Ауыл жастарының құқықтық әлеуметтенуі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Философия және саясаттану факультеті

Әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс кафедрасы

Диплом (Бітіру) жұмысы

Ауыл жастарының құқықтық әлеуметтенуі

Орындаған 4 курс студенті

Ғылыми жетекші

Норма бақылаушы

Кафедра меңгерушісінің

рұқсатымен қорғауға жіберілді

Алматы, 2010

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

КІРІСПЕ: 1

3: ҚҰҚЫҚТЫҚ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

КІРІСПЕ: 1. 1

3: Құқықтық әлеуметтендірудің мазмұны мен мәні

КІРІСПЕ: 1. 2

3: Құқықтық тәрбиенің қалыптасу тарихы

КІРІСПЕ: 2

3: АУЫЛ МЕКТЕПТЕРІ ОҚУШЫЛАРЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ ӘЛЕУМЕТТІНДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

КІРІСПЕ: 2. 1

3: Құқықтық әлеуметтендірудің қоғамдағы рөлі мен маңызы

КІРІСПЕ: 2. 2

3: Оқушыларға құқықтық тәрбие берудің негіздері

КІРІСПЕ: 2. 3

3: Құқықтық әлеуметтендіру жүйесі

КІРІСПЕ:

3: ҚОРЫТЫҢДЫ

КІРІСПЕ:

3: ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ:

3: ҚОСЫМШАЛАР

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ

Бітіру жұмысның өзектілігі. Жастар саясатын дұрыс жүргізе отырып оларды әлеуметтендіру жолдарына төмендегілер жатады:

Қазақстан патриоттарын қалыптастыру, яғни жеке бас құқықтарымен бостандықтарын сыйлайтын, ұлттық және діни төзімділік танытатын, басқа халықтар дәстүрі мәдениетіне сыйластықпен қарайтын, азаматтық ұстанымы бар, ұлтжанды, отансүйгіш азаматтарды қалыптастыру.
Бейбітшілік және өзара қатынас мәдениетін қалыптастыру, мемлекет ішіндегі саяси кикілжің болған жағдайда күщ жұмсамай шешу қабілетін бойға сіңіру, мемлекетті агрессиядан қорғауды ұғындыру.
Жастардың жан-жақты дер кезінде дамуына жағдай туғызу, олардың шығармашылық қабілетін, жеке басының өмірдегі өз орнын таба білуін, өз құқығын қорғай алуын, қоғамдық ұйымдар жұмысына қатысуын қамтамасыз ету.
Жастар бойында еңбекке деген дұрыс мотивация қалыптастыру, жоғары іскерлік белсенділігін арттыру, кәсіптік шеберлікке қол жеткізуін қамтамасыз ету, жұмыс нарығында тиімді мінез-құлық этикасын қалыптастыру.
Жастардың түрлі қоғамдық дағдыларды меңгеруін қамтамасыз ету, олардың бойына қоғам әлеуеттілігі мен жағдайына деген жауапкершілік сезімін қалыптастыру, олардың әлеуметтік мінез-құлық мәдениетін қалыптастыру.

Жаңа нарықтық қоғамдық қатынастар жүйесіне өту үрдісінде бұрындары қалыптасқан экономикалық-өндірістік жүйе тоқырауға ұшырап, елімізде жұмыссыздық, осыған, байланысты туындаған жоқшылық көп қиындықтар тудырды. Жұмыс іздеп босқан ауыл жастары тарапынан құқық бұзушылық - ұрлық істеу, қарақшылық жасап жол тору, барымташылық, балағатшылдық, т. т. көбейді. Міне, осының бәрі жинақтала келіп ауыл жастарын құқықтық тұрғыдан әлеуметтендіріп, қоғам өміріне өз құқықтарын қорғап қана қоймай, заңды міндеттерін түсінетін, құқық бұзушылық жасаса, ол үшін заң алдында жауап беретіндігін сезінетін, қоғамдық тәртіп пен заңдылықтың сақталуына үнемі мүдделік танытып жүретін құқықтық мінез-құлықтары үлгілі, кәсіби біліктіліктері жоғары азаматтар етіп қосу қажеттілігін күн тәртібіне қойып отыр [31] . Бұл түсінікті де. Себебі жас ұрпақты құқықтық тұрғыдан әлеуметтендіріп, қоғамдық өмірге құқықтық мәдениеті жоғары, іскер де белсенді азамат етіп қосу адамзат өркениетті дамуының алғы шарттарының бірінен саналады. Себебі, құқықтық әлеуметтендіру барысында өсіп келе жатқан жас ұрпаққа адамгершілікке негізделген қарым-қатынас тәжірибесі игертілуімен қатар, қоғамдық өмірді реттеулерге бағдарланған заңдар мен заңдық күші бар нормалар туралы мәліметтер беріледі. Ал, өз кезегінде жастардың бойына сіңдірілген құқықтық сапалық қасиеттер олардың алдағы өмірлерінде адамгершілік қылықтары мен құқықтық мәдениеттерінің мазмұнын құрайды. Демек, бұл мәселенің оңды шешілуінің негізгі бағыттары мен жолдарын екшелеп, зерделеудің мемлекет үшін терең әлеуметтік мәні бар.

