Ислам дінінде аңшылық, мал бауыздау,құрбандық шалу жайлы

1 АҢШЫЛЫҚ КІТАБЫ
2 АҢШЫЛЫҚ
3 МАЛ БАУЫЗДАУ КІТАБЫ
4 ҚҰРБАН ШАЛУ КІТАБЫ
5 ҚҰРБАНДЫҚ КІТАБЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Аңды жеуге жарамды болу үшін үйретілген жыртықыш хайуанмен және өткір оқпен аулауға болады, оның жеуге жарамсызы оның терісі мен жүні. Жыртқыш хайуан аңдардан азу тістісі болады, құстардан табаны тырнақтысы болады. Ол аулайтын айуандар аулағанда аңның бір жерін жаралау керек. Жіберуші яки атушы мұсылман не кітап түскендерден болу керек. Жібергенде және атқанда Бисмилләны айту керек. Аңшы көрінбейтін көзден таса жерде болып, оның келетін жеріне отырмау керек. Ит және басқада азу тісті айуанды, тамағын тастау арқылы үйретіледі. Сұңқар, қыран сияқты тырнақты құстарды, жібергенде соңынан ілесу арқылы және сөзбен шақыру арқылы үйретеді. Үйрететін орындағы үйретуге ұста адамдарға беріледі. Егер үйретілгеннен кейін ауды жеп қойса не шақырғанға келмесе, оның үйренбегеніне үкімделіп, содан алдыңғы қалған аңға тыйым салынады. Егер бисмилләны айтуды ұмытып қойса, адалға саналады. Егер бір оқпен аңдарды атып қойған болса да немесе итін аңға жіберіп қойсада оны алады не біреуін алады. Немесе оны бір аңға жіберсе, ол басқасын алып келсе, жіберген жағына қарай жарамды болады. Егер оны жіберіп қойып бисмилләны айтпаса, сосын оған айқайлап бисмилләны айтса, немесе бір мұсылман кісі жіберсе оған мажуси біреу айқайлап айтса жіберген жағдайымен есептелінеді. Егер ит ол аудың бір жерін жесе, ол аңды жеуге болмайды, егер қанын жаласа жеуге болады. Егер ит аңның бір бөлік етін тістеп алып тастап кетсе, сосын аңшы алып оны өлтірсе сосын жеуге болады. Егер сұңқар оны жесе де жеуге жарамды. Егер оның тірі кезінде үлгері жетсе оны тек бауыздаса ғана жарамды болады. Сондай ақ оны атып алсада. Егерде аңда өзінің итінен басқа бір ит қосылып кетсе және оған бисмиллә айтылмаса, ол ит мәжуси не үйретілмеген болса жеуге жарамсыз болады. Егер аңшы сезіп қалып естіп оны адам екенін білді, сонда ол атып жіберсе не оған итін жіберсе, ол ау желінеді. Егер ау суға не тауға, не қарғаның тісіне түссе сосын барып жерге түссе ол желінбейді. Егер бастапқыда ақ жерге яғни бірден жерге түссе, ол желінеді. Суға құлаған құсқа егер жараланған жеріне су тисе, желінбейді. Егер оны мылтықпен, таспен, таяқпен, бір затпен өлтірсе желінбейді. Егер оқ терісін тесіп жыртып жіберсе желінеді. Егер оны қылышпен не пышақпен ұрса сөйтіп бір мүшесін шауып түсірсе жеуге жарамды. Бірақ шабылған мүше желінбейді. Егер ауды екі бөлікке бөлсе жеуге болады. Үшке бөлсе де бас жағынан аз бөлігі қалса да жеуге болады. Егер аңшы ауды атып оны әлсіздендірсе, сосын оны басқа біреу атып өлтірсе жеуге болмайды. Бірінші адам екінші адамның орнында кетіп қалады. Егер бірінші адам аңды әлсіздірмесе яғни тигізе алмаса екінші адамның атқанымен жеуге болады.

1. «Әл-Ихтияр ли тағлилил мұхтар».Абдуллаһ ибн Махмұд ибн Маудуд;
2. «Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі». Х.Алтай, Алматы, 1991.
3. «Мұхтасар Сахих әл-Бухари», Каусар-Саяхат баспасы, Алматы, 2010.
4. Арабша-орысша сөздік. / Баранов.
5. "ОРЫСША-ҚАЗАҚША СӨЗДІК",Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы, Алматы-1978. 1 том.
6. "ОРЫСША-ҚАЗАҚША СӨЗДІК",Қазақ Совет энциклопедиясының бас редакциясы, Алматы-1981. 2 том.
7. Араб баспасөзінің тілі: Оқу құралы. – Алматы: «Нұр-Мүбарак» баспасы, 2008. – 252 бет.

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Аллаһ кімге бір жақсылық қаласа, оны дінге бейім етіп қояды
(Хадис шәриф)

1 АҢШЫЛЫҚ КІТАБЫ

Аңды жеуге жарамды болу үшін үйретілген жыртықыш хайуанмен және өткір
оқпен аулауға болады, оның жеуге жарамсызы оның терісі мен жүні. Жыртқыш
хайуан аңдардан азу тістісі болады, құстардан табаны тырнақтысы болады. Ол
аулайтын айуандар аулағанда аңның бір жерін жаралау керек. Жіберуші яки
атушы мұсылман не кітап түскендерден болу керек. Жібергенде және атқанда
Бисмилләны айту керек. Аңшы көрінбейтін көзден таса жерде болып, оның
келетін жеріне отырмау керек. Ит және басқада азу тісті айуанды, тамағын
тастау арқылы үйретіледі. Сұңқар, қыран сияқты тырнақты құстарды,
жібергенде соңынан ілесу арқылы және сөзбен шақыру арқылы үйретеді.
