[17].
2008 жылы білім берудің 1 нысаны іске қосылды, ал 2009 жылы тағы бір
нысан іске қосылмақ. Әлемдік рыноктардағы жағдайдың жақсаруына және әлемдік
дағдарыстан шығуға байланысты құрылыс жоспарға сәйкес жүргізілетін
болады[18].
Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді
дамытудың 2008-2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында 45
кәсіптік лицейлердің, сондай-ақ қазіргі бар кәсіптік лицейлер мен
колледждер жанынан 41 жатақхананың құрылысын салу қарастырылған.
Профессорлық-оқытушылық құрамның және мұғалімдердің материалдық
жағдайын, әлеуметтік мәртебесін және еңбек жағдайларын тұрақты түрде
жақсартып отыру көздестірілуде. Педагог қызметкерлер үшін әлеуметтік
кепілдіктер кеңейтілді. 2009 жылдың қаңтарынан бастап мемлекеттік жоғары
оқу орындарындағы профессорлық-оқытушылық құрамның еңбекақылары 25 пайызға
өсірілді, 2010 жылы – 25, ал 2011 жылы 30 пайызға өсірілмек.
Жоғары оқу орындарының оқытушыларына мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасы
бойынша пәтерлер берілуде. 2005 жылдан бері “Жоғары оқу орнының озық
оқытушысы” конкурсы шеңберінде жоғары оқу орындарының оқытушыларына жыл
сайын 2000 ең төменгі есептік көрсеткіш көлемінде тиісті қаржы жылына
арналып 200 грант беріледі[20].
Қазақстанның жетекші жоғары оқу орындарын халықаралық деңгейде
аккредитациялау жүзеге асырылуда. Ұлттық университеттер жоспар бойынша 10
білім беру бағдарламасы бойынша халықаралық аккредитациядан өтудің дайындық
сатысына кірісті. Инженерия, информатика, математика және жаратылыстану
ғылымдары саласындағы бағдарламаларды аккредитациялау жөніндегі агенттікпен
(ASІІN, Германия) және Техника және технологиялар саласындағы
бағдарламаларды аккредитациялау жөніндегі кеңеспен (ABET, АҚШ) келісім-
шарттар жасалды.
2009 жылы еңбекпен қамтуды қамтамасыз ету және жаңа жұмыс орындарын ашу
жөнінен арнайы шаралар қабылданды. Жергілікті атқарушы органдарға
республикалық бюджеттен қосымша 140 миллиард теңге бөлінді, ал жергілікті
бюджеттер тағы да 51 миллиард теңге бөлетін болады[13].
Мемлекет басшысының “Дағдарыс арқылы жаңару мен дамуға” атты Жолдауын
жүзеге асыру мақсатында әзірленген Үкіметтің “жол картасы” шеңберінде 4,7
мың нысанда (тұрғын үй-коммуналдық жүйе нысандарын жөндеу, қайта жаңғырту
және дамыту, мектептерді, ауруханаларды және әлеуметтік инфрақұрылымдардың
өзге де нысандарын жөндеу және жылыту, қалалар мен селолық елді
мекендердегі әлеуметтік-мәдени нысандарды жөндеу, жолдарды жөндеу, қайта
жаңғырту және салу) жұмыстар жүргізу жоспарлануда, мұнда 260 мың жұмыс
орындары ашылатын болады[19].
“Жол картасы” шеңберінде кәсіби даярлау мен қайта даярлау жүйесіне
қосымша 14,4 миллиард теңге бөлу қарастырылған, оның 11,5 миллиард теңгесі
өңірлер бойынша таратылмақ. Аталған қаржылар есебінен 100 мыңнан астам
адамды қайта даярлықтан өткізу жоспарланып отыр. Әлеуметтік жұмыс орындарын
құруға және жастар тәжірибесін кеңейтуге республикалық бюджеттен 8,6
миллиард теңге бөлінді. Үкіметтің бастама көтеруімен жергілікті
атқарушы органдар мен ірі кәсіпорындар арасында әлеуметтік жауапкершілік
жөнінен меморандумдар бекітілді. 2009 жылдың 1 қаңтарына қарасты 74,5
миллиард теңгеден асатын әлеуметтік жобаларды жүзеге асыру жөнінен елде
төрт мыңға тарта меморандумдар бекітілді. Қазіргі уақытта жұмыс орындарын
сақтау, жұмыскерлердің жаппай жұмыстан босатылуының алдын алу жөнінен
жұмыскерлер саны 727 мың адам болатын 4874 кәсіпорынмен меморандумдар
жасалды. Меморандумға қол қойған 4874 кәсіпорынның 4671-і (98 пайыз) барлық
персоналдың еңбекпен қамтылуын және соған сәйкес қабылдаған
міндеттемелерінің толық орындалуын қамтамасыз етіп отыр[19].