Мемлекетіміздің елбасы Н. Ә. Назарбаев 2001 жылдың 7 қыркүйегінде Ақтау қаласындағы өткен жастардың бірінші конгресіндегі баяндамасында Қазақстан Республикасының халқы мен жас азаматтарының Қазақстан өркениетті мемлекеттер қатарында болуы үшін оқуда белсенді және өздеріне сенімді болуға шақырады. Қазақстан Республикасы азаматтарының білім деңгейі мен тәрбиелік сипаты әлемдік мәдениетке сай болуы керектігін атап көрсетті.

Тәрбие - жеке адамды мақсатты, жүйелі әлеуметтену қағидасы болып табылады. Әлеуметтану ғылымында тәрбиенің патриоттық, отан сүйгіштік, адамгершілік, еңбек, дене, эстетикалық, экологиялық, жыныстық, экономикалық, құқықтық сияқты түрлері зерттелген. Осы аталған тәрбие жүйесі өзара байланысты және олар бір ғана мақсат тұтады. Тәрбие мақсаты - Отанын сүйетін, нағыз еңбекқор, мемлекет пен қоғамға зиян келтірмейтін, заң нормаларына бағынатын Қазақстан Республикасының саналы азаматы тұлғасын қалыптастырып, дамыту [1, 4 б. ] .

Зерттеу пәні мен объектісі ауыл жастарын құқықтық тұрғыдан тәрбиелеудегі мемлекеттік және қоғамдық әлеуметтендіру институттарының заң баптарындағы құқықтық нормалардың мән - мағыналарын түсіндіру, тәртіп бұзушылықтың алдын алу, құқықты оқыту мен насихаттаудың ұйымдастырылуын жетілдіру, тиімділігін арттыру жолдарын іздестіру.

Бітіру жұмыстың мақсаты мен міндеті. Жұмыстың мақсаты тақырыптың өзектілігі мен шешілетін мәселенің маңыздылық деңгейіне байланыты анықталып отыр. Жұмыстың негізгі мақсаты ауыл жастарының құқық тәрбиесін саяси тұрғыда әлеуметтендіру ерекшеліктерін, оған ықпал ететін әлеуметтендіру факторларын, отбасы, мектеп сияқты әлеуметтік институттардың жастарға адамгершілік, патриоттық тәрбие берудегі ролін, нарықтық қатынастардың орнығуына байланысты әлеуметтендіру мәселесіне қатысты туындап отырған мәселелерді, қайшылықтарды анықтап, шешу жолдарын табу.

Кез-келген мемлекеттің алдына қойған мақсаттарына қол жеткізу жастардың толық қамтымайынша мүмкін емес. Жастарды әлеуметтендірудің қоғам дамуындағы алатын орны ерекше. Жастарды әлеуметтендіру мақсаты - қалыптасқан экономикалық, әлеуметтік, саяси және рухани-идеологиялық құрылымдарды сақтай отырып, одан әрі дамыту. Жастарды әлеуметтендру, яғни оларды қоғамдық-саяси өмірге тарту, өткен буынның тәжірбиесі мен салт-дәстүрлерін зерттеу, ұғыну, қалыптасқан қатынастар нормасын қабылдау және белгілі әлеуметтік-саяси рольді атқаруға дайын болуын қамтамасыз ету. Бұл орайда, айта кетер жайт жастарды әлеуметтендіру дегеніміз олардың белгілі бір әлеуметтік-саяси нормалар мен құндылықтарды ырықсыз түрде қабылдай беруі емес, керісінше бұл олардың белсенділігі мен ерікті таңдауы болуы тиіс.