Үйрететін орындағы үйретуге ұста адамдарға беріледі. Егер үйретілгеннен
кейін ауды жеп қойса не шақырғанға келмесе, оның үйренбегеніне үкімделіп,
содан алдыңғы қалған аңға тыйым салынады. Егер бисмилләны айтуды ұмытып
қойса, адалға саналады. Егер бір оқпен аңдарды атып қойған болса да немесе
итін аңға жіберіп қойсада оны алады не біреуін алады. Немесе оны бір аңға
жіберсе, ол басқасын алып келсе, жіберген жағына қарай жарамды болады. Егер
оны жіберіп қойып бисмилләны айтпаса, сосын оған айқайлап бисмилләны айтса,
немесе бір мұсылман кісі жіберсе оған мажуси біреу айқайлап айтса жіберген
жағдайымен есептелінеді. Егер ит ол аудың бір жерін жесе, ол аңды жеуге
болмайды, егер қанын жаласа жеуге болады. Егер ит аңның бір бөлік етін
тістеп алып тастап кетсе, сосын аңшы алып оны өлтірсе сосын жеуге болады.
Егер сұңқар оны жесе де жеуге жарамды. Егер оның тірі кезінде үлгері жетсе
оны тек бауыздаса ғана жарамды болады. Сондай ақ оны атып алсада. Егерде
аңда өзінің итінен басқа бір ит қосылып кетсе және оған бисмиллә айтылмаса,
ол ит мәжуси не үйретілмеген болса жеуге жарамсыз болады. Егер аңшы сезіп
қалып естіп оны адам екенін білді, сонда ол атып жіберсе не оған итін
жіберсе, ол ау желінеді. Егер ау суға не тауға, не қарғаның тісіне түссе
сосын барып жерге түссе ол желінбейді. Егер бастапқыда ақ жерге яғни бірден
жерге түссе, ол желінеді. Суға құлаған құсқа егер жараланған жеріне су
тисе, желінбейді. Егер оны мылтықпен, таспен, таяқпен, бір затпен өлтірсе
желінбейді. Егер оқ терісін тесіп жыртып жіберсе желінеді. Егер оны
қылышпен не пышақпен ұрса сөйтіп бір мүшесін шауып түсірсе жеуге жарамды.
Бірақ шабылған мүше желінбейді. Егер ауды екі бөлікке бөлсе жеуге болады.
Үшке бөлсе де бас жағынан аз бөлігі қалса да жеуге болады. Егер аңшы ауды
атып оны әлсіздендірсе, сосын оны басқа біреу атып өлтірсе жеуге болмайды.
Бірінші адам екінші адамның орнында кетіп қалады. Егер бірінші адам аңды
әлсіздірмесе яғни тигізе алмаса екінші адамның атқанымен жеуге болады.

2 АҢШЫЛЫҚ

Аңшылық деген түбір сөз, аулады, аулайды, ауланған аң. Патшаның аңы,
көп аң дегенде ауланған ау көзделіп отыр. Мынадай өлең бар: Патшалардың аңы
қояндар мен түлкілер. Бұған мысал, жарату мен білім, мақлұқ пен белгілі
сөзмен байланысты. Аллаһ Тағала: Бұл Аллаһтың жаратқаны, деді яғни Оның
мақлұқы деген сөз. Сол үшін: Аллаһтың білуі оң жақта болмайды, десе яғни
білінген, белгіленген нәрсе.
(Аңшылық үйретілген жыртқыш аңмен және жеуге жарамды болу үшін белгілі
оқпен аулауға болады, оның жеуге жарамсызы терісі мен жүні). Аулауға рұқсат
жайында Аллаһ Тағала: Егер адалдырсаңдар аулаңдар, Сендерге теңіз ауы
адал болды, деді. Пайғамбарымыз с.а.у.: Аңшылық аңды алған адамға,
деген. Ади ибн Хатмның сөзі: Егер үйретілген итіңді жіберіп оған
бисмилләны айтсаң оны жей бер, егер атып алсаң оған да бисмилләны айтсаң
оны жей бер, деген. Жыртқыш аңдардан азу тісті айуандар, құстардан
табанының тырнақтысы жарамды, деген. Олар азу тісімен немесе тырнағымен
аулайды. Жыртқыштардан деген сөзден мақсат, жаралау. Ит сөздік бойынша аң
аулайтын аңға кіреді, тіпті арыстанда кіреді. Жыртқыштардан барлық азу
тістісімен тек шошқа сияқты нәжіс аңнан басқа аяттардағы белгілі аңдарды
аулауға болады. Өйткені ол адал емес. Арсытан және қасқырмен аулауға
болмайды, себебі ол екеуі үйретілмейді. Сондай ақ аюда, егер оны үйретсе
болады. Абу Ханифаның риуаятында Ибн Урс: егер оларды үйретсе, олар үйренсе
аулауға болады. (Аңшылықта аулайтын жыртқыш аңы болу керек, жіберуші не
атушы адам мұсылман не кітап түскендерден болу керек. Аңды жіберген кезде
не атқан кезде бисмилләны айту керек. Аңшы жасырын болып көзінен таса жерде
келетін жеріне отырмау керек), деген. Жаралау жаралаушының атына лайық,
өйткені ықтияри зекет сияқты яғни мал бауыздаған сияқты қан шығару керек.