Осы орайда Елбасы өзінің тапсырмасына сәйкес “20 интеллектуалды мектеп”
жобасының аясында дарынды балалар үшін арнайы мектептер ашу қолға алынып
жатқанын айтты. Биылғы жылы Есілдің сол жағалауында 1200 орындық 2
интеллектуалдық мектеп ашылады. Оның бірі – физика-математикалық, екіншісі
– химия-биологиялық бағытта болады. Астанада Орталық Азия аймағындағы білім-
ғылымның, инжинирингтің орталығына айналатын жаңа университет салыну
үстінде[13].
Мемлекеттік бюджеттің денсаулық сақтау саласына бөлген шығыстары 2009
жылы 460,1 миллиард теңгені құрайтын болады. Осылайша, биылғы жылы
денсаулық сақтау саласын қаржыландыру бір адамға шаққанда 29560 теңгені
құрамақ, ол 2008 жылғы деңгейден (2008 жылы 24251 теңге болды) 5309 теңгеге
немесе 22 пайызға артық[17].
Жоғары дәрежеде мамандандырылған медициналық көмектің қолжетімділігі
мен сапасын арттыру мақсатында Ұлттық медициналық холдинг құрылып, оның
құрамына Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығы, Республикалық балаларды
реабилитациялау орталығы, Нейрохирургия ғылыми орталығы, Жедел медициналық
жәрдем ғылыми-зерттеу орталығы және Диагностикалық орталық біріктірілді.
Бүгінгі күні біздің денсаулық сақтау жүйеміз де осы заманғы Қазақстан
азаматтарының талаптарына қазірше сай емес. Бұл — денсаулық сақтау
саласының басты мәселесі. Қазіргі кезде қолымыздағы инфрақұрылым да,
медициналық қызметтің сапасы да әрі қызмет көрсетуді ұйымдастыру деңгейі де
көңілден шықпайды[19].
Соған орай үкімет денсаулық сақтау нысандарын қалпына келтіру мен
дамыту жөніндегі жұмысты жандандыруда. Соңғы 3 жылдың ішінде 173 жаңа
денсаулық сақтау орындары салынды. 3200 нысан күрделі жөндеуден өтті. 4200
мекеме мүлдем жаңа заманалық медициналық құрылғылармен жабдықталды. Жаңа
құрал-жабдықтармен жұмыс істей алатын мамандар қажет болғандықтан 2,5 мың
медицина қызметкері шетелдерде білімін жетілдіріп қайтты.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Астанада әлемдік деңгейдегі 6
орталықтан тұратын медициналық кластердің құрылысы жүргізіліп жатыр. Оның
ішінде үшеуі пайдалануға беріліп үлгерген[18].
Адамдардың денсаулығы мен білімі бірінші орында тұрса, оларға қаржы
салу да мемлекет үшін тиімділігімен ерекшеленеді. Егер біз бәсекеге
қабілетті болғымыз келсе, халқымыздың денсаулығы мықты, білім-білігі жоғары
болуы тиіс.
Қандай да болмасын мемлекеттің даму деңгейі алдымен ондағы еңбек
қатынастары, ең төменгі жалақы деңгейі, зейнетақы мөлшері деген сияқты,
қысқаша айтқанда, халықтың әл-ауқатынының жақсылығымен, әлеуметтік қорғалуы
қаншалықты екендігімен айқындалады. Бұл тұрғыда, ТМД елдері арасында
Казақстан алдынғы сапта тұр. Зейнетақы реформасы, басқа да тұрғындарды әл-
ауқаттарын жақсарта түсуге бағытталған шаралар өз нәтижесін беруде. Алайда,
әлі де болса шешімі табылмаған проблемалар аз емес.
Тағы да бір еліміздің әлеуметтік бағдары бар төтенше сипаттағы
мәселелерінің бірі – бүл халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету. Алайда дұрыс
жүргізілген мемлекеттік саясаттың нәтижесінде аталған проблеманы шешуге
болады. Мысалы, Қазақстанда ендірілген ипотекалық кредиттеу, тұрғын үй
құрылысы жинақ банкі сияқты жаңалықтар АҚШ-тың (Рузвельттің жаңа бағыты),
Германияның (Эрхардтың соғыстан соңғы реформалары) және Аргентинаның
(“Ковальо жоспары”) экономикалық дамуында негізгі факторлардың бірі болды.
Бірақ ипотекалық кредиттеу – тұрғын үй проблемасын шешу жолдарының бірі
ғана. Жолдауда тұрғын үй құрылысы жүйесін әрі қарай да дамыту қажеттігі
атап көрсетілді. Өйткені, кез келген қазақстандықтың табысы ипотекалық
кредиттеу жүйесі бойынша тұрғын үйге қол жеткізуге мүмкіндік бермейді[18].
Мемлекет ең біріншіден өз мүмкіндіктері мен бәсекелестік қабілеті
тұрғысынан келешегі бар еңбекті қажет ететін салаларға көңіл бөлу керек.