Бітіру жұмысының зерттелу деңгейі. Жастарды құқықтық әлеуметтендіру мәселелері құқық социолоиясында өте аз зерттелген. Дегенмен құқық социологиясы жас ұрпақты құқықтық тұрғыдан әлеуметтендіру мәселелерімен айналысқан ғалымдардың қатарында Америка Құрама Құрама Штаттарынан - Ж. Гурвичті, К. Мертонды, Т. Парсонсты, Р. Паундты, П. Сорокинді ; Германиядан - Р. фон Иерингті, Е. Эрлихті; Франциядан - М. Гравитцті Ж. Карбоньені, Р. Пэнтоны; Ресейден - С. С. Алексеевті, Б. К. Бабаевты, Ю. И. Гревцовті, В. П. Казимирчукті, И. Конді, В. Н. Кудрявцевті, В. В. Лапаеваны; Қазақстаннан - Т. А. Ағдарбековті, М. Т. Баймахановты, Қ. А. Жиреншинді, А. С. Ибраеваны, М. Х. Матаеваны, М. С. Нәрікбаевты, Ғ. С. Сапарғалиевті, С. А. Табановты, Ш. В. Тлепинаны т. б. атаған орынды. Сонымен қатар жастар арасында жиі бой көрсетіп қалатын девианттық мінез - құлық, криминологиялық - қылмыстық істердің алдын алу мәселелерін зерттеулермен айналысатын ғалымдардың, мысалы, ресейліктер - В. С. Афанасьевтің, Г. А. Аванесовтың, Я. И. Гилинскийдің, К. Е. Игошевтің, Г. М. Миньковскийдің, М. Д. Шаргородскийдің; Қазақстаннан - А. Н. Ағыбаевтың, Е. О. Алаухановтың, М. С. Бейбітовтың, Ж. Д. Бусурмановтың, Ю. В. Герасименконың, Е. І. Қайыржановтың, М. Ч. Қоғамовтың, С. С. Молдабаевтың, Ғ. М. Мукашевтың, Р. Т. Нұртаевтың, Б. М. Нұрғалиевтың, М. О. Нукеновтың, Е. Ә. Оңғарбаевтың, Р. А. Подопригораның, И. И. Роговтың, Г. Р. Рүстемованың, С. Ф. Ударцевтің, А. И. Худяковтің т. б. еңбектерінде жастарды құқықтық тұрғыдан әлеуметттендіру қажет деп айтылғанымен, олардың ешқайсысы да бұл мәселені жеке зерттеу обьектісі ретінде қарастырып, екшелемеген. Міне осының өзі-ақ ауыл жастарын құқықтық тұрғыдан әлеуметтендірудің мән-мағынасын зерделеп, саралаудың маңыздылығын негіздеп беріп отыр десек, артық айтқандық бола қоймас.

Бітіру жұмысының методологиялық негіздері. Жастарды құқықтық әлеуметтендірудің ең өзекті жұйесі - құқықтық тәрбие беру. Қазіргі уақытта құқықтық мемлекет құру мақсатында азаматтық қоғамды жоғары дәрежеде дамыту, жас жеткіншектердің құқықтық сана-сезімімен жүзеге асады. Ал тұлғаның құқықтық санасы мен мәдениеті мектеп табалдырығынан бастау алатын құқықтық тәрбие үрдісінің өтілу сапасына байланысты қалыптасып, дамиды. Мектептегі құқықтық тәрбиені жүзеге асырушы тұлға - мұғалім-тәрбиеші.

Жоғарыда айтылып өткен құқықтық тәрбие мен болашақ мұғалім-тәрбиешілерді даярлау жөніндегі мәселелер осы жұмыста талқыланып көрсетіледі.

Ұсынылып отырған бітіру жұмысында құқықтық тәрбие тарихы, ұлы ойшылдар мен ғалымдардың теориялары, құқықтық тәрбие мақсаты, мазмұны, мәні, педагогикалық негіздері мен әдіс-тәсілдері, болашақ мұғалімдерді құқықтық тәрбиелеуге даярлау негіздері мен маңыздылығы толық қамтылған. Сонымен қатар мектептегі құқықтық тәрбиенің жалпылама жоспары, оқушылардың құқықтық білімін, санасы мен мәдениетін қалыптастырып, дамытуға негізделген түрлі жағдай тудыратын есептер, адам мен балалардың құқықтары мен бостандықтары туралы халықаралық конвенция үзінділері қосымша ретінде берілген.

Бітіру жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.

1 ҚҰҚЫҚТЫҚ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Құқықтық әлеуметтендірудің мазмұны мен мәні

Әлеуметтендіру дегеніміз - адамзат өркениетінің қалыптасып, дамуы барысында орнығып, тұрақтанған әлеуметтік тәжірибені өскелең ұрпаққа меңгерту арқылы оларға қоғамдық өмірден өз орындарын табуға ықпал ету деген түсініктің жиынтық ұғымы. Осыған сәйкес құқықтық әлеуметтендіру үрдісінде өскелең ұрпақтың бойына адамгершілік қалпы мен құқықтық мәдениет, сондай-ақ осы саналық қасиеттердің олардың бойында қалыптасқандығының белгісі ретінде заңды құқықтық мінез-құлықтары қалыптастырылады. Демек, құқықтық тұрғыдан әлеуметтендіру жас ұрпақтың қоғам мүшелерінің өзара қарым-қатынастарының астарын түсінуге, сондай - ақ қоғам өмірінің әртүрлі жақтарында жүріп жатқан әлеуметтік, экономикалық, саяси, моральдық-этикалық, өндірістік, экологиялық, т. б. осылар сияқты қатынастарды реттеуші заңдық күші бар құқық нормаларын, адамгершілік қалыптарын, адамшылдық қасиеттерді меңгертуге, қоғамдық тәртіп пен заңдылықты сақтауға ұйтқы болады. Өскелең ұрпақтың бойына сіңірілген құқықтық сапалық қасиеттер олардың алдағы өмірінде адамгершілік қылықтары мен құқықтық мәдениеттерінің мазмұнын құрайды. Күнделікті өмірде олардың бойына жұққан девианттық мінез-құлықтан арылуға мұрындық болады. Жастарды құқықтық тұрғыдан әлеуметтендіру олардың қоғамдағы өз орындары мен мәртебесін білетін, көпшілік ортада өздерін-өздері ұстай алатын, тәртіп бұзса заң алдында жауап беретінін сезінетін, белгілі бір кәсіби мамандықты меңгеруге талаптануы керектігін түсінетін, сондай-ақ өз құқықтары мен бостандықтарын қорғай алатын, заңды міндетін орындайтын, заң үстемдігін мойындайтын құқықтық мемлекеттің үлгілі азаматы болып қалыптасуларына ықпал етеді. Құқықтану ілімінде құқықтық тәрбие әдіс - амалдары жөнінде нақтылы талдау жоқ. Негізінен бұл саладағы талдаулар құқықтық тәрбие әдіс-тәсілдерін саралауларға арналған. Сондықтан біз өскелең ұрпақты құқықтық тұрғыдан әлеуметтендіруде белгілі бір әлеуметтік мәні бар тәрбие нысандары мен амалдары пайдаланатынын есепке ала отырып, құқықтық тәрбиеде жиі пайдаланылатын бірнеше тәрбие нысандары мен амалдарын қысқаша сипаттап өтуді дұрыс деп есептедік. Адамгершілік тәрбиесі - жастардың адамгершілік сана сезімін, іс-әрекетін қалыптастырып, құндылық бағдарын айқындайтын тәрбие. Адамгершілікке негізделген қарым-қатынас тәжірибесін игертеді. Адамгершілік тәрбиесі білім, білік, дағдыларды игертумен қатар, тұлғаның ар-ожданын, танымдық, қызығушылығын кешенді түрде дамытады. Адамды сүюді, оның бостандығын, құқығын, қадір - қасиетін құрметтеуді, рақымшылық пен шыншылдық қасиеттерін қалыптастырады. құқықтық реттеушілікті өз мазмұнына қоса отырып, құқықтық тәрбиенің мазмұнын құрайды. Азаматтық тәрбие жастарға заң, әлеуметтік, адамгершілік және саяси жағынан өзін кәдеге жараймын деп сезінуге мүмкіндік беретін жеке тұлғаның интегративті қасиеті ретіндегі азаматтық құлқын қалыптастырады. Құқықтық тәрбие - жастарға күнделікті өмірде, іc-әрекетте заңдар мен заңдық күші бар нормаларды қалай пайдалануға болатындығын түсіндіреді, қоғамдық тәртіпті сақтауға, заң үстемдігін мойындауға тәрбиелейді, жастардың бойында құқықтық мәдениеті, оның көріну нысаны ретіндегі заңды құқықтық мінез-құлықты қалыптастырады. Құқықтық тәрбиенің мақсаты - жастарды мемлекет заңдары мен қоғамда өмірсүру ережелерін құрметтеуге, қоғамның даму заңдылықтарын бұзуға төзімсіздікке, қоғамдық тәртіпті сақтауға тәрбиелеу. Әрбір жастың бойына сіңдірілген осысапалық қасиеттер алдағы өмірінде оның құқықтық мәдениетінің мәнін құрайды. Сонымен қатар, жоғары адамгершілік қалыптары мен заң мәтіндерінің мазмұнын насихаттауда бұқаралық ақпарат құралдары, соның ішінде, әсіресе, телевидение айрықша орын алады. Жалпылама айтқанда, жоғары адамгершілік қадір-қасиеттер мен құқықтың қоғамдық қатынастарды реттеудегі орны мен рөлін түсіндірудің барлық құралдары мен нысандарының түпкі мақсаты - өскелең ұрпаққа елімізде тұрақтанып, орныққан әлеуметтік нормалардың, құқықтық нормативтік актілердің, тәртіп ережелерінің мән-мағыналарын ұғындыру, адамгершілік құлық пен құқық негіздерін меңгерту, гуманистік адамшылдық қадір-қасиеттердің, қоғамдық тәртіп пен заңдылықтың сақталуы қажеттілігін түсіндіру, заң бұзушылықтың алдын алуға қызмет ету.

Құқықтық әлеуметтендіру тұлғаның заңды білуіне, құқықтық нормаларды сыйлауына, ерікті түрде заң талабын орындауына және оны қорғауға ықпал етеді. Құқықтық әлеуметтену қызметін сапалы пайдалану үрдісінде дамыған мемлекеттің заңды қатынасын дұрыс ұғындырып, қалыптастырған жөн. Құқықтық әлеуметтену үрдісінде көптеген мәселелер кешені қамтылады. Соның ішіндегі бірі - құқық бұзушылықтың алдын алу шаралары.

Құқық бұзушылықтың алдын-алудың негізгі мақсаты - тұлғаның санасындағы, әрекетіндегі құбылмалы өзгерістерді шектеп, оның өзгерілуіне жол бермеу. Ал құқықтық әлеуметтендірудің, яғни құқықтық тәрбиенің негізгі мақсаты - заң нормаларына бағынатын, өз міндеттерін мойындайтын, заң тәртібін бұзбайтын, құқықтық санасы мен мәдениеті жоғары дәрежеде қалыптасқан құқықтық мемлекеттің үлгілі азаматын тәрбиелеу. Жасөспірімді құқықтық тәрбиелеу арқылы қоғамдағы әртүрлі құқық бұзушылықтардың алдын алу жұмыстары жүзеге асады. Осыған байланысты байланысты құқықтық әлеуметтендіру жалпы тәрбие жүйесінің ерекше орынға иелі саласы десек, жаңылмаймыз.

Сонымен, құқық бұзушылықтың алдын алу шараларынан құқықтық әлеуметтендірудің ерекшелігі:

- әсер етуші субъектілердің (объектілердің) көлемі бойынша;

- алдын алу шаралары өткізілетін оқушылар контингентінің сипаты бойынша (алдын алу шаралары құқықтық санасы мен тәртібі дұрыс қалыптаспаған оқушылар арасында өткізілсе, құқықтық тәрбиелеу барлық оқушыларға бірдей жүргізіледі) ;

- заңға бағынбаушылықтың алдын алу уақыты бойынша және т. б. [2; 72 б. ] .

Құқықтық санасы мен мәдениеті дамыған тұлға заң нормаларына бағынып, өз міндеттерін орындап, заңға қайшы әрекет жасамайды. Сондықтан да құқықтық тәрбиені ойдағыдай жүзеге асыру үшін жасөспірімнің құқықтық санасы мен мәдениетін қалыптастырып дамыту қажет.

Тұлғаның құқықтық санасы мен мәдениетінің дұрыс қалыптасуына оны қоршаған ортаның, яғни қоғам, мектеп, жанұяның ықпалы зор. Осы мәселеге байланысты Абай Құнанбаев: «Балаға үш мінез алуан адамнан жұғады, бірінші - ата-анасынан, екінші - ұстазынан, үшінші - құрбысынан», - деген пікір айтқан.

Жасөспірімді құқықтық тәрбиелеу мақсатындағы жұмыстарды бірыңғай жоспарлау, ата-аналармен әр саладағы қатынас формаларын байланыстыру, педагогикалық білімді насихаттап, тәжірбие жинақтау және оның қалыптастыру әдістері мектептің, жанұяның және қоғамның қатынасындамытады.

Тұлғаны құқықтық әлеуметтендіру барысында педагогикалық қызметтен кеткет қателікті болашақтағы есейген адамның немесе тұлғаның құқықтық мәдениетінен көрініс алады. Осы орайда А. С. Макаренконың: «анағұрлым қиын тиетін қайта тәрбиелеу жұмысына оралмау үшін, әуелден дұрыс тәрбие беруге тырысу керек» деген пікірін ұмытпаған жөн. Адамның құқықтық санасы мен мәдениетін дамыту құқықтық тәрбиенің негізгі мақсаты болып табылады.

Құқықтық мәдениеттің негізгі белгілері: заң нормаларын білу; заң нормаларын орындау; қоғамдық тәртіпті, заң нормаларын бұзбау; заң күшіне сену және т. б. Құқықтық мәдениеті дамыған тұлға - құқықтық мемлекеттің үлгілі азаматы.

Құқықтық мәдениет құқықтық нигилизмнің пайда болуымен қатар дамымайтын және қоғамның жан-жақты өркендеуінің кепілі болатын құқықтық мемлекетпен тығыз байланысты. Мұндай мемлекетте мемлекет пен азамат арасындағы туындаған қатынастың негізі құқық болып табылады. Тәртіп ережесінің жүйесі ретінде құқық мемлекет мен азаматтар үшін міндетті. Құқықтық мәдениеттің қалыптаспауынан тұлғаның бостандығы мен қауіпсіздігі, азаматтық белсенділігі жойылады немесе пайда болмайды [3; 23 б. ] .

Тұлғаның құқықтық мәдениетімен қоса құқықтық санасын қалыптастырып, дамыту - құқықтық тәрбиенің негізгі мақсаттарының бірі. Адамның құқықтық санасы қалыптаспай оның құқықтық мәдениеті жетілмейді. Сол себепті құқықтық сананы қалыптастыру мәселесіне көп көңіл бөлген дұрыс.

Құқықтық сана - Қазақстан Республикасы азаматтарының жүзеге асырылып жүрген заңдарға, оларды қолдануға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына және қалауына, құқыққа, басқа да құқықтық құбылыстарға құқықтық сезімдердің, әсерлігінің, көзқарастарының, пікірлерінің, бағаларының жүйесі [4; 157 б. ] . Бұл анықтама заңгер ғалымдардың осы саладағы кездесетін ғылыми еңбектерінде көрініс табады. Сонымен бірге құқықтық сана мен мәдениет, оларды дамыту мәселелері құқықтық тәрбиеге бағытталған Е. В. Татаринцева, Ғ. С . Сапарғалиев, А. К. Котов, В. В. Головчено сынды авторлардың еңбектерінде кездеседі.

Құқықтық әлеуметтену өз деңгейінде жүзеге асуы үшін тәрбиеленуші тұлғаның құқықтық білімін, алынған білімі арқылы құқықтық санасын, мәдениетін қалыптастыру - негізгі мақсат. Мұғалім-тәрбиеші адамның құқықтық санасы құқықты ұғынудан бастау алатындығын білгені дұрыс. Құқықтық сана мен құқықты ұғыну құқықтық білім негізінде жүзеге асады. Тұлға құқықтық білім алмай заңды әрекет пен заңсыз әрекетті ажырата алмайды; сондай-ақ заң мен құқықтың күшін сезінбейді; өздерінің құқықтары мен бостандықтарын біліп, қорғай алмайды; өз міндеттерін орындамайды. Осы орайда тұлғаның алған құқықтық білімі арқылы құқықты ұғыну процесінің жүзеге асатындығына көзіміз жетеді. Әрине, кез-келген адамның санасындағы құқық ұғымы құқық нормаларының ортаға оң немесе теріс әсер етуші норма сипатында, яғни жалпылама түсінік ретінде орын алатындығы анық. Сол себепті бұл жағдайда құқықтық білім беру - адамның құқықтық санасын қалыптастыру мақсатында орындалатын құқықтық тәрбиенің негізгі ықпал етуші әдісі. Нақты айтсақ, құқықтық білім беру арқылы жасөспірім құқықты ұғынады және оның құқықтық санасы қалыптасып, дамиды.

Құқықты ұғынумен қоса, тұлғаны заңды құрметтеуге, қорғауға, орындауға дағдыландыру мен заңның әділдігіне сендіру - құқықтық сананың негізгі белгілері. Аталынған белгілер оқушыларды құқықтық тәрбиелеу негізінде мектеп табалдырығынан бастап жүзеге асады. Оған дәлел А. С. Макаренконың мына бір пікірі: «Бала тәрбиесі біздің өміріміздің ең маңызды саласы. Біздің балаларымыз - мемлекетіміздің, әлемнің болашақ азаматтары. Дұрыс тәрбие - бұл бақытты болашақ, нашар тәрбие - бұл болашақтағы біздің басқа адамдар мен бүкіл ел алдындағы кінәміз». Есейген адамға қарағанда санасы мен мінез-құлқы жаңадан қалыптаса бастаған жасөспірім - әлеуметтендірудің қолайлы объектісі болып табылады [5; 93 б. ] . Сонымен тұлғаның құқықтық санасы мектептегі құқықтық білім беру мен тәрбиелеу жүйесі арқылы қалыптасатындығына көзіміз жетті.

Құқықтық тәрбие беру әдістері әлеуметтенуші, яғни тәрбиеленуші тұлғаның жалпы санасы мен мінез-құлқына елеулі әсер етеді. Жасөспірімнің құқықтық санасы тұлғаның жалпылама даму деңгейімен байланысты қалыптасады. Құқықтық сана өзінің құрамына қарай екі топқа жіктелінеді: құқықтық идеология мен құқықтық психология. Құқықтық идеология - бұл құқық саласында қоғамдағы қатынастарды, құбылыстарды ғалымдардың зерттеулері мен дәлелдерін ғылыми жүйеге келтіру. Құқықтық психология дегеніміз жеке тұлғаның санасына құқықты ұғыну, оған бағыну, талаптарын орындау, заңдарды дұрыс қолдану әдіс-тәсілдері. Осы мәселелердің жүйелі орындалу салдарынан тұлғаның құқықтық санасы жоғары деңгейде қалыптасады. Адамның құқықтық санасын дамыту арқылы құқықтық мемлекеттің үлгілі азаматын тәрбиелеу - бүгінде өзекті мәселе.

Адамның құқықтық санасын зерттеу барысында оның құқық нормаларын орындау міндеттері жөнінде бірнеше ережелер талқыланып, болжамдалды. Оған назар аударатын болсақ, олар - адамның [6; 110 б. ] :

1) заң нормалары мен актілерінің орындалу дұрыстығын, оның қоршаған ортаға пайдасын, қажеттігін қоғамдық мақсат ретінде ұғынуы;

2) құқық бұзылған жағдайда қолданылатын заңды жауапкершіліктер мен жаза шараларынан сескенуі;

3) қоғамдық мақсатқа сәйкес келетін және тұлғаға пайдалы заңды әрекеттерді білуі;

4) құқықтық тәртіпті әдетке айналдыруы;

5) қатынасқа түсуші ортаның заңды әрекеттерінің жеке тұлға санасына әсері.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.