Егер ауды ұрып не жерге лақтырып не буындырып өлтірсе, жараламай қаны
шықпағаны үшін оны жеуге болмайды. Аңды жіберуші адам ауды ұстағанда
бауыздап және тағы бисмилләны айту керек. Пайғамбарымыз с.а.у.: Егер
итіңді жіберсең және бисмилләны айтсаң, онда жей бер, деді. Бисмилләны
айтудың шарты ауды адал ету үшін. Ал аңшының жасырын болуы, өйткен аңшы
жасырыну үшін аталған. Жаралау ықтияри зекетке шамасы келмей мәжбүри түрде
зекет қылады. Аңшы жасырына алмай тіпті байланып тұрған қарақұйрықты атып
жіберсе, ол аңшы басқа бір қарақұйрыққа тиді деп ойласа, ол желінбейді.
Байланған себепті ауға жатпайды. Егер аңшы бір түйені елестетіп атса, бірақ
ол атқаны басқа бір аңға тисе ол желінеді. Өйткені ол елестеткенде ауға
айналды. Көзіне көріну керек, қалаған жеріне отырмау керек деген сөздің
мағынасы, Пайғамбарымыз с.а.у. аңшының көрмей атқан ауын жеуді жақтырмады.
Мүмкін оның ауын жердегі басқа жәндіктер өлтірген шығар, деді. Мүмкін ол
аң басқа біреудің себебімен өлген шығар сол үшін жеуге жарамсыз. Өткен
уақытта шынайы сияқты болып елестеп, бірақ оның есебінше тиген болса, олай
болса ол талап етілген жерде отырмады, ол өзін қорғай алмады. Хадисте:
Тұрған жерінде өлтірсең же, көбейтіп алсаң қоя сал, деген. Аудан
қорғануың: егер аңды атсаң, сені көріп тұрып өлтірсең, бұл сенің
қорғанғаның болады. Егер аң өлсе сен көрсең, аңды атып оны көбейтіп алсаң,
ол саған көрінбей өлсе, онда оны алмау керек. Хадис иелері осылай
тәпсірлеген. (Ит сияқты азу тістіні үйретудің жолы жем, ет тастап үйрету.
Сұңқар сияқты тырнақтыны үйретудің жолы, жіберген кезде соңынан ілесу және
шақырған кезде жауап беру), дегенге Ибн Аббас: үйрету негізгі әдетін тастау
арқылы болады. Тырнақтының әдеті үрку, егер ол шақырғаныңа келсе, әдетін
тастаған болса, онда үйренгені. Азу тістінің әдеті тістеу, талау, егер осы
талау тістеуін қойса, әдетін тастаса, онда оның үйренгені. Өйткені үйрету
жеп қою әдетін тастату арқылы болады. Жеуге ұмтылып жатқанда ұру арқылы
үйретіп қойдыруға болады. Құстың денесі ұруды көтермейді. Ал ит оны
көтереді, оны ұрып үйретуге болады. Қабланды ұрып үйретуге болады, оның
әдеті талау, оның шарты жеуді тастату және шақырғанда келу. (Үйреткенде
тәжірбиесі барларға алып үйрету) дегені, өйткені қаншалықты әрекет жасап
үйренетіні білмейді. Керісінше ол бір тыңдап бір тыңдамайды. Сонда
тәжірбиелі үйретушілердің қолына береді. Хасан ибн Абу Ханифадан риуаят:
үйренбеген хайуанның аулаған бірінші ауы желінбейді, екінші ауы да
желінбейді, үшіншісін жеуге болады, деген. Абу Юсуф пен Мұхаммад: егер
аулайтын хайуан үш рет жеуді тастаса, онда оның үйренгені, үшіншісі
желінбейді, деді. Өйткені бір рет тастаумен үйренді деуге болмайды. Ол
тойғаннан, ұрғаннан қорқып тастайды. Сол үшін бірнеше рет үйрету керек, ең
кемі үш рет болу керек. Үшіншісі желінбейді, себебі үшіншіден кейін
үйренеді деп үкім шығардық. Хасанның риуаятында: үшіншіде желінеді, себебі
үшіншісімен үйреттік, аулаушы жыртқыш аң үйренді, жеуге болады, деді. (Егер
ол аң ауды жеп қойса не үйретілген үкімінен кейін шақырғанға келмесе,
үйренбегеніне үкім шығарылады, бұдан алдыңғы қалған ауларын жеуге болмайды)
деген. Абу Юсуф пен Мұхаммад: оның жеген ауынан басқасын жеуге болады,
себебі бұдан алдыңғы ауын адалға үкім шығардық, білмей жеп қойғанда біз оны
үйреттік. Хайуан ұмытқан сайын ақылсыз бола береді, деді. Жеп қойған кезде
үйренбеген деп білдік, содан алдыңғы аулаған аудың барлығы жеуге тыйым
салынды. Өйткені ол аң үйретілмеген ит еді. Қалған аулаған ауына тыйым
салынуы анық болды. Өйткені желінген нәрсе үкімге орын қалмады. (Бисмилләны
айтуды ұмытып қойса адалға жатады) деген. Пайғамбарымыз с.а.у.: Үмметімнен