Бұл салалардың бірі, басымдық тәртібімен айтатын болсақ - тұрғын үй құрылыс
мәселесі болып табылады.
Тұрғын үйге қол жетімділікті қамтамасыз ету және жылжымайтын мүлік
нарығын дамытуда да әлеуметтік сала, және 2005-2007 жылдары қолданыста
болған мемлекеттік бағдарламаның кемшіліктері ескерілген, Қазақстан
Республикасында тұрғын үй құрылысының 2008-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде іске асырылатын Үкіметтің дәйекті
саясатының негізгі міндеттерінің бірі болып табылады[22].
Біздің азаматтарымыз үшін, әсіресе, жас отбасылар үшін тұрғын үйдің
қолжетімділігі мен сапалылығы – мемлекеттің барынша өмірлік маңызы бар
басымдықтарының бірі болып келді және алдағы уақытта да солай болып қала
бермек. Елбасы өзінің халыққа арнаған жыл сайынғы жолдауларында тұрғын үй
құрылыс саласы экономикамыздың алға сүйреуші күші екендігін атап өтеді,
және тұрғын үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін негізгі бағыттарды
айқындады.
Өткен жылдан бастап құрылыс, тұрғын үй салу саласында біраз дағдарыс
болды. Жылжымайтын мүлік және тұрғын үй мәселесі қазіргі таңда өте өзекті.
Көптеген тұрғындар банктен қарыз алып, қаражаттарын өткізіп, құрылыс
компанияларына ақшасын берді. Компаниялардың жұмысы тоқтап, тұрғын үйлер
салынбай қалды. Соған орай несие алудың жылдық өсімі алдыңғы уақыттарда 24
пайызға дейін өсіп кетті. Бұл халыққа өте ауыр тиері сөзсіз. Енді Елбасы
экономиканы тұрақтандыруға бағытталған жоспар бойынша көрсетілген іс-
шараның бірі “Самұрық-Қазына” қоры арқылы іске асырылатынын айтты. Төменгі
деңгейі – 10,5, ал жоғарғы деңгейі 12,5 пайыз болатын халыққа ипотекалық
несие беру шешілді. Несиені өтеу үшін 15 жылға дейінгі мерзім
қарастырылған. Бұл қарапайым халыққа үй алу үшін беріледі. Осындай пайызбен
берілетін несиенің шарты, егер бір адам құрылыс компаниясымен келісімге
отырып, өзі тұруы үшін пәтер алса, оның көлемі 120 шаршы метрден аспауы
тиіс. Және пәтерді басқаға сатып, пайда көретіндерге мұндай несие
берілмейді. Үйдің әр шаршы метрі негізсіз қымбаттап кеткеніне орай, оның
бағасын түсіру керектігі жайлы айтылған болатын. Өткен жылдары пәтердің әр
шаршы метрі 3000-5000 АҚШ доллары көлеміне жетті. Сондықтан Астанада 1
шаршы метрі 700-800 доллардан, ал Алматыда 1000 доллардан аспасын деген
талап қойылды. Соған орай “Самұрық-Қазына” қоры арқылы Астанада 1350 пәтер
сатылады. Бұл жартылай салынып бітпей қалған үйлердің негізінде жүзеге
асырылмақ. Ал Алматыда әр шаршы метрі 1000 доллардан 500 пәтер сатылады.
Бұл халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған негізгі шаралардың
бірі[24].
Қазір тұрғын үй құрылысы саласындағы ауқымды мәселе – үлескерлердің
жағдайы. Жұрттың мойнына түскен үлкен ауыртпалықты билік сезіп-біліп отыр,
дағдарысқа қарсы жасалған бағдарламаның түп-тамыры да осында. Осы жобаның
үлкен бір тармағы үлескерлердің тағдыры мен тұрғын үй проблемасына арналды.
Мемлекет бұл салаға қосымша 3 млрд. доллар бөлді. Осы пәтерлер
үлескерлердің, әлеуметтік саладағы қызметкерлердің мәселесін оң шешуге
ықпал етуі тиіс[24].
Бүкіләлемдік дағдарыс Қазақстанға жеткелі тұрғын үй құрылысы
проблемаларын шешудiң ықтимал жолдары белсендi талқылануда.
Тұрғын үй жекеменшiк болып табылады, демек, адамның өзінің
жауапкершiлiгi саласына жатады. Бүгiнде елiмiздің тұрғын үй қорындағы жеке
меншiк үйдiң үлесi 97 пайызға жуық. Бұл бұдан әрi төмендемейдi[9].
Өткен жылы Қазақстанда екi миллион шаршы метрден астам тұрғын үй
салынды. Алайда, осы қарқынның өзi жеткіліксіз. Есептеулер көрсеткендей,
жыл сайын кем дегенде төрт миллион шаршы метр тұрғын үй салуға қол жеткiзу
керек.
Ең бастысы - тұрғын үй рыногын адамдар үшiн мүмкiндiгiнше ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz