Атмосфераның экологиялық мәселелері

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

АТМОСФЕРАНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Жоспар

1. Атмосфераның қасиеттері және оның адамға әсері.

2. Атмосфераны ластануы, заттар.

3. Парнистік эффект

4. Озон мәселесі

Атмосфераның қасиеттері және оның адамға әсері

Атмосфера - ауа, химиялық қоспалар буынан тұратын күрделі жүйе. Ол биосфера физико-химиялық және биологиялық процестерді жүруінің шарты және метеорологиялық режимнің факторы. Атмосферадағы жекелеген компоненттердің қатынаеы оның радиацияға, жылу және режиміне, өздігінен тазартуға қабілетін анықтайды. Атмосфораның газдық құрамы, су буы және түрлі қоспалар жер бетіне күн радиациясының деңгейін және жер маңы кеңістігіндегі жылуды тап тұруды анықтайды. Егер атмосферада қос; болмаса, онда Жер бетіндегі орташа жылдық градус +15°С емес, -18°С болар еді.

Атмосфераның маңызды қасиеттеріне оның адам араласуы мен үлкен ара қашықтыққа ауыстыруы, басқа сфералармен, әсіресе мұхитпен ланысы жатады. Мұхитпен жанасуы нәтижесі мұхит атмосферадағы көміртегінің қос оксиді мен оксидін (СО ₂ ), күкіртті газ және басқа қос тарды сіңіреді. Атмосферадағы қосылыстардың бай бөлігін өсімдіктер сіңіреді және зат алмасудың пырақ звеносына кіреді. Жылдам араласқыш қасиеті мен оның ластануды таратуы, сонымен қатар локальді ластануды ғаламдық ластануға айналдыру фактор болып табылады. Адам атмосфераның әр түрлі параметрлеріне және қасиеттеріне, оның химия, құрамына, жылу режиміне, орын ауыстыру, активтілік, электромагниттік фон және т. б. әсер етеді.

Ерте кездерден-ақ ауаның ластануына қарсы шаралар қолға алына бастаған. XVIII ғасырда Англияда қалаларда, Лондонда, көмірді отын ретінде қолдануға шектеу қойылды. Осы кездерден бастап жер суларының ластануына қарсы, мысалы тұрмыс-қалдықтармен, шаралар қолданыла бастады.

Адам ауаның құрамына кіретін негізгі химиялық элеметтер - азот пен оттегінің концентрациясына елеулі әсер етиейді. Бұл газдардың концентрациясыныңі өзгермеуі олардың концентрацнясының жоғары 78, 09%, оттегі - 20, 95%) болуына байланыты. Бірақ мұны біз көмірқышқыл газына қатысты деп айта алмаймыз. Оның концентрациясы біртіндеп артып келеді, бұл көмірқышқыл газының атмосфералық (0, 03%) болуы жағдайында келіп түскен мөлшерінің анағұрлым жоғары болуына байланысты. Сонымен қатар атмосфераның міндетті емес заттарының концентрациясы елеулі өзгерістерге ұшырауда. Бұларға ең алдымен көптеген ластаушылар, соның ішінде тіршілік үшін бөгде (ксенобиотиктер) заттар жатады. Адам қызметінің нәтижесінде атмосфераға атмосфера үшін бөтен немесе атмосфераға тән заттардың концентрациясының өзгеруіне байланысты ластаушы зат болып табылатын жүздеген заттар келіп түседі. Мысалы, СО ₂ .

Адамның атмосфераға әсерінің байқалуы, онынң биосфералық процестерге белсенді түрде араласа бастауынан, ормандарды жою, жерді жырту, эрозия, құрғату, суару, қалалар мен өндіріс орындарын және т. б. салу нәтижесінде басталды.

Атмосфераны ластаушы заттар. А тмосфераға шығарылатын химиялық заттардың ішінен біріші орында көмірқышқыл газы тұр. Бұл қосылыс ұзақ өмір сүреді және атмосферада жинаруға қабілетті.

Жер атмосферасына шығарылатын техногенді табиғаты қалдықтардың әлемдік мөлшері (Т. А. Акимова, В. В. Хаскин)

Ластаушы заттар:

Ластаушы заттар

Млн. т/жылына: Млн. т/жылына

Ластаушы заттар:

Көмірқышқыл газы

Млн. т/жылына:

6000

Ластаушы заттар: Түтіннің қатты бөлшектері мен өнеркәсіптік шаң

Млн. т/жылына:

580

Ластаушы заттар:

Көміртегі (II) оксиді

Млн. т/жылына:

360

Ластаушы заттар: Ұшқыш көмірсулар және т. б. органиқалық заттар

Млн. т/жылына:

320

Ластаушы заттар:

Күкірт тотығы

Млн. т/жылына:

І() 0

Ластаушы заттар:

Азот тотықтары

Млн. т/жылына:

110

Ластаушы заттар:

Фосфор қосылыстары

Млн. т/жылына:

18

Ластаушы заттар:

Күкірт сутек

Млн. т/жылына:

10

Ластаушы заттар:

Аммиак

Млн. т/жылына:

8

Ластаушы заттар:

Фторлы суток

Млн. т/жылына:

1

Ластаушы заттар:

Хлор

Млн. т/жылына:

1

Көміртегі (II) оксидінің көн мөлшері өте бірақ ол тұрақсыз және жылдам СО ₂ мен бас да қосылыстарға айналады.