қателік пен ұмыту кешірілді, деген. (Егер біреу аңды атса немесе итін аңға
жіберсе, ауды алса немесе басқа оны басқа біреу алса немесе басқа біреуде
жіберсе, сөйтіп ол да сол ауды алса, онда ол білмей жіберіп қойсада жеуге
болады) деген. Өйткені мақсат, ниет бір екеуіде аулау ниетінде болып бірдей
жіберген, біреуінің бисмилләны айтуы жеткілікті. Екі қойды бір бисмилләмен
бауыздауға қайшылық бар, өйткені екіншісі басқасының нииетімен бауыздалған,
сол себепті екіншісіне де бисмилләны айту керек, тіпті бірінің үстіне бірі
жатқызылсада. Негізінде қосарланып жіберіп алу тартыстың бір түрі. Егер
қабланды жіберсе, ол жасырынып аң аулауға бейім болып тұрып оған атылып
өлтірсе, жеуге болады. Өйткені бұл нәрсе оның аң аулауға бейім болғаны үшін
әдетінен болып есептеледі. Сол сияқты итте егер қабланның әдеті сияқты
әдеті болса жеуге болады. Егер ол аңды әрі бері лақтырып жұлқыласа,
егесінің яғни аңшының талабына сай істемей бұйрығына бағынбаса, сосын аңның
соңынан еріп оны алса, ол желінбейді, өйткені жіберілген жоқ. Жіберудің
шарты Аллаһ Тағаланың – иттің үйретілген болуы, деген сөзімен жүзеге асады.
Егер иттің иесі айқайлап тоқтатса ол тоқтаса жеуге болады. Айқайлап тоқтату
жіберу сияқты амалы бірдей. Егерде ит өз еркімен жүгіріп кетіп оған
айқайлағанда келмесе бисмиллә айтылса, сонда ит иесінің айқайлағанымен
тоқтатылса жеуге болады, болмаса жеуге болмайды. (Егер итті жібергенде
бисмилләны айтпаса сосын оны тоқтатып бисмиллә айтса, немесе оны бір
мұсылман жіберіп мәжуси оны тоқтатса немесе керісінше болса жіберген
жағдайымен есептелед) деген. Сондай ақ егер итті бір мұсылман жіберіп оған
діннен қайтқан адам айқайлап қайтарса, сол сияқты егер бисмилләны әдейлеп
айтпаса, сосын оған бір мұсылман айқайлап қуып бисмилләны айтса жеуге
болмайды. Өйткені үкім алғашқы жіберуге байланысты әрі басшылыққа алып
үйретеді. Одан кейінгі жіберу және итті ұмтылдыру жіберудің жағдайына қарай
байланысты болады. Егер дұрыс үйренсе бұзықтыққа ауытқып ктпейді. Ал егер
бұзықтығына салынып кетсе қайтарғанымен бағына бермейді. Егер үйретілген
итін жіберсе, сөйтіп екінші бір аңшы үйретілмеген итті яғни жіберілмеген ит
ұмтылып кетсе, ауды бірінші жіберген алса желінбейді. Егерде оны адам не
хайуан не құс не мәжуси қайтарып алса адал болады. Иттің алғанда оның үкімі
бауыздау, бауыздағанда солардың біріне қатсуы дұрыс емес. Үйретілмеген ит
қатысуға болады өйткені ол өзі жыртқыш аң. Рұқсат беруші мен тыйым салушы
екеуі бір ауыздан келісіп егер садақты мұсылман да мәжуси де тартса
екеуіңкі де бір аңға тисе, ол аңды жеуге тыйым салған, егер одан оны
қайтармаса да. Бірақ ит ұмтылып шауып кетсе, ізінен жіберушісі ілесіп барып
бірінші өлтірсе желінеді. Өйткені екінші қатысы жоқ еліктіруші. (Егер ауды
ит жесе жеуге болмайды) деген. Өйткені жоғарыда айтып кеткеніміздей ол
үйретілмеген. Пайғамбарымыз с.а.у. : Егер ауды жеп қойса оны жеуге
болмайды, егер ұстаса ол өзіне, деген. (Қанын жалап қойсада) Өйткені бұл
үйретудің шегі болып табылады. (Егер аудың бір бөлігін тістеп алып тастап
кетсе, сосын оны аңшы алып бауыздаса жеуге болады). (Егер сұңқар құс ауды
жесе жеуге болады), (егер оған тірі кезінде үлгерсе, тек бауыздағанда ғана
жеуге болады, сондай ақ атқан кезде де), деген. Себебі ол ықтияри
бауыздауға шамасы болды, қажеттілікті сырып қойып мәжбүри бауыздау
қабылданбайды. Бұл, бауыздаудың шамасына қарай болады. Егер тірі кезінде
үлгеріп бауыздауға мүмкіндігі болмаса яғни не пышағын, құралын жоғалтып
қойса немесе уақытты өткізіп алса жеуге болмайды. Абу Ханифа мен Абу Юсуф:
бауыздауға мүмкіндігі болмаса жеуге болады, ол таяммум алушы адамға
айналады егер ол суды тауып қолдануға шамасы болмаған адамға жатады, деген.
Шамасы келіп аң тірі болса тек ықтияри бауыздағанда ғана жеуге болады. Егер
бауыздалған сияқты сәл тірі болып немесе қарнын жарып ішінен бір нәрсе
шығарып алса ол тірі болса, ол адалға саналады, себебі ол үкімдік жағынан
тірі болған. Егер осы жағдайда суға құласа, ол өліп құлағандай адал болып
есептеледі. Абу Ханифа: оны да жеуге болмайды, өйткені тірі күйде алды, тек
ол ықтияри бауыздау арқылы жеуге болады. Егер оны бауыздаса бір ауыздан
жарамдыға шығады. Аллаһ Тағала: - тек жан үзілмей тұрып бауыздаған аңдарың
ғана жарамды, деген. Осы құлаған, жараланған, шала өлген бойынша, қасқыр
ішін жарып шала тірі болса не анық тірі болса жоғарыда айтқанымыздай оның
ықтиярында. Абу Юсуф: тіріліп кетпейтін жағдайда болса яғни өліп қалған
болса жеуге болмайды. Өйткені өліп қалғаннан кейін бауыздауға болмайды.
(Егер оның итіне бисмилләны айтпай бір ит серіктессе, немесе қаңғырып
жүрген ит, не үйретілмеген ит бірге болса жеуге болмайды), деген.
Пайғамбарымыз с.а.у. Адий ибн Хатымға Егер сенің итіңмен басқа бір ит
бірге жүрсе жемейсің, өйткені сен итіңе бисмилләны айттың, сеніңкінен басқа
итке бисмиллә айтылмады, деді. Себебі бұл жерде тыйлған да рұқсат етілген
де бірге топталып, абайсызда тыйлған рұқсат етілгеннен үстін келіп қалды.
(Егер сезікті түрде есітсе, оны тірі жан деп ойлап атып не оған итін
жіберсе ал ол аң болып қалса жеуге болады), деген. Өйткені ол расында аң
деп ойлап оған мән бермеді. Сондай ақ егерде ол аң деп сезіп ойласа онда ол
адал болады. Өйткені ол аңды көздеді, сөйтіп ол адал болды. Абу Юсуф:
арамдығы қатты болғаны үшін шошқадан басқасына рұқсат деп айтқан. Әрбірден
кейін бұл хайуанның бір нәрсесі рұқсат етілмейді. Одан басқа жыртқыштардан
болмағанда терісін алуға нақты рұқсат етіледі. Егерде адам екендігін яки үй
хайуандарының бірін сезгендігі мәлім болса оны жеуге болмайды, өйткені ол
аң емес. (Егер ау суға құласа не жерге, не тауға, не жерде бұзылып жатса
жеуге болмайды), деген, өйткені ол бұзылған. Пайғамбарымыз с.а.у. Адийге:
Егер атқаныңда суға құласа жеме, өйткені оны сен су өлтірді ме яки атқан
оғың өлтірді ме білмейсің?, деген. Сондай ақ егер ағашқа, яки қамысқа, яки
тасқа құласа және осындай өлуіне себеп болатын нәрселерге құлап өлсе жеуге
болмайды. (Егер атқан кезде жерге құлап өлсе жеуге болады) Өйткені ол одан
сақтануға мүмкіндігі болмады. Егерде біз оны аңшылық бабына сүйене отырып
тыйым салынған деп есептесек, болмаған сияқты сақтануға мүмкіндігі болмаған
нәрсе болар еді. (Судағы құсқа жараланған жеріне су тисе желінбейді, егер
тимесе желінеді), деген. Себебі оның әуелгісінен сақтануға мүмкіндігі
болмады. (Бытыра, тас, таяқ арқылы өлтірілген нәрсе желінбейді), деген.
Өйткені осы нәрсенің барлығы қатты, ауыр жарақаттандыратын мағынасында.
(Егер жебенің ұшы теріні түйреп алса желінеді) Пайғамбарымыз с.а.у. осы
жөнінде Ұшымен тиген нәрсені же, көлденеңнен тиген нәрсені жеме, деген.
Егер аңды тас жараласа, егер ауыр болса желінбейді, өйткені оны ауыр
нәрсемен өлтірді. Егер жеңіл болса ұшымен тисе де жеуге болмайды, өйткені
оны ұшымен өлтірді. Егер оны атып алса сонда оның басын жұлып түсірсе, не
тамырын кесіп кетсе желінбейді. Себебі тамыр кейде ауырлықпен кесіліп
кетеді, сонда күдік түседі. Мүмкін ол тамыры кесіліп кетуден алдын да өлуі
мүмкін. Егерде таяқтың ұшы болып жарақаттаса желінеді. Өйткені ол белгілі
жағдайда болды. Нәтижеде өлім егер сенімді түрде жаралау арқылы болса жеуге
болады. Егер ауыр нәрсемен өлітірілсе жеуге болмайды. Сондай ақ егер
абайсызда күдік түсіп қалса. (Егер аңды қылышпен яки пышақпен ұрса одан бір
мүшесі кесілсе жеуге болады), деген, яғни аңды жарақаттап кескені үшін.
(Мүшесі желінбейді) Пайғамбарымыз с.а.у.: Анық белгілі болған тірі, ол
өлі, деген. (Егер ол екіге бөлініп кетсе желінеді), деген. Себебі одан
бөлінген нәрсе тірі емес, әлі тірі деп ойлап күмәнданбаса болды. (Егер үшке
бөлінсе де барлығы желінеді, егер бас жағынан аз ғанасы қалса болды),
деген. Оның тірі екеніне күмәнданса желінбейді. Егер аңға қылыш яки пышақ
лақтырса, ұшымен оны жараласа жеуге болады. Егер лақтырғанда пышақтың
шүйдесі яки қылыштың сабы тисе, онда жеуге болмайды. Өйткені ол жараламай
қатты ауыртып қойды. Егерде лақтырғанда жаралап қанын шығарса жеуге болады.
Егер қаны шықпаса жеуге болмайды, өйткені қан ағу шарт. Пайғамбарымыз
с.а.у.: Қаны ағып күре тамыры үзілсе жей бер, деген. Қан ағу шарт, жеуге
рұқсат етіледі деген сөзде бар, кейде аңның жуандығына, шығатын жері тар
болғанына байланысты қан ұсталып тұрып қалады. Осыған байланысты егер қой
ағашқа асылып қалса бауыздағанда қан ақпаса рұқсат етіледі. Кейбіреулер:
егер жаралануы үлкен болса қан ақпаса да жеуге рұқсат етіледі. Ал егер
жеңіл жараланса міндетті түрде қанын шығару керек. (Аңды атқан адам оны
қатты жараласа, содан соң оны басқа біреу атып өллтіріп қойса жеуге
болмайды), деген. Өйткені қатты жаралау себепті оны бауыздау ықтияри болса
екінші жаралау себепті өліге айналды. Сонда оның өлуі екінші адамның
қосылғаны үшін бірінші атудан құтылған болып шықты. Егер біріншіден
құтылмаса оның басын кесу себепті яки қарын жару себепті яки тағы басқа
себепті болса онда жеуге болады, өйткені екіншінің болуы оның болмағанындай
болды. (Екінші адам бірінші адамның ішіне кіреді, оның құны жарақатына
кемшілік тигізбеу еді), деген. Өйткені ол аңның иесі болғаны үшін аңды
жаралады, сөйтіп пайдалану аумағынан шығып кетті.Сөйтіп ол жарақаттаумен
айыпты болды. (Егер оны бірінші адам жараламаса жеуге болады), деген.
Себебі екіншісі өз жайында тұрды, алған адам сол. Пайғамбарымыз с.а.у.: Аң
алған адамдікі, деген.

3 МАЛ БАУЫЗДАУ КІТАБЫ

Мал бауыздау ықтияри нәрсе, ол тамағынан, мойынан бауыздалады. Шарасыз
кезде ыңғайлы қай жерінен болсын жаралауға болады. Бірақ екеуініңде шарты
бисмилләны айту. Бауыздаушы мұсылман яки кітабилерден болуы шарт. Егер
бисмиллә айтуды ұмытып кетсе адал болады. Егер бір қойды жығып, бисмилләны
айтып, сол бисмилләмен басқасын бауыздаса желінбейді. Егер басқа пышақпен
бауыздаса жеуге болады. Аллаһтың атын айту бірге басқаның атын айту мәкрүһ
болады. Мысалы: Иа Аллаһ пәленшеден қабыл ет, десе. Түйені құрбан шалу,
сиыр мен қойды бауыздау сүннет. Ал керісінше түйені бауыздау, сиыр мен
қойды құрбан шалу мәкрүһ болады, бірақ желінеді. Бауыздағандағы кесілетін
тамырлар: тамақ, өңеш, күре тамыр. Осы тамырлардан бауыздалса жеуге болады.
Сондай ақ егер солардың үшеуін де кессе, күре тамырлардың барлығын кесу
арқылы бауыздап қанын ағызуға болады. Қанжарын өткірлеу мүстахаб болады.
Пышақты миына алып келу мәкрүһ, немесе басын кесіп жеу мәкрүһ болады.
Суытудан бұрын терісін алу мәкрүһ болады. Қолға үйренген жануарды бауыздау
ықтияри нәрсе. Жабайы болған жануарды бауыздау шарасыз нәрсе. Егер
бауыздалған малдың ішінде баласы өлі шықса желінбейді. Бауыздалған малдың
еті желінеді, терісі таза болады, тек шошқа мен адамның терісі таза
болмайды.
Бөлім
Әрбір жыртқыштардың азу тістілерді және құстардан тырнақтыларды жеуге
және үй есектерді, қашырларды жеуге болмайды. Қарақұстарды, шымшықтарды,
қарғаларды, кесірткені, тасбақаны, жәндіктерді жеу мәкрүһ болады. Ұзақты,
сауысқанды, қоянды, шегірткені жеуге болады. Су хайуандарынан балықтан
басқасын жеуге болмайды. Суда өлген балықты жеуге болмайды.