Химиялық белсенділігінің жоғары және тұрақты мөлшерде 150-200 млн. т (жылына) шығарылуына байланысты күкірт диоксиді (SО ₂ ) немесе күкіртті ангидридтің қауіптілігі зор. Ол өткір бар, түссіз газ. Оның сумен қосылыстары адам жануарлардың тыныс алу жолдарын тітіркендіріп, қымдайды. Ұзақ уақытқа созылған улану қан айналымның бұзылуы мен өлімге әкеліп соқтыруы.

Күкіртті газ әсіресе өсімдіктер үшін қауіпті. Олар жануарлар мен адамға қарағанда бұл газға өте сезімтал. Өсімдіктер газдың олардың бетіне қону немесе қышқыл жауын-шашынмен келіп түсуі нәтижесінде зақымданады.

Бұл газ қазіргі кездегі қоршаған ортаның әр түрлі элеметтері мен биотасына әсеріне байланысты бірініші орында тұрған әлемдік ластаушы.

Күкіртті ангидридтен басқа атмосфераға күкірттің басқа да знянды қосылыстары келіп түседі. Оларға күкіртсутек (Н ₂ S) жатады. Бұл газдың жоғары концентрацияларымен улану өкпенің ісінуіне, тыныс алу параличіне және өлімге әкеліп соқтырады. Табиғатта ол көбінесе су қоймаларында, шайынды суларда, ақуыздардың бактериалды ластану өнімі ретінде минералдық бұлақтарда кездеседі.

Күкірткөміртек СS ₂ - улы қосылыс, түссіз оңай жанатын сұйық. Ауамен жарылғыш қоспа түзеді. Вискоздық жібек, целлофан мен инсектицидтер алу үшін шикізат ретінде қолданылады. Адам ағзасына тыныс алу жолдары мен тамақпен бірге түседі. Орталық жүйке жүйесінің қызметінің нашарлауын туғызады, есірткілік әсері бар.

Күкірт пен оның қосылыстары атмосфераға табиғи және антроиогенді әсер нәтижесінде шығарылады. Күкірт аса оның қосылыстарының атмосфераға табиғи жолмен шығарылуының 3 негізгі көзі бар:

сульфаттарда оттегінің анаэробты сульфатредукциялаушы микроорганизмдердің көмегімен бөлініп шығуы нәтижесінде. Күкірт бос күйінде, не күкірісутекке тотықсызданған күйде болады;
вулкандардың қызметінің нәтижесіаде. Бұл кезде күкіртті агидрид, күкіртсутек немесе бос күйде бөліп шығады;

3) мұхнттардың бетінен су тамшыларының булануы нәтижесінде. Бұл кезде күкірт негізінен салыстырмалы түрде зиянсыз сулльфаттар рінде болады. Атмосфераға антропогенді күкірттің келіп түсуі отынды жагумен байланыеты. Қоңыр көмірде өте көп (10-15%-ға дейін), жоғарв каллорииялы көмірде кем, мұнай мен табиғи газда одан да кем.

Күкіртті газдың біраз мөлшері атмосфорраға күкіртті кендерді өңдеу нәтижесінде шығарылады никель, мыс және т. б. ) . Мысалы ФРГ-де күкіртті апгридтің 63%-ға жуығы қоршаған ортаға энергетикадан, 23%-ы - өнеркәсіптен, 10%-ы - тұрмыстық және ұсақ тұтынушылар қалдығы, шамамен транриорт есебінен шығарылады.

Атмосфораның басқа ластанушыларының азот тотықтарының, көмірсулардың, бензо(а) перин, хлор, фтор және басқа қосылыстардың маңызы. Бұлардың көпшілігі жылу балансының өзгеруі міртегі қос оксиді, азот тотықтары, метан, фреондар және т. б. ) немесе озонның бұзылуы (фреон, азот тотықтары) арқылы әсер етеді.

5. 2. «Парниктік» немесе «жылулық» эффекі мәселесі

Парниктік газдардың әсерінен жылулық баланстың өзгеруі нәтижесінде мүмкін болатын жер шарының температурасының ғаламдық артуын - парниктік эффект деп атайды. (Негізгі парниктік газ көмірқышқыл газы болып табылады.

Жер атмосферасындағы негізгі парниктік газдардың концентрациясының өзгеруі, динамикасы және қасиеттері

(К. Я. Кондратьев, 1990)

Көрсеткіштер

Өлшем бірлігі

Көмірқышқыл газы

Метан

Фреондар

Азот оксидтері

Көрсеткіштер: Өндіріс дамығанға дейінгі кезең

Өлшем бірлігі:

Бөлік млн.

шаққанда

Көмірқышқыл газы: 280

Метан: 0, 79

Фреондар: өте аз

Азот оксидтері: 0, 288

Көрсеткіштер: Қазіргі кездегі концентрация

Өлшем бірлігі: -/ /-

Көмірқышқыл газы: 354

Метан: 1, 72

Фреондар:

Азот оксидтері:

Көрсеткіштер: Жылдық өсу

Өлшем бірлігі: %

Көмірқышқыл газы: 0, 3-0, 5

Метан: 0, 5-0, 6

Фреондар: -

Азот оксидтері: 0, 2-0, 3

Көрсеткіштер: Өмір сүру уақыты

Өлшем бірлігі: жыл

Көмірқышқыл газы: 50-200

Метан: 10

Фреондар: 130

Азот оксидтері: 150

Көрсеткіштер: Әсер ету белсенділігі

Өлшем бірлігі: 1 молекулаға

Көмірқышқыл газы: 1

Метан: 25

Фреондар: 11000

Азот оксидтері: 165

Көрсеткіштер: Парниктік эффектідегі үлес

Өлшем бірлігі: %

Көмірқышқыл газы: 66

Метан: 18

Фреондар: 8

Азот оксидтері: 3

Көмірқышқыл газының парниктік эффектіге қосатын үлесі әр түрлі мәліметтер бойынша 50% - дан 65%-ға дейін жетеді. Басқа парниктік газдарға метан (шамамен 20%), азот оксидтері (шамамен 5%), озон, (парникті эффектінің шамамен 10-25%) жатады. Барлығы 30-ға жуық парниктік газдар, олардың атмосферадағы мөлшеріне ғана емес, сонымен қатар бір молекулаға әсерінің салыстырмалы белсенділігіне де байланысты болады. Аталған көрсеткіш бойынша көмірқышқыл газын бірге теңеп алсақ, онда метан үшін ол 25, азот оксидтері үшін - 165, фреондар үшін - 11000-ға тең.

ХІХ ғасырдың ортасынан бастап атмосферадағы СО ₂ мөлшерінің өзгерісі (ауаның млн. мөлшері, немесе млн. -ға шаққандағы бөлігі) 1859 жылы - 265-290; 1958-313; 1978-330; 1990-350, яғни 12-15% артқан.

Жер бетіне негізінен жылулық емес, көрінетін сәулелер түседі. Бұл сәулелер парниктік газдар арқылы өзгермей өтеді. Жер маңы кеңістігінде бұл сәулелердің басым бөлігі әр түрлі денелермен кездескенде ұзын толқын (инфрақызыл) жылулық сәулелерге айналады. Парниктік газдар жылу сәулелерінің космос кеңістігіне кетуіне қарсы әсер етеді. Олар қақпанға түскендей болып (парниктік эффект) әкеліп соқтырады.

Мәліметтер бойынша парниктік газдардың әсерінен соңғы жүз жылдықтан Жердің орташа жылдық температурасы 0, 3-0, 6 ⁰ С-ға артқан. Қазіргі кезде көмірқышқыл газының концентарациясының арту жылдамдығы жылына 0, 3-0, 5 %. Осыған жақын қарқынмен басқа да парниктік газдардың мөлшері артып келеді (Метан - жылына 1%, азот оксидтері - мөлшерінің екі еселенуі ХХІ ғасырдың екіенші жартысында болуы мүмкін. Бұл ғасырда, әр түрлі болжамдарға сүйенсек, планетаның орташа жылдық температурасының 1-35 ⁰ С-ға артуына әкеледі.

Болжамдар бойынша ауа райының жылынуы әсерінен, мәңгі мұздықтардың еруі салдарынан әлемдік мұхит шамамен 1, 5 м (соңғы 10-12 см) көтерілуі мүмкін. Мұхит деңгейінің 1, 5-2 м-ге көтерілуі шамамен 5 млн. км ² құрлықтың су астында қалуына әкелді. Бұл аудан жалпы алғанда үлкен болмағанымен (құлық бетінің 3%-ы ғана) құнарлы және тығыз қрныстанған жерлер. Болжамдар бойынша мұхит деңгейінің көтерілуі 1 м-ден кем болса да Бангладеш тәрізді ол су астында қалады.

Ауа райының жылынуы әлемдік мұхиттың деңгейінің көтерілуінен басқа да құбылыстар: ауа райының тұрақсыздық дәрежесінің артуы, дауылдардың жиіленуі, жануарлар мен өсімдіктердің жойылу жылдамдығының атруына әкеліп соқтыруы мүмкін. Полостер мен экватордың температура айырмашылығының кему мүмкіндігі де ғалымдарды алаңдатып отыр. Бұл құбылыс негізінен полюстердің өте күшті жылынуы нәтижесінде болуы мүмкін. Бұл мәңгі тоңды топырақтардың ауданының кемуіне және олардан (әсіресе, батпақтанған) метанның бөлініп шығуына, ал мұның өзі парниктік эффектінің артуына әкеледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.