4 ҚҰРБАН ШАЛУ КІТАБЫ

Аллаһ Тағала – Біз оған үлкен құрбандықты шалдырдық – құрбандық бұл да
зекет болып есептеледі. Аллаһ Тағала – Зекет берген нәрселеріңнен басқа –
яғни құрбандық шалғандарың. (Зекет) екі түрлі (ықтияри, ол тамақтан,
мойыннан бауыздау) Пайғамбарымыз с.а.у. : Зекет тамақпен екі тіріліктің
арасындағы нәрсе, деген яғни зекеттің орыны. Ол деген сөз белгілі
тамырларды үзу болып табылады. (Мәжбүри: ол жаралау, келіскен қай жерінен
болсада), деген. Ол деген ықтияридан төмендік жағдайдың шариғаты болып
табылады. Бұл аң, түйеге ұқсастар, егерде оны атып өлтірсе жеуге болдаы.
Өйткені бауыздамай жаралау, қажеттілікке байланысты бауыздауға үзірі болған
уақытта бауыздаудың орнына кетеді. Сиыр мен түйе егер шөлде жүрсе аңның
орнында болады. Сондай ақ қойда сахарада жүрсе аңның орнында болады. Егер
қала ішінде болса жаралауға болмайды, себебі оны жай ұстап алуға болады. Ал
сиыр мен түйе, егер түйе сиырды тістеп алса яки сиыр түйені сүзсе ондағы
әлсіздік жүзеге асады. (Бауыздау мен жаралаудың шарты бисмилләны айту, және
бауыздаушы адам мұсылман яки кітабилерден болуы), деген. Бисмилләны айту
жөнінде Аллаһ Тағала – бауыздағанда Аллаһтың атын айтыңдар – мал шалудың
жағдайы жайында Аллаһтың – оны жамбасынан жатқызып бауыздау уәжіп болды –
деген сөзімен дәлелденеді. Адйидің аңшылық жайындағы риуаят еткен
хадисінде: итіңе бисмилләны айтсаң, деген сөзі бар. Егер бисмилләны әдейі
айтпаса жеуге болмайды. Аллаһ Тағаланың – Аллаһтың есімі айтылмаған нәрсені
жемеңдер, ол бұзылған – деген сөзі бар. Бұл нәрсеге алғашқыдан қайшылық
түскен жоқ. Олар бисмилләны ұмытып қалдыруы бойынша тартысты. Біреулер
көпшілікке қайшы келе отырып бисмилләны әдейі айтпау мүбәх амалына
жатқызды. Осы себепті сахабаларымыз: егер қази оны сатуға рұқсатпен қазилық
жасаса орындамайды, өйткені ол кітабиге және бір ауыздық келісімге қайшы
келеді. Кітаби бұл жерде мұсылман сияқты, өйткені бізге айтылған
хадистерден бірінде бисмиллә айтуға бұйырған, және солардың бірінде жеуге
рұқсат берген. Бұл әдейі айтпаудың тыймына дәлел болады. Ал бауыздауыш адам
мұсылман болуы жөнінде Аллаһ Тағаланың – Тек сендердің бауыздағандарың ғана
– мұсылмандар үшін тікелей айтылған сөзі бар. Ал кітабилердің, кітап
түскендерге тамақ беру жайында Аллаһ Тағланың – Олардың сендерге берген
тағамы адал, сендердің оларға берген тағамдарың адал – деген сөзі бар.
Пайғамбарымыз (с.а.у.) мәжусилер жайында: Олар кітап түскендердің жолын
әйелдеріне үйленбей, шалған құрбандықтарын жемей заңды жол етіп алды,
деді. Кітап иелерінің мал шалуына рұқсат екеніне дәлелденілді. Егер
христиан мәсіхтің атын айтса, оны мұсылман есітсе одан жеуге болмайды. Егер
ол христиан бисмилләны айтып мәсіхті ұғынып тұрса сырт көрністе айтқан
себепті жеуге болады. Ақыл бауыздағанда бисмилләны ойлау және шынайы
ниетпен айту шарт. Мұсылман әйелдің, кітаби әйелдің және баланың мал
бауыздауына болады, егер бауыздай алса. Міллеті жоқ діннен қайтқан адамның
мал бауыздауына болмайды. Мәжуси, діннен қайтқан адам балық, шегіртке
аулауына болады. Өйткені олар бауыздалмайды, бисмилләны айтуға ниетті
болмаса да рұқсат етіледі. (Егер бисмилләны айтуды ұмытып кетсе жеуге
болады), деген. Өйткені оны ұмыт қалдыра беру үлкен күнә, адам ұмыта
қалдыра берген сайын күнә болып есептеле береді. Пайғамбарымыз с.а.у. мал
бауыздағанда бисмилләны ұмытқан кісі жайында сұралынды, сонда ол: Бисмиллә
әрбір мұсылман адамның тілінде болу керек, деді. (Қойды жатқызып
бисмилләны айтып бірақ сол бисмлләмен басқасын бауыздаса желінбейді, ал
егер басқа қанжармен бауыздаса жеуге болады), деген. Егер садақты алып
бисмилләны айтып, сосын оны қойып басқасын алып бисмилләны айтпаса жеуге
болмайды. Егер бір оққа бисмилләны айтып басқа аңға тигізсе жеуге болады.
Бауыздағанда бисмилләны айту шарт, Аллаһ Тағала – Бауыздағанда Аллаһтың
есімін айтыңдар – деген. Егер бауыздалатын мал ауысып кетсе одан
бисмилләның үкімі жойылып кетеді. Атқанда да, жібергенде де құралға
бисмилләны айту шарт. Пайғамбарымыз с.а.у. Егер оқ атсаң оған бисмилләны
айтта жей бер, Итіңді жібергенде бисмилләны айтта жей бер, деген. Құрал
ауысып кетсе айтылған бисмиллә жарайды. Егер ауысып кетсе бисмилләның үкімі
кетіп қайта бисмилләны айту қажет болады. (Аллаһтың есімімен бірге басқаның
есімін айту мәкрүһ болады, мысалы: иа Аллаһ, пәленшеден қабыл ет десе),
деген. Өйткені ықыласпен айту шарт, Ибн Масьуд: бисмилләны таза айтыңдар,
деген. Егер Аллаһ Тағаланың есімімен бірге Аллаһ Тағаладан басқа бір есімді
айтса, айтқанда да арасын бөліп айтса оны бисмилләдан алдын яки жатқызудан
алдын яки бауыздағаннан кейін айтса еш нәрсе етпейді. Өйткені ол
бауыздағанның ішіне кірмейді. Пайғамбарымыз с.а.у. бауыздап болғаннан
кейін: Иа Аллаһ, мұны Мұхаммедтің үмметінен қабыл ет, деген. Бауыздағанда
арасын бөліп немсе бөлектеп айтқан болса болады. Ал егер бөлектемей кетпе
кет байланысытырып айтса, мысалы: Аллаһтың атымен және пәленшенің атымен
десе яки бисмилләһи уә Мұхаммәди с.а.ғ. десе болмайды, одан тыйым салынады.
Егер оны айтпай бауыздаудың басында бір нәрсені байланыстырмай бисмилләны
айтса болады, мысалы: бисмиллә Мұхаммадуррасулуллаһ, десе болады. Өйткені
ол қосқан жоқ, шірікте жоқ, бауыздағаны шынайы Аллаһ Тағалаға болды. Егер
ол бауыздаған кезде: ей Аллаһ мені кешір, десе болмайды, өйткені ол дұға.
Ал егер: әлхәмдулилләһ, субханаллаһ деп бисмилләға ниет айтса болады. Мал
бауыздағаннан мирас болып келе жатқан Бисмилләһ Аллаһу Акбарды айтса
болады. Сондай ақ Ибн Аббас (Аллаһ ол екеуінен разы болсын) Аллаһтың –
Бауыздағанда Аллаһтың есімін айтыңдар – деген сөзін тәпсірлеген. (Түйені
құрбан шалу, сиыр мен қойды бауыздау сүннет, егер керісінше түйені бауыздап
сиыр мен қойды құрбан шалу мәкрүһ болады, бірақ желінеді), деген. Аллаһ
Тағала – Раббыңа намаз оқып құрбан шал – деген. Олар: құрбандыққа шалынуға
белгіленген малдар мақсатында, деген. Аллаһ Тағала – Алла сендерге сиырды
құрбандыққа шалуларыңды бұйырады – Біз оған үлкен құрбандық шалдық – деді.
Құрбан шалатын нәрсе қошқар болған. Бұл нәрсе Пайғамбарымыз с.а.у. дан және
сахабалардан бері қазіргі күнге дейін мұра болып келеді. Сүннетке қайшы
келіп керісінше орындаса мәкрүһ болады. Тамырынан кесіп, қан ағызып адал
шарты болғаны үшін желінеді. (Бауыздағанда кеіслетін тамырлар: тамақ, өңеш,
күре тамыр), деген. Әл Карахи: күре тамырдағы бауыздау, күре тамыр төртеу:
тамақ, өңеш, және сол екеуінің арасындағы екі тамыр, деген. Оның негізгісі
Пайғамбарымыз с.а.у. ның сөзінде: Қалаған күре тамырлардан бауызда,
деген. Бұл сөз көпше түрде болып үш тамырды қамтиды. Ол өңеш және күре
тамыры, осы үшеуіндегі тек тамағындағы тамырдан ғана бауыздауға болады. Бұл
тамақтан бауыздау керектігі нақты айтылған. (Тамақтан бауыздаса жеуге
жарамды), деген. (Сондай ақ айтылған үш тамырдан бауыздауға болады). Абу
Юсуф: тамақтан, өңештен және күре тамырлардың бірінен бауыздау тиіс, деген.
Мұхаммед әр тамырдан көбірек деп есептейді. Қудури Мұхаммедтің сөзін Абу
Юсуфтің сөзімен бір дейді. Карахи Абу Ханифаның сөзін көтерген. Егер
Мұхаммедтің айтуы бойынша одан көбірек кессе, бауыздаса болады. Дұрысы
біздің айтқанымыз. Әрбірі басқаларынан бөлек, бірақ егер тамырлардың
көбісінен бауыздау десе оның барлық орнындағы тамырлар айтылғандай болады.
Өйткені көзделген нәрсе көп тамырларды кесу болып табылады. Тамырлардан
бауыздау оңай болады. Абу Юсуфтің Аллаһ